T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2014 YILI RAPORU Eylül 2015 TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ÖNSÖZ Son 20 yılda Dünya da küreselleşme, uluslararası ticarette engellerin kaldırılmasına ilişkin atılan adımlar ve gelişen işbirliği imkânları ile üretim zincirleri katmanlı ve farklı bölgelere yayılan bir forma kavuşmuştur. Bu sürecin uluslararası doğrudan yatırımlarla etkileşimli bir ilişkiye sahip olduğunu söylemek mümkündür. Zira bir yandan ülkelerin katma değer zincirindeki rollerinin uzmanlaşma ve ekonomik yapılarına göre çeşitlenmesi doğrudan yatırımları bir ihtiyaç haline getirirken; diğer yandan çok uluslu şirketlerin, ülkelerin arz ettiği potansiyelleri ve alternatif pazarların sunduğu fırsatları değerlendirmek için doğrudan yatırım yapmayı tercih etmesi de bu süreci desteklemiştir. Teknoloji transferi, istihdam ve dış ticaret olanaklarının yanı sıra uluslararası ülke profiline sunduğu katkı da uluslararası doğrudan yatırımların yıllar içinde kazandığı önemin bir başka sebebi olarak görülebilir. UNCTAD raporuna göre; dünya genelinde 2013 yılında % 4,6 lık artış gösteren UDY akımları, 2014 yılında makroekonomik kırılganlık ve politika belirsizlikleri ile jeopolitik riskler sebebiyle % 16,4 oranında düşerek 1,23 trilyon ABD Dolarına gerilemiştir. Ülke kompozisyonu açısından bakıldığında ise gelişen ülkelerin ekonomik anlamda sergiledikleri atılım, uluslararası doğrudan yatırımlar bağlamında da kendini göstermektedir. Yatırımın yapıldığı yer açısından gelişmiş ülkeleri geride bırakan gelişen ülkeler, yatırımcı taraf olarak da dünyanın geri kalan bölgelerinde gerçekleştirdikleri yatırımları yıldan yıla genişletmeye devam etmektedir. Bu durum gelişen ülkeler açısından fırsat teşkil ettiği ölçüde bir rekabet durumu da yaratmaktadır. Zira uluslararası doğrudan yatırımların hem sermaye hesabına yaptığı istikrarlı finansman desteği hem de katma değer başta olmak üzere sağladığı diğer iktisadi faydalar ülkeler için cazibe unsuru teşkil etmektedir. Türkiye sağladığı siyasi ve ekonomik istikrarın yanında öngörülebilir makroekonomik politikalar ile uluslararası işbirliği imkânları hususundaki açık tutumu sayesinde özellikle 2000 li yılların ortalarından itibaren uluslararası doğrudan yatırım performansını ciddi ölçüde artırarak, söz konusu vizyonun bir parçası olmayı başarmıştır. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı 1975-2004 döneminde sadece 19,6 milyar ABD Doları seviyesinde iken, 2005-2014 yılları arasında 8 kattan fazla artarak 144,3 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. 2014 yılında ise Türkiye, Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımlarda bir önceki yıla göre 4 basamak yükselerek 22. sıraya yerleşmiştir. Bununla birlikte jeopolitik risklere ve
Ortadoğu daki çalkantılı ortama rağmen Türkiye nin, 2013 yılında olduğu gibi 2014 yılında da Batı Asya Bölgesi nin en fazla doğrudan yatırım çeken ülkesi olması, ülkemizin uluslararası yatırımcılar nezdindeki güvenli liman vasfına ve Türkiye nin iş ortamı anlamında da uluslararası konjonktüre gösterdiği uyuma vurgu yapmaktadır. Türkiye tarafından yurtdışında yapılan yatırımlar ise 2014 yılında bir önceki yıla göre 2 kata yakın bir artışla 6,7 milyar ABD Doları na yükselmiştir. Söz konusu artış Türkiye nin diğer gelişen ülkeler gibi dünyadaki yatırımcı konumunu da genişlettiğini göstermektedir. Gelişen ülkelerin daha da öne çıkmaya başladığı bu süreçte ortaya çıkan rekabet, yatırımcılara istikrarlı ve avantajlı iş ortamları sunabilmek amacıyla ülkeler için sürekli bir reform ve yenilenmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu çerçevede, sürekli dönüşüm ve iyileştirme prensibine uygun olarak Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOİKK) 10 yılı aşkın süredir yatırım ortamının rekabet gücünü artırmaya yönelik düzenleme ve eylemlerine kesintisiz bir şekilde devam etmektedir. Ayrıca uluslararası yatırım anlamında taraf olduğumuz ikili ve çok taraflı anlaşmalar ile uluslararası yatırımcılara yerli yatırımcılarla eşit hak ve muamele prensibi ilkesi çerçevesinde kâr, sermaye ve benzeri mali değerlerin transferini tamamen serbest bırakan doğrudan yatırım mevzuatımız makroekonomik politika duruşunu da en iyi şekilde yansıtmaktadır. Ayrıca yatırım ilişkimiz bulunan ve potansiyel arz eden tüm ülkelerle yürütülen ve gerektiğinde uluslararası hukuk mekanizmalarının devreye alınması dâhil pek çok açıdan çerçeve niteliği teşkil eden Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmaları yatırımcıların beklediği güven ortamının tesis edilmesine yardımcı olmaktadır. Bu kapsamda, Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu, gerek Türkiye ve Dünya daki uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin istatistik ve değerlendirmelere, gerekse yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına yer vermesi sebebiyle referans bir kaynak özelliği taşımaktadır. Türkiye nin, ekonomik anlamda içinde bulunduğu ulusal ve uluslararası konjonktürün gereklerini yerine getirme konusundaki iradesi pratiğe dönüştürülmeye azami bir çaba ile devam edilmektedir. Bu süreçte kamu, özel ve diğer tüm organizasyonlar ile Türkiye nin uluslararası işbirliği ve değer zincirinin önemli bir parçası olmayı amaçlayan politika ve vizyonuna olan bağlılığının, paylaşılarak sürdürüleceğine yürekten inanıyorum. Nihat ZEYBEKCİ Ekonomi Bakanı
İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ 1 1. 2014 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ..1 1.1 Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 1 1.2 Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri.9 1.3 Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları...18 1.4 Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri...34 2. TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER...48 B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER...61 1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI...61 1.1. 2014 Yılı YOİKK Çalışmaları...61 1.2. Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı...65 1.3. Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu..66 2. YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI...67
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ 1. 2014 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Küresel çapta 2012 yılında makroekonomik dalgalanmalardan olumsuz etkilenerek düşüş gösteren uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), 2013 yılında gösterdiği toparlanma eğiliminin ardından 2014 yılında yeniden düşüş göstermiştir. UDY akımlarında 2014 yılında gözlenen düşüşte, devam eden makroekonomik kırılganlıkların, ekonomi politikası belirsizliklerinin ve tırmanan jeopolitik risklerin etkili olduğu görülmüştür. Bunun yanında bazı yabancı firma hisselerinin yerli firma tarafından satın alınarak el değiştirmesi sebebiyle doğrudan yatırım mahiyetini yitirmesi de -ters yatırım- toplam UDY tutarını aşağıya çeken bir başka unsur olmuştur. Küresel düzeyde UDY akımlarının ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin referans kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ve 2014 yılına yönelik nihai verileri ve değerlendirmeleri içeren Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Dünya Yatırım Raporu 2015 yılının Haziran ayında yayımlanmıştır. UNCTAD raporuna 1 göre; dünya genelinde 2013 yılında % 4,6 lık artış gösteren UDY akımları, 2014 yılında % 16,4 oranında düşerek 1,23 trilyon ABD Dolarına gerilemiştir. Gelişen ülkelere yönelik olarak gerçekleşen UDY akımları, 2014 yılında 729,5 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşerek bir önceki yıla göre % 5,3 oranında düşmüştür. Gelişmiş ülkelerde ise UDY akımları %28,4 oranında ciddi bir oranda gerileyerek 498,8 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu azalışta ABD de gerçekleşen büyük çaplı bir işlem sebebiyle yabancı firma hissesinin yerli bir firma tarafından satın alınmasının yarattığı yukarıda ifade edilen ters yatırım etkisinin altı çizilmekle birlikte UDY akımlarındaki gerilemenin temel kaynağının gelişmiş ülkeler olduğu dikkat çekmektedir. 1 World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 1
Bununla birlikte Raporda, her ne kadar jeopolitik riskler ve makroekonomik politika belirsizlikleri bir olumsuzluk ihtimali yarattığından bahsedilse de, önümüzdeki yıllarda UDY akımlarının gelişmiş ülkelerdeki kademeli toparlanma görünümü, düşük petrol fiyatlarının talepte canlanmaya destek sağlaması, genişletici para politikaları ve yatırım ortamına ilişkin olumlu düzenlemelerin de devamıyla yeniden toparlanacağı öngörülmektedir. Bu itibarla, küresel UDY akımlarının önümüzdeki 3 yılda artış göstererek 2015 yılında 1,4 trilyon ABD Doları, 2016 yılında 1,5 trilyon ABD Doları ve 2017 yılında ise 1,7 trilyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Söz konusu artış beklentisinin bir diğer kaynağı ise, UNCTAD tarafından gerçekleştirilen çok uluslu şirket anketlerinde önümüzdeki 3 yıl içerisinde UDY işlemlerini artırmayı planlayan şirket sayısının toplam içindeki payının %24 ten %32 ye çıkması ve 2015 in ilk 4 ayına ilişkin küresel satın alma ve birleşme ile yeni yatırım projelerinin ümit verici boyutta olmasıdır. 2012 den bu yana dünyada gerçekleşen UDY akımlarından aldığı payla gelişmiş ülkeleri geride bırakan gelişen ülkelere yönelen UDY toplam tutarı 729,5, milyar ABD Dolarına ulaşarak toplamda aldığı payı %59 a taşımıştır. Gelişmiş ülkelere yönelen UDY akımları ise 498,8 milyar ABD Doları na ulaşmış olup, küresel UDY akımlarından aldığı pay %41 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 1). UDY çeken ülkeler arasında da ilk 10 ülkeden 5 i gelişen ülkelerden oluşmaktadır. 2014 yılında Çin de gerçekleştirilen UDY akımları bir önceki yıla kıyasla % 4 oranında artarak 128,5 milyar ABD Dolarına ulaşmış ve Çin dünyada en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülke olmuştur. Hong Kong 103,3 milyar ABD Doları ile ikinci olurken, ABD 92,4 milyar ABD Doları ile üçüncü sırada yer almıştır. ABD nin UDY akımlarında genel eğilimin aksine birinci olamamasının ardında yatan en önemli neden Verizon şirketindeki Vodafone sahipliğindeki hisselerin 130 milyar ABD doları karşılığında satılarak UDY mahiyetini yitirmesi ve bu büyük çaplı işlemin doğurduğu çarpıtıcı etkidir. Bu gelişmeler doğrultusunda, ABD 1990 yılından bu yana 2003 yılından sonra ikinci kez dünyadaki UDY akımlarındaki lider konumunu kaybetmiştir. 2
Küresel UDY akımlarında bölgesel bazda en fazla UDY girişi Asya Bölgesi nde olmuştur. % 38 lik pay (465 milyar ABD Doları) ile ilk sırada yer alan Asya Bölgesi ni % 24 ile Avrupa (289 milyar ABD Doları), % 13 lük pay ile Latin Amerika (159 milyar ABD Doları) ve %12 lik pay ile Kuzey Amerika (146 milyar ABD Doları) takip etmektedir. Kaynak: World Investment Report (WIR) 2015, UNCTAD Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından IMF Altıncı El Kitabı na göre açıklanan ödemeler dengesi revizyonlarının dâhil edilmediği rapora göre, Türkiye de uluslararası doğrudan yatırımlar 2014 yılında 12,1 milyar ABD Doları olarak açıklanmıştır (TCMB verilerine göre 12,5 milyar ABD Doları). Bu tutarla Türkiye, dünyada 2014 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 2013 yılına göre 4 basamak yükselerek 22 inci ülke olurken, gelişen ülkeler arasında ise bir önceki yıla göre 1 basamak yükselerek 12 nci sıraya yerleşmiştir (Tablo 1). 3
Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye 2012-2014 (Milyar ABD Doları) 2012 2013 2014 Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY 1 ABD 169,7 1 ABD 230,8 1 Çin Halk C. 128,5 2 Çin Halk C. 121,1 2 Çin Halk. C. 123,9 2 Hong Kong 103,3 3 Lüksemburg 79,6 3 Hong Kong 74,3 3 ABD 92,4 4 Hong Kong 70,2 4 Kanada 70,6 4 İngiltere 72,2 5 Brezilya 65,3 5 Rusya Fed. 69,2 5 Singapur 67,5 6 İngiltere 59,4 6 Singapur 64,8 6 Brezilya 62,5 7 Singapur 56,7 7 Brezilya 64,0 7 Kanada 53,9 8 Avustralya 55,8 8 Avustralya 54,2 8 Avustralya 51,9 9 Rusya Fed. 50,6 9 İngiltere 47,7 9 Hindistan 34,4 10 İrlanda 45,2 10 Meksika 44,6 10 Hollanda 30,3 27 Türkiye 13,3 26 Türkiye 12,4 22 Türkiye 12,1 Dünya Toplamı 1.402,9 Dünya Toplamı 1.467,2 Dünya Toplamı 1.228,3 Kaynak: World Investment Report (WIR) 2015, UNCTAD 2014 yılında Türkiye nin dünya genelindeki uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay 2013 yılındaki % 0,84 değerinden % 0,99 a yükselmiş olup, gelişen ülkeler arasındaki payı ise % 1,66 oranına ulaşmıştır (2013 yılında % 1,60 seviyesindedir). Türkiye nin UDY bağlamında 2004 ve sonrasında gerçekleştirdiği atılım ile birlikte küresel UDY akımlarından aldığı payı da istikrarlı bir seviyeye getirdiği görülmektedir. Buna ilaveten bir yandan Avrupa da iktisadi faaliyetin zayıf görünümü, diğer yandan Batı Asya Bölgesi ndeki jeopolitik problemlerin derinleşerek bir güvenlik zafiyetine dönüşmesine rağmen Türkiye geçtiğimiz yılda olduğu gibi bölgesinde en fazla UDY akımı çeken ülke olmayı başarmış ve bu yönüyle potansiyelini olabildiğince gerçeğe yansıtmaya devam etmiştir. Zira iyi bir performans gösteren Gelişen Asya Ülkeleri sınıflaması altında 2014 yılında UDY girişleri diğer tüm alt bölgelerde artarken, Batı Asya Bölgesi nde üstü üste 6. yılda ise gerilemiştir. Bununla birlikte Bölge genelinde azalan özel yatırımların özellikle körfez ülkelerinde nispeten kamu yatırımları ile telafi edildiği görülmektedir. Ayrıca, Türkiye ye önemli ölçüde UDY gerçekleştiren ve Türkiye nin çektiği kümülatif UDY akımlarının %72 sini oluşturan 10 ülkenin (Hollanda, Avusturya, ABD, Almanya, İngiltere, Lüksemburg, Belçika, Yunanistan, Fransa ve İspanya) ekonomilerindeki gelişmeler, Türkiye ye gelen yatırımları doğrudan etkilemektedir. 4
Rapora göre 2014 yılında dünya genelinde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise 2013 yılına göre %3,7 oranında artarak 1 trilyon 354 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerin 2014 yılında yurt dışına yaptığı yatırımlar 2013 yılına göre %1,3 oranında azalarak 823 milyar ABD Dolarına gerilemiş olup, toplam yatırımların %61 ini oluştururken; gelişen ülkelerin yaptığı yurtdışı yatırımlar %12,5 gibi ciddi bir oranda artarak 531 milyar ABD Doları tutarına ulaşmış ve toplam yurtdışına yapılan doğrudan yatırımların %39 unu oluşturmuştur. En büyük 20 yatırımcı ülke arasında 9 unun gelişen ülkelerden oluşmasının yanında Gelişen Asya Bölgesi nin dünyanın diğer bölgelerinden daha fazla yurtdışı yatırım yapar hale gelmesi de gelişen ülkelerin UDY akımları bağlamında son yıllarda edindiği rolü sağlamlaştırdığı şeklinde yorumlanabilmektedir. Gelişen ülke yurtdışı yatırımları gelişmiş ülke yatırımlarından daha hızlı artmakta, ancak gelişmiş ülkeler yurtdışına yapılan yatırımlarda mutlak anlamda üstünlüğünü korumaktadır. Gelişmiş ve gelişen ülkelerin yurtdışı UDY akımları bileşiminde de bir farklılık göze çarpmaktadır. Gelişen ülkelerdeki çok uluslu şirketlerin yurtdışı yatırımlarının yarısından fazlası öz sermaye yatırımı şeklindeyken, gelişmiş ülke yatırımları %81 gibi bir oranla daha çok dağıtılmayan kârlardan kaynaklanmaktadır. 2014 yılında, en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkeler sıralamasında ise ABD daha önceki yıllarda olduğu gibi 337 milyar ABD Doları ile birinci sırayı almıştır. ABD yi Hong Kong (143 milyar ABD Doları) ve Çin (116 milyar ABD Doları) takip etmiştir. Son yıllarda Çin, Hong Kong ve Rusya nın çoğunlukla ilk 10 da yer aldığı yurtdışı yatırımcı ülkeler sıralamasında ise Güney Kore, Malezya, Hindistan gibi ülkelerin de yurtdışı yatırım seviyelerini yükselttiği görülmektedir. Bu durum, 2014 yılında yükselen Asya nın yurtdışı yatırımda lider konuma sahip olmasını da bir yönüyle açıklamaktadır. Yurtdışı yatırımlara gelişen ülkeler penceresinden baktığımızda ise 2007 yılında toplam yurtdışı yatırımlardan % 15 pay alan gelişen ülkelerin, 2014 yılında 531 milyar ABD Doları ile toplam yurtdışı yatırımların yaklaşık % 40 ını teşkil ettikleri ve UDY akımlarındaki mevcudiyetlerini yurtdışı yatırımlar alanında da genişlettikleri görülmektedir. Türkiye ise 2013 yılında 3,5 milyar ABD Doları dış yatırım ile 37. sırada iken, 2014 yılında 6,7 milyar ABD Doları dış yatırım ile 32. sırada yer almıştır. Türkiye nin son yıllarda yurtdışı yatırımlarının da arttığı görülmektedir. Zira 2003-2008 yılları arasında ortalama 1,3 5
milyar ABD Doları yurtdışı doğrudan yatırım gerçekleştiren Türkiye, 2009-2014 yılları arasında ortalama 3,3 milyar ABD Doları yurtdışı yatırım gerçekleştirmiştir. Kaynak: WIR, 2015 UNCTAD Raporu na göre 2014 yılı itibari ile dünya toplam UDY stoku ise yaklaşık 26 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, en fazla UDY stokuna sahip ülke sıralamasında ABD, İngiltere ve Hong Kong ilk üç sırada yer almıştır. Türkiye ise 2014 yılında 168,6 milyar ABD Doları değerinde stok rakamına ulaşmıştır. 2013 yılında %18 seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım stokunun GSYİH ya oranı da 2014 yılında %21 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2014 yılında UDY akımlarında gelişen ülkelerin payı, gelişmiş ülkelere nazaran daha ön plana çıkmış iken, bu gelişmenin henüz UDY stokuna yansımadığı ve bu alanda gelişmiş ülkelerin hala ön planda oldukları görülmektedir. 6
Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2014) Sıra Ülke Yatırım Stoku (Milyar ABD Doları) 1 ABD 5.409,9 2 İngiltere 1.662,9 3 Hong Kong 1.549,8 4 Çin 1.085,3 5 Singapur 912,4 6 Brezilya 754,8 7 Almanya 743,5 8 Fransa 729,1 9 İspanya 721,9 10 İsviçre 681,8 31 Türkiye 2 168,6 Kaynak: WIR, 2015 Komple Yeni (Greenfield) Yatırımlar Küresel çapta uluslararası doğrudan yatırımların temelini sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri ile komple yeni yatırımlar oluşturmaktadır. 2014 yılında dünya genelinde komple yeni yatırım proje tutarı bir önceki yıla göre %1,7 oranında azalmıştır. Söz konusu azalış oranı gelişen ülkelerde %1,8, gelişmiş ülkelerde ise %1,4 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında açıklanan yeni yatırım projelerinin büyük bölümünün (%68 lik pay ile) gelişen ülkelerdeki yatırımlardan oluştuğu ve bu durumun önceki yıllar ile benzerlik arz ettiği görülmektedir. 2014 yılında gelişen ülkelerdeki yeni yatırım projelerinin 2013 yılında gösterdiği artışın ardından nispeten yakın seviyelerde kaldığı görülürken, gelişmiş ülkelerdeki yeni yatırım projelerinin 2012 den bu yana yatay seyrettiği dikkat çekmektedir. Yeni yatırımların sektörel bileşimine baktığımızda ise bir önceki yıla göre hizmetler sektörü yatırımlarının azaldığı, buna karşın imalat sektörü yatırımlarının arttığı görülmektedir. 2 Türkiye de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve söz konusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır. 7
