Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir

Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir

Çal flan Kad nlar n Bilmesi Gereken En Önemli Kural Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir Gail Evans Çeviren Ekin Duru

ISBN 975-6225-08-4 She Wins You Win Gotham Books Gail Evans, 2003 bzd Yay n ve letiflim Hizmetleri Optimist Yay m Da t m Telefon: 0216 523 55 97 Faks : 0216 523 55 98 e-posta: bilgi@optimistkitap.com www.optimistkitap.com Optimist yay n no. : 009 Yay ma haz rlayan : Cemal Engin Birinci bas m : Ekim 2004, stanbul Düzelti : Fevzi Gölo lu Düzenleme : Selim Talay Kapak tasar m : Nazmiye Ece Macit Bask ve cilt : Acar Matbaac l k A.fi.

çindekiler Önsöz 7 Türkçe Bask ya Önsöz 9 1. K s m: K zlar Tak m 13 1. Neden K zlar Tak m nda Oynamak Zorundas n z? 15 2. Tak ma Nas l Girilir? 37 2. K s m: Tak m Gelifltirici Öneriler 61 3. Birinci Öneri: Yönder Olun 63 4. kinci Öneri: fl Yarat n 73 5. Üçüncü Öneri: Enformasyonu Aç a Ç kar n ve Paylafl n 83 6. Dördüncü Öneri: Sessiz kal n 93 7. Beflinci Öneri: Her Zaman Kad nlarla Birlikte Davran n 99 8. Alt nc Öneri: Tak ma Dayal Tercihler Yap n 107 9. Yedinci Öneri: Diflil Bir A Örün 115 3. K s m: Tak m n Karfl Karfl ya Oldu u Meydan Okumalar 129 10. Gözlenmesi Gereken On ki Tak m Üyesi 131 11. Tak mla lgili En Çok Sorulan On Bir Soru (ve Yan tlar ) 145 Sonuç 163 Teflekkürler 167

Türkçe Bask ya Önsöz Benden kitab m n Türkçe bask s için özel bir önsöz yazmam istendi inde, do rusu biraz flafl rd m. Bu tür talepler karfl - s nda genelde, zaman darl m nedeniyle s k l r m. Üstelik Türkiye hakk nda genel olarak pek çok fley bilmeme karfl n, kad nlar n durumuyla ilgili özel bir bilgim yoktu. Ama kendisi de bir kad n olan yay mc m srar ediyordu: Kitapta de indi iniz konu ve sorunlar Türkiye de kad nlar n hem ifl hayat nda hem de siyasette karfl karfl ya olduklar en önemli açmazla ilgili: K skançl k, rekabet ve kad nlar tak m n oluflturamamak! Elbette bu, dikenli tellerin afl lmas için mücadele etmekte olan çok say da kad n da var. Dile im, Türkiye deki kad nlara seslenmeniz. Moral vermeniz. Dedim ya, yo un bir ifl temposu içindeyim. Kusura bakmay n, çok yo unum demek pekâlâ mümkündü. Ama böyle bir yan t vermek istemedim. Ne de olsa bir kad n (yay mc ) Türkiye deki kad nlar ad na benden (bir kad ndan) dayan flma talep etmekteydi. O nedenle sevgili kad nlar, ülkeniz hakk nda biraz daha ayr nt l bilgi toplamaya koyuldum. Dizüstü bilgisayar m imdad ma yetiflti. Oradan oraya giderken internette ülkenizle ve özellikle de kad nlarla ilgili birçok siteye girip ç kt m. Hangi sonuca vard m biliyor musunuz? Me er ben sizin ülkenizi tan yormuflum. En az ndan ifl hayat ndaki ve siyasetteki kad nlar aç s ndan durumu bilmekteymiflim. Rakamlar n, verilerin pek önemi yokmufl! Sizler muazzam bir geliflme potansiyeline sahip bir ülkenin nüfusunun yar s ndan fazlas n oluflturuyorsunuz. Ayn zamanda

