Ekonomi Bülteni, Sayı: 30 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji - Eylül ayı istihdam verisi Fed in faiz politikasını değiştirir mi? Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1
Yurt Dışı Gelişmeler FED 16-17 Eylül de gerçekleştirdiği para politikası toplantı tutanaklarını açıkladı. Tutanaklarda kurul üyelerinin enflasyonun orta vadede %2 hedefine ulaşacağından yeteri kadar emin olmak için daha fazla veri görmek istedikleri belirtilirken Çin gibi aşağı yönlü riskleri yükselten faktörlerin kurulu ihtiyatlı olmaya sevk ettiği vurgulandı. Üyeler parasal sıkılaşma için gerekli şartların henüz sağlanmadığını belirtse de tüketici harcamaları ve konut gibi ekonomik iyileşmenin devam ettiğini gösteren veriler ile istihdam piyasası rakamlarının hedeflere yaklaştığı ifade edildi. FED in bir sonraki para politikası toplantısı 27-28 Ekim tarihlerinde düzenlenecek. Almanya da sanayi üretimi Ağustos ayında beklentileri karşılamadı. 120 Avrupa nın en büyük ekonomisinde Ağustos ayında takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretimi bir önceki yıla göre %1.2 düşüş 110 108.5 kaydetti. Bir önceki ay toparlanmaya işaret eden veri Ağustos 100 ayında beklentilerin (%0.2 artış) altında gerçekleşirken küresel büyümede risklerin çoğaldığı bir dönemde ekonomik aktivitedeki toparlanmanın 90 Çin ve diğer gelişen piyasalardaki durgunluktan zarar gördüğü- 80 nü ortaya koydu. IMF, yeni Dünya Ekonomik Görünüm Raporu yayımladı. Ekim ayı raporunda 2015 yılı küresel büyüme beklentisi Temmuz ayına göre %0.2 aşağı yönlü revize ile %3.1 seviyesine çekti. Raporda gelişmekte olan ülkelere (GOÜ) yönelik risklerin arttığına dikkat çekilmiş. GOÜ ekonomilerinde 5. yıl üst üste ekonomik aktivitenin yavaşlaması bekleniyor. Düşen emtia fiyatları ve GOÜlerin genelinde yaşanan sermaye çıkışları ve finansal piyasalarda artan oynaklık bu ülke grubu görünümü üzerinde aşağı yönlü risklerin de artmasına neden olduğu belirtildi. IMF raporunda GOÜlerin küresel para politikalarında yaşanacak normalizasyon sürecine hazırlıklı olmaları gerektiğini vur- 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 guluyor. Gelişmiş ülke tarafında ise maliye politikalarında genişleme imkanı olan ülkelerin potansiyel büyümeyi artıracak alt yapı yatırımlarına yönelmelerinin gerekli olduğu da belirtilmiş. Türkiye ye dair büyüme tahminleri 2015 ve 2016 yılı için sırasıyla %3.0 ve %2.9. S&P Türkiye büyüme tahminlerini revize etti. 2015 yılında Türkiye nin büyüme oranı %3 ten, %3.1 seviyesine revize edildi. 2016 yılı içinse büyüme tahmini %3.2 den %2.8 seviyesine indirildi. S&P para politikasına dair olarak 2016 yılında TCMB nin politikasını sıkılaştıracağını ve politika faizinin önümüzdeki yılsonunda %8.5 seviyesine yükselteceğini öngörüyor. Brent petrolün varil fiyatı son bir ayın zirvesinde. Bu hafta açıklanan ABD petrol stokları verisinin artış beklentilerine karşılık 1.2 milyon varil düşmesi ve Rusya nın Suriye de gerçekleştirdiği hava saldırıları sonrasında, brent petrolün varil fiyatı yükselişe geçti ve 1 Eylül den bu yana görülen en yüksek seviyeye ulaştı. 75 Almanya Sanayi Üretimi (Endeks) Brent Petrol ($) 70 65 60 53.77 55 50 45 40 2
Yurt İçi Gelişmeler Tüketici Fiyat Endeksi, Eylül 2015 Eylül ayında TÜFE aylık %0.70 olan beklentinin üzerinde %0.89 artış gösterdi. Yıllık TÜFE %7.14 ten %7.95 seviyesine, I tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi de yine beklentilerin üzerinde artarak % 8.23 seviyesine yükseldi (Ağustos: %7.66). TÜFE bir önceki aya göre %0.7 artış kaydetti. Detaylarına baktığımızda, gıda fiyatları Temmuz ayında %1.2 artış kaydetti. Yıllık gıda enflasyonu ise %10.7 ye çıktı. Giyim grubu fiyatlarında Haziran ayı ile birlikte başlayan aylık bazdaki düşüş bu ay da %2.8 düşüşle devam etti. Giyim fiyatlarındaki artış yıllık bazda %4.38 seviyesine geriledi. Lokanta ve Oteller kalemi %14 artış ile yıllık bazda en çok artış gösteren kalem oldu. Lokanta ve Oteller kalemi Mayıs ayından bu yana yıllık bazda en çok artış gösteren ürün grubu. Ağustos ayında yıllık bazda %0.6 artış gösteren Ulaştırma grubundaki artış ise bu ay %2.4 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon göstergelerinde Ağustos ayının ardından bu ay da yükseliş yaşandı. H tanımlı özel kapsamlı TÜFE (Gıda, Enerji, Alkollü içecekler, Tütün ürünleri, ve Altın hariç TÜFE) aylık %0.77 ve I tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi (Gıda, Enerji, Alkollü ve Alkolsüz içecekler, Tütün ürünleri, ve Altın hariç TÜFE) aylık %0.81 arttı. Yıllık H tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi %7.83 ten %8.26 ya, I tanımlı çekirdek enflasyon %7.66 dan %8.23 e yükseldi. Üretici fiyatlarında ise aylık %1.53lük yükseliş yaşandı ve Yıllık ÜFE %6.92 ye çıktı. Aylık bazda dayanıksız tüketim kaleminde %0.09luk düşüş gözlemlenirken, ara malı, dayanıklı tüketim, enerji ve sermaye malı kalemlerinde artış yaşandı. Eylül ayında da devam eden TL deki değer kaybının manşet enflasyon, çekirdek enflasyon ve üretici fiyat endeksi üzerindeki yukarı yönlü baskısı devam ediyor. Enflasyonda sonbahar aylarında artışın devam edeceği beklentisi göz önünde bulundurulduğunda TCMB nin para politikasını ve likidite şartlarını sıkı tutmaya devam etmesi beklenmeli. Sanayi Üretimi, Ağustos 2015 Ağustos ayında Sanayi Üretim endeksi yıllık bazda %7.2 ile %1.55 olan piyasa beklentisinin oldukça üzerinde bir artış gösterdi ve Ocak 2014 den bu yana en yüksek artışı gerçekleştirdi. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış endeks ise bir önceki aya göre %2.9 artış kaydetti. Böylece sanayi üretiminde yıllıklandırılmış ortalama artış oranı Ağustos ayı itibarıyla %2.5 seviyesine yükseldi. Endeksin mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış alt kalemlerini incelediğimizde tüm gruplarda aylık bazda artış yaşandığını görüyoruz. Bir önceki ay %11 lik daralma yaşanan dayanıklı tüketim malı imalatında aylık bazda %11.6 lık bir artış yaşanırken, dayanıksız tüketim malı imalatında %2.3, ara malı imalatında % 1.7, enerji kaleminde %1.3 ve son olarak sermaye mal imalatında %5.3 lük bir artış görülmekte. Temmuz ayında beklentilerin altında kalarak üçüncü çeyreğe yavaş bir başlangıç yapan sanayi üretimi verisi, Ağustos ayında beklentilerin oldukça üstünde bir artış göstererek ekonomik aktivitede yavaşlama beklenen üçüncü çeyreğe dair ilk olumlu sinyali verdi. Merkez Bankası tarafından yapılan yılın ikinci yarısında net ihracatın büyümeye olumlu katkı yapmasının beklendiğine dair açıklamalar da, Ağustos taki bu artışın dış talepteki canlanma kaynaklı olabileceğini gösteriyor. 3
H. Senedi Piyasaları Para Piyasaları Haftalık ve Aylık Getiri DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Finansal Varlık Fiyatlarındaki % Değişim ($ Bazında) Emtia End. 4.2 5.2 1 Aylık Değ (%) 3.9 Altın 1.1 5 Günlük Değ (%) TL-Basket 3.8 2.3 1.4 EURO/$ 1.3 MSCI Türkiye 9.7 6.0 MSCI EM 4.8 5.5 ABD-S&P 3.7 4.7 0 2 4 6 8 10 1 Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End. 4.2 Altın 3.9 TL-Basket 3.8 EURO/$ 1.4 MSCI Türkiye 9.7 MSCI EM 4.8 ABD-S&P 3.7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bu hafta gelişmekte olan ülke piyasalarına pozitif seyir hakimdi. USD Libor 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 12 ay (%) 5 4 12 Aylık USD Libor 3 6 Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor 2 1 Aylık USD Libor 1 0 Ocak 08Ocak 09Ocak 10Ocak 11Ocak 12Ocak 13Ocak 14Ocak 15 0.35 0.30 0.25 0.20 0.15 0.10 0.05 3 Aylık Libor Faizi (%) USD JPY EUR %0.32 %0.08 0.00-0.05 -%0.04 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 12 aylık USD Libor faizi bu hafta hafif düşüş yaşadı. Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Hisse Senedi Endeksleri Değişim (%) -1.8-0.5-2.7-1.8-1.8-0.2 2.0 1.8 1.7 1.4 1.5 2.2 3.8 3.1 4.4 5.6 5.3 3.3 2.9 4.9 5.2 3.5 3.2 4.8 4.0 4.9 3.7 3.5 5.3 6.3 5.5 6.0 6.1 5.2 5.7 4.8 4.7 5.1-3 -1 1 3 5 7 9 11 6.5 9.1 8.4 10.1 1 Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2013=100) 120 MSCI Türkiye Endeksi 110 100 90 80 MSCI GOÜ Endeksi 70 2013 2014 2015 Global hisse senedi piyasalarına pozitif seyir hakimdi. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4
Emtia Piyasaları Döviz Piyasaları Değer Kaybediyor Değerleniyor Tahvil Piyasaları DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler 14 12 10 Gösterge Tahvil Faiz Oranı Politika Faiz Oranları (%) 700 600 500 GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB- Bra, BBB 8 6 MB Haftalık Repo Faizi 400 300 4 2 Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 200 100 0 Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 Gösterge tahvil getirisi %11 seviyesinin altına geriledi. GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-13=100) Ocak 13 Mayıs 13 Eylül 13 Ocak 14 Mayıs 14 Eylül 14 Ocak 15 Mayıs 15 Eylül 15 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 150 155 160 TL 165 170 GOÜ Ortalaması 175 Gelişmekte olan ülke para birimleri bu hafta Dolar a karşı değer kazandı. Emtia Endekslerinde Değişim (%) 5.4 Tarım 0.9-4.3 Tem. Maden 0.1 2.6 Değ. Maden 3.4 2.8 Enerji 1 Aylık Değ (%) 8.2 4.2 Top. Endeks 5 Günlük Değ (%) 5.2-5 -2 1 4 7 Endişe (VIX) Endeksi 50 45 40 35 30 25 20 15 10 Oca 11 Tem 11 Oca 12 Tem 12 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 Emtia endeksleri bu haftayı pozitif kapattı. VIX endeksindeki düşüş bu hafta da devam etti. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5
Makro Ekonomi & Strateji Eylül ayı istihdam verisi Fed in faiz politikasını değiştirir mi? Beklentilerin altında gelen Eylül ayı istihdam verisinin ardından piyasalar Fed in faiz artırım beklentisini 2016 ya kadar ötelemiş durumda. Bu beklentiyle beraber uzun süredir satış baskısı altında olan Gelişmekte Olan Ülke (GOÜ) piyasalarında Ekim ayı başından beri pozitif seyir hâkim. MSCI GOÜ hisse senedi endeksi %4 e yakın artış göstermiş durumda. Türk Lirası Dolar karşısında %3 e yakın değer kazanırken, Borsa İstanbul da BIST 100 endeksi %6.5 artış gösterdi. Fed in para politikasını etkileyen en önemli faktörler enflasyon ve istihdam. Enflasyon için en önemli gösterge kişisel harcama enflasyonu verisi. Kişisel harcama enflasyonu Ağustos ayı itibarıyla yıllık %0.3 artış gösterdi. Fed in %2lik hedefinin oldukça aşağısında. Fed üyelerinin Eylül ayı toplantısından sonra açıklanan beklentileri 2015 yılsonu için %0.4 seviyesinde. Fed üyelerinin beklentileri enflasyonun 2018 de %2 seviyesine çıkacağını öngörüyor. Fed Eylül ayında politika faizini sabit bırakma kararını enflasyondaki düşük seyir ve küresel piyasalardaki yüksek oynaklık seviyesi ile açıklamıştı. Çin piyasaları başta olmak üzere, küresel finansal piyasalarda yaşanan düşüşler de genel olarak üretimi, dünya ticaretini ve güven ortamını olumsuz etkileyebileceği için Fed bir süre daha beklemeyi tercih etmişti. İstihdam piyasasında toparlanma devam ediyor ama faiz artırımı için yeterli henüz yeterli değil İstihdam tarafından gelen veriler ise ABD ekonomisindeki toparlanmayla beraber uzun süredir olumlu bir tablo çizmekteydi. Ağustos ayında işsizlik oranı %5.1 seviyesine düşerek Fed in %5 hedefine yaklaşmıştı. Yine Ağustos verisinde tarım dışı istihdam ve saatlik ücretlerde iyileşme yaşanmıştı. İstihdam verilerindeki bu iyileşmeyi incelerken bakılması gereken önemli bir faktör yaşanan artışın kalitesi ve kalıcı olup olmayacağı. Bunun önemli bir göstergesi yarı zamanlı çalışanlar verisi. ABD de ekonomik nedenlerle yarı zamanlı çalışanların toplam yarı zamanlı çalışanlara oranı genel işsizlik verisindeki iyileşmeye rağmen hala kriz öncesindeki seviyelerinin üzerinde seyrediyor. Tam zamanlı iş bulamayıp ekonomik nedenlerle yarı zamanlı çalışan oranının halen yüksek seyrediyor olması istihdam piyasasındaki iyileşmenin kısa sürede bozulmasına neden olabilir. 6
Makro Ekonomi & Strateji Eylül istihdam rakamlarına bakıldığında iş gücü piyasasındaki düzelmenin sekteye uğradığı söylenebilir. İstihdam artışındaki yavaşlama iki nedenle açıklanabilir. 1 İşgücüne olan talepte azalma yaşanması veya 2 işgücü arzının azalması. İstihdamda ilk nedenden dolayı yaşanan bir yavaşlama ekonomide yavaşlamanın da bir öncü göstergesi. Fakat ABD de istihdama dair farklı göstergelere bakıldığında Eylül verisindeki düşüşün ikinci nedenden kaynaklandığını söylemek daha doğru. Bunu destekleyen önemli bir veri ABD deki açık iş pozisyonlardaki artışın devam ediyor olması. İşverenlerin işgücü talebi artıyor. İşsizlik oranı 2009 krizi sonrası %10 seviyesinden %5.1 e gerilerken, işgücü arzında bir daralma yaşanmıştı. Eğer işgücünde bu daralma yaşanmamış olsa ve işgücüne katılım oranı Aralık 2012'de eşik rakamın ilk belirlendiği tarihteki oranında kalsaydı işsizlik oranı %7.0 olurdu. Fed son iki toplantısında 2015 yılında faiz artırımı yapacağı sinyalini vermişti. Para politikasını belirleyen iki önemli gösterge henüz faiz artırımını destekler seviyede değil. Buna karşın, piyasalarda sinyal etkisi yaratmak için Fed %0.25 lik bir faiz artırımı ile Aralık ta normalleşme sürecine başlamalı. Fed aynı zamanda, 2016 yılında izlenecek politika konusunda da piyasaya açık bir mesaj vermeli. Önümüzdeki yıl boyunca %0.25 lik 1 veya 2 kez daha faiz artırarak normalleşme sürecine devam edilebilir. Bu yönde gelecek sinyaller, piyasada yaşanan Fed kaynaklı oynaklığı azaltabilir. 7
Veri Akışı Not: Tüm veriler ve beklentiler Bloomberg den alınmıştır. 8