Hizmetler sektöründeki komple yeni yatırımlar %15 oranında azalarak 341 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken, imalat sektöründeki yatırımlar %14 oranında yükselerek 312 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Tarım ve madencilik sektörlerindeki komple yeni yatırımlar ise %42 oranında artarak 42 milyar ABD Dolarına erişmiştir. UNCTAD raporuna göre, Türkiye de planlanan komple yeni yatırım projeleri ise, 2014 yılında % 51 oranında azalarak 4,8 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Birleşme ve Satın Alma İşlemleri UNCTAD raporuna göre, dünya genelinde 2012 ve 2013 yıllarında düşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam tutarı 2014 yılında %28 oranında artarak 399 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen satın alma ve birleşme işlemlerinde görülen %66 lık ve gelişmiş ülkelerdeki %16 oranındaki artış, 2014 yılında küresel UDY akımlarının önemli belirleyicisi olmuştur. Gelişen ülkeler menşeli çok uluslu şirketlerin 2014 yılında da gelişmiş ülke menşeli çok uluslu şirket hisselerini satın almaya devam ettiği görülmektedir. Bu durum, gelişen ülke merkezli çok uluslu şirketlerin bir yurtdışı yatırımcı olarak küresel çapta genişleyen konumlarına da dikkat çekmektedir. Zira gelişen ülke menşeli çok uluslu şirketlerin gerçekleştirdiği sınır ötesi satın alma ve birleşme işlemleri 2004 yılında dünyada gerçekleştirilen toplam işlemlerin yalnızca %10 unu oluştururken, 2012 yılından bu yana bu oran %40 lar seviyesine yükselmiştir. Sektörel bazda dağılım incelendiğinde ise, 2014 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin %44 ünü imalat sektörü, %53 ünü ise hizmetler sektörü oluşturmaktadır. 2014 yılında, sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörü %81 lik artışla 174 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken hizmetler sektörü ise %2 lik düşüşle 210 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Tarım ve madencilik sektörlerinde ise 14 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Buradan hareketle; 2014 yılında hem komple yeni yatırımlarda hem de satın alma ve birleşme işlemlerinde imalat sektörü yatırımlarının yükseldiği, buna karşın hizmetler sektörü yatırımlarının ise azaldığı görülmektedir. 8
UNCTAD raporuna göre, Türkiye de gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri, 2013 yılında 857 milyon ABD Doları iken, 2014 yılında bir önceki yıla göre 2,5 kat artarak yaklaşık 2 milyar ABD doları seviyesine yükselmiştir. 1.2. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 1.2.1. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 3 Türkiye de son 10 yıllık dönem içerisinde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde ekonomide güven ortamı oluşturulmuş ve bu kapsamda uluslararası doğrudan yatırım girişleri kayda değer bir biçimde yükselmiştir. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı 1975-2004 döneminde sadece 19,6 milyar ABD Doları seviyesinde iken, 2005-2014 yılları arasında yaklaşık 7 kat artarak 144,3 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Türkiye ye yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar özellikle 2005 yılından itibaren artış trendi içerisine girmiş, 2007 yılında tarihinin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye de etkilenmiştir. 2010 yılından itibaren tekrar artışa geçen uluslararası doğrudan yatırımlar 2011 yılında 16,2 milyar ABD Doları ile yüksek bir değere ulaşırken, 2012, 2013 ve 2014 yıllarında bu rakamın altında, birbirine yakın seviyelerde seyretmiştir (Grafik 3). TCMB tarafından IMF Altıncı El Kitabı esas alınarak açıklanan ödemeler dengesine göre, Türkiye de 2013 yılında 12 milyar 457 milyon ABD Doları olan uluslararası doğrudan yatırım akımı, 2014 yılında 12 milyar 539 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Raporun önceki kısımlarında belirtildiği gibi, UNCTAD raporuna göre, Türkiye dünyada 2014 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 2013 yılına göre 4 basamak yükselerek 22. sırada yer almıştır. 3 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir. 9
Kaynak:TCMB 2014 yılında Türkiye de toplam 12,5 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımın, 8,5 milyar ABD Dolarlık kısmı sermaye bileşeninden, 4,3 milyar ABD Dolarlık kısmı ise yabancıların gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo_3). 10
Tablo 3: 1996 2014 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 4 (Milyon Dolar) Uluslararası Doğrudan Yatırım (Net Yükümlülük Oluşumu) 1996-2005 (Birikimli) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 23.184 20.185 22.047 19.851 8.585 9.099 16.176 13.282 12.457 12.539 Sermaye (Net) 18.064 16.982 18.394 14.713 6.184 6.221 14.146 10.126 9.298 8.454 Giriş (Yatırım) 19.605 17.639 19.137 14.748 6.266 6.256 16.137 10.759 9.866 8.708 Çıkış (Tasfiye) 1.541 657 743 35 82 35 1.991 633 568 254 Diğer Sermaye a 938 281 727 2.201 619 384 17 520 110-236 Gayrimenkul (Net) 4.182 2.922 2.926 2.937 1.782 2.494 2.013 2.636 3.049 4.321 Kaynak: TCMB a)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi 1.2.2. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 5 Sektörlere Göre Dağılımı Son 10 yıla ait uluslararası yatırımların sektörel bazda dağılımı incelendiğinde, 44 milyar ABD Doları ile finans ve sigorta faaliyetleri sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Finans-sigorta sektörünün ardından en fazla UDY çeken sektörler sırasıyla; imalat sektörü (26,3 milyar ABD Doları), enerji sektörü (15,6 milyar ABD Doları), telekomünikasyon sektörü (10,9 milyar ABD Doları) ve toptan ve perakende ticaret sektörü (6,2 milyar ABD Doları) olmuştur. 2014 yılında ise, Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör; imalat (2,9 milyar ABD Doları), finans-sigorta (1,5 milyar ABD Doları) ve enerji (1,3 milyar ABD Doları) sektörleri olmuş, uluslararası doğrudan yatırımların %66 sı bu üç sektörde gerçekleşmiştir (Tablo 4). Finans-sigorta ve enerji sektörlerinde bir önceki yıla göre azalış, imalat sektöründe ise %31 lik artış meydana gelmiştir. 4 Raporda, TCMB tarafından 2015 yılı Haziran ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2014 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir. 5 2014 yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre 11
Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 6, 2014 (Milyon ABD Doları) Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 1 İmalat 2.894 33,2 2 Finans ve Sigorta 1.535 17,6 3 Enerji 1.322 15,2 4 Toptan ve Perakende Ticaret 1.165 13,4 5 Madencilik 449 5,2 6 İnşaat 232 2,7 7 Gayrimenkul 226 2,6 8 Telekomünikasyon 211 2,4 9 Sağlık 200 2,3 10 Ulaştırma ve Depolama 142 1,6 Diğer 332 3,8 Toplam 8.708 100,0 Kaynak:TCMB 2014 yılında toplam 2,9 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile imalat sektörü en fazla UDY çeken sektör olmuş ve yüksek tutarlı sermaye artışlarının önemli bir bölümü bu sektörde gerçekleşmiştir. Panasonic Holding Netherland B.V. tarafından Viko Elektrik ve Elektronik End. San. ve Tic. A.Ş. ye yapılan 496,7 milyon ABD Doları, Amgen firmasının Amgen İlaç Tic. Ltd. Şti. ye yaptığı 273 milyon ABD Doları tutarındaki transferler imalat sektörünün 2014 yılının en büyük işlemleridir. 2014 yılında imalat sektöründen sonra en fazla UDY çeken finans-sigorta sektöründe ise gerçekleşen işlemlerin başında, Rabobank A.Ş. nin kuruluşuna istinaden gelen 335 milyon ABD Doları tutarındaki transfer ile Intesa Sanpaolo SPA İtalya İstanbul Merkez Şubesi kuruluş sermayesi olarak transfer edilen 300 milyon ABD Doları yer almaktadır. 2014 yılında en fazla UDY çeken sektörler sıralamasında 3. sırada yer alan enerji sektöründe ise gerçekleşen önemli işlemlerin başında, Zao Rusatom Overseas firmasının 6 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 12
Akkuyu Nükleer A.Ş. ye yaptığı sermaye transferi ile Azerbaycan ın devlet petrol ve gaz şirketi Socar firmasının yaptığı yaklaşık 636 milyon ABD Doları tutarındaki sermaye transferi gelmektedir. Toptan ve perakende sektöründe gerçekleşen en büyük işlem ise Tesco Overseas Investment Ltd. firmasının Tesco Kipa Kitle Pazarlama Tic. ve Gıda San. A.Ş. ye sermaye payına mahsuben yaptığı transferlerdir. Kaynak: TCMB 13
Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2005-2014 (Milyon Dolar) Sektörler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam İmalat 865 1.701 4.131 3.972 1.640 924 3.597 4.343 2.207 2.894 26.274 Finans ve Sigorta Faaliyetleri 3.856 6.954 11.717 6.136 817 1.621 5.883 2.084 3.415 1.535 44.018 Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı 2 1.164 567 1.055 2.153 1.824 4.293 924 2.334 1.322 15.638 Toptan ve Perakende Ticaret 78 456 234 2.088 389 435 709 221 377 1.165 6.152 Madencilik ve Taşocakçılığı 41 123 336 145 89 136 146 213 242 449 1.920 İnşaat 81 215 287 337 209 310 301 1.427 178 232 3.577 Gayrimenkul Faaliyetleri 216 79 448 453 210 241 300 173 128 226 2.474 Bilgi ve İletişim 3.263 6.353 472 97 173 36 36 133 110 211 10.884 İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri 26 71 176 147 105 112 232 546 106 200 1.721 Ulaştırma ve Depolama 21 453 679 96 230 183 222 130 300 142 2.456 Toplam 8.535 17.639 19.137 14.748 6.266 6.256 16.137 10.759 9.866 8.708 118.051 Kaynak:TCMB 1.2.3. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 7 Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2013-2014 (Milyon Dolar) 2013 2014 Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 Almanya 1.968 19,9 1 Hollanda 2.017 23,2 2 Hollanda 918 9,3 2 İngiltere 1.049 12,0 3 Rusya 875 8,9 3 Rusya 730 8,4 4 Azerbaycan 803 8,1 4 Azerbaycan 718 8,2 5 Avusturya 647 6,6 5 Almanya 693 8,0 6 Lübnan 573 5,8 6 Lüksemburg 555 6,4 7 İspanya 506 5,1 7 İtalya 490 5,6 8 Katar 469 4,8 8 ABD 325 3,7 9 Japonya 439 4,4 9 Fransa 280 3,2 10 ABD 326 3,3 10 Kuveyt 234 2,7 Kaynak: TCMB Toplam 9.866 100,0 Toplam 8.708 100,0 Kaynak: TCMB 7 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 14
2014 yılında uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin ülkelere göre dağılımında ilk üç sırada Hollanda, İngiltere ve Rusya yer almaktadır. 2014 yılında Avrupa ülkelerinin yanı sıra, Azerbaycan ve Kuveyt ten gelen sermaye miktarı Asya ülkelerinin de Türkiye ye olan ilgisinin giderek arttığını göstermektedir. Ancak diğer bölgelerden gelen uluslararası yatırımlarda artış yaşanmasına rağmen, AB üyesi ülkeler Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlardaki ağırlığını korumaktadır. 1.2.4. Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 8 2014 yılında dünyada siyasi ve ekonomik sıkıntıların devam ettiği, özellikle Türkiye nin bulunduğu bölgede hem Ortadoğu daki tansiyon hem de Rusya Ukrayna arasında yaşanan gerginliklerin sıkıntılara yol açtığı görülmektedir. Ancak buna rağmen Türkiye de gerçekleşen satın alma ve birleşme işlemlerinin az da olsa artış göstermesi Türkiye nin cazip bir ülke olarak algılandığına işaret etmektedir. İşlem detaylarında ise özelleştirmelerin katkısı dikkat çekmektedir. Bununla birlikte özelleştirme işlemlerinde Türk firmalarının etkinliği göze çarpmaktayken, çok sayıda KOBİ niteliğindeki firmanın tarafı olduğu satın alma ve birleşme işlemi, Türkiye de orta ölçekli pazarın dinamizmini vurgulamaktadır. Birleşme ve satın alma işlemleri verilerinde her ne kadar paralellik söz konusu olsa da farklı analiz ve hesaplama yöntemleri kullanılması sebebiyle çeşitli kuruluşlar tarafından hazırlanan raporlarda işlem adedi ve değeri açısından farklılıklar görülebilmektedir. Ernst & Young ın birleşme ve satın alma raporuna göre, 2013 yılında işlem adedi bakımından görülen 336 lık rekorun ardından, 2014 yılında işlem adedi 318 e gerilemiştir. Ancak değeri açıklanan ve açıklanmayan işlemlerin toplam değeri bir önceki yıla göre %10 civarında artarak 22 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Deloitte tarafından hazırlanan birleşme ve satın alma raporu verilerini dikkate aldığımızda ise, 2013 te gerçekleşen 215 işlem adedinin 2014 yılında 236 olarak gerçekleştiği ve bu itibarla işlem adedinde bir artış yaşandığı görülmektedir. 2014 yılı birleşme ve satın alma işlem hacmine bakıldığında ise 2013 8 Kaynaklar: Annual Turkish M&A Review 2014, Deloitte, Ocak 2014 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2014 Raporu, Ernst & Young, Ocak 2014 15
yılındaki 17,5 milyar ABD Dolarından 21 milyar ABD Doları seviyesine yükseldiği görülmektedir. Her iki raporda da Türkiye nin içinde bulunduğu şart ve beklentiler göz önüne alındığında iyi bir performans sergilendiği ifade edilmektedir. Ernst & Young ın raporuna göre, 2014 yılında gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam hacminde, uluslararası yatırımcıların payı değişmeyerek %26 seviyesinde gerçekleşmiştir. Deloitte un raporunda ise, uluslararası yatırımcıların payı %38 seviyesine yükselmiştir. Bölgede yaşanan problemler, ekonomik büyümenin nispeten ılımlı kalması göz önüne alındığında yabancı oranının sabit kalması ya da az da olsa artış sergilemesi olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Uluslararası yatırımcıların 2014 yılında gerçekleştirdiği işlemler incelendiğinde, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, adet bazında AB ülkeleri ve ABD nin ağırlıklarını koruduğu görülmektedir. İşlem hacmi açısından 2014 yılında önde gelen ülkelerin ise İspanya, ABD, Çin, Malezya, Singapur ve İngiltere olduğu görülmektedir. Tablo 7: 2014 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 9 Satın Alınan Şirket Satın Alan Şirket Satın Alınan Hisse (%) Satın Alan Şirketin Ülkesi Tutar (Milyon ABD Doları) Garanti Bankası A.Ş. BBVA 14,9 İspanya 2.463 Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Malaysia Airports 40 Malezya 338 Rönesans Gayrimenkul GIC 21,4 Singapur 318 Tekstilbank Industrial & Commercial Çin Halk 75,5 Bank of China (ICBC) Cumhuriyeti 314 Petlim Limancılık Goldman Sachs 30 ABD 250 Kaynak: Ernst&Young, Deloitte 2014 yılındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri ağırlıklı olarak enerji, finans ve ulaştırma sektörlerinde gerçekleşmiştir. Garanti Bankası A.Ş. hisselerinin toplamda yaklaşık %40 ının İspanyol Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (BBVA) şirketine devrolmasına 9 2014 yılında açıklanan işlemlerden yalnızca Malaysia Airports tarafından yapılan işlem Ödemeler Dengesi İstatistiklerine yansımıştır. 16
yol açacak yaklaşık 2,5 milyar ABD Doları karşılığında % 14,9 luk hisse satışı 2014 yılının en büyük hacimli satın alma ve birleşme işlemi olmakla birlikte söz konusu işleme dair para transferi Rapor un yazıldığı dönem itibarıyla henüz TCMB ödemeler dengesine yansımamıştır. İkinci büyük işlem olarak 338 milyon ABD Doları karşılığında Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı nın %40 hissesinin Limak tarafından Malaysia Airport a satılması öne çıkarken (söz konusu işlem çerçevesinde öngörülen sermaye transferi 2015 yılında ödemeler dengesine yansımıştır), Asya dan bir başka yatırımcı olarak Government of Singapore Investment Corporation (GIC) şirketinin Rönesans Gayrimenkul şirketinin %21,4 ünü 318 milyon ABD Doları karşılığında satın alması bir başka önemli satın alma ve birleşme işlemi olarak dikkat çekmektedir. Çinli Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) şirketinin Tekstil Bankası A.Ş. nin GSD Holding teki %75,5 hissesini 314 milyon ABD Dolarına satın alacak olması finans sektöründeki bir diğer önemli satın alma işlemidir. Bu işlem ile Çin, Türk finans sektörüne ilk girişini gerçekleştirecektir. Ulaştırma sektöründe gerçekleşen Petkim in sahibi olduğu limancılık şirketi Petlim Limancılık A.Ş. şirketinin %30 unun 250 milyon ABD doları karşılığında Goldman Sachs a satılması da 2014 yılının dikkat çeken bir başka satın alma ve birleşme işlemi olmuştur. 17
1.3. Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları 10 2014 yılı sonu itibarıyla Türkiye de 42.150 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin 35.853 adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, 6.297 adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 8). Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Yıl Yeni İştirak Şube Toplam 1954-2009 17.097 4167 559 21.823 2010 2.652 521 81 3.254 2011 3.613 629 94 4.336 2012 3.608 575 82 4.265 2013 3.483 211 87 3.781 2014 4.425 194 72 4.691 Genel Toplam 34.878 6.297 975 42.150 Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2011 yılındaki %33,2 oranındaki artışın ardından, 2012 ve 2013 yıllarında %1,6 ve %11,3 oranlarında düşüş görülmüştür. 2014 yılında görülen %24 oranındaki artışla bu veri son beş yıldaki en yüksek seviyeye gelmiştir. 2014 yılı sonu itibarıyla Türkiye de faaliyette bulunan 42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin %78,7 si limited şirketlerden, %19,1 i anonim şirketlerden, geri kalan %2,2 lik bölümü ise komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit şirketlerden oluşmaktadır. 10 Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir. 18
Adet Grafik 5:Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı (2010-2014) 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2010 2011 2012 2013 2014 Yeni İştirak Şube Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı 2010-2014 yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %85,1 seviyesindedir (Grafik 5). 19
Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibariyle Sektörel Dağılımı (2012-2014) 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 İmalat Sanayii İnşaat Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı Toptan ve Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar 2012 2013 2014 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Türkiye de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir (Grafik 6). 1.3.1. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı 2014 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki 42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin, 14.859 adedinin toptan ve perakende ticaret, 5.744 adedinin imalat sanayi, 6.770 adedinin ise gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı ile tekstil ürünleri imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 9). 20
Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler 1954-2009 2010 2011 2012 2013 2014 1954-2014 ( Birikimli ) Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık 337 61 70 55 39 70 632 Madencilik ve Taşocakçılığı 448 81 101 20 23 18 691 İmalat Sanayii 3.852 422 460 321 317 372 5.744 Gıda Ürünleri, İçecek-Tütün İmalatı 393 64 45 20 16 12 550 Tekstil Ürünleri İmalatı 413 22 32 19 17 38 541 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 416 50 57 36 37 49 645 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 331 28 38 28 27 35 487 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork İmalatı 225 9 15 10 10 9 278 Diğer İmalat 2.074 249 273 208 210 229 3.243 Elektrik, Gaz ve Su 418 119 136 149 144 139 1.105 İnşaat 2.005 314 432 337 311 357 3.756 Toptan ve Perakende Ticaret, 6.530 1.097 1.529 1.894 1.633 2.176 14.859 Oteller ve Lokantalar 1.555 138 99 93 84 102 2.071 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri 1.869 327 481 440 392 500 4.009 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 274 14 32 28 25 12 385 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 3.426 511 787 692 640 714 6.770 Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 1.109 170 209 236 173 231 2.128 Toplam 21.823 3.254 4.336 4.265 3.781 4.691 42.150 Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2010-2014 yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sektörel dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinin ilk iki sırada yer aldığı, 2010 yılında üçüncü sırada olan imalat sanayi sektörünün yerini ise son dört yılda ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörünün aldığı görülmektedir. 2010 yılındaki ve 2014 yılındaki toplam şirket sayıları karşılaştırıldığında elektrik, gaz ve su sektöründe %164 oranında bir artış yaşanmıştır. Bunu %127 ile toptan ve perakende ticaret sektörü ve %98 ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörleri izlemektedir (Tablo 9). 1.3.2. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı 42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri 19.469 girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya 6.070 adet, İngiltere 2.781 adet ve Hollanda 2.453 adet ile Türkiye de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 10). 21
2014 yılında kurulan 4.691 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.301 adedi AB ülkeleri, 2.263 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 329 adedi ise diğer Asya ülkeleri ortaklı şirketlerdir (Tablo 10). Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler 1954-2009 2010 2011 2012 2013 2014 1954-2014 ( Birikimli ) Toplam AB Ülkeleri 12.131 1.397 1.752 1.535 1.353 1.301 19.469 Almanya 3.743 454 592 484 417 380 6.070 Hollanda 1.627 174 183 172 158 139 2.453 İngiltere 1.971 152 184 173 163 138 2.781 İtalya 713 91 112 107 101 98 1.222 Diğer AB Ülkeleri 4.077 526 681 599 514 546 6.943 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 2.436 401 447 422 346 326 4.378 Afrika Ülkeleri 377 97 131 151 204 304 1.264 Kuzey Amerika 1.093 133 187 152 133 112 1.810 A.B.D. 941 101 160 114 104 92 1.512 Kanada 152 32 27 38 29 20 298 Orta ve Güney Amerika, Karayipler 124 15 20 19 25 18 221 Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 3.888 914 1.428 1.643 1.372 2.263 11.508 Diğer Asya 1.517 262 334 304 318 329 3.064 Çin Halk Cum. 346 41 53 55 72 96 663 Güney Kore Cum. 149 18 16 29 28 25 265 Diğer 1.022 203 265 220 218 208 2.136 Diğer Ülkeler 257 35 37 39 30 38 436 Toplam 21.823 3.254 4.336 4.265 3.781 4.691 42.150 Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 1.3.3. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Türkiye deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına bakıldığında, sermayeleri 50.000 ABD Dolarının altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları 2010-2014 yılları arasında artış eğilimi göstermiştir. Sermayeleri 50.000-200.000 ABD Doları arasında olan uluslararası sermayeli şirketler ile sermayeleri 500.000 ABD Dolarının üstünde olanların sayıları ise 2011 yılına kadar artarken, 2012 yılından itibaren düşüşe geçmiştir. Sermaye büyüklükleri 200.000-500.000 ABD Doları arasında olan uluslararası sermayeli şirketlerin sayısı da 2014 yılına kadar benzer bir trendi izlerken, 2014 yılında artış göstermiştir. 22
Sermaye büyüklüğü 500.000 ABD Doları üzerinde olan uluslararası sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payı ise 2014 yılında %4 seviyesindedir. (Tablo 11). Tablo 11 : Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı (2010-2014) Sermaye Tutarı (Dolar) Şirket Sayısı 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Toplam 3.254 100 4.336 100 4.265 100,0 3.781 100 4.691 100 Geçici Veriler, Kaynak:Ekonomi Bakanlığı Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) <50.000 1.451 44,6 1.832 42,3 2.009 47,1 2.222 58,8 3.471 74,0 50.000-200.000 1144 35,2 1711 39,5 1.629 38,2 1.110 29,4 797 17,0 200.000-500.000 292 9,0 365 8,4 266 6,2 199 5,3 238 5,1 >500.000 367 11,3 428 9,9 361 8,5 250 6,6 185 3,9 2014 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 ABD Dolarının üzerinde olan 185 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 71 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 29 adedi imalat sanayinde, 20 adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe, 15 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe, 14 adedi inşaat sektöründe ve 12 adedi ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinde faaliyette bulunmaktadır (Tablo 12). 23
Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Sektörler Dağılımı (2013-2014) <50.000 50.000-200.000 2013 2014 Sermaye Tutarı (Dolar) 200.000-500.000 >500.000 Toplam <50.000 50.000-200.000 200.000-500.000 >500.000 Toplam Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık 19 12 4 4 39 53 11 2 4 70 Madencilik ve Taşocakçılığı 11 7 2 3 23 15 2 1 18 İmalat Sanayi 159 91 28 39 317 249 68 26 29 372 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 5 8 2 1 16 5 5 1 1 12 Tekstil Ürünleri İmalatı 5 8 4 17 24 8 4 2 38 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 19 10 3 5 37 36 11 2 49 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 16 8 3 27 19 9 2 5 35 Motorlu Kara Taşıtı, Römork,Yarı- Römork İmalatı 7 2 1 10 4 2 3 9 Diğer İmalat 107 55 20 28 210 161 35 17 16 229 Elektrik, Gaz ve Su 78 38 7 21 144 101 15 8 15 139 İnşaat 170 100 24 17 311 246 73 24 14 357 Toptan ve Perakende Ticaret, 929 538 85 81 1.633 1.573 415 117 71 2.176 Oteller ve Lokantalar 54 16 8 6 84 71 21 6 4 102 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama 241 118 11 22 392 402 74 12 12 500 Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 10 6 1 8 25 4 1 3 4 12 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 443 143 21 33 640 578 83 33 20 714 Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 108 41 8 16 173 179 36 5 11 231 Toplam 2.222 1.110 199 250 3.781 3.471 797 238 185 4.691 2014 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 ABD Dolarının üzerinde olan 185 adet uluslararası sermayeli şirketin 94 ü AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlerdir (Tablo 13). Bu ülkeler arasında Almanya 17 adet şirket ile ön plana çıkmaktadır. 24
Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Ülkeler Dağılımı (2013-2014) <50.000 50.000-200.000 2013 2014 200.000-500.000 Sermaye Tutarı (Dolar) >500.000 Toplam <50.000 50.000-200.000 200.000-500.000 >500.000 Toplam AB Ülkeleri 874 292 73 114 1.353 1.010 134 63 94 1.301 Almanya 261 112 26 18 417 288 52 23 17 380 Hollanda 89 25 14 30 158 102 12 11 14 139 İngiltere 123 25 5 10 163 116 8 4 10 138 İtalya 53 27 10 11 101 71 11 7 9 98 Diğer AB Ülkeleri 348 103 18 45 514 433 51 18 44 546 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 224 91 20 11 346 267 31 10 18 326 Kuzey Afrika Ülkeleri 94 53 9 7 163 180 49 19 2 250 Diğer Afrika Ülkeleri 31 8 1 1 41 50 4 0 0 54 Kuzey Amerika 95 22 3 13 133 92 11 2 7 112 A.B.D. 73 15 3 13 104 73 11 2 6 92 Kanada 22 7 0 0 29 19 0 0 1 20 Orta ve Güney Amerika, Karayipler 15 5 1 4 25 14 1 2 1 18 Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 697 541 70 64 1.372 1.585 512 119 47 2.263 Diğer Asya 172 94 20 32 318 239 53 22 15 329 Diğer Ülkeler 20 4 2 4 30 34 2 1 1 38 Toplam 2.222 1.110 199 250 3.781 3.471 797 238 185 4.691 Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı 1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı 42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında, 25.267 adet şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya 4.403 adet, Ankara 2.497 adet ve İzmir ise 2.105 adet şirket ile İstanbul u takip etmiştir (Tablo 14). 25
Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) İl Şirket Sayısı (1954-2014) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı (2014) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) İSTANBUL 25.267 59,95% 2.966 63,23% ANTALYA 4.403 10,45% 350 7,46% ANKARA 2.497 5,92% 174 3,71% İZMİR 2.105 4,99% 139 2,96% MUĞLA 1.533 3,64% 40 0,85% MERSİN 1.019 2,42% 291 6,20% BURSA 629 1,49% 14 0,30% AYDIN 589 1,40% 255 5,44% KOCAELİ 578 1,37% 29 0,62% GAZİANTEP 451 1,07% 37 0,79% Diğer İller 3.079 7,30% 396 8,44% Toplam 42.150 100,00% 4.691 100,00% Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı 26
Harita 1: 2014 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 27
Harita 2: 1954-2014 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 28
42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin %60 ının faaliyette bulunduğu İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleridir (Tablo 15). Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı (1954-2014) Sektörler İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık 201 112 26 75 25 Madencilik ve Taşocakçılığı 294 30 130 59 8 İmalat Sanayii 3.454 267 315 422 63 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 273 38 26 58 6 Tekstil Ürünleri İmalatı 370 6 10 26 4 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 440 26 24 36 1 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 296 10 36 43 2 Motorlu Kara Taşıtı, Römork, Yarı-Römork İm. 115 1 10 19 0 Diğer İmalat 1.960 186 209 240 50 Elektrik, Gaz ve Su 657 55 189 71 6 İnşaat 1.719 719 282 159 221 Toptan ve Perakende Ticaret, 9.763 828 744 745 148 Oteller ve Lokantalar 794 624 80 80 284 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri 2.524 547 132 148 217 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 332 10 14 9 7 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 4.109 990 401 246 507 Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 1.420 221 184 91 47 Toplam 25.267 4.403 2.497 2.105 1.533 Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı Türkiye deki 42.150 adet uluslararası sermayeli şirketin %64,4 ü Marmara, %14,9 u Akdeniz, %10,8 i Ege, %7,1 i İç Anadolu bölgelerinde; %2,8 i de diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır. Uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektörleri en fazla Marmara bölgesinde faaliyette bulunmaktadır (Harita 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9). 29
Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi 30
Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi 31
Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi 32
Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi 33
1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri 2010-2014 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerce başlatılan toplam 1.131 adet proje kapsamında toplam 26,8 milyar ABD Doları tutarında yatırım yapılması öngörülmektedir. 2014 yılında uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi planlanan projeler için 254 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu projelerde öngörülen yatırım tutarı ise yaklaşık 5 milyar ABD Dolarıdır (Tablo 16). Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Komple Yeni Yatırım Tevsi Diğer Yatırım Türleri a Toplam Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Yatırım (Milyon Dolar) 2010 106 2.390 60 841 36 1.604 202 4.836 2011 106 3.334 67 1.524 32 282 205 5.140 2012 116 1.798 84 2.149 33 287 233 4.234 2013 105 4.146 74 900 58 2.532 237 7.578 2014 119 3.106 87 1.547 48 339 254 4.992 Genel Toplam 552 14.775 372 6.961 207 5.044 1.131 26.779 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı a) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon 2014 yılında başlatılan 254 projenin, %47 si mal veya hizmet üretimine yönelik komple yeni yatırım, %34 ü tevsi ve %19 u modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesidir. Başlatılan 119 adet komple yeni yatırım projesi için öngörülen 3,1 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %62,2 sini, 87 adet tevsi yatırımı için öngörülen 1,5 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %31 ini, kalan 339 milyon ABD Dolarlık 48 adet modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesi ise toplam yatırım tutarının %6,8 ini oluşturmaktadır. Komple yeni yatırımlar, son beş yıllık dönemde başlatılan projelerin adet olarak yaklaşık %49 unu, yatırım tutarı olarak da yaklaşık %55,2 sini teşkil etmektedir. Uluslararası sermayeli şirketlerin 2014 yılında başlattıkları projelerin sektörel dağılımında toplam yatırım tutarı bakımından sağlık sektörü 982,1 milyon ABD Doları yatırım tutarı ve 34
%19,7 pay ile ağırlıklı bir konuma sahiptir (Tablo 17). Bu sektörde Bilkent Ankara Entegre Sağlık Hizmetleri Yatırım ve İşletme A.Ş. nin toplam 968 milyon ABD Dolarlık yatırımı ön plana çıkmaktadır. İkinci sırada yer alan otomotiv sektörü 947,7 milyon ABD Doları yatırım tutarı ve %18,9 paya sahiptir. Bu tutar içinde Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş. nin toplam 519 milyon ABD Dolarlık, Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. nin 151 milyon ABD Dolarlık ve Mercedes- Benz Türk A.Ş. nin 119 milyon ABD Dolarlık yatırım projeleri 2014 yılında sektördeki önde gelen büyük ölçekli projelerdir. 2014 yılında otomotiv sektörünü %17,8 pay ile enerji sektörü takip etmektedir. Eriç Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. nin 468 milyon ABD Doları tutarındaki projesi ile Çetin Enerji A.Ş. nin 350 milyon ABD Doları tutarındaki yatırımları sektördeki önemli projelerdir. Ayrıca, 2014 yılında Brisa Bridgestone Sabancı Lastik San. ve Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi öngörülen toplam 226 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım ile Starwood Orman Ürünleri San. A.Ş. tarafından gerçekleştirmesi planlanan 114 milyon ABD Doları tutarındaki ve Dowaksa İleri Kompozit Malzemeler San. Ltd. Şti. nin 112 milyon ABD Doları tutarındaki yatırımlar imalat sanayinin diğer önemli projeleridir. 2010 yılından itibaren imalat ile elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektörlerinde başlatılan yatırım projelerinin toplam yatırım tutarının önemli bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir (Tablo 18). Son 5 yılda bu sektörlerin ortalama yatırım tutarı 2 milyar ABD Dolarıdır. 35
Tablo 17: 2014 yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Komple Yeni Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Tevsi 36 Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Sektörlerin Toplam İçindeki Payları (%) Proje Sayısı (Adet) (%) TARIM, AVCILIK 4 9,26 1 2,57 0 0,00 5 11,83 1,97 0,24 MADENCİLİK 7 108,93 1 1,79 2 1,96 10 112,68 3,94 2,26 Metal Cevheri Madenciliği 3 104,20 0 0,00 1 0,88 4 105,08 1,57 2,11 Madencilik ve Taşocakçılığı 4 4,73 1 1,79 1 1,08 6 7,60 2,36 0,15 İMALAT SANAYİİ 78 510,79 77 1.285,17 37 303,20 192 2.099,16 75,59 42,05 Gıda ve İçecek 10 43,53 6 19,37 12 25,96 28 88,86 11,02 1,78 Tekstil 6 15,11 1 1,78 2 1,55 9 18,44 3,54 0,37 Kimya 11 69,15 7 133,56 5 17,59 23 220,30 9,06 4,41 B.Y.S. Makine Ve Teçhizat İmalatı 2 4,05 13 34,42 4 7,19 19 45,67 7,48 0,91 B.Y.S. Elektrikli Makine Ve Cihazların İmalatı 0 0,00 5 72,60 0 0,00 5 72,60 1,97 1,45 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı 12 65,10 16 750,50 3 132,11 31 947,72 12,20 18,99 Ana Metal Sanayii 3 9,32 0 0,00 0 0,00 3 9,32 1,18 0,19 Metal Eşya Sanayii 6 15,35 6 21,35 3 4,87 15 41,58 5,91 0,83 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı 1 1,60 1 0,60 2 3,73 4 5,93 1,57 0,12 Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı 12 251,05 7 19,10 3 79,70 22 349,85 8,66 7,01 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı 1 0,49 10 95,96 2 27,38 13 123,82 5,12 2,48 Metal Atık ve Hurdaların Yeniden Değerlendirilmesi 5 18,26 0 0,00 0 0,00 5 18,26 1,97 0,37 Gemi ve Yat 2 2,63 0 0,00 0 0,00 2 2,63 0,79 0,05 Diğer İmalat 7 15,14 5 135,92 1 3,12 13 154,18 5,12 3,09 ELEKTRİK, GAZ VE SU 10 867,31 1 21,59 0 0,00 11 888,90 4,33 17,81 OTELLER VE LOKANTALAR 11 169,22 3 32,14 3 24,43 17 225,79 6,69 4,52 ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA FAALİYETLERİ 5 457,43 4 203,28 0 0,00 9 660,71 3,54 13,24 Destekleyici ve Yardımcı Ulaştırma Faaliyetleri 3 434,17 2 164,86 0 0,00 5 599,04 1,97 12,00 kara taşımacılığı ve boru hattıyla taşımacılık 0 0,00 1 37,27 0 0,00 1 37,27 0,39 0,75 Telekomünikasyon 1 21,21 0 0,00 0 0,00 1 21,21 0,39 0,42 EĞİTİM HİZMETLERİ 1 2,05 1 1,14 0 0,00 2 3,19 0,79 0,06 GAYRİMENKUL, KİRALAMA VE İŞ FAALİYETLERİ 1 0,73 0 0,00 0 0,00 1 0,73 0,39 0,01 SAĞLIK 2 972,38 0 0,00 6 9,69 8 982,08 3,15 19,67 DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ 1 9,93 0 0,00 0 0,00 1 9,93 0,39 0,20 TOPLAM 119 3.105,98 87 1.546,54 48 339,29 254 4.991,82 100,00 100,00 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Yatırım Tutarı (%)
Tablo 18: 2010-2014 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Proje Sayısı (Adet) 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam Toplam Toplam Toplam Proje Proje Proje Proje Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı (Milyon (Milyon (Milyon (Milyon (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) Dolar) Dolar) Dolar) Dolar) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Tarım, Avcılık 8 40 3 11 6 16 7 29 5 12 Madencilik 8 20 5 8 9 84 14 32 10 113 İmalat Sanayii 146 2.931 159 1.539 168 2.407 179 4.534 192 2.099 Elektrik, Gaz ve Su 11 1.144 17 2.491 9 949 11 1.660 11 889 Oteller ve Lokantalar 14 171 6 55 9 124 11 86 17 226 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Faaliyetleri 6 465 12 1.033 22 608 7 123 9 661 Eğitim Hizmetleri 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 Gayrimenkul, Kiralama Ve İş Faaliyetleri 1 1 1 1 3 5 2 1 1 1 Sağlık 5 60 2 2 4 23 4 782 8 982 Toptan ve Perakende Ticaret 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 Diğer Hizmet Faaliyetleri 2 3 0 0 2 18 1 330 1 10 Toplam 202 4.836 205 5.140 233 4.234 237 7.578 254 4.992 37