8 Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir çok de iflik alanlarda faaliyet gösteren sivil toplum örgütleriniz var. Ayr ca çok büyük bir genç nüfusunuz var; bunlar n da yar - s n genç k z ve kad nlar oluflturuyor. Ve okuduklar m do ruysa, k zlar ve kad nlar okulda ve ifl hayat nda çok baflar l lar. Bu gibi olgulara bakarak gelece e do ru yürüdü ünüzden eminim. Evet, baz ülkelere göre ataerkil iliflkiler daha güçlü; ekonomik sorunlar, sosyal alt yap eksiklikleri, hiyerarflik parti yap lar, kad nlar n önünü açmakta tereddüt eden flirket yöneticileri gibi sorunlar da var. Bunlar n hiçbiri hafife al nacak fleyler de il. Ama sizi en derinden yaralayan fleyi de ad m gibi biliyorum: Çekiflmeleri yüzünden bir arada çal flmakta zorlanan, karfl s ndaki kad n neredeyse düflman gibi gören kad nlar n bitmeyen hikâyesi Bu hikâyeye mutlu bir son yazmak elinizde! Ben yaflad m, sizler tan k oluyorsunuz: Kad nlar n kariyerleri için en büyük tehdit unsuru hemcinslerinin baflar s zl klar d r. Zirveye do ru ad m atan her kad n, baflka bir kad n n kariyerinde parlak bir sayfa açar. Baflar l her kad n n arkas nda asl nda baflka bir kad n durur. Umar m Türkiye de kitab m n ikinci, üçüncü bask lar yap l r ve ben o zaman farkl önsözlerle karfl n zda olurum. O zamana kadar Türkiye deki bütün kad nlara baflar lar dilerim! Siz kazan rsan z, ben de kazanaca m! Gail

Önsöz Y llar önce bir grup kad n avukata bir konuflma yapm flt m. Zeki ve h rsl kad nlard, fakat erkek meslektafllar yla ayn h zla partnerli e al nmamalar onlar s k nt ya sokuyordu. Nedendi bu? Çal flt klar hukuk flirketlerine göre bunun nedeni yeterince dava ve kazanç sa layamamalar yd. Bu kad nlar n durumdan yak nmalar n dinlerken birden flunu fark ettim: ne zaman bir avukat tutmak gerekse içgüdüsel olarak ya bir dostumun kocas n ya da babam n ifllerine bakan adam aramay düflünüyorum. Ayr ca, bir borsac ya ya da muhasebeciye gereksinim duydu umda hiç düflünmeden bir erke e baflvurdu umun ay rd na vard m: Bunu avukatlara aç klad m zaman onlar da ayn flekilde davrand klar n kabul ettiler onlar da erkek komisyoncularla ve dan flmanlarla iflbirli i yap yorlard. Daha da beteri tüm bu avukatlar n muhasebecileri erkekti; oysa hepsi de kad n muhasebecilerin çal flt klar flirketlerde partner olma konusunda ayn zorluklarla karfl laflt klar n biliyorlard. (Her fley bu kadar da kötü say lmazd : Aralar ndan ikisi son zamanlarda bir kad n jinekologa gitmeye bafllam flt.) flte buradayd k, yeterli gelire sahip çal flkan kad nlar olarak ifllerimizi babalar m z n ya da erkek kardefllerimizin yararland erkeklerin ellerine b rak yorduk. Bunun mant kl bir yan yoktu. Yeterli ifl hacmi sa layamad m z için çal flt m z yerde ilerleme kaydedemiyorduk, ama kendi ifllerimizi de erkeklere gördürmeyi sürdürüyorduk. E er bizler kad nlara ifl vermeyeceksek, kim verirdi?

10 Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir Kendi ifl dal mda yükselirken bu tür cinsiyete dayal bir sorun oldu unu hiç düflünmemifltim. Her zaman ak ll, çal flkan, politik yönden uyumlu ve geçimli olan n baflar l olaca na inan rd m kad n ya da erkek. Tüm meslek yaflam m bu kan y desteklemekteydi. lk görevim Washington da kongre üyelerine yönetici asistanl yd. Erkeklerin daha yüksek mevkilerde bulundu u kuflkusuzdu, ama benim dolays z amirlerim kad nlard ve ifllerinde çok iyiydiler. Hepimiz yapt m z ifli seviyorduk ve baflar l yd k. Yak nmak için hiçbir nedenim yoktu. 1966 y l nda, k sa süre sonra Moskova daki büronun bafl na getirilen CBS televizyon kanal n n bir muhabiri ile evlendim. Oraya gidince Moskova daki büronun fiili müdürü oldum, ama CBS nin akrabal kla ilgili kurallar nedeniyle resmi atamam yap - lamad. Bunun üzerine kendimi üç çocu umu yetifltirmeye adad m. Sonra, kocam tekrar Amerika da görevlendirilince, serbest olarak çal flmaya bafllad m ve kendi halka iliflkiler ve araflt rma flirketimi kurdum. 1980 y l nda CNN bana bir ifl önerisinde bulundu. Burada oluflturdu um merkezi rezervasyon bölümü televizyon kanallar nda bir ilkti. Yaflam m n bu noktas nda amac m n erkeklerle boy ölçüflmek oldu unu ve performans m n kalitesine dayal olarak terfi edece ime inan yordum. Di er kad n çal flanlarla özel ba lant lara girmedim ve bana gelip cinsiyete dayal zorluklardan yak nd klar nda dertlerinin ne oldu unu tam olarak anlayamad m. Onlar n bu oyunda yeterince iyi ifl ç karamad klar n düflünüyordum. Mesle imde ilerleme kaydettim. 1987 de CNN de baflkan yard mc s oldum; iki y l sonra CNN & Co. Adl program yapt m. Bu, kad nlar n sorunlar addedilen konulardan çok günümüzün bafll ca sorunlar n tart flan kad nlar n kat ld bir talk flov program yd. K demli baflkan yard mc l na terfi ettikten sonra ilk karfl l kl etkileflimli televizyon haber program olan Talk Back Live (Canl Karfl Görüfl) program n n haz rlanmas nda yer ald m. 1996 da televizyonda hukuk alan ndaki ilk günlük talk flov

Önsöz 11 program olan Burden of Proof (Kan tlama Yükümlülü ü) program n n yarat lmas na yard mc oldum. 1996 y l nda CNN nin icradan sorumlu baflkan yard mc l na atand m. Tüm bu süre içinde birçok kad n ifle ald m ve terfi ettirdim. Ama kad nlar n hemcinslerine yard mc olmas gere inin bilincinde de ildim. Daha ziyade baflar l kad nlar n bafla ç kmas gereken, benim de bafl ma gelen kendini oldu undan farkl gösterme çabalar gibi sorunlarla u rafl yordum. Bana verilen harika görevlere karfl n yeterince yetenekli olmad mdan endifle ediyor, günün birinde patronlar m n bunu fark edip gittikçe artan sorumluluklar m sorgulayacaklar ndan korkuyordum. Asl nda bu görevler için gerekli e itimim yoktu. Benim yerime bir baflkas n n bunlar daha iyi yap p yapmayaca n hep merak ettim. Ama zamanla kendime güvenim artt ve ço u kuflkular m gidermeyi baflard m. Ayn zamanda ifl yaflam ndaki oyunun kurallar n da ö renmeye bafllad m bu kurallar erkekler taraf ndan yaz lm flt ve kad nlar, baflar l olmak istiyorlarsa, bunlar ö renmek zorundayd. Zamanla bu konu ilk kitab m n malzemesini oluflturdu Erkek Gibi Oyna, Kad n Gibi Kazan. Ama bu kurallar üzerinde kafa yordukça, ço u kad n gibi ben de bu oyunu erkekler gibi oynamak istemedi imin fark na vard m. Bu ifli kendi bildi im gibi, kendi de er sistemime ve kendi kiflili ime sad k kalarak yapmak istiyordum. Zamanla erkeklerin oyunundaki en önemli unsurlardan birinin kad nlar n oyununda bulunmad n fark ettim. Buna ne isim verirseniz verin destek, tak m çal flmas, yard mlaflma esas olan fluydu: Erkekler birbirlerini kolluyorlard. Kad nlar bunu yapm yordu. Hemcinslerimize yard mc olmaya karfl ç kmaya ne gerek vard? Neden kad nlara ifl vermekte bu kadar isteksizdik? Hepimiz patronun bir göreve kuzenini ya da lisedeki arkadafl n getirmesine seyirci kal yor ve d flland m z hissediyorduk. Ama ço umuz çok fazla kad n ifle almaktan kaç n yorduk, çünkü bunun haks zl k olaca n, sanki iktidar ele geçirince kendi cinsiyet damgam z vurmaya kalk flaca m z san yorduk.

12 Kad nlar Ancak Birlikte Kazanabilir Gerçek flu ki, erkeklerin bu tutumunda yanl fl olan bir yan yoktu. E er kuzen yetersiz kal rsa bu hiç kimsenin yarar na olmaz. Ama ya kuzen bu iflte üstün baflar gösterirse? Ya lise arkadafl n z bu ifl için en uygun kifli ise? Bu her ikiniz için de en iyisi olmaz m? Asl nda, baflka kad nlara yard mc olmak için elinizden geleni neden yapmayas n z? Birbirimize yard mc olacak yerde neden erkeklere el uzatmay sürdürüyoruz? fiunu aç kl kla gördüm: Biz kad nlar ifl hayat nda birçok engelle karfl lafl yoruz; ama bu alandaki en büyük sorunumuz hemcinslerimizle olan iliflkilerimizdir. Bir zamanlar n çizgi roman Pogo da flöyle ünlü bir söz vard : Düflman m zla karfl laflt k ve o biziz. Ço u kez kad nlar di er kad nlar öne ç karmamakla onlar engelliyorlar. Dar alanlarda birbirimize yard mc oluyoruz zor günlerde destek olmak, iflle ilgili sorunlarda tavsiyelerde bulunmak gibi ama temelde yard - m esirgiyoruz. Yeterince ya mur ya d rm yoruz. Ayn zamanda yeterli ifl olanaklar yaratm yoruz. Gerekli yönlendirme ifllevini yerine getirmiyoruz. Baflka kad nlara yard mc olmak için özel bir çaba harcam yoruz. Tüm bunlar de ifltirmek zorunday z, çünkü istesek de istemesek de, hepimiz bu iflin içindeyiz. Ve bu kitab n konusu da bu. Koridorun sonunda ya da caddenin karfl s ndaki binada veya ülkenin öbür yan ndaki bir büroda bulunan bir kad n savafl kazand nda bizim de kazanm fl olaca m z n fark na varman n zaman geldi. O kazan rsa sen de kazan rs n. Bu kadar basit.

B i r i n c i K s m K zlar Tak m

1 Neden K zlar Tak m nda Oynamak Zorundas n z? Size iki de iflik öykü anlatmama izin verin. Birincisi, kendi bilgisayar yaz l m flirketini kuran ateflli ve genç bir giriflimci olan Lili yle ilgili. Bu giriflim o kadar baflar l oldu ki çok daha büyük bir flirket Lili den ifli sat n ald, ama Lili ye de flirketin icradan sorumlu baflkan yard mc s olarak çal flmaya devam etmesini önerdi. Kad n öneriyi kabul etti. Ne yaz k ki Lili bir sorunla karfl laflt. Giriflimci olarak onu baflar l k lan nitelikleri ba ms zl ve enerjisi yeni flirketin erkek a rl kl kültüründe pek ifle yaram yordu. Üst yönetimdekiler Lili nin çok parlak fikirler üretmesine ve flirketi devralarak çok kazançl ç km fl olmalar na karfl n, Lili nin bekleneni vermedi ini aç kça gördüler. Erkekler bu denli h rsl kimselere al flk n de illerdi. Ayr ca Lili hâlâ kendi flirketini yönetir gibi davran yor ve fark nda olmadan flirket içinde ço u kiflinin nas r na bas yordu. fians eseri, bu flirketin yönetim kurulunda kendi mesle inde çok önemli bir konuma sahip ünlü bir kad n da yer al yordu. Bu kad n, e er iflletmedeki geleneksel erkek flebekesine uyum sa layamazsa, yönetim kurulunun Lili nin iflini bitirece ini çok iyi biliyordu. Öte yandan Lili nin birkaç ak ll öneriyle davran fllar n de ifltirebilece ini de görebiliyordu. Bu nedenle, oturup Lili nin kendini harcamas n izlemek gibi kolay yolu seçmek yerine, bir baflka yönetici kad nla birlikte yard mc olmaya karar verdi

