.9.5 T.C. RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ENSTİTÜ ANABİLİM DALI DERS NOTLARI ISL5 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ I ISL5 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ II HAZIRLAYAN PROF. DR. ALİ SAİT ALBAYRAK RİZE 5.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal GENEL BİLGİ Ders Kodu Adı ISL5 Araştırma Yötemler I Kreds Ders Döem Ders Amacı Ders Kapsamı Kayak Ktap Güz ve Bahar (Zorulu) Derste Blmsel Araştırmaı Temel Kavramları, Örekleme Teors Temel Kavramları, Örekleme Yötemler, Parametrk Hpotez Testler, Parametrk Olmaya Hpotez Testler, Regresyo Aalz, Parametrk ve Parametrk Olmaya Korelasyo Aalz Yötemler uygulamalı br yaklaşımla taıtılması amaçlamaktadır. Derste Blmsel Araştırmaı Temel Kavramları, Örekleme Teors ve Örekleme Yötemler, t ve z Testler, Varyas Aalz, Parametrk Olmaya Hpotez Testler, Regresyo Aalz, Parametrk ve Parametrk Olmaya İlşkAalzYötemler Tartışılacaktır. Orhublge, Neyra (). Örekleme Yötemler ve Hpotez Testler, Avcıol BasımYayı, İstabul. Yamak, Rahm ve Mustafa Köseoğlu (6). Uygulamalı İstatstk ve Ekoometr, Çelepler Matbaacılık, Trabzo..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Ders Kodu Kreds Ders Adı Ders Sorumlusu ISL5 Araştırma Yötemler I Prof. Dr. Al Sat ALBAYRAK Hafta İşleecek Koular Temel Kavramlar, Örekleme Teors ve Temel Kavramlar, Örekleme Teors Dayadığı Seçm Yötemler ve Temel Seçm Yötem, Örekleme Yapmayı Gerekl Kıla Nedeler, Örekleme Sürec Aşamaları, Örekleme Amaçları, Ver Toplama Yötemler ve Ver Toplama Araçları. Örekleme Yötemler; Tesadüf Çekm Şekller; Olasılıklı Olamaya Örekleme Yötemler: Kolayda (Coveece) Örekleme Yötem, Yargısal (Judgmetal) Örekleme Yötem, Kota (Quota) Örekleme Yötem ve Kartopu (Sowball) Örekleme Yötem; Olasılıklı Örekleme Yötemler: Bast Tesadüf Örekleme Yötem, Tabakalı Örekleme Yötem, Sstematk Örekleme Yötem ve Kademel Örekleme Yötem. Hpotez Testler ve Temel Kavramlar: İstatstk Hpotez ve İstatstk Hpotez Test; Hpotez Testler Sııfladırılması; Hpotez Testler Aşamaları; Güve Düzey; Hpotez Testlerde İşlee Hatalar: Alfa ve Beta Hataları le Test Gücü. Tekveİk Aakütle (t ve z)testler,tek Yölü Varyas Aalz (Oe Way ANOVA); Tek Yölü ANOVA TestdeÇoklu Karşılaştırma (Post Hoc) Testler..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Hafta İşleecek Koular 5 İk Yölü Varyas Aalz (Two Way ANOVA); N Yölü ANOVA; Kovaryas Aalz (UNCOVA); Çok Değşkel Varyas Aalz (MANOVA); Çok Değşkel Kovaryas Aalz (MANCOVA); Sabt Varyas Testler: Varyas Oraı Tests, Düzeltlmş Levee Test. 6 Parametrk Olmaya Hpotez Testler; K Kare Testler Uygulaırke Dkkat Edlecek Hususlar; K Kare Testler: K Kare BağımsızlıkTest, K Kare Homojelk (Türdeşlk) Test, K Kare Uyguluk (İy Uyum) Test; 7 Parametrk Olmaya Tek Örek Testler: Bom Test, Akış Sayısı (Tesadüflk) Test, Kolmogorov Smrov (K S) Tek Örek Test. 8 Parametrk Olmaya Bağımsız İk Örek Testler: Kolmogorov Smrov (K S) İk Örek z Test, MaWhtey (M W) U Test, Moses Aşırı Tepk Test, Wald Wolfowtz Akış Test. 9 Parametrk Olmaya Bağımlı İk Örek Testler: Wlcoxo İşaret Sıra Test, İşaret Test, McNemar Test, Marjal Homojelk Test (MH). Parametrk Olmaya Bağımsız K Örek Testler: Kruskal Walls (K W) H Test, Medya Test ve Jockheere Terpstra (J T) Test. Parametrk Olmaya Bağımlı K Örek Testler: Fredma Test, Kedall W Test ve Cochra QTest..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Hafta İşleecek Koular Bast Doğrusal Korelâsyo ve Regresyo Aalz: Korelasyo Katsayısı, Korelâsyo KatsayısııAlamlılıkTest;Doğrusal Regresyo Aalz: Serplme Dyagramı, Bast Doğrusal Regresyo Deklem Kestrm, Veryası Kestrm, Bast Doğrusal Regresyou Matrslerle Gösterm, AralıkTahmve Kısm Alamlılık Testler; Belrllk ve Düzeltlmş Belrllk Katsayıları, Regresyo Katsayılarıı Geel Alamlılık Testler, E Küçük Kareler (EKK) Tekğ Varsayımları. Parametrk Korelasyo Aalz: Bast Doğrusal Korelasyo Katsayısı (r), Kısm Korelasyo Katsayıları (r. ), Çoklu Korelasyo Katsayısı (R), Kaok Korelasyo Katsayısı. Parametrk Olmaya Korelasyo Aalz: Nomal Ölçekl Değşkeler: F ve Cramer V İstatstğ, Kotejas Katsayısı (c), Lamda Katsayısı, Belrszlk Katsayısı (Thel U İstatstğ); Ordal Ölçekl Değşkeler: Spearma Sıra Korelasyo Katsayısı (r s ), Gamma İstatstğ, Somers d İstatstğ, Kedall Tau b ve Kedall Tau c İstatstkler; Metrk Metrk Olmaya Ölçekl Değşkeler: Eta Katsayısı E Posta : alsat.albayrak@erdoga.edu.tr Ağ Adres : http://asalbayrak.wordpress.com/.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5. HAFTA Blmsel Araştırmaı Taımı Blmsel Araştırmaı Temel Kavramları Blm Özellkler İstatstğ Taımı, Amacı, Öem ve Temel İstatstk Kavramlar Değşkeler Sııfladırılması ve Ölçek Türler İstatstk Araştırma Sürec Aşamaları İstatstkte Hata Kavramı.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 TEMEