Bu kitapta neler var? Her bölümün başında kısa, pratik bilgilerle konuyu kavramanızı hedefleyen >> Hadi Öğrenelim Yol gösteren, öğretici >> Çözümlü Sorular Eğlenerek çözeceğiniz pekiştirici etkinlikler >> Antrenman Zamanı Kazanım odaklı >> Konu Kavrama Testleri ŞİMDİ FEN BİLİMLERİ DÜNYASINA KAPAK AÇMA ZAMANI Bilgilerinizi derinlemesine sorgulayan >> Ünite Değerlendirme Testleri Okul sınavlarına yardımcı >> Yazılıya Hazırlık Soruları Yeni sisteme uygun yeni tarz sorular >> Artıbir Sınav Özel AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:
FEN BİLİMLERİ DÜNYAM - 8 Yayını Hazırlayan Artıbir Yayınları Yayın Kurulu Baskı Güler Ofset Fevzi Çakmak Mah. 10447 Sk. No:24/1 Karatay/KONYA Tel: 0.532 662 94 21 Sertifika No: 34742 Baskı Tarihi: Temmuz 2019 Yayıncı Sertifikası 10418 ISBN 978-605-80535-4-0 ATM YAYINCILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİ Fevzi Çakmak Mahallesi 10448 Sokak No: 18/1 Karatay / KONYA Tel: 0332 342 65 64 Gsm: 0532 546 12 86 www.artibiryayinlari.com // artibiryayinevi@gmail.com Bu kitabın tüm yayın hakları; ATM YAYINCILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİ ne aittir. Kitaptaki özgün metin, soru, şekil ve resimlerin tamamının veya bir kısmının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yayınevi ve yazarının yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.
İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY
ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Bu kitap, tecrübeli yazarlarımız tarafından özverili bir şekilde yazılmış, özgün bir dizgi/tasarım ile yayına hazırlanmıştır. Kitap hazırlanırken Milli Eğitim Bakanlığı tarafından en son belirlenen Fen Bilimleri müfredat kazanımları dikkate alınmıştır. Kitapta, konuya ait önemli noktaların vurgulandığı kısa bir konu anlatımının yanı sıra, her biri kazanım odaklı pek çok etkinlikle karşılaşacaksınız. Ayrıca zengin test soruları ile test yeteneğinizi geliştirebileceksiniz. Özellikle bursluluk ve özel okul sınavlarına yönelik hazırladığımız artıbir özel testleriyle, sınavlara daha iyi hazırlanabileceksiniz. Elbette ki okul başarınızda önemli bir pay sahibi olan yazılılarınızı da unutmadık. Yıl içinde gireceğiniz her bir yazılı için birer adet yazılı örneğini sizler için kitabımızın içine yerleştirdik. Elinizdeki kitapta yer alan her bir ünitede aşağıdaki bölümler bulunmaktadır. HADI ÖĞRENELIM: Konunun ana hatlarının kısaca anlatıldığı, konu ile ilgili bir sorunun çözümü ile birlikte verildiği bölümdür. ANTRENMAN ZAMANI: Kazanımların kavranması ve konunun daha iyi anlaşılması için farklı etkinlik örneklerinin bulunduğu bölümlerdir. KONU KAVRAMA TESTI: Her bölümden sonra, konuyu kavratmayı ve pekiştirmeyi hedefleyen, kazanım odaklı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. ÜNITE TARAMA TESTI: Her ünitenin sonunda, konuları bir bütün olarak ele alan, konu kavrama testlerinden daha kapsamlı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. ARTIBIR SINAV ÖZEL: Haziran 2018 de yapılan Liselere Geçiş Sınavı soruları dikkate alınarak hazırlanan; yorumlama, karşılaştırma, sonuca varma, tablo ve grafik okuma gibi becerileri ölçmeyi ön plana çıkartan, sınava özel bölümdür. YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI: Okuldaki yazılı sınavlarında başarınızı artırmayı hedefleyen, bu sınavlarda çıkabilecek sorulara benzer soruların olduğu bölümdür. Her bir aşaması ile sizlere artı bir değer katmayı hedefleyen kitabımızı tamamladığınızda başarılı olacağınızı umuyoruz. Öğrenim için ayırdığınız zamanların kalıcı ve eğlenceli olması temennisiyle... Fen Bilimleri Yayın Kurulu
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: MEVSIMLER VE IKLIM... 9 1. BÖLÜM: MEVSIMLERIN OLUŞUMU... 10 ANTRENMAN ZAMANI... 11 KONU KAVRAMA TESTİ... 14 2. BÖLÜM: IKLIM VE HAVA HAREKETLERI... 16 ANTRENMAN ZAMANI... 17 KONU KAVRAMA TESTİ... 20 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 22 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 26 2. ÜNİTE: DNA VE GENETIK KOD... 31 1. BÖLÜM: DNA VE GENETİK KOD... 32 ANTRENMAN ZAMANI... 33 KONU KAVRAMA TESTİ... 36 2. BÖLÜM: KALITIM... 38 ANTRENMAN ZAMANI... 39 KONU KAVRAMA TESTİ... 42 3. BÖLÜM: MUTASYON VE MODIFIKASYON... 44 ANTRENMAN ZAMANI... 45 KONU KAVRAMA TESTİ... 48 4. BÖLÜM: ADAPTASYON... 50 ANTRENMAN ZAMANI... 51 KONU KAVRAMA TESTİ... 54
İçindekiler 5. BÖLÜM: BIYOTEKNOLOJI... 56 ANTRENMAN ZAMANI... 57 KONU KAVRAMA TESTİ... 60 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 62 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 64 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 68 3. ÜNİTE: BASINÇ... 73 1. BÖLÜM: KATI VE SIVI BASINCI... 74 ANTRENMAN ZAMANI... 75 KONU KAVRAMA TESTİ... 78 2. BÖLÜM: GAZ BASINCI VE BASINÇ UYGULAMALARI... 82 ANTRENMAN ZAMANI... 83 KONU KAVRAMA TESTİ... 86 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 88 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 92 4. ÜNİTE: MADDE VE ENDÜSTRI... 97 1. BÖLÜM: PERIYODIK SISTEM... 98 ANTRENMAN ZAMANI... 99 KONU KAVRAMA TESTİ... 102 2. BÖLÜM: FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER... 104 ANTRENMAN ZAMANI... 105 KONU KAVRAMA TESTİ... 108 3. BÖLÜM: KIMYASAL TEPKIMELER... 110 ANTRENMAN ZAMANI... 111 KONU KAVRAMA TESTİ... 114
4. BÖLÜM: ASITLER VE BAZLAR... 116 ANTRENMAN ZAMANI... 117 KONU KAVRAMA TESTİ... 120 5. BÖLÜM: MADDENIN ISI ILE ETKILEŞIMI... 124 ANTRENMAN ZAMANI... 125 KONU KAVRAMA TESTİ... 128 6. BÖLÜM: TÜRKIYE DE KIMYA ENDÜSTRISI... 132 ANTRENMAN ZAMANI... 133 KONU KAVRAMA TESTİ... 136 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 138 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 140 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 144 İçindekiler 5. ÜNİTE: BASIT MAKINELER... 149 1. BÖLÜM: BASIT MAKINELERIN GENEL ÖZELLIKLERI VE KALDIRAÇLAR... 150 ANTRENMAN ZAMANI... 151 KONU KAVRAMA TESTİ... 154 2. BÖLÜM: MAKARALAR... 156 ANTRENMAN ZAMANI... 157 KONU KAVRAMA TESTİ... 160 3. BÖLÜM: EĞIK DÜZLEM, ÇIKRIK VE DIĞER BASIT MAKINELER... 162 ANTRENMAN ZAMANI... 163 KONU KAVRAMA TESTİ... 166 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 168 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 172 6. ÜNİTE: ENERJI DÖNÜŞÜMLERI VE ÇEVRE BILIMI... 177 1. BÖLÜM: BESIN ZINCIRI... 178 ANTRENMAN ZAMANI... 179 KONU KAVRAMA TESTİ... 182
İçindekiler 2. BÖLÜM: ENERJI DÖNÜŞÜMLERI... 184 ANTRENMAN ZAMANI... 185 KONU KAVRAMA TESTİ... 188 3. BÖLÜM: MADDE DÖNGÜLERI... 192 ANTRENMAN ZAMANI... 193 KONU KAVRAMA TESTİ... 196 4. BÖLÜM: SÜRDÜRÜLEBILIR KALKINMA... 200 ANTRENMAN ZAMANI... 201 KONU KAVRAMA TESTİ... 204 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 206 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 208 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 212 7. ÜNİTE: ELEKTRİK YÜKLERI VE ELEKTRIK ENERJISI... 217 1. BÖLÜM: ELEKTRIK YÜKLERI VE ELEKTRIKLENME... 218 ANTRENMAN ZAMANI... 219 KONU KAVRAMA TESTİ... 222 2. BÖLÜM: ELEKTRİK YÜKLÜ CISIMLER... 224 ANTRENMAN ZAMANI... 225 KONU KAVRAMA TESTİ... 228 3. BÖLÜM: ELEKTRİK ENERJISININ DÖNÜŞÜMÜ... 230 ANTRENMAN ZAMANI... 231 KONU KAVRAMA TESTİ... 234 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 238 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 240 ARTIBİR SINAV ÖZEL... 244 CEVAP ANAHTARI... 249
1. ÜNİTE Mevsimler ve İklim
1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu HADİ Ö ĞRENELİM MEVSİMLERİN OLUŞUMU Güneş ten ısı, ışık alma süresi ve dolayısıyla iklim koşulları yönünden farklılık gösteren, yaklaşık üçer ay olarak kabul edilen, ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış olarak adlandırılan yılın dört bölümünden her birine mevsim adı verilir. Güneş ışığının birim yüzeye düşen miktarı mevsimlerin oluşmasında etkili olur. Dünya nın, Güneş etrafında her bir dolanımında dört mevsim gözlenir. Sonraki donanımlarında bu mevsimler tekrarlanır. Dünya nın Şekli Dünya nın Dönme Ekseni Sýcaklýk düþük Sýcaklýk düþük Sýcaklýk yüksek Eðik gelen ýþýnlar Dik gelen ýþýnlar Eðik gelen ýþýnlar YAZ KIÞ KIÞ YAZ 23,3 21 Haziran 23,3 21 Aralýk Dünya küre şeklindedir. Bu durum, güneş ışınlarının yeryüzüne farklı açılarla ulaşmasına neden olur. Güneş ışınlarının eğik ulaştığı bölgelerde sıcaklık fazla yükselemez iken dik ulaştığı bölgelerde ise sıcaklık artışı fazla olur. Dünya nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki yörünge düzlemi arasında yaklaşık 23,3 derecelik açı vardır. Dünya kendi etrafında dönerken Güneş etrafında da dolanır. Bu durum, yılın bir bölümünde güneş ışığının kuzey yarım küreye, diğer bölümünde güney yarım küreye dik ulaşmasına neden olur. Güneş ışınlarının dik olarak ulaştığı yarım kürede yaz, eğik olarak ulaştığı yarım kürede kış mevsimi yaşanır. Dünya, Güneş etrafında saat ibresinin tersi yönünde dolanır. Kuzey yarım kürede sırasıyla yaz, sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimleri yaşanır. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş ışınları ekvatora dik gelir. Bu tarihlerde gece gündüz süreleri birbirine eşittir. Çözümlü Soru.. Güneş ışınlarının öğlen vakti dik olarak geldiği bir bölge için, I. Mevsimlerden yazdır. II. Kuzey yarım kürededir. III. Aylardan temmuz ya da ağustosdur. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III Çözüm.. Güneş ışınları, yaz mevsiminde dik olarak yeryüzüne ulaşır. Yaz mevsimi yaşanan bu nokta kuzey yarım kürede ise aylardan haziran, temmuz, ağustos olabilir. Eğer bu bölge güney yarım kürede ise aylardan aralık, ocak, şubat olabilir. Bu durumda II ve III. öncülün kesin doğru olduğu söylenemez. Cevap A 10
ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu 1 ANTRENMAN // Doğru - Yanlış Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak cevaplayınız. a. D Dünya nın farklı yerleri, yılın farklı zamanlarında farklı miktarlarda güneş ışığı alır. b. D Dünya nın Güneş etrafında dolanması ve ekseninin eğik olması mevsimlerin oluşmasına neden olur. c. Y Yeryüzüne eğik gelen güneş ışınları, dik gelenlerden daha çok ısıtır. d. Y Dünya nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi birbirine diktir. e. D Ekvator yakınlarındaki bölgelerde mevsimler arası sıcaklık farklılıkları çok azdır. f. Y Haziran ayında her iki yarım küre de yaklaşık olarak eşit miktarda güneş ışığı alır. 2 ANTRENMAN // Boşluk Doldurma Aşağıda verilen metinlerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz. farklı yaz fazladır kış ekseni dik a. Dünyanın dönme ekseni yaklaşık 23,3 derece eğiktir. b. Güneş ışınlarının yeryüzüne dik geldiği yerlerde yaz mevsimi yaşanır. c. Kuzey ve güney yarım kürlerde aynı tarihlerde farklı mevsimler yaşanır. d. Dünya nın Güneş e yakın olduğu dönemlerde ülkemizde kış mevsimi yaşanır. e. Yaz mevsiminde birim yüzeye düşen güneş ışığı miktarı diğer mevsimlere göre daha fazladır. f. Dünya nın Güneş etrafındaki hareketinden dolayı güneş ışınlarının dik düştüğü bölgeler sürekli değişir. 11
1. BÖLÜM ANTRENMAN ZAMANI Mevsimlerin Oluşumu 3 ANTRENMAN // Sıra Sende Dünya, Güneş çevresinde şekildeki konumlarda bulunduğu zamanlarda, kuzey yarım kürede yaşanan mevsimleri kutulara yazınız. 1 İlkbahar Kış Yaz 2 Sonbahar 4 3 4 ANTRENMAN // İşaretleme Türkiye de yaz mevsimi yaşandığı bir dönemde Dünya nın aydınlanma durumu aşağıdakilerden hangisi gibidir? 1 2 3 4 12 5
ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu 5 ANTRENMAN // Eşleştirme Ülkemizdeki ilkbahar, yaz ve kış ayları ile ülkemize ulaşan güneş ışınlarını eşleştiriniz. 1 2 3 Yaz İlkbahar Kış 2 1 3 6 ANTRENMAN // Açık Uçlu Soru Aşağıda verilen soruların cevaplarını kutulara yazınız. 1 2 Kuzey ve güney yarım kürede aynı tarihlerde farklı mevsimlerin yaşanmasının nedeni nedir? Dünya, Güneş e ocak ayında temmuz ayına göre daha yakın olmasına rağmen neden ülkemizde ocak bir kış ayıdır? Dünya nın, Güneş etrafında dönme ekseni eğik olarak dolanması Çünkü mevsimlerin oluşmasını nedeni Güneş e olan uzaklığın değişmesi değil, güneş ışınlarının yeryüzüne ulaşma açılarının değişmesidir. 13
Mevsimlerin Oluşumu KONU KAVRAMA TESTİ 1. Oya Taner Pelin Cenk Mevsimlerin oluşumunda en önemli etkenlerden biri Dünya nın eksen eğikliğidir. Güneş ışınları eğik açıyla geldiği için kutuplar soğuktur. Kuzey yarım küre yaz ayını yaşarken, güney yarım küre kış ayını yaşar. Dünya Güneş e yaklaştığında ülkemizde yaz mevsimi yaşanır. Hangi öğrenci mevsimler ile ilgili yanlış bilgiye sahiptir? DDDD A) Oya B) Taner 3. Bir bölgedeki mevsimsel sıcaklık farkı, güneş ışınlarının geliş açısına bağlıdır. Geliş açısı arasındaki fark ne kadar çok olursa, mevsimler arası sıcaklık farkı da o kadar çok olur. Bu nedenden dolayı... bölgesinde yıl boyu sıcaklık değişimi en az olur. Yukarıdaki metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? BBBB A) kutup B) ekvator C) göller D) buzullar C) Pelin D) Cenk 4. Aşağıda, belli tarihlerde Dünya nın Güneş çevresinde bulunduğu konumlar verilmiştir. 21 Mart 2. Dünya nın Güneş çevresindeki hareketi sırasında,... eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Dünya yüzeyindeki farklı bölgelere... açılarda gelir. Işığın... geldiği yüzeye bıraktığı ısı enerjisi... geldiği yüzeye bıraktığı enerji miktarından fazladır. Yukarıdaki metinde boş bırakılan yerlere sırasıyla gelmesi gereken kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? AAAA A) eksen - farklı - dik - eğik B) düzlem - aynı - eğik - dik C) ekvator - aynı - dik - eğik D) eksen - farklı - eğik - dik 21 Haziran Güneþ 23 Eylül 21 Aralýk Bu tarihlerde ülkemiz için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? CCCC A) 21 Mart: Gece - gündüz süresi eşit B) 21 Haziran: En uzun gün C) 23 Eylül: Günlerin uzamaya başladığı tarih D) 21 Aralık: En kısa gün 14
Mevsimlerin Oluşumu KONU KAVRAMA TESTİ 5. Dünya nın dönme ekseni ve dönme yönü, aşağıdakilerden hangisinde doğru modellenmiştir? (Kesikli kırmızı düz çizgi, Dünya nın Güneş etrafındaki dolanma düzleminin kesitini göstermektir.) AAAA A) B) 7. N K L M Güneş ışınlarının Dünya ya şekildeki gibi ulaştığı bir dönemde hangi noktada kış mevsimi yaşanıyordur? DDDD A) K B) L C) M D) N C) D) 8. Bir bölgeye dört farklı mevsimde öğlen vakti gelen güneş ışınlarının yüzeyle yaptığı açılar şekilde gösterilmiştir. K mevsimi 70 80 L mevsimi 6. Güneş ışığının yeryüzüne gelme açısı birim yüzeye düşen enerji miktarını etkilemez. AAAA Öğlen vakti güneş ışığının dik ulaştığı yerlerde yaz mevsimi yaşanır. Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü gece ve gündüz oluşumuna sebep olur. Dünya nın ekseni eğik bir şekilde Güneş etrafında dolanması, bir bölgeye yıl boyu güneş ışınlarının farklı açılarla gelmesine neden olur. Yukarıda verilen ifadelerden doğru olanlarının "" ile işaretlenmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) Mükemmel İyiyim 60 M mevsimi Nasıl Hissediyorsun? N mevsimi 50 Buna göre, L harfi ile gösterilen mevsim aşağıdakilerden hangisidir? AAAA A) Yaz B) Kış C) Sonbahar D) İlkbahar Daha iyi olmalıyım İyi olacağım 15
2. BÖLÜM İklim ve Hava Hareketleri HADİ Ö ĞRENELİM İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ Hava olayları ve iklim hayatımızı etkileyen faktörlerdendir. Karşılaştığımız hava olaylarını tanıyarak, yaşadığımız bölgenin iklimi konusunda bilgi sahibi olup hayatımızı kolaylaştırabiliriz. Sıcaklığın artması ile birlikte hava moleküllerinin hareketi artar. Hızlanan moleküller birbirinden uzaklaşır. Ve bu bölgede hava basıncı düşer. Bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi sonucu ise hava tanecikleri yavaşlar ve bu bölgede basınç artar. Bu alana yüksek basınç alanı denir. Rüzgar, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru oluşur. Hava olaylarından bazıları rüzgâr, yağmur, dolu, sis ve kırağıdır. Hava olayları; sıcaklık, nem ve hava basıncının değişmesiyle günden güne, bölgeden bölgeye değişebilir. Hava Durumu Hava durumu, belirli bir yerde ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarıdır. Atmosfer içinde oluşan sıcaklık değişmelerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına, meteoroloji denir. Meteoroloji bilimi ile uğraşan uzmanlara, meteorolog denir. İklim İklim, geniş bir bölgede, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamasıdır. İklimden bahsedilirken kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılır. İklimlerin özelliklerini inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir. İklim alanında çalışan bilim insanlarına klimatolog (iklim bilimci) denir. Küresel