Harita 10: 2010-2014 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 38
Harita 11: 2010-2014 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 39
2014 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projelerinin iller bazında dağılımı incelendiğinde, yatırım tutarı bakımından sağlık sektöründeki proje ile Ankara nın ve otomotiv, gıda ve makina imalatına yönelik projelerin ağırlıkta olduğu Kocaeli nin ilk iki sırada geldiği görülmektedir. 2010-2014 yılları arasındaki yatırımların il bazında dağılımında tutar açısından Kocaeli nin 4,1 milyar ABD Dolarlık yatırım projesi ile ilk sırada olduğu görülmektedir. Kocaeli yi Bursa (3,5 milyar ABD Doları) ve İstanbul (1,4 milyar ABD Doları) takip etmektedir (Tablo 19). Tablo 19: 2010-2014 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) İller 2010 2011 2012 2013 2014 2010-2014 KOCAELİ 1.028 976 507 977 588 4.076 BURSA 228 283 1.006 1.727 208 3.452 İSTANBUL 305 116 225 439 275 1.359 ANKARA 97 33 53 87 1.048 1.317 HATAY 5 1 1.012 0 37 1.054 SAKARYA 319 35 73 39 556 1.022 DENİZLİ 769 0 4 127 6 906 KARAMAN 15 7 15 749 2 787 ARTVİN 0 703 0 0 1 704 MANİSA 104 265 170 46 75 660 İZMİR 106 73 226 128 126 660 MERSİN 41 122 38 283 168 652 ADANA 308 8 301 14 6 638 KAYSERİ 25 58 57 485 6 631 TEKİRDAĞ 244 41 61 171 56 574 ELAZIĞ 5 533 7 10 1 557 BİNGÖL 0 1 0 550 0 551 ÇANKIRI 26 5 0 492 1 524 AKSARAY 193 2 0 72 239 507 ESKİŞEHİR 35 1 86 194 187 503 Kaynak:Ekonomi Bakanlığı 2010-2014 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırımlarının il bazında dağılımında proje adedi olarak ilk iki sırada Kocaeli (137 proje) ve İstanbul (136 proje) yer almaktadır. Bu iki ili, Bursa (85 proje) takip etmektedir (Tablo 20). 40
Tablo 20 : 2010-2014 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) İller 2010 2011 2012 2013 2014 2010-2014 KOCAELİ 26 26 37 19 29 137 İSTANBUL 20 29 32 27 28 136 BURSA 14 15 17 18 21 85 İZMİR 16 11 13 21 23 84 TEKİRDAĞ 9 10 14 12 11 56 MANİSA 10 10 11 9 15 55 ANKARA 8 9 12 11 12 52 ANTALYA 14 9 6 5 8 42 MERSİN 7 7 6 5 8 33 SAKARYA 6 6 3 4 12 31 GAZİANTEP 1 4 4 4 11 24 ADANA 4 3 5 6 3 21 BALIKESİR 5 2 4 6 4 21 DÜZCE 2 6 2 8 1 19 ESKİŞEHİR 4 1 4 6 4 19 BİLECİK 2 3 3 7 3 18 MUĞLA 6 0 5 1 6 18 AYDIN 2 2 5 3 5 17 KONYA 2 5 2 3 5 17 KAYSERİ 3 6 2 2 2 15 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2014 yılının bölgesel ve sektörel yapısı incelendiğinde, projelerin adet ve yatırım tutarları açısından, uluslararası sermayeli şirketlerin ağırlıklı olarak faaliyet gösterdiği 1.Bölge de yoğunlaştığı görülmektedir (Grafik 7-8). 41
Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 42
Grafik 7: 2014 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı 4. Bölge 6% 5. Bölge 3% 6. Bölge 4% 3. Bölge 17% 1. Bölge 52% 2. Bölge 18% Grafik 8: 2014 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı 5. Bölge 6% 6. Bölge 8% 4. Bölge 10% 3. Bölge 7% 1. Bölge 52% 2. Bölge 17% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 43
5 milyar ABD Doları tutarındaki yatırımların 1,3 milyar ABD Doları Genel Sistem, 970 milyon ABD Doları Büyük Ölçekli Proje, 2,8 milyar ABD Doları ise Bölgesel destek unsurlarından yararlandırılmıştır (Tablo 21). Tablo 21 : 2014 yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel Toplam Destek sınıfı Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Tutarı Enerji 1 19 0 0 10 870 11 889 Hizmetler 29 1.215 2 549 13 143 44 1.907 İmalat 108 1.411 3 421 78 251 189 2.083 Madencilik 10 113 0 0 0 0 10 113 Toplam 148 2.757 5 970 101 1.264 254 4.992 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2013 yılında olduğu gibi 2014 yılında da genel sistemden yararlanan yatırımların önemli bir bölümü enerji sektöründedir. 1,3 milyar ABD Doları tutarındaki genel sistemden yararlanan yatırımların 870 milyon dolarlık kısmı enerji sektöründedir. Bölgesel ölçekli yatırım desteklerinden yararlanan yatırımlarda imalat, büyük ölçekli yatırım desteklerinden yararlanan yatırımlarda ise hizmetler sektörü ön plana çıkmıştır. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşvikine yönelik destek unsurlarından yararlanan ve toplam değerleri 1 milyar ABD Dolarına ulaşan yatırımlardan 2 adet projeye yönelik yatırım teşvik belgeleri, hizmetler sektöründe ulaştırma, haberleşme ve depolama faaliyetleri için düzenlenmiştir. İmalat sektöründe düzenlenen diğer üç belge ise otomotiv ve plastik-kauçuk sektörlerindedir. Bölgesel ve sektörel yatırım teşvik uygulamalarından yararlanan 2,8 milyar ABD Doları tutarındaki 148 adet projenin sektörel dağılımı incelediğinde ise yaklaşık 1,4 milyar ABD Dolarıyla imalat sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. İmalat sektörü içerisinde ilk sırada, 818 milyon ABD Doları yatırım tutarı ve %58 lik pay ile otomotiv sektörü yer almaktadır (Grafik 9). Otomotiv sektörünü %13 lük pay ile kimya sektörü, %9 luk pay ile ağaç ürünleri sektörü izlemiştir. 44
Grafik 9: 2014 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemlerinden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı Kimya 13% Ağaç ürünleri 9% Metalik Olmayan Mineraller 5% Gıda 4% Makine 3% Metal Eşya 3% Otomotiv 58% Diğer 5% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2014 yılında düzenlenen toplam 5 milyar ABD Doları tutarındaki 254 adet projeden 18 adedinin yatırım tutarı 30 milyon ABD Dolarının üzerinde olup, bunların toplam yatırım tutarı 3,9 milyar ABD Dolarıdır. Gerçekleştirilmesi planlanan 18 adet projenin sektörel dağılımında yatırım tutarı açısından hizmetler sektörü, proje sayısı açısından ise imalat sektörü ilk sırada yer almaktadır (Tablo 22). Tablo 22 : 2014 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel TOPLAM DESTEK SINIFI Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Tutarı Enerji 0 0 0 0 2 818 2 818 Hizmetler 3 1.056 2 549 2 66 7 1.672 İmalat 4 886 3 421 1 58 8 1.365 Madencilik 1 74 0 0 0 0 1 74 Toplam 8 2.016 5 970 5 942 18 3.928 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 45
Harita 13: 2014 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar) 46 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
Harita 14: 2014 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 47
2. TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER Türkiye de son 10 yıllık dönemdeki (2005-2014 dönemi) UDY verileri ülkesel bazda incelendiğinde, ilk sırada 19,2 milyar ABD Doları ile Hollanda nın yer aldığı görülmektedir. Hollanda dan sonra en fazla UDY gerçekleştiren ülkeler sırasıyla Avusturya (9,3 milyar ABD Doları), ABD (9,1 milyar ABD Doları), Almanya (7,9 milyar ABD Doları) ve İngiltere (7,7 milyar ABD Doları) olmuştur. 2014 yılında ise Türkiye deki uluslararası doğrudan yatırım girişi 11 bakımından ilk 10 ülke Hollanda, İngiltere, Rusya, Azerbaycan, Almanya, Lüksemburg, İtalya, ABD, Fransa ve Kuveyt olarak sıralanmaktadır. Son 10 yıllık dönemde olduğu gibi 2014 yılında da ilk sırada yer alan Hollanda nın toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri içerisindeki payı %23,2 iken, 2. ve 3. sırada bulunan İngiltere ve Rusya sırasıyla %12 ve %8,4 oranında paya sahip olmuşlardır. Tablo 23: 2014 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 24: 2005-2014 Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Hollanda 2.017 23,2 2 İngiltere 1.049 12,0 3 Rusya 730 8,4 4 Azerbaycan 718 8,2 5 Almanya 693 8,0 6 Lüksemburg 555 6,4 7 İtalya 490 5,6 8 ABD 325 3,7 9 Fransa 280 3,2 10 Kuveyt 234 2,7 Diğer 1.617 18,6 Kaynak: TCMB Toplam 8.708 100 Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Hollanda 19.181 16,2 2 Avusturya 9.310 7,9 3 ABD 9.092 7,7 4 Almanya 7.850 6,6 5 İngiltere 7.726 6,5 6 Lüksemburg 7.414 6,3 7 Belçika 7.338 6,2 8 Yunanistan 6.770 5,7 9 Fransa 6.414 5,4 10 İspanya 4.916 4,2 Diğer 32.040 27,1 Kaynak: TCMB Toplam 118.051 100 11 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 48
2014 yılında ilk iki sırada yer alan Hollanda ve İngiltere nin, 2005 2014 yılları arasındaki toplam UDY girişlerindeki payına bakıldığında bu ülkelerin ilk 10 içerisinde yer aldığı görülmektedir. 2005 2014 döneminde ilk 10 sırada yer alan ülkelerin, 9 u AB üyesi ülkelerdir. 2014 yılında öne çıkan Azerbaycan ve Körfez ülkelerinden gelen yatırımlar, son yıllarda Asya ülkelerinin Türkiye ye olan ilgisinin giderek arttığını göstermektedir. ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra son yıllarda Türkiye ye Asya ülkelerinden yapılan yatırımlar, Türkiye nin sadece AB ülkelerinden değil dünyanın farklı bölgelerinden yatırım çeken bir ülke haline geldiğini kanıtlayan bir göstergedir. Tablo 25: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Sıra Ülke Toplam Şirket Sayısı* Türkiye ye Yapılan UDY** (2014) (Milyon Dolar) Dünya Genelinde Ülke Dışına Yapılan UDY Toplamı *** (2014) (Milyon Dolar) 1 Hollanda 2.453 2.017 40.809 2 İngiltere 2.781 1.049-59.629 3 Rusya 1.832 730 56.438 4 Azerbaycan 1.610 718 2.209 5 Almanya 6.070 693 112.227 6 Lüksemburg 400 555-4.307 7 İtalya 1.222 490 23.451 8 ABD 1.512 325 336.943 9 Fransa 1.298 280 42.869 10 Kuveyt 201 234 13.108 Kaynaklar: * Geçici Veriler, Ekonomi Bakanlığı ** TCMB *** UNCTAD Hollanda 2014 yılında Hollanda sermayeli uluslararası doğrudan yatırımlar, 2005 ve 2006 yıllarındaki yüksek seviyeli yatırım miktarlarından bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış ve 2 milyar ABD Doları ile toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri sıralamasında ilk sırada yer almıştır. UNCTAD verilerine göre, Hollanda nın dünyada yaptığı uluslararası doğrudan yatırımlar 2014 yılında 40,8 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye, 49