16 K zlar Tak m flimdi Lili ye erkeklerle daha iyi geçinmenin yollar n gösteriyor ve onu yönetim teknikleri konusunda e itiyorlar ve hatta fazla frapan ve yad rgat c olan giysilerinde bile flirkete daha uyumlu olabilecek de ifliklikler yap yorlar. Bunu yaparken bu kad nlar politik sermayelerini riske att klar n n fark ndalar. Erkekler onlar n Lili nin kariyerini kurtarma çabalar n hofl karfl lamayabilirler onlar Lili yi gözden ç karm fl durumdalar. Ama bu kad nlar, böylesine yüksek konumlarda kendilerini çok iyi ve güvende hissetmelerine karfl n, köklü bir de iflimin ancak gençlere yol almada yard m etmekle gerçekleflebilece ini çok iyi biliyorlar. fiu ana dek gelen haberler bu kad nlar n bir de iflim sa lad klar ve Lili nin köfleyi döndü ü yolunda. Anlafl lan o ki Lili bu durumdan yakay s y rabilecek. kinci öykü perakende sektöründe h zla yükselen bir yönetici olan Jan la ilgili. Jan müflterilerin ve çal flanlar n ço unun kad n oldu u bir flirkette çal fl yor. Ama flirket erkekler taraf ndan yönetiliyor. Son zamanlarda bu adamlar k demli baflkan yard mc l na bir kad n atama niyetlerini aç klad lar. Bu pozisyon için di er üç kad nla birlikte Jan da aday olmufl durumunda. Ama bu kad nlar aras ndaki s cak dostluk, adaylar aç kland - ndan bu yana giderek bozulmakta. Eskisine oranla kad nlar birbirlerini dosttan çok rakip olarak görmeye bafllad lar ve durum kötüye gidiyor. Jan, Burada yaln z birimize yer oldu unu hepimiz biliyoruz diyor. Ve her birimiz bunun kendimiz olmas n istiyoruz. Bölünmüfl ve mutsuz durumdaki kad nlar tüm zamanlar n birbirleriyle tart flarak, di erleriyle ilgili dedikodu yaparak geçirmekte ve dostlar ndan kendilerini desteklemelerini istemeyerek tüm flirket içinde ayr l klara yok açmaktalar. Bu arada tepedeki erkekler durumu dikkatle izliyorlar. Korkar m kad nlar n hiçbiri bu ac mas z savafltan sa ç kamayacak; ya da birinden biri görevi al rsa di erleri ayr lmak zorunda kalacak.

Neden K zlar Tak m nda Oynamak Zorundas n z? 17 Jan a önerim flu: Kad nlarla iflbirli i için bir yol bulmaya çal flmal. Çünkü e er birbirlerinin gözünü oymaktan vazgeçmezlerse ileride kad n dostlu una dayal de iflimler sa lamalar söz konusu olamaz. Önemli olan fludur: ancak tüm kad nlar yara almadan sa kal rlarsa, bu kad nlar için bir kazanç olur. E er kad nlardan biri öbürlerini afl r yaralar ve isimlerini karalarsa bu tak m için bir kazanç de ildir. Ancak herkes adil bir savafl m verir ve herkesin çabas takdir edilirse kad nlar için gerçek bir kazançtan söz edilebilir sonunda sadece bir kifli görevi alacak olsa bile. Keflke Lili ninkine benzer öyküler Jan örne inden daha a r bassa. Ne yaz k ki öyle de il. Bunu son kitab m Erkek Gibi Oyna, Kad n Gibi Kazan bas ld ktan sonra gözlemledim. O kitapta ifl hayat n n bir oyun oldu unu ve tüm kurallar koyan erkeklerin bu oyunun nas l oynanaca n iyi bildiklerini belirtmifltim. E er baflar ya ulaflmak istiyorlarsa, kad nlar bu kurallar ö renmek ve bilinçsizce de il bilerek davranmak zorundayd lar. Kitab n konusuyla ilgili olarak dünyan n dört bir yan nda kad nlar n iflyerindeki rolü konusunda seminerlere, konferanslara ve toplant lara davet edildim. Dinleyiciler aras ndaki kad nlar, en üst düzey yöneticilerden çal flmaya yeni bafllam fl olanlara kadar ifl hayat n n çok çeflitli kademelerini temsil ediyorlard. Ve hemen hepsi kitab m çok yararl bulmufltu. Ayn zamanda, baz kurallara uymak istemeseler bile, bunlar ö renmeleri gerekti ini biliyor ve bunun için u rafl veriyorlard. Ama kad nlar n ifl hayat oyununu flimdi her zamankinden fazla oynamalar na ve bunda çok daha baflar l olmalar na karfl n, gerçekten kazanmakta m y z? Bunun yan t olumsuz. Gerek istatistikler gerekse benim kendi gözlemlerim bunu do ruluyor. Bu konferanslarda hemen her zaman Jan benzeri kad nlarla karfl lafl yorum: Ak ll lar, h rsl lar, yetenekliler ama flirket basamaklar nda yeterince h zl yükselemiyorlar.

18 K zlar Tak m Her konuflmam n sonunda bana yönelttikleri sorularda onlar n düfl k r kl n seziyorum. Bunu onlar n birbirlerine söylediklerinde duyuyor, bana gönderdikleri e-posta ve mektuplarda görüyorum. Ak ll y m, çok çal fl yorum, baflar l y m diyorlar, Ama oyunu tek bafl ma oynad m hissediyorum. Kimin tak m nda yer ald m bilmiyorum. Ters bir olayla karfl laflt mda baflvurabilece im bir yer yok ve tavsiyeye ihtiyac m var. Ya da bana flöyle soruyorlar: En iyi arkadafllar mdan biri benden daha yüksek bir göreve atand nda dostlu umuz sona erdi bu neden böyle oluyor? Kad nlar terfi ettiklerinde neden onlardan biri oluveriyor? Benim kad n patronum sürekli di- er kad nlara yard mc olmaktan söz ederken zaman geldi inde neden bir erke i ifle al yor? Ço u kad n neden yan nda çal flan kad nlara erkeklerden daha ac mas z davran yor? fiunu da soruyorlar: Bölümümdeki kad nlar aram zdan biri baflar s zl a u ray nca her zaman ona destek oluyorlar, ama birisi terfi edince neden ondan uzak duruyorlar? Önde gelen bir yat r m ve bankac l k flirketine yeni girmifl ve yükselmekte olan biri bana erkek meslektafllar ndan birinin kendisini ö le yeme ine davet edip di er çal flma arkadafllar n n onun elde etti i gelirden tedirgin olduklar n söyledi ini aktard (di erlerinin hepsi erkekti). O gün iflten ç karken flaflk n ve kafas kar flm fl durumdaym fl. fiirket için daha az para kazanmas m bekleniyordu ondan? Ona, Sen dünyan n en sald rgan yerlerinden birinde çal fl - yorsun dedim. Bu adam n yak nmalar n ciddiye mi al yorsun? Genel müdürünün senin ona çok fazla para kazand rd n düflündü üne gerçekten inan yor musun? Bu fikrin yüksek sesle dile getirildi ini duydu u anda bu konuflman n ne kadar komik oldu unun fark na vard. Hatta gülmeye bile bafllad. Ama bu konuda aç kça konuflabilece i kimse olmad ndan buradaki gülünçlü ü daha önce fark edememiflti. Büyük bir halkla iliflkiler flirketinde flube yöneticisi olan bir baflka kad n bana çevresindeki tüm erkeklerin baflkan yard mc s