Isınma Küresel ısınma, küresel çapta iklim değişikliğine neden olmaktadır. Küresel ısınmanın en önemli nedeni sera etkisidir. Sera etkisi ile Dünya nın yüzey sıcaklığı artmaktadır. Sera etkisi, atmosferde biriken atık gazların güneş ışınlarının tekrar uzaya yansımasını engellemesidir. Ormanlık alanların azalması, fosil yakıt kullanımının artması var olan doğal sera etkisini kuvvetlendirmektedir. Çözümlü Soru.. I. Hava olayı tahminleri gözlemler sonucunda yapılır. II. Farklı iklimlerin etkili olduğu bölgelerde aynı hava olayları gözlenebilir. III. Bir bölgedeki hava olayları günlük, iklim ise haftalık olarak değişebilir. İklim ve hava olayları ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III Çözüm.. Sıcaklık, nem ve basınç gibi hava gözlemleri soncunda hava durumu tahminleri yapılır. Hava olayları, günlük değişebilir ancak iklimler 30-35 yıllık süreçlerin ortalama sonuçları olduğundan kısa sürede değişmez. Aynı hava olayı (örneğin yağmur) farklı iklimlerin yaşandığı bölgelerde gözlenebilir. Cevap C 16
ANTRENMAN ZAMANI 2. BÖLÜM İklim ve Hava Hareketleri 1 ANTRENMAN // Doğru - Yanlış Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak cevaplayınız. a. D Hava olaylarının değişkenlik göstermesinin nedeni sıcaklık, nem ve hava basıncının farklı olmasıdır. b. D Sıcaklık arttıkça buharlaşma ve terleme artacağından nem de artar. c. D Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yöndeki hava akımına rüzgar denir. d. Y Yeryüzüne buz parçacıkları halinde inen su damlacıklarına kırağı denir. e. D İklim değişikliği çığ, sel ve taşkın gibi doğa olaylarında artışa neden olabilir. f. D Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. 2 ANTRENMAN // Boşluk Doldurma Aşağıda verilen metinlerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz. barometre sera ısınma meteorolog fosil hava olayları a. Sera etkisinin artmasının en büyük nedeni fosil yakıt kullanımıdır. b. Hava basıncını ölçen araca barometre denir. c. Basınç ve sıcaklık değişimi sonucunda atmosferde meydana gelen olaylara hava olayları denir. d. Dünya nın ortalama yüzey sıcaklığının artması olayına küresel ısınma denir. e. Hava olaylarını araştıran bilim dalına meteoroloji, bu alanda çalışan uzmanlara meteorolog denir. f. Atmosferde biriken atık gazların, güneş ışınlarının uzaya yansımasının engellemesine sera etkisi denir. 17
2. BÖLÜM İklim ve Hava Hareketleri ANTRENMAN ZAMANI 3 ANTRENMAN // Eşleştirme Aşağıda görselleri verilen hava olaylarını isimleriyle eşleştiriniz. 1 2 3 4 1 - b 2 - c 3 - a 4 - d Kırağı Yağmur Dolu Sis a b c d 4 ANTRENMAN // İşaretleme Aşağıda verilen meslek gruplarından, mesleği gereği hava raporlarını takip edenleri işaretleyiniz. Kaptan Diş doktoru Çiftçi 1 2 3 Madenci Pilot 4 5 18
ANTRENMAN ZAMANI 2. BÖLÜM İklim ve Hava Hareketleri 5 ANTRENMAN // Sıra Sende Aşağıdaki haritada, ülkemizde yaşanan belli başlı iklim türleri farklı renklere boyanarak gösterilmiştir. Bu iklim türlerinin adlarını kutulara yazınız. 1 Karadeniz Karasal 3 2 Akdeniz 6 ANTRENMAN // İşaretleme Aşağıda verilen ifadeleri hava olayları ve iklim olarak değerlendirerek uygun kutuyu işaretleyiniz. Hava olayları İklim a. Kısa süreli değişkenlik gösteren hava şartlarıdır. b. Bir yerde uzun bir süre gözlemlenen hava olaylarının ortalama durumudur. c. Alanında çalışan uzmanlarına klimatolog denir. d. Dar bir alanda etkili olan atmosfer şartlarıdır. e. Genelde, kurak ve yağışlı gibi ifadelerle tarif edilir. 19
