fl Hukuku (Genel Esaslar - Bireysel fl Hukuku) Beta
Prof. Dr. Sarper SÜZEK Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku Ö retim Üyesi fl Hukuku (Genel Esaslar - Bireysel fl Hukuku) Yenilenmiş 10. Bask İstanbul 2014 Beta
Yay n No : 3131 Hukuk Dizisi : 1535 10. Baskı, Eylül 2014 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-158 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / STANBUL Tel: 0212 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika No. 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Annem Ortopedist Dr. Cahide Sunay Süzek in ve Kardeflim Mimar Saner Süzek in Aziz Anılarına...
ÖNSÖZ Bu kitabın 2013 yılında yayımlanan 9. baskısının tükenmesi üzerine yenilenmiş 10. baskısının yayımlanması zorunluluğu doğmuştur. İş hukukunda yazılmış kitap ve makaleler bu alanının çok dinamik yapısı nedeniyle süratle eskimekte, yenilenmiş yayınların yapılmasını zorunlu hale gelmektedir. Gerçekten kısa sayılabilecek bir süre önce Türk Borçlar Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu yürürlüğe konulmuş, iş yasaları ile ilgili birçok yönetmelik çıkarılmıştır. Çalışkan iş hukuku öğretisi tarafından çok sayıda kitap, monografi, tez, makale, tebliğ ve karar incelemesi kaleme alınmıştır. Yargıtay da iş ve sosyal güvenlik hukuku ile ilgili dairelerin sayısı beşe çıkmıştır ve bu dairelerimizde her yıl rekor sayılabilecek sayıda karar verilmektedir. Tüm toplumumuzu yasa boğan ve ne yazık ki dünya istatistiklerinin başlarında yer almamıza neden olan ölümlü iş kazaları bu alanın önemini bir başka açıdan ortaya koymaktadır. İş hukuku ve sosyal güvenlik hukukunun toplumumuzdaki yadsınamayacak artan önemine karşın Hakimlik Sınavlarında ve bir süre sonra başlayacak olan Avukatlık Sınavlarında bu disipline ilişkin soruların yer almaması, biz iş hukuku öğretim elemanlarını, iş yargıçları ve avukatları ile öğrencilerimizi haklı olarak üzmektedir. İş hukuku alanındaki zengin bilimsel ve yargısal içtihadı, mevzuattaki çok sayıdaki değişiklikleri okura aktarma, yorumlama ve değerlendirme güçlüğü nedeniyle tüm gayretime karşın kitapta kaçınılmaz şekilde bazı eksiklikler olacaktır. Kitapta gerek olan gerek olması gereken hukuk (de lege ferenda) konusunda kişisel görüşlerimi genel olarak hukukun ve iş hukukunun temel ilkeleri çerçevesinde objektif olarak ortaya koymaya çalıştım. Bu görüşlerim hakkında ileri sürülecek her türlü görüş, yapılacak yorum ve eleştiriyi, doğrunun ve daha adil olanın bulunmasına bir katkı olarak değerlendireceğimi belirtmek isterim. Kitaptan öğrencilerimiz de yararlandığı için öğretiye ve uygulamaya hitap edebilme amacı da ihmal edilmeksizin mümkün olduğu kadar ayrıntıya girmekten kaçınılmıştır. Bununla beraber, daha derin incelemelere girmek isteyenler için başvurulabilecek bilimsel kaynaklar ve yargı kararları dipnotlarda gösterilmiştir.
VIII Kitabın hacmini çok genişletmemek kaygısıyla daha önceki baskılarda yer alan bazı bilgiler bu kitaba alınmamış veya kısaltılmış, bazı Yargıtay kararları kısaca zikredilmiş ama metinlerine yer verilmemiştir. Ancak kitapta daha önceki baskılara yapılan yollamalardan yararlanarak söz konusu bilgilere ulaşılabilir. Bu kitapta 2008 tarihli 4. baskıya yapılmış yollamalar, aynı zamanda tıpkı basım olan 5, 6 ve 7. baskılara yapılmış sayılır. Zaman darlığı nedeniyle haklı uyarılara karşın gerçekleştiremediğim Dizin i (Kavram indeksi, Fihrist) bu baskıda nihayet hazırlayabilmiş bulunuyorum. Okurlar, kitabın son kısmında yer alan kullanışlı ve çok ayrıntılı Dizin e başvurmak suretiyle aradıkları bilgilere kolaylıkla ulaşabileceklerdir. Bu baskının hazırlanmasında da çok sayıda değerli dost ve meslektaşımın yardımlarından yararlandım. Değişik açılardan katkıları nedeniyle Prof. Dr. Savaş Taşkent e, Prof. Dr. Kübra Doğan Yenisey e, Doç. Dr. Süleyman Başterzi ye, Yrd. Doç. Dr. Gaye Burcu Yıldız a, Yrd. Doç. Dr. Gaye Baycık a, Kamu-İş Genel Sekreteri Erhan Polat a, Hakim Bektaş Kar a, Av. Eşber Gürpınar a, Av. Dr. Fatma Başterzi ye, Av. Ulaş Yıldız a, Av. Derya Karademir e, Av. Faruk Baştürk e, Av. Arzu Gökalp Civan a, Ar. Gör. Orhan Ersun Civan a, Ar. Gör. Zeynep Müftüoğlu Hoş a, Ar. Gör. Serap Özbey e gönülden teşekkür ederim. Fakültede yarattığı özgür ve huzurlu bilimsel çalışma ortamı nedeniyle Dekanımız, değerli bilim adamı Prof. Dr. Nami Çağan a ve Dekan Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Mehmet İstemi ile Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Sever e bu vesileyle teşekkürlerimi belirtmek isterim. Bana akademik kariyerin yolunu açan, her zaman bilgisinden, tecrübesinden, hiçbir zaman esirgemediği dostluğundan yararlandığım çok değerli hocam Prof. Dr. Turhan Esener e duyduğum gönül borcunu bir kez daha belirtmek, kendisine olan şükran duygularımın ancak çok eksik bir ifadesi olabilecektir. Kitabın basımını ve dağıtımını sağlayan BETA yöneticisi Sey han Satar a, yazılmasını ve dizgisini büyük bir özen ve beceriyle gerçekleştiren Veysel Coşkun a ve diğer tüm yayınevi çalışanlarına teşekkürü borç bilirim. Ağustos 2014 Sarper SÜZEK
Ç NDEK LER B R NC KİTAP GENEL ESASLAR B R NC BÖLÜM Ş HUKUKUNA G R Ş 1. ş hukuku kavram...1 I. ş hukukunun tan m...1 II. ş hukukunun konusu...3 III. ş hukukunun sosyal güvenlik hukuku ile ilişkisi...4 IV. ş hukukunun tarihsel gelişimi...7 1. Bat Avrupa da...7 a) Sanayi devrimi ve çal şma koşullar...7 b) Ça daş iş hukukuna geçiş süreci...8 2. Türkiye de...9 a) Cumhuriyetten önceki dönem...9 b) Cumhuriyet dönemi...11 aa) Cumhuriyet ile 1961 anayasas aras ndaki dönem...11 bb) 1961 anayasas ve sonras...12 cc) 1982 anayasası ve sonrası...13 2. ş hukukunun özellikleri...16 I. ş hukukunun amac...16 1. şçinin korunmas...16 2. Hassas denge...18 3. ş hukukunda esneklik...19 II. ş hukukunda yorum...22 1. Amaca uygun yorum-işçi lehine yorum ilişkisi...22 2. Anayasaya uygun yorum...27 3. Sözleşmelerin yorumu...28 a) ş akitlerinin yorumu...28 b) Toplu iş sözleşmelerinin yorumu...29
X III. ş hukukunda sözleşme özgürlü ünün s n rland r lmas...30 IV. ş hukukunun yeri...33 1. ş hukukunun ba ms zl...33 2. Düzenleme boşluklar n n doldurulmas...35 a) Genel hükümlerin uygulanmas...35 b) Uyarlama zorunlulu u...37 3. İş hukukunun karma niteliği...41 V. ş hukukunda kat l m...42 1. Sosyal özerklik (toplu iş sözleşmesi özerkliği)...42 2. Üçlü yap lanma (sosyal diyalog)...44 a) Üçlü yap lanma kavram...44 b) Ekonomik ve Sosyal Konsey...45 c) Üçlü Dan şma Kurulu...46 3. Yönetime kat lma...47 a) Yönetime kat lman n tan m ve yararlar...47 b) Ülkemizde yönetime kat lma...49 3. ş hukukunun kaynaklar...51 I. Resmi kaynaklar...51 1. Anayasa...51 a) Anayasan n çal şma yaşam na ilişkin ilke ve kurallar...51 b) Anayasal tan man n hukuki sonuçlar...54 2. Yasalar...55 3. Yürütme kaynaklar...56 4. Yarg kararlar...58 II. Özel kaynaklar...59 1. Toplu iş sözleşmeleri...59 2. ş akitleri...59 3. ç yönetmelikler...59 a) Genel iş koşullar ve iç yönetmelik kavram...59 b) İç yönetmeliğin koşulları...62 aa) Açıkça bilgi verilmesi ve işçinin kabulü...62 bb) Normlar hiyerarşisine uygunluk...63 cc) İçerik denetimi...64 c) İç yönetmeliğin değiştirilmesi ve uygulanmaması...65 4. şyeri uygulamalar...66 a) şyeri uygulamas kavram...66 b) şyeri uygulamas n n koşullar...68 c) şyeri uygulamas n n de iştirilmesi veya uygulamaya son verilmesi...70
XI 5. şverenin yönetim (talimat verme) hakk...71 a) Yönetim hakk kavram ve talimatlar n türleri...71 b) Talimatlar n yürürlü e girmesi...73 c) Yönetim hakk n n s n rlar...74 d) şçinin talimatlara uymamas ve hukuka ayk r talimat...76 III. Kaynaklar aras nda öncelik...77 4. Uluslararas iş hukuku...79 I. Uluslararas Çal şma Örgütü (ILO)...79 1. Kuruluşu ve amaçlar...79 2. Yap s ve organlar...80 II. Uluslararas çal şma (ILO) sözleşmeleri...81 1. Sözleşmelerin özellikleri ve üye ülkelerce onaylanmas...81 2. ILO sözleşmeleri ve Türkiye...82 a) Ülkemiz taraf ndan sözleşmelerin onaylanmas...82 b) ILO sözleşmelerinin yasalar karş s ndaki durumu...83 c) ILO sözleşmelerinin doğrudan uygulanabilirliği sorunu...85 3. ILO denetimi...86 III. Birleşmiş Milletler belgeleri...87 IV. Avrupa (Konseyi) sözleşmeleri...88 1. Avrupa nsan Haklar Sözleşmesi...88 2. Avrupa Sosyal Şart...88 V. Avrupa Birli i iş hukuku...89 1. ş hukukuna ilişkin hükümler...89 2. Türkiye nin durumu...90 VI. ki tarafl anlaşmalar...92 5. ş hukukuyla ilgili devlet organlar...93 I. Çal şma örgütü...93 II. ş yarg s...95 1. ş yarg s n n örgütlenmesi...95 2. ş yarg s nda görev...96 3. ş yarg s nda yetki...98 4. Davanın açılması...100 5. Belirsiz alacaklar ve kısmi dava...101 6. Yarg lama usulü...105 7. Kanun yollar...105 6. ş hukuku yapt r mlar...107 I. Hukuki yapt r mlar (özel hukuk yapt r mlar )...107 1. şverenlere uygulanan yapt r mlar...107 2. şçilere uygulanan yapt r mlar...110
XII II. dari yapt r mlar...110 III. Ceza yapt r mlar (sosyal ceza hukuku)...112 IV. Disiplin cezalar...113 1. Disiplin cezas n n koşullar...113 2. Disiplin cezas n n uygulanmas ve yarg sal denetimi...116 K NC BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR 7. şçi...121 I. şçi kavram...121 1. şçi kavram n n iş akdine dayanmas...121 2. Bireysel ve toplu iş yasalar aç s ndan işçi...122 II. şçi-memur ayr m...123 III. şçi benzeri kişiler...125 1. Ç rak...125 a) Ç rakl k kavram...125 b) Ç raklar n tabi olaca mevzuat...126 c) Ç raklar n çal şma koşullar...127 2. Stajyer...129 8. şveren...130 I. şveren kavram...130 1. şverenin tan m...130 2. Soyut-somut işveren ayr m...131 3. Tüzel kişilerde ve ticaret şirketlerinde işveren niteli i...132 a) Tüzel kişinin organ n n işveren niteli i...132 b) Yönetim kurulu üyesi genel müdürün durumu...133 c) Şirkette çal şan limited şirket orta n n durumu...135 d) Holdinglerde ve şirket gruplar nda işveren niteli i...136 e) Birlikte (işverenler) istihdam...136 f) İşverenin belirlenmesi (Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması ve organik bağ)...138 II. şverenin sorumlulu u...139 III. Alt işveren...141 1. Alt işverenin tanımı ve niteliği...141 2. Alt işveren sözleşmesi, bildirim ve tescil...142 IV. Alt işveren ilişkisinin kurulabilmesinin koşullar...143 1. şyerinde işçi çal şt ran as l işverenin varl...143 2. şin as l işverene ait işyerinde yap lmas...144
XIII 3. şin işyerinde yürütülen mal ve hizmet üretimine ilişkin olmas...144 4. şletmenin ve işin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren bir iş olmas...145 a) Yard mc işlerde bir s n rlama olmad...145 b) Koşulun bölünebilir nitelikte olup olmadığı...146 c) Yargıtay uygulaması ve uzmanlık ölçütü...149 5. şçilerin sadece as l işverenin işyerinde çal şt r lmas...150 V. Alt işverenin işçilerine karş as l işverenin müteselsil sorumlulu u...150 VI. Yasaya aykırı olarak kurulan alt işveren ilişkisinin yaptırımı...153 VII. Muvazaalı alt işveren ilişkisi...154 1. Yasada yer alan muvazaay önlemeye yönelik hükümler...154 a) S n rlamalar n yasada yer almas n n nedeni ve yasal düzenleme...154 b) As l işverenden devral nan işçilerin haklar n n k s tlanamamas...156 c) şyerinde çal şt r lan kişilerle alt işveren ilişkisinin kurulamamas...157 d) As l işin bölünememesi...158 e) Kurulan ilişkinin genel olarak muvaazal işleme dayanmas...160 aa) Genel kural...160 bb) şçi temini sözleşmesinin alt işveren ilişkisi olarak gösterilmesi... 162 cc) şçinin de işen alt işverenler yan nda çal şmaya devam etmesi...162 2. Kamu kuruluşları lehine getirilen ayrıcalık...163 3. Muvazaan n idare taraf ndan denetlenmesi...164 VIII. Muvazaal alt işveren ilişkisinin yapt r m...165 1. Başlang çtan itibaren as l işverenin işçisi say lmak...165 2. Temelinde muvazaa bulunan fesihler...166 IX. şveren vekili...167 1. Bireysel iş yasalar aç s ndan işveren vekili...167 2. Toplu iş hukuku aç s ndan işveren vekili...169 X. şveren vekilinin sorumlulu u...171 9. şyeri...174 I. şyeri kavram...174 II. şyerinin kapsam...176 1. şin yap ld yer...176 2. şyerine ba l (işyeri organizasyonu kapsam ndaki) yerler...176 3. Eklentiler...178 4. Araçlar...179