Hollanda dan çektiği 2 milyar ABD Doları tutarında yatırım ile Hollanda nın yurtdışı yatırımlarının %5 ini oluşturmaktadır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 2014 yılında gerçekleşen Hollanda menşeli doğrudan yatırımlar, başta finans sektörü olmak üzere ağırlıklı olarak imalat sektörünün gıda ve kimya alt sektörlerinde gerçekleşen kuruluş ve sermaye aktarımlarından kaynaklanmakta olup, sağlık, bilişim ve enerji gibi sektörlerde de muhtelif birleşme satın alma ve sermaye artışları gerçekleşmiştir. 2014 yılında, Rabobank A.Ş. nin ve Dairy Fresh Süt Ürünleri ve Gıda Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin kurulmalarına istinaden gelen transferler ile Panasonic Holding Netherland B.V. tarafından Viko Elektrik ve Elektronik End. San. ve Tic. A.Ş. ye yapılan 496,7 milyon ABD Doları tutarındaki transfer ve ABD menşeli Amgen firmasının Amgen İlaç Tic. Ltd. Şti. ye yaptığı 273 milyon ABD Doları tutarında transfer, 2014 ödemeler dengesinde Hollanda kaynaklı yatırımlar içerisinde yer almıştır. 50
Türkiye de 2014 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 139 adet şirket Hollanda sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Hollanda, 2.453 adet şirket ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 4. ülke konumundadır. İngiltere İngiltere sermayeli doğrudan yatırımlar 2014 yılında 1 milyar ABD Dolarının üzerinde seyrederek 1 milyar 49 milyon ABD Dolarına ulaşmış ve bu rakam ile uluslararası doğrudan yatırım girişi bakımından 2. sırada yer almıştır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 2014 yılındaki İngiltere kaynaklı yatırımların önemli bir kısmı, İngiltere menşeli Tesco Overseas Investment Ltd. firmasının Türkiye deki iştiraklerine yaptığı sermaye transferlerinden kaynaklanmaktadır. 51
Türkiye de 2014 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 138 adet şirket İngiltere sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise İngiltere 2.781 adet ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 3. ülke konumundadır. Rusya 2014 yılında 730 milyon ABD Doları uluslararası doğrudan yatırım miktarı ile Rusya, 2013 yılında olduğu gibi 2014 yılında da toplam uluslararası doğrudan yatırım sıralamasında 3. sırada yer almıştır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 2014 yılında gerçekleşen Rusya menşeli doğrudan yatırımların büyük bir çoğunluğu enerji sektöründe gerçekleşmiş ve Zao Rusatom Overseas firmasının Akkuyu Nükleer A.Ş. ye yaptığı sermaye transferinden kaynaklanmıştır. 52
Türkiye de 2014 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 166 adet şirket Rusya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.832 adet şirket ile Rusya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 6. ülke konumundadır. Azerbaycan Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar, 2014 yılında 718 milyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, 2013 yılında olduğu gibi 4. sıradaki yerini korumuştur. Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırım girişinin önemli bölümü, Azerbaycan ın devlet petrol ve gaz şirketi olan Socar (State Oil Company of the Azerbeycan Republic) tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye de 2014 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 169 adet şirket Azerbaycan sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.610 adet ile Azerbaycan, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 7. ülke konumundadır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 53
Almanya 2007 yılından bu yana genellikle 500 milyon ABD Doları seviyesinin altına düşmeyen Almanya sermayeli doğrudan yatırımlar, 2014 yılında 693 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. 2014 yılında, Almanya menşeli doğrudan yatırımların önemli bir kısmı imalat sektöründe gerçekleşmiştir. Şişecam, bağlı ortaklıkları Trakya Cam San. A.Ş, Anadolu Cam San. A.Ş. ve Soda San. A.Ş. portföyündeki Paşabahçe Cam San. ve Tic. A.Ş. nin %15 lik hissesini European Bank for Reconstruction and Development'a devretmesi sonucu gelen toplam 156 milyon ABD Doları sermaye, ödemeler dengesinde Almanya kaynaklı önemli yatırımların başında yer almıştır. Ayrıca, Media-Saturn Holding GMBH firmasının MS İstanbul İç ve Dış Tic. Ltd. Şti. ye, Basf Handels-Und Exportgesellschaft MBH firmasının Basf Türk Kimya San. ve Tic. Ltd. Şti. ye yaptığı transferler diğer başlıca işlemlerdir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 54
Türkiye de 2014 yılında, şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 380 adet şirket Almanya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Almanya, 6.070 adet ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip ülke konumundadır. Lüksemburg 2013 yılında 278 milyon ABD Doları olarak gerçekleşen Lüksemburg kaynaklı doğrudan yatırımlar, 2014 yılında 2 katına çıkarak 555 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2014 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişindeki bu yükselişin büyük bir bölümü, Moonlight Capital S.A. firması tarafından MH Perakendecilik ve Ticaret A.Ş. ye yapılan sermaye transferinden kaynaklanmaktadır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de faaliyet göstermekte olan ABD merkezli bazı büyük çok uluslu şirketler, faaliyetlerini çoğunlukla Benelüks ülkelerinde bulunan şirketleri aracılığıyla yürütmekte, 55
Türkiye ye yaptıkları yatırımları da Benelüks ülkeleri üzerinden gerçekleştirmektedir. Bu nedenle Benelüks ülkelerinden biri olan Lüksemburg un da ABD kaynaklı doğrudan yatırımlara önemli ölçüde ev sahipliği yapması nedeniyle Türkiye de önemli yatırımcı ülkeler arasında yer aldığı değerlendirilmektedir. İtalya İtalya kaynaklı doğrudan yatırımlar, 2014 yılında bir öneki yıla göre 3 kattan fazla artarak 2005 yılından bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış, 490 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. UNCTAD verilerine göre, İtalya nın dünyada yaptığı uluslararası doğrudan yatırımlar 2014 yılında 23,5 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye, İtalya dan çektiği 490 milyon ABD Doları tutarında yatırım ile İtalya nın yurtdışı yatırımlarının %2,1 ini oluşturmaktadır. 2014 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişindeki bu yükselişin büyük bir bölümü, Intesa Sanpaolo SPA İtalya İstanbul Merkez Şubesi nin kuruluşu için transfer edilen 300 milyon ABD Doları tutarındaki sermaye ile Astaldi SPA tarafından Ica Ic İçtaş Astaldi Üçüncü Boğaz Köprüsü Kuzey Marmara Otoyolu Yatırım ve İşletme A.Ş. ye yapılan sermaye transferinden kaynaklanmaktadır. 56
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de 2014 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 98 adet şirket İtalya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.222 adet ile İtalya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 11. ülke konumundadır. ABD ABD kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar 2014 yılında 325 milyon ABD Doları ile 2013 yılındaki yatırımlar (326 milyon ABD Doları) ile aynı seviyede gerçekleşmiştir. 2014 yılında, Pine River Lux Investment SARL firmasının Net Holding A.Ş. deki %15,5 payını %33,8 e yükseltmesi işlemine istinaden gelen 146,7 milyon ABD Doları sermaye, 2014 ödemeler dengesinde ABD kaynaklı yatırımların başında yer almıştır. 57
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de 2014 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 92 adet şirket, ABD sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.512 adet ile ABD Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 8. ülke konumundadır. Fransa 2013 yılında 217 milyon ABD Doları olan Fransa kaynaklı doğrudan yatırım, 2014 yılında %29 oranında artarak 280 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2014 yılında, Schneider Electric Industries SA nın %100 yabancı sermayeli ortaklığı ile kurulan Günsan Elektrik Malzeme San. ve Tic. A.Ş. nin kuruluşuna istinaden yapılan transfer, 2014 ödemeler dengesinde Fransa kaynaklı yatırımların başında yer almıştır. 58
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de 2014 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 80 adet şirket Fransa sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.298 adet ile Fransa, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 10. ülke konumundadır. Kuveyt Kuveyt kaynaklı yatırımlar, 2014 yılında 234 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiş ve Körfez ülkeleri içerisinde son yıllarda öne çıkan yatırımcı ülke olmuştur. 2014 yılında, Burgan Bank SAK tarafından Burgan Bank A.Ş. ye gelen 145,2 milyon ABD Doları sermaye, 2014 ödemeler dengesinde Kuveyt kaynaklı en büyük sermaye girişidir. Asya ülkelerinden gelen ve her geçen yıl yükselen doğrudan yatırım girişlerinde Kuveyt, Türkiye de 2005-2014 döneminde 1 milyar 549 milyon ABD Dolarlık toplam doğrudan yatırım rakamı ile önemli bir yer tutmaktadır. 59
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 60