İklim ve Hava Hareketleri KONU KAVRAMA TESTİ 1. Aşağıda verilenlerden hangisi bir hava olayı değildir? CCCC A) B) 3. Hava olaylarını inceleyen bilim dalı meteorolojidir. Meteorologlar, hava olayları üzerine çalışma yapan kişilerdir. İklim bilimine, klimatoloji nedir. Kar C) D) Havai fişek Rüzgar Yağmur AAAA İklimler üzerine çalışma yapan bilim insanlarına, klimatolog denir. Yukarıda verilen ifadelerden doğru olanlarının "" ile işaretlenmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) 2. Uzun süreli meteorolojik olayların ortalamasıdır. Hava olaylarının gerçekleştiği yerdir. Hava olayı Atmosfer 4. Aşağıdaki harita, bir TV kanalında çıkan hava durumu haberlerinde kullanılmıştır. İstanbul Kısa süreli gerçekleşen hava durumudur. İklim Antalya Ankara Erzurum Yukarıdaki kavramlar ile açıklamaların eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? AAAA A) B) C) D) Bu harita ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış bilgidir? BBBB A) Meteorolojik verilerle hazırlanmıştır. B) Klimatologlar hazırlamıştır. C) Günlük hava olaylarını göstermektedir. D) Erzurum da yağışlı bir gün beklenmektedir. 20
İklim ve Hava Hareketleri KONU KAVRAMA TESTİ 5. Son yüz yıllık veriler incelendiğinde, Dünya nın yıllık sıcaklık ortalamasının 1 C arttığı görülmektedir. Yukarıdaki bilgi, hangi bilim dalının çalışmaları sonucu elde edilmiştir? DDDD A) Arkeoloji B) Jeoloji C) Meteoroloji D) Klimatoloji 7. AAAA Öğretmen Atmosfer tabakası azot, oksijen, su buharı, karbondioksit gibi gazlardan oluşur. Peki bu gazlardan hangisinin artması sera etkisini, küresel ısınmaya sebep olur? A) Yukarıdaki soruya hangi öğrenci doğru cevap vermiştir? Karbondioksit B) Oksijen 6. İfadeler Hava olayı İklim C) Su buharı D) Azot Bugün fırtına çıkabilir. DDDD A) Şehrimizde, nisan ayı, yağmur ayıdır. Urfa da yaz sıcaklık ortalaması 40 C dir. Hava çok soğuk, bu gece kar yağabilir. Yukarıda verilen ifadeleri hava olayı ve iklim açısından değerlendirilip hatasız işaretlendiğinde tablonun görünümü aşağıdakilerin hangisindeki gibi olur? C) Hava olayı Hava olayı İklim İklim B) D) Hava olayı Hava olayı İklim İklim 8. İklim özellikleri benzer olan yerleşim yerleri aynı bölge içerisinde gösterilir Buna göre, hangi iki yerleşim yerinin yıllık ortalama sıcaklığının, birbirine daha yakın olması beklenir? CCCC A) K - L B) K - N C) L - M D) M - N Mükemmel İyiyim Nasıl Hissediyorsun? Daha iyi olmalıyım İyi olacağım 21
Mevsimler ve İklim ÜNİTE TARAMA TESTİ - 1 1. Hava durumu haberleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? DDDD A) Meteoroloji verilerine göre hazırlanır. B) Tahmini bilgilerdir. C) Kısa bir zaman dilimini kapsar. D) Klimatologların çalışma alanıdır. 4. Aşağıda belli tarihlerde Dünya nın Güneş çevresinde bulunduğu konumlar verilmiştir. 21 Mart Güneþ 21 Aralýk 21 Haziran 23 Eylül 2. Hangi öğrencinin söylediği ay içerisinde, Güneş ışınları ülkemize daha dik gelir? BBBB A) C) Nisan Eylül B) D) Temmuz Ocak Bu bilgiler kullanılarak aşağıdaki hangi sonuca ulaşılamaz? DDDD A) Dünya Güneş çevresinde eliptik bir yörüngede hareket eder. B) Mevsimleri belirleyen, Dünya nın Güneş e olan uzaklığı değildir. C) Dünya, Güneş çevresinde saatin tersi yönünde hareket eder. D) Güneş ışınları kuzey yarım küreye en dik aralık ayında ulaşır. 5. 3. Aşağıda verilenlerden hangisinin mevsimlerin oluşumunu doğrudan etkilediği söylenemez? AAAA A) Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesi B) Güneş ışınlarının yeryüzüne geliş açısının yıl boyu değişmesi C) Dünya nın dönme ekseninin eğik olması D) Dünya nın Güneş etrafında dolanması Ekvator K M L N Kuzey yarým küre Güney yarým küre Şekildeki Dünya modeli üzerinde gösterilen hangi iki noktada aynı tarihlerde aynı mevsim yaşanır? AAAA A) K ve L B) K ve M C) L ve M D) L ve N 22
Mevsimler ve İklim ÜNİTE TARAMA TESTİ - 1 6. CCCC Öğretmen Bugün hava çok nemli. Yukarıdaki cümledeki nem ile atmosferdeki hangi maddeden bahsedilmektedir? A) Yukarıdaki soruya hangi öğrenci doğru cevap vermiştir? Karbondioksit B) Oksijen 8. I. Hava basıncının düşük olduğu bölgelere alçak basınç alanı denir II. Yüksek basınç alanındaki hava sıcaklığı alçak basınç alanına göre daha düşüktür. III. Rüzgar, alçak basınç alanından yüksek basınç alanına doğrudur. Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur? AAAA A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III C) Su buharı D) Azot 9. Aşağıda verilenler iki ayrı gruba ayrılmak isteniyor. I. Günlük hava olayları II. Mevsimsel hava değişimleri 7. Her mevsim yağış alan bir ilimizdir. Antalya III. Klimatoloji IV. Klimatolog V. Meteoroloji VI. Meteorolog Atmosfere en çok sera gazı bırakan illerimizdendir. Evlerin cepheleri genellikle beyaz renge boyalıdır. Rize Kocaeli AAAA Gruplama hangisindeki gibi olursa doğru olur? Grup A Grup B A) I, V, VI II, III, IV B) I, II, II IV, V, VI C) I, III, V II, IV, VI D) I, IV, VI II, III, V Yukarıda verilen şehirler ile açıklamaların eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? DDDD A) B) C) D) Nasıl Hissediyorsun? Mükemmel Daha iyi olmalıyım İyiyim İyi olacağım 23
Mevsimler ve İklim ÜNİTE TARAMA TESTİ - 2 1. Kuzey yarım kürede yaz, güney yarım kürede kış mevsiminin yaşadığı dönemde, Dünya nın aydınlanma durumu aşağıdakilerden hangisi gibi olur? AAAA 3. Aşağıdaki bilgi kağıtları katlanıp ilgili sepete atılacaktır. Kısa süreli atmosfer olaylarıdır. İlgili bilim dalı klimatolojidir. Yeryüzünde küçük bir alanda gerçekleşir. Kesin bilgi içermez. Meteorologların ilgi alanıdır. Rüzgar, yağmur kar bazılarıdır. Hava olayı sepeti İklim sepeti Buna göre, işlem sonunda hava olayı ve iklim sepetine sırasıyla kaçar adet kağıt atılmıştır? DDDD A) 2-4 B) 3-3 C) 4-2 D) 5-1 2. Aşağıdaki tabloda, aynı günün öğlen vakti için X, Y, Z, T şehirlerine ait bazı bilgiler verilmiştir. X Y Z T Gün uzunluğu Kısa Uzun Çok uzun Çok kısa Işığın gelme açısı Eğik Dik Dik Eğik Ekvatora göre konum Çok Çok yakın yakın Uzak 24 En Sıcak En Soğuk A) X Y B) Z C) D) şekilleri gösterilmiştir. Çok uzak Buna göre, en sıcak ve en soğuk olması beklenen şehir aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? BBBB 4. Aşağıda güneş ışınlarının Dünya üzerine gelme Buna göre, bu dönemlerde Dünya da yaşanan aylar aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? BBBB I II A) Eylül Ekim T B) Aralık Temmuz X T C) Ağustos Ocak Y Z D) Aralık Nisan