XIV III. şyeri-işletme ayr m...179 IV. şyerinin kurulmas...180 1. şyeri açma ve çal şma ruhsat n n al nmas...180 2. şyerinin bildirilmesi...182 V. şyerinin devri...183 1. ş akitlerinin yeni işverenle devam etmesi...183 2. İşyerinin (bölümün) devrinin koşulları...184 3. İşyerinin devrinde işçilik haklar...186 4. şyerinin devrinin taraflar n fesih hakk na etkisi...189 5. İşyeri bölümünün devri (kısmi devir) ile as l işveren-alt işveren ilişkisi...191 6. şçinin (muvazaa olmaks z n) de işen alt işverenler yan nda çal şmaya devam etmesi...193 7. İşyerinin devri konusunda Türk Ticaret Kanununun getirdiği düzenleme...194 VI. şyerinin kapat lmas...198 1. şyerinin işveren taraf ndan kapat lmas...198 a) şyerini kapatma özgürlü ü ve s n r...198 b) şyerinin kapat lmas nda işverenin yükümlülükleri...200 2. şyerinin idare taraf ndan kapat lmas...200 10. ş hukukunun kapsam...201 I. ş Kanununun kapsam...201 1. Kapsama giren işler...201 2. Kapsam d ş nda kalan işler...202 a) Deniz ve hava taş ma işleri...202 b) Tar m ve orman işleri...203 c) Aile ekonomisi içinde tar mla ilgili yap işleri...205 d) El sanat işleri...205 e) Ev hizmetleri...206 f) Ç raklar...207 g) Sporcular...207 h) Rehabilite edilenler...208 ) Esnaf ve sanatkar işyerleri...208 3. Sanayi, ticaret, tar m ve orman işlerinin belirlenmesi...210 II. Deniz ş Kanununun kapsam...211 III. Bas n ş Kanununun kapsam...212 IV. Türk Borçlar Kanununun kapsam...213 V. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun kapsam...214
XV K NC KİTAP B REYSEL Ş HUKUKU B R NC BÖLÜM Ş AKD 11. ş akdi kavram ve türleri...217 I. ş akdinin tan m ve unsurları...217 1. ş görme unsuru...218 2. Ücret unsuru...218 3. Ba ml l k unsuru...219 a) Kişisel/hukuki ba ml l k...219 b) Başkas n n iş organizasyonunda iş görme...222 c) Ba ml l k unsurunun benzer sözleşmelerden ay r c niteli i...224 II. ş akdinin özellikleri...226 1. Kişisel ilişki kurmas...227 2. Karş l kl borç do urmas...227 3. Sürekli borç ilişkisi yaratan bir sözleşme olmas...227 III. Yeni Borçlar Kanununun hizmet sözleşmeleri ne ilişkin hükümlerinin iş ilişkilerine genel olarak etkisi...228 IV. ş akdinin türleri...231 1. Sürekli ve süreksiz iş akitleri...232 2. Belirli süreli ve belirsiz süreli iş akitleri...233 a) Belirli-belirsiz süreli iş akdi ayr m...233 b) Belirli süreli iş akdinin kurulmas n mümkün k lan objektif koşullar...236 aa) şin belirli süreli olmas...236 bb) Belli bir işin tamamlanmas na yönelik olmas...237 cc) Belirli bir olgunun ortaya ç kmas...238 dd) Benzer haller...238 ee) şçinin niteli inin önem taş mamas...239 c) Yasadan kaynaklanan belirli süreli iş akitleri...240 d) Belirli süreli iş akdinin sürelendirilmesi...241 e) Zincirleme iş akitleri...243 f) Farkl işlem yasa...246 g) Geçici iş akitleri...247 3. Azami ve asgari süreli iş akitleri...249 4. Şarta bağlı iş akitleri...251 5. Deneme süreli iş akitleri...251 a) Anlam ve kararlaşt rma serbestisi...251 b) Süresi...252 c) Hükümleri...253
XVI 6. Tak m sözleşmesi ile kurulan iş akitleri...255 7. Mevsimlik iş akitleri...255 8. K smi süreli iş akitleri...257 a) Klasik k smi süreli iş akitleri...257 aa) K smi süreli iş akdi kavram...257 bb) Farkl işlem yasa...259 cc) K smi süreli iş akitlerine uygulanacak kurallar...259 b) K smi süreli iş akitlerinin özel türleri...261 aa) Başka (yan) işte çal şma...261 bb) Ça r üzerine çal şma...262 cc) ş paylaş m...264 9. Evde çal şma...265 a) Evde çalışma kavramı ve uygulanacak yasa...265 b) Evde çalışanların çalışma koşulları...268 10. Tele çal şma...270 11. Pazarlamacılık sözleşmesi...270 a) Pazarlamacılık sözleşmesi kavramı ve uygulanacak yasa...270 b) Pazarlamacılık sözleşmesinin kurulması...272 c) Pazarlamacının hakları...273 d) Pazarlamacının yükümlülükleri...274 e) Pazarlamacılık sözleşmesinin sona ermesi...275 12. Geçici (ödünç) iş ilişkisi...275 a) Geçici iş ilişkisi kavram...275 b) Geçici iş ilişkisinin kurulmas n n koşullar...276 aa) Benzer işlerde çal şt rma...277 bb) şçinin yaz l onay...277 cc) Kurulan ilişkinin geçici olmas...277 c) Geçici iş ilişkisinin hüküm ve sonuçlar...278 aa) Bireysel iş hukuku aç s ndan...278 aaa) ş akdinin işverenle devam etmesi...278 bbb) şçinin iş görme ve di er borçlar...279 ccc) Yönetim hakk...279 ddd) Ücret borcu...280 eee) şverenin işçiyi gözetme ve di er borçlar...281 fff) ş akdinin feshi...282 bb) Toplu iş hukuku aç s ndan...283 aaa) Sendika üyeli i ve toplu iş sözleşmesi...283 bbb) Grev ve lokavt...284 d) Geçici iş ilişkisinin sona ermesi...286
XVII 12. ş akdinin kurulmas ve geçersizliği...288 I. ş akdinin kurulmas na ilişkin görüşmeler...288 1. Taraflar n hukuki durumu ve yükümlülükleri...288 2. Görüşmelerde kusur ve hukuki sonucu...290 II. Taraflar n ehliyeti...291 III. ş akdinin şekli...292 1. Şekil serbestisi ve s n rlar...292 2. Yaz l şekle ayk r l n hukuki sonucu...294 3. Şekil noksanını ileri sürme hakkının kötüye kullanılması...296 IV. ş akdi kurma özgürlü ü ve s n rlar...297 1. Sözleşme yapma özgürlü ü ilkesi...297 2. ş akdi yapma yasaklar...297 a) Yaş küçüklü ü...297 b) Cinsiyet...298 c) Sa l k durumu...298 d) Yabanc l k...299 aa) Yabancıların çalıştırılmasının koşulları...299 bb) Yasaya aykırı yabancı çalıştırmanın yaptırımı...300 e) Toplu iş sözleşmesinden do an yasaklar...303 3. ş akdi yapma zorunlulu u...303 a) Engelliler ve eski hükümlüler...303 b) şyerinden malulen ayr lanlar...306 c) Askerlik veya yasal ödev nedeniyle işten ayr lanlar...308 d) Toplu işten ç kar lanlar...309 e) Hastal k nedeniyle işten ç kar lan gazeteciler...309 f) şçi kuruluşu yönetiminde görev alanlar...309 g) Toplu iş sözleşmesinden do an akit yapma zorunlulu u...310 4. şverenin yükümlülü ünü yerine getirmemesi...310 V. ş akdinin geçersizli i (kesin hükümsüzlük)...312 1. Genel olarak geçersizlik...312 2. Hukuka aykırılık...313 a) Emredici hükümler...313 b) Yasaklayıcı hükümler...313 aa) Yasaklayıcı hükümlerin emredici hükümlerden farkı...313 bb) Yasaklayıcı hükümlerin yaptırımı...315 c) Kamu düzeni...316 d) Kişilik hakları...316 3. Ahlaka aykırılık...317 4. İmkansızlık...318 5. Geçersizli in geçmişe yürümemesi...318
XVIII a) Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme...318 b) Uyarlama zorunluluğu...321 6. ş akdinin k smi geçersizli i...323 7. ş akdinin iptali...324 VI. Yabanc l k unsuru taş yan iş akdine uygulanacak hukuk...326 İKİNCİ BÖLÜM İŞ AKDİNDEN DOĞAN BORÇLAR 13. şçinin borçlar ve sorumlulu u...329 I. ş görme borcu...329 1. şçinin işi kendisinin yapmas...329 2. ş görme ediminin devri (işçinin de işmesi)...329 3. ş akdinin devri (iş görme edimini talep hakkının sürekli devri-işverenin değişmesi)...331 4. şin türü ve kapsam...334 5. şin yap laca yer...335 6. şin özenle yap lmas...335 7. ş görme borcunun ihlali...336 a) ş görme borcunun ifa edilmemesi...336 b) ş görme borcunun kötü (özensiz) ifa edilmesi...336 c) Zarara yatkın işlerde sorumluluk...338 II. taat borcu...339 1. taat borcunun içeri i...339 2. Özel haller...340 a) Sigara içme yasağı...340 b) Kapı denetimi ve işçilerin üstünün aranması...340 III. Sadakat borcu...341 IV. Rekabet etmeme borcu...344 1. Rekabet yasağı sözleşmesi...344 2. Rekabet yasağının koşulları...345 a) İşverenin korunmaya değer haklı bir menfaatinin varlığı...345 aa) Üretim sırları veya işverenin işleri hakkında bilgi edinme olanağı...345 bb) Müşteri çevresi hakkında bilgi edinme olanağı...347 cc) İşverenin önemli bir zarara uğrama ihtimali...347 b) İşçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye düşürülmemesi...348 aa) Genel olarak...348 bb) Rekabet yasağının süre bakımından sınırlandırılması...348
XIX cc) Rekabet yasağının yer bakımından sınırlandırılması...348 dd) Rekabet yasağının konu bakımından sınırlandırılması...349 3. Rekabet yasağı sözleşmesinin hukuka aykırılığının yaptırımı ve aşırı yasakların sınırlandırılması...350 4. Rekabet yasağına aykırı davranışın sonuçları...350 a) İşverenin zararının tazmini...350 b) İşçinin cezai şart ödemesi...351 c) Rekabet yasağına aykırı davranışın sona erdirilmesi...352 5. Rekabet yasağının sona ermesi...354 a) Yasağın devamında işverenin gerçek bir yararının kalmaması...354 b) İşverenin haklı bir neden olmaksızın iş akdini feshi...354 c) İşçinin işverene yüklenebilen bir nedenle iş akdini feshi...355 d) İşyerinin devrinin rekabet yasağına etkisi...355 14. İşverenin ücret ödeme borcu...357 I. Ücret kavramı...357 II. Ücretin türleri...359 1. Zamana göre ücret...359 2. Parça başına (akort) veya götürü ücret...359 3. Yüzde usulüne göre ücret ve bahşişler...360 4. Primler...361 5. İkramiyeler...362 a) Sözleşmeden doğan ikramiyeler...362 b) Yasadan doğan ikramiyeler ve ikramiyelerin sınırı...364 6. Aracılık (komisyon-provizyon) ücreti...365 7. İşin sonucundan pay alma...367 III. Ücretin miktar...368 1. Ücretin belirlenmesi...368 2. Asgari ücret...370 a) Asgari ücretin kapsam ve tan m...370 b) Asgari ücretin belirlenmesinde göz önünde tutulacak esaslar...371 c) Asgari ücretin saptanmas...372 d) Asgari ücret karar n n hukuki sonucu...373 IV. Ücretin ödenmesi...374 1. Ücretin ödenme şekli...374 a) Ücretin para ile (nakden) ödenmesi...374 b) Ücretin Türk paras ile ödenmesi...374 2. Ücretin ödenme yeri...375 3. Ücretin ödenme zaman...376 a) Ücretin işin yap lmas ndan sonra düzenli aral klarla ödenmesi...376 b) Ücretin avans olarak ödenmesi...377
XX 4. Ücretin ödenmesinin ispat...378 5. Ücrete ilişkin zamanaş m...380 V. Ücretin ödenmemesi...381 1. Ücretin ve faizin talep edilmesi...381 2. şçilerin çal şmaktan kaç nma hakk...383 a) Çal şmaktan kaç nma hakkının koşullar...383 aa) İşçilerin ücretinin veya ücret eklerinin ödenmemesi...383 bb) Ücretlerin yirmi gün içinde ödenmemesi...384 cc) Ücretlerin ödenmemesinin mücbir sebebe dayanmaması...385 b) Çal şmaktan kaç nman n hukuki sonuçlar...385 aa) Çal şmaktan kaç nman n grev say lmayaca...385 bb) Çal şmaktan kaç nan işçiler yerine işçi al namamas...385 cc) Çal şmaktan kaç nan işçilerin sözleşmelerinin feshedilememesi...386 dd) Çal şmaktan kaç nan işçilere ücret ödenip ödenmeyece i...386 VI. Ücretin güvencesi...389 1. Ücretin haczedilememesi...389 2. Ücretin devredilememesi ve rehnedilememesi...390 3. Ücretin takas edilememesi...391 4. Ücretin ayr cal kl alacak olmas...392 5. şçinin ücret garanti fonundan yararlanmas...393 6. Müteahhit (as l işveren) ve alt işverenin hakedişlerinden ücretlerin ödenmesi...394 7. Ücret kesme cezas n n s n rland r lmas...397 8. Ücrette indirim yap lamamas...398 9. şverenin temerrüdü halinde ücret ödenmesi...398 15. şverenin işçiyi gözetme borcu...400 I. Geniş anlamda gözetme borcu...400 II. şçinin kişili ini gözetme borcu...401 1. Korunan değerler ve koruyucu genel hükümler...401 2. İşçinin kişilik hakkını doğrudan koruyan hüküm...402 3. Cinsel ve psikolojik tacize (mobbing) karşı koruma...402 4. Kişisel verilerin korunması...404 5. Kişilik hakkının korunmasının sınırı...406 6. Kişiliği gözetme borcuna aykırılığın yaptırımı...406 III. ş sa l ve güvenli i önlemlerini alma borcu...407 1. ş sa l ve güvenli i önlemlerini alma borcunun hukuki dayana...407 2. şverenin hukuki sorumlulu unun s n r ve çerçevesi...410 3. şverenin hukuki sorumlulu unun niteli i...412 a) Kusursuz sorumluluk görüşü...412 b) Kusur sorumlulu u görüşü...413 c) Kusurun objektifleştirilmesi (objektif kusur)...416
XXI d) Yeni Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme: tehlike sorumluluğu...417 e) Akdi sorumluluk-haksız fiil sorumluluğu...419 f) Zarar n Sosyal Güvenlik Kurumu taraf ndan karş lanmas gere i...420 4. lliyet ba n n bulunmas zorunlulu u...422 a) lliyet ba n n işverenin sorumlulu unun Sosyal Güvenlik Kurumunun sorumlulu undan ayr lmas ndaki önemi ve bu konuda İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun düzenlemesi...422 b) lliyet ba n n kesilmesi...425 IV. Maddi tazminat...427 1. Maddi tazminat n kapsam...427 a) Çal şma gücünün kayb ndan do an zararlar...427 b) Ekonomik gelece in sars lmas ndan do an zararlar...428 c) Tedavi masraflar...428 2. Maddi tazminat n belirlenmesi...428 a) Genel esaslar...428 b) Meslekte kazanma gücü kayb (maluliyet oran )...429 c) ş görebilme ça n n ve yaşam süresinin belirlenmesi...429 d) Ücretin belirlenmesi...430 e) Taraflar n kusur durumunun ve hakkaniyetin tazminata etkisi...430 3. Tazminat n hesaplanmas...432 a) Zarar n belirlenmesi...432 b) ndirimler...435 c) Yeni Borçlar Kanunu açısından hakkaniyet indirimi...436 d) Faiz...439 V. Destekten yoksun kalma tazminat...439 1. Hukuki dayana...439 2. Destek ve desteklenen kavramlar...440 3. Bak m gücü ve bak m ihtiyac...440 4. Bak m (destek) süresi...441 5. Tazminat talep edebilecek kişiler...441 a) Destekten yoksun kalan eş...441 b) Destekten yoksun kalan nikahs z eş...442 c) Destekten yoksun kalan çocuklar...443 d) Destekten yoksun kalan ana, baba ve kardeşler...444 6. Tazminat n hesaplanmas...444 VI. Manevi tazminat...446 1. Hukuki dayana...446 2. Manevi tazminat isteyebilecek kişiler...446 a) ş kazas ölümle sonuçlanmam şsa...446 b) ş kazas ölümle sonuçlanm şsa...447
XXII 3. Manevi tazminat n koşullar...448 4. Manevi tazminat n takdiri...450 VII. Sosyal Güvenlik Kurumunun rücu davalar...451 16. şverenin eşit davranma ve di er borçlar...453 I. Genel anlamda eşit davranma ve ayr m yapmama borcu...453 1. Hukuki dayana...453 a) Anayasal dayanak...453 b) Yasal dayanak...454 c) ş ilişkilerinde genel anlamda eşit davranma borcunun uygulanmas gere i...455 2. Nispi niteli i...456 3. şe almada ayr m yasa...457 4. ş ilişkisinin devam süresince eşit davranma borcu...459 5. ş akdinin feshinde eşit davranma borcu...462 a) Genel olarak...462 b) Ayr m yasaklar nda...462 c) İşverenin genel anlamda eşit davranma borcunda...463 aa) şçilerin davran şlar na ve yeterliliğine dayanan fesihlerde...463 bb) şletme gereklerine dayanan fesihlerde...466 cc) Yap lan feshin (seçimin) işverence hakl laşt r lmas...467 6. Eşit davranma borcuna ayk r davran ş n yapt r m...467 a) Ayrım yasaklarında...467 aa) Ayrımcılık tazminatı...467 bb) Ayrımcılık tazminatının diğer tazminatlar karşısındaki durumu...468 cc) İdari ve cezai yaptırımlar...471 b) Genel anlamda eşit davranma borcunda...471 7. spat yükü...472 II. Araç ve malzeme sağlama borcu...472 III. İşçinin yapmış olduğu giderleri ödeme borcu...473 IV. Buluş yapan işçiye bedel ödeme borcu (patent hakk )...474 V. Özlük dosyas düzenleme borcu...477 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞ AKDİNİN SONA ERMESİ 17. ş akdinin ask ya al nmas...479 I. ş akdinin ask ya al nmas n n amac...479 II. ş akdinin ask ya al nmas n n teorik ve hukuki dayana...480 1. Geçici ifa imkans zl n n temerrüt sonucunu yaratmas...480
XXIII 2. Geçici ifa imkans zl n n belirli ve belirsiz süreli iş akitlerinde yaratt sonuçlar...481 a) Belirli süreli iş akitlerinde...481 b) Belirsiz süreli iş akitlerinde...482 3. ş akdinin ask ya al nmas n n hukuken ortaya ç kmas...483 4. Ask ya al nma teorisinin uygulama alan na geçirilmesi...484 III. ş akdinin ask ya al nmas n n koşullar...485 1. fa (veya ifay kabul) imkans zl...485 a) şçinin iş görme edimini ifa imkans zl...485 aa) Maddi ifa imkans zl...485 bb) fan n beklenilmez olmas veya manevi ifa imkans zl...486 b) şverenin ifay kabul imkans zl...487 2. fa etmemenin geçici olmas...488 3. fa etmemenin kusursuz olmas...489 4. fa zaman n n esasl olmamas...489 IV. ş akdinin sözleşmeyle ask ya al nmas ve ücretsiz izin uygulamalar...489 1. ş akdinin sözleşmeyle ask ya al nmas n n koşulu...489 2. Ücretsiz izine ç kar lma önerisinin kabul edilmesi...490 a) Kabul usülü ve ücretsiz izin süresi...490 b) şçinin hakl nedenle fesih hakk...491 c) şverenin (geçersiz) feshi...492 3. Ücretsiz izine ç kar lma önerisinin kabul edilmemesi...494 V. ş akdinin ask ya al nmas n n hüküm ve sonuçlar...495 1. ş görme ve ücret borçlar na etkisi...495 a) Genel olarak...495 b) Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme...496 2. şverenin yönetim hakk na ve işçinin itaat borcuna etkisi...497 3. şverenin gözetme ve işçinin sadakat borcuna etkisi...497 4. ş akdinin sona ermesine (feshine) etkisi...497 a) Belirli süreli iş akdinin sona ermesine etkisi...497 b) Hakl nedenle fesih hakk na etkisi...498 c) Süreli fesih hakk na etkisi...498 VI. ş akdinin ask ya al nmas n n sona ermesi...499 VII. Mevzuatta düzenlenmiş olan ask ya al nma halleri...500 1. Geçici askerlik veya yasal ödev nedeniyle ask ya al nma...501 2. Sa l k nedenleriyle ask ya al nma...502 3. Zorlay c nedenlerle ask ya al nma...502 4. Gözalt veya tutukluluk nedeniyle ask ya al nma...502 5. Ailevi nedenlerle ask ya al nma...502 6. İşçi kuruluşu yöneticiliği halinde askıya alınma...502 7. Grev veya lokavt halinde ask ya al nma...502
XXIV 18. ş akdinin fesih dışında sona ermesi ve süreli fesih...503 I. ş akdini fesih d ş nda sona erdiren haller...503 1. Taraflar n anlaşmas (ikale)...503 2. Belirli sürenin sona ermesi...506 3. Ölüm...507 a) şçinin ölümü...507 b) şverenin ölümü...509 II. Genel olarak iş akdinin feshi ve fesih türleri aras ndaki farklar...509 III. Süreli fesih...512 1. Süreli fesih hakk n n hukuki dayana ve do umu...512 2. Süreli fesih hakk n n kullan lmas...512 a) Fesih bildiriminin özellikleri ve şekli...512 b) Fesih bildirimi süreleri...515 aa) Bildirim sürelerinin belirlenmesi...515 bb) Bildirim sürelerinin art r lmas...516 cc) Aşırı yüksek bildirim süreleri...518 3. Süreli feshin hüküm ve sonuçlar...520 a) Bildirim süresi içinde taraflar n durumu...520 b) Yeni iş arama izni verilmesi...521 aa) Yeni iş arama izni kavramı ve koşulları...521 bb) Yeni iş arama izninin kullanılması...522 cc) Yeni iş arama izni verilmemesinin hukuki sonucu...524 4. Peşin ödeme yoluyla iş akdinin feshi...525 a) Bu hakk n niteli i ve uygulanmas...525 b) Bildirim süresi içinde do acak işçi haklar na etkisi...526 5. Usulsüz fesih...528 a) Usulsüz fesih kavram...528 b) hbar tazminat...528 aa) hbar tazminat hakk n n do umu...528 bb) hbar tazminat n n hukuki niteli i...529 cc) hbar tazminat n n miktar...529 c) Maddi ve manevi tazminat...531 d) K dem tazminat...532 6. Fesih hakk n n kötüye kullan lmas...532 a) Fesih hakk n n kötüye kullan lmas kavram...532 b) Fesih hakkının kötüye kullanılmasının ölçütü...534 c) Hakkın kötüye kullanılması oluşturmayan fesihler...535 d) Hakkın kötüye kullanılması oluşturan fesihler...535 e) Fesih hakkının kötüye kullanılmasının yaptırımı...538 aa) Kötü niyet tazminatı...538
XXV aaa) İş akdinin işveren tarafından feshinde...538 bbb) İş akdinin işçi tarafından feshinde...538 bb) Sendikal tazminat...539 aaa) Sendika özgürlüğünün güvencesi...539 bbb) İş güvencesine tabi olmayan işçilerin de sendikal tazminat talep edebileceği...540 ccc) Sendikal tazminatının niteliği ve diğer tazminatlarla ilişkisi...545 cc) İhbar tazminatı...545 dd) Maddi ve manevi tazminat...546 ee) Kıdem tazminatı...546 f) İspat yükü...546 19. ş Güvencesi...548 I. ş güvencesi kavram...548 II. yi niyet kurallar na uygun (kötü niyetli), geçerli (geçersiz) ve hakl (haks z) fesih ayr m...551 III. ş güvencesinin kapsam...553 1. ş güvencesinin kapsam na giren ve girmeyen işçilerin tabi olacaklar ortak hükümler...553 2. ş güvencesi hükümlerinin uygulanmas n n koşullar...554 a) ş Kanununa veya Bas n ş Kanununa tabi olmak...554 b) şyerinde otuz ve daha fazla işçi çal şt r lmas...554 c) şçinin en az alt ayl k k deminin olmas...559 aa) Altı aylık kıdemin belirlenmesi...559 bb) Fasılalı çalışmaların birleştirilmesi...561 cc) Altı ayın tamamlanmasından kısa bir süre önce fesih...562 d) Belirli konumdaki işveren vekili olmamak...565 e) Belirsiz süreli iş akdinin işverence feshedilmesi...566 IV. Geçerli fesih nedenleri...568 1. Geçerli fesih kavram...568 2. şçinin yetersizli i veya davran şlar nedeniyle fesih...569 a) şçinin yetersizli i...569 aa) şçinin fiziki yetersizli i...570 aaa) şçinin hastal...570 bbb) şçinin yaşl l ve emeklili i...571 bb) şçinin mesleki yetersizli i (performans )...574 b) şçinin davran şlar...577 aa) Geçerli feshe neden olan davran şlar ile hakl fesih nedenleri ayr m...578 bb) şçinin davran şlar na dayanan geçerli fesih nedenleri...581
XXVI aaa) şçinin işvereni yan ltmas...581 bbb) şçinin işveren aleyhine sözler sarfetmesi...581 ccc) şçinin geçimsizli i...582 ddd) şçinin ba l l n n yeterli olmamas...583 eee) şçinin devams zl ve işe geç gelmesi...584 fff) şçinin görevini yerine getirmekte yetersizli i...585 ggg) İşçinin işverenin malına zarar vermesi...586 hhh) şçinin k sa süren tutuklulu u...587 iii) Di er haller...587 3. şletmenin, işyerinin ve işin gerekleri nedeniyle fesih...588 a) şletme gerekleri kavram...588 b) Ekonomik, yap sal, teknolojik nedenlerin feshi zorunlu k lmas...589 aa) Yasal temel...589 bb) Ekonomik güçlükler...591 cc) Yeniden yap lanma (reorganizasyon)...593 dd) Teknolojik de işimler...597 c) şçinin işinin ortadan kalkmas veya işgücü fazlas n n ortaya ç kmas...597 4. Son çare (ultima ratio) ilkesi...599 a) Son çare kavram ve hukuki dayanağı...599 b) Son çare olarak al nabilecek önlemler ve Yarg tay uygulamas...601 5. Sosyal seçim ve eşitlik ilkesi...604 V. Yasada yer alan geçersiz fesih nedenleri...606 VI. ş akdinin feshinde usul...607 1. şçinin uyar lmas...607 2. Feshin yap lma süresi...608 3. Fesih bildiriminin yaz l yap lmas...609 4. Fesih nedeninin aç k ve kesin bir şekilde belirtilmesi...609 5. şçinin savunmas n n al nmas...610 VII. Toplu işçi ç karmalar ve uygulanacak fesih usulü...612 1. Ç kar lacak işçi say s ve uygulanacak hükümler...612 2. Yap lmas gereken bildirimler ve görüşmeler...613 3. Fesih usulüne ayk r davranman n yapt r m...614 4. Yeniden iş akdi kurma zorunlulu u...616 VIII. Fesih bildirimine itiraz...616 1. Dava açma süresi...616 2. Uyuşmazl n özel hakem taraf ndan çözülmesi...617 IX. Feshin geçersizliği (işe iade) davas nda yarg lama süreci...619 1. Davan n konusu...619 2. Feragat...620 3. Yarg lama usulü ve süresi...621
XXVII 4. spat yükü...622 5. Yarg karar n n niteli i...623 6. Yarg lama sürecinde ortaya ç kan baz olgular n davaya etkisi...625 a) şçinin emeklili i...625 b) Dava devam ederken işçinin işe davet edilmesi...625 aa) şçinin işe başlamas...625 bb) şçinin işe başlamay reddetmesi...627 c) şyerinin kapanmas...627 d) şçinin ölümü...629 X. Geçersiz feshin sonuçlar...630 1. Yargı organının feshin geçerli olduğuna karar vermesi...630 2. Yarg organ n n feshin geçersizli ine karar vermesi...631 3. şçinin işverene başvuruda bulunmas...633 a) şçinin başvuruda bulunmamas n n hukuki sonucu...633 b) şçinin başvuruda bulunduktan sonra işverenin davetine ra men işe başlamamas...633 4. şverence işçinin işe başlat lmas...635 a) Feshin geçersiz say lmas ve boşta geçen sürelere ilişkin ücretin ödenmesi...635 b) Peşin ödenen bildirim süresine ait ücret ile k dem tazminat n n mahsubu...636 5. şverence işçinin işe başlat lmamas...636 a) ş akdinin işçinin işe başlat lmamas yla sona ermesi, ihbar ve k dem tazminat n n ödenmesi...636 b) ş güvencesi tazminat...639 c) Boşta geçen sürelere ilişkin ücretin ödenmesi...641 d) şçinin dava sürerken başka işte çal şmas...643 XI. ş güvencesine ilişkin hükümlerin (mutlak ya da nispi) emredici niteli i...644 XII. ş akdinin sendikal nedenle feshi...645 1. Sendika Özgürlüğünün güvencesi...645 a) Sendika üyeli i veya sendikal faaliyet nedeniyle fesih...645 b) Feshin geçersizliği (işe iade) davası...647 c) Sendikal tazminat...647 d) Sendikal tazminatın diğer haklarla ilişkisi...650 e) İspat yükü...651 2. İşyeri sendika temsilcisinin güvencesi...654 a) Temsilcinin feshe karşı korunması gereği...654 b) Temsilci güvencesinin koşulları...655 aa) Temsilcilik sıfatının bulunması...655 bb) Sözleşmenin haklı neden olmaksızın feshedilmesi...657 c) Feshin geçersizliği (işe iade) davası...659
XXVIII d) İşe iade davasının hukuki sonucu...660 e) Temsilcinin işyerinin veya işinin değiştirilmesi...661 XIII. De işiklik feshi (çal şma koşullar nda esasl de işiklik)...662 1. De işiklik feshi kavram...662 2. De işiklik feshine ilişkin hükümlerin kapsam...664 3. De işiklik feshinin koşullar...665 a) Çal şma koşullar nda esasl de işiklik yap lmas...665 aa) De işikli e konu olacak çal şma koşullar...665 bb) Esasl de işiklik kavram ve yönetim hakk ile ilişkisi...666 cc) Esasl de işiklik halleri...667 aaa) Ücret de işikli i...667 bbb) şin niteli inde de işiklik...668 ccc) şyeri de işikli i...669 ddd) Çal şma saatlerinde de işiklik...670 b) De işiklik yapma hakk n n sakl tutulmam ş olmas ve Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme...670 c) Esasl de işiklik önerisinin işçi taraf ndan reddedilmesi...673 aa) şverenin yaz l de işiklik önerisinde bulunmas...673 bb) Düşünme süresi...674 cc) şçinin de işiklik önerisini yaz l kabulü...674 dd) şçinin de işiklik önerisini reddi...676 ee) şçinin reddine ra men işverenin de işiklikte srar etmesi...677 4. Sözleşmenin de işiklik feshiyle sona erdirilmesi...678 a) De işiklik feshinin uygulanmas...678 b) De işiklik feshinde geçerli neden...679 c) De işiklik feshinin sonuçlar...681 XIV. şverenin süreli fesih hakk n n sözleşmeyle s n rland r lmas...682 1. ş güvencesinin kapsam na giren iş ilişkilerinde...682 2. ş güvencesinin kapsam d ş nda kalan iş ilişkilerinde...684 20. ş akdinin hakl nedenle feshi...687 I. Hakl nedenle fesih hakk n n hukuki dayana...687 II. şveren aç s ndan hakl fesih nedenleri...687 1. Sa l k nedenleri...687 a) şçinin hastalanmas veya kazaya u ramas...687 b) şçinin gebeli i...689 c) şçinin tedavi edilemeyecek hastal a tutulmas...690 2. Ahlak ve iyi niyet kurallar na uymayan haller ve benzerleri...690 a) şçinin işvereni yan ltmas...690 b) şçinin şeref ve namusa dokunacak sözleri ve davran şlar...691 c) şçinin cinsel tacizde bulunmas...692
XXIX d) şçinin sataşmas ve sarhoşlu u...692 e) şçinin do ruluk ve ba l l a (sadakata) uymayan davran şlar...694 f) şçinin işyerinde suç işlemesi...695 g) şçinin işe devams zl...695 h) şçinin görevini yerine getirmemesi...697 i) şçinin iş güvenli ini tehlikeye düşürmesi veya işverenin mal na zarar vermesi...698 3. Zorlay c nedenler...699 4. şçinin tutuklanmas...700 III. şçi aç s ndan hakl fesih nedenleri...701 1. Sa l k nedenleri...701 a) şin işçinin sa l için tehlikeli olmas...701 b) şverenin veya başka bir işçinin bulaş c hastal a tutulmas...702 2. Ahlak ve iyi niyet kurallar na uymayan haller ve benzerleri...704 a) şverenin işçiyi yan ltmas...704 b) şverenin şeref ve namusa dokunacak sözleri ve davran şlar, cinsel veya psikolojik tacizi (mobbing)...704 c) şverenin sataşmas...705 d) şçinin di er işçinin cinsel tacizine u ramas...706 e) şverenin ücret ödememesi...706 f) Çal şma koşullar n n uygulanmamas...708 3. Zorlay c nedenler...709 IV. Hakl nedenle fesih hakk n kullanma süresi...711 V. ş akdini fesheden taraf n belirlenmesi...713 VI. Hakl nedenle fesih hakk n n kullan lmas ve fesih nedeninin bildirilmesi...714 VII. Hakl nedenle feshin hukuki sonuçlar...718 VIII. Haks z fesih...718 1. Haks z fesih kavram...718 2. Haks z feshin hukuki sonuçlar...719 a) İşverenin haksız feshi...719 aa) Belirsiz süreli iş akdinin haks z feshi...719 bb) Belirli süreli iş akdinin haksız feshi...721 cc) Haksız fesih tazminatı...722 dd) Haksız feshin geçerli feshe dönüştürülmesi...724 b) İşçinin haksız feshi...726 3. spat yükü...727 IX. şverenin hakl nedenle fesih hakk n n sözleşmeyle s n rland r lmas...728 1. ş güvencesinin kapsam na giren iş ilişkilerinde...728 2. ş güvencesinin kapsam d ş nda kalan iş ilişkilerinde...731 X. şçinin fesih hakk n n (cezai şart yoluyla) s n rland r lmas...734
XXX 21. ş akdinin sona ermesinin sonuçlar...737 I. K dem tazminat...737 1. K dem tazminat kavram...737 2. K dem tazminat n n koşullar...739 a) En az bir y ll k k dem süresi...739 b) ş akdinin belirli nedenlerle sona ermesi...739 aa) şveren taraf ndan K 25/II d ş nda fesih...740 bb) şçi taraf ndan K 24 uyar nca fesih...742 cc) Muvazzaf askerlik nedeniyle fesih...743 dd) Yaşl l k ayl (emeklilik) veya toptan ödeme almak amac yla fesih...744 ee) Kad n işçinin evlenme nedeniyle sözleşmeyi feshi...746 ff) şçinin ölümü...748 aaa) Kanuni mirasçıların kıdem tazminatı hakkı...748 bbb) Kıdem tazminatının ölüm tazminatı ile ilişkisi...749 c) Askerlik, emeklilik ve evlilikte başvurulacak fesih türü...750 3. şçinin k demi...753 a) K dem süresinin başlang c ve sonu...753 b) K dem süresinin niteli i ve ask sürelerinin k deme etkisi...754 c) Mevsimlik işte çal şan işçinin k demi...755 d) K smi süreli çal şan işçinin k demi...756 e) Ayn işverenin bir veya de işik işyerlerinde devaml veya fas lal olarak geçirilen süreler...757 aa) Ayn işverenin de işik işyerlerinde çal şma...757 bb) Ayn işverenin işyerlerinde fas lal çal şma...758 cc) Önceki çal şma nedeniyle k dem tazminat ödenmiş olmas...758 dd) Feshe ra men aral ks z çal şma...760 ee) Önceki çal şman n k dem tazminat na hak kazand rmayan bir nedenle sona ermesi...761 f) şverenin de işmesinin (işyerinin devrinin) k deme etkisi...762 g) De işik kamu kuruluşlar nda geçen süreler...763 h) Borçlan lan muvazzaf askerlik süresi...766 4. K dem tazminat n n hesaplanmas...767 a) K dem tazminat n n miktar...767 b) K dem tazminat nda esas al nacak ücret...767 c) K dem tazminat n n tavan...770 5. K dem tazminat n n zaman nda ödenmemesi...772 a) K dem tazminat nda gecikme faizi...772 b) K dem tazminat nda zamanaş m...773 6. K dem tazminat fonu...773
XXXI II. şsizlik sigortas...773 III. Yeni işverenin sorumlulu u...774 IV. Çal şma belgesi verme borcu...775 V. braname...775 1. İbraname sözleşmesi...775 2. İbranamenin geçerlilik koşulları...776 a) İbranamenin düzenlenme zamanı...776 b) İbranamenin şekli ve içeriği...776 c) Ödemenin noksansız ve banka aracılığıyla yapılması...777 d) Makbuz hükmündeki ödemeler...778 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ş N DÜZENLENMES 22. Çal şma süreleri...780 I. Çal şma süresi kavram ve esnekleştirme...780 II. Haftal k çal şma sürelerinin işgünlerine bölünmesi ve denkleştirme...781 III. Çal şma süresinden say lan haller...785 1. Yer alt nda veya su alt nda yap lan işler...785 2. Çal şt r lmak üzere gönderilmede yolda geçen süreler...786 3. şçinin iş görmeye haz r durumda beklemesi...786 4. şçinin işyerinin d ş nda as l işini yapmaks z n çal şt r lmas...786 5. Süt izinleri...787 6. Toplu taş malarda yolda geçen süreler...787 IV. Özellik gösteren çal şma süreleri...788 1. Gece çal şmalar...788 2. Postalar halinde çal şmalar...789 3. Haz rlama, tamamlama ve temizleme işleri...790 4. Normal çal şma süresinden daha az çal şma süreleri...791 5. Haftal k işgünlerine bölünemeyen çal şma süreleri...792 6. Telafi çal şmalar...792 7. K sa çal şmalar...795 a) K sa çal şma kavram...795 b) K sa çal şman n koşullar...796 aa) Ekonomik krizin veya zorlayıcı nedenin varlığı...796 bb) Çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin durdurulması...797 cc) Türkiye İş Kurumununun onayı...797 c) K sa çal şma ödene i...797 V. Fazla çal şmalar ve fazla sürelerle çal şmalar...799 VI. Fazla çal şman n koşullar...800
XXXII 1. Fazla çal şma nedenleri...800 2. şçinin onay...801 3. Fazla çal şman n azami süresi...802 4. Fazla çal şma yasaklar n n bulunmamas...804 VII. Fazla çal şman n saptanmas...805 VIII. Fazla çal şman n karş l...807 1. Fazla çal şma ücreti...807 2. Serbest zaman verilmesi...809 IX. Normal fazla çal şman n d ş ndaki fazla çal şmalar...812 1. Zorunlu nedenlerle fazla çal şma...812 2. Ola anüstü nedenlerle fazla çal şma...813 23. Dinlenme süreleri...814 I. Ara dinlenmesi...814 II. Hafta tatili...816 1. Hafta tatili kavram ve buna hak kazan lmas...816 2. Hafta tatili ücreti...818 3. şçinin hafta tatilinde çal şt r lmas...819 III. Ulusal bayram ve genel tatiller...821 1. Tatil günleri...821 2. Tatil günlerinde işçinin çal şt r l p çal şt r lamayaca...821 3. Ulusal bayram ve genel tatil ücreti...823 IV. Y ll k ücretli izinler...824 1. Y ll k ücretli izin hakk...824 2. Y ll k ücretli izine hak kazan lmas...825 a) Bir y l çal şm ş olmak...825 b) Çal ş lm ş gibi say lan haller...829 3. Y ll k ücretli izin süreleri...831 4. Yıllık iznin uygulanması...834 5. Y ll k izin ücreti...836 a) Hesaplanmas ve ödenmesi...836 b) ş akdinin sona ermesinde izin ücreti...837 24. Çocuk ve kadın işçiler...840 I. Çocuk ve genç işçilerin korunması...840 II. Kadın işçilerin korunması...842 25. ş arac l...845 I. Türkiye İş Kurumunun iş arac l...845 II. Özel istihdam bürolar...846 1. Bürolar n hukuki dayana...846 2. Bürolar n kurulma ve faaliyet koşullar...847
XXXIII 3. Bürolar n iş arayanlardan ücret alamamas...849 4. Bürolara verilen iznin süresi, yenilenmesi ve iptali...849 III. Mesleki amaçl geçici (ödünç) iş ilişkisi...850 26. ş denetimi ve kamusal yapt r mlar...853 I. ş denetimi örgütü...853 II. ş müfettişleri...854 III. Denetim süreci...856 IV. dari para cezalar ve uygulanmas...859 V. Ceza yapt r mlar ve uygulanmas...861 27. ş sa l ve güvenli i...863 I. ş sa l ve güvenli inin sa lanmas n n önemi...863 II. Devletin ödevleri...865 1. ş sa l ve güvenli inin anayasal dayana...865 2. ş sa l ve güvenli i mevzuatının oluşturulması...866 a) İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, amacı ve kapsamı...866 b) İş sağlığı ve güvenliği tüzük ve yönetmelikleri...870 3. ş sa l ve güvenli i örgütünün oluşturulması...871 a) Güçlü bir örgütün kurulması zorunluluğu...871 b) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi...873 c) Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi...874 4. ş sa l ve güvenli i denetimi ve yapt r m uygulanmas...875 III. şverenlerin yükümlülükleri...877 1. Gerekli her türlü önlemi alma yükümlülü ü...877 2. Denetleme yükümlülü ü...879 3. E itim verme yükümlülü ü...880 a) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimi (bilinci)...880 b) Çalışanları bilgilendirilmesi...882 4. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü...883 5. Sağlık gözetimini (muayenesini) yerine getirme yükümlülüğü...886 6. İş kazasını bildirme ve kayıtları tutma yükümlülüğü...888 7. Diğer yükümlülükler...889 IV. İşyerinin iş sağlığı ve güvenliği konusunda örgütlenmesi...889 1. İş sağlığı ve güvenliği kurulu...889 a) Kurulma koşulları...889 b) Kurulun oluşumu...891 c) Kurulun görevleri ve yükümlülükleri...892 d) Çalışanların görevleri...892 e) Kurulun çalışma usulleri ve kararlarının bağlayıcılığı...893 f) Alt işveren ilişkisinin bulunması...894
XXXIV 2. Genel olarak işyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri...895 3. İş güvenliği uzmanları...897 a) Tanımı ve görevlendirilmeleri...897 b) Hakları, yetkileri ve yükümlülükleri...900 c) Feshe karşı korunmaları...902 4. İşyeri hekimleri...903 a) Tanımı ve görevlendirilmeleri...903 b) Hakları, yetkileri ve yükümlülükleri...906 c) Feshe karşı korunmaları...909 5. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi...910 6. Ortak sağlık ve güvenlik birimi...911 7. Çalışan temsilcileri...913 V. Çalışanların hakları...915 1. Çalışmaktan kaçınma hakkı...915 a) Kaçınma hakkının dayanağı ve koşulları...915 b) Kurula başvurmaksızın kaçınma hakkı...918 2. İş akdini fesih hakkı...919 VI. Çalışanların yükümlülükleri...920 VII. Sendikaların görevleri...923 VIII. İş sağlığı ve güvenliği yaptırımları...926 1. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin idari yaptırımlar...928 a) İdari para cezaları...928 b) İşin durdurulması...929 2. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ceza yaptırımları...932 Kaynaklar...935 Dizin...999
KISALTMALAR AB ABD AMKD ATF AÜEHFD AÜHFD AÜSBFD AY AYM B Bakanlık B K BK Bkz. Bull. civ. C Cass. soc. Cass. Ass. plén. CC CD CGK CMK CO CT Çev. ÇT : Avrupa Birli i : Ankara Barosu Dergisi : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi : Arrêts du Tribunal Fédéral Suisse : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : Türkiye Cumhuriyeti Anayasası : Anayasa Mahkemesi : Bask : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı : Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (Basın İş Kanunu) : Türk Borçlar Kanunu : Bak n z : Bulletin des arrêts des Chambres Civiles de la Cour de Cassation : Cilt : Chambre sociale de la Cour de Cassation : Assemblée plénière de la Cour de Cassation : Conseil constitutionnel : Ceza Dairesi : Ceza Genel Kurulu : Ceza Muhakemesi Kanunu : Code des Obligations : Code du Travail : Çeviren : Çal şma ve Toplum Dergisi
XXXVI D : Dalloz D : Dan ştay DEÜHFD : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi D BK : Dan ştay içtihad birleştirme karar DİDDK : Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu D K : Deniz ş Kanunu DMK : Devlet Memurlar Kanunu dn. : Dip not Dr. soc. : Droit social ed. : Edited, edition éd. : édition E K : Eski (1475 say l ) ş Kanunu Gen. : Genelge g.m. : Geçici madde HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu BD : stanbul Barosu Dergisi HD : ş Hukuku Dergisi HSGHD : Legal ş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi HU : ş Hukuku Uygulamas K : cra ve flas Kanunu K : ş Kanunu K D : lmi ve Kazai çtihatlar Dergisi kt. Mal. : ktisat ve Maliye Dergisi İKÜHFD : İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İl müdürlüğü : Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü ILO : nternational Labour Organisation MK : ş Mahkemeleri Kanunu İntes : Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası Dergisi İSGK : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu şv. : şveren Dergisi ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas JdT : Journal des Tribunaux K : Kitap
XXXVII KGSTSK : Kamu Görevlileri Sendikalar ve Toplu Sözleşme Kanunu Kşz. : Karş laşt r n z LHD : Legal Hukuk Dergisi LS : Liaisons sociales LT : Loi sur le Travail m. : Madde MEK : Mesleki E itim Kanunu MHAD : Mukayeseli Hukuk Araşt rmalar Dergisi MK : Türk Medeni Kanunu (Medeni Kanun) p. : Page Rev. fr. aff. soc. : Revue française des affaires sociales Rev. int. séc. soc. : Revue internationale de sécurité sociale Rev. int. tr. : Revue internationale du travail Rev. jur. soc. : Revue de jurisprudence sociale Rev. pr. dr. soc. : Revue pratique de droit social Rev. trim. dr. civ. : Revue trimestrielle de droit civil RG : Resmi Gazete RJS : Revue de Jurisprudence Sociale RVJ : Revue Valaisanne de Jurisprudence S. : Say s. : Sayfa Sem. Jud : La semaine judiciaire SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu s.k. : sayılı kanun Soc. : Arrêt de la Chambre Sociale de la Cour de Cassation Söz. : Sözleşme SSGSSK : Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu SSİY : Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği STSK : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu SÜHFD : Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi T : Tome TBK : Türk Borçlar Kanunu TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK : Türk Ceza Kanunu TD : Ticaret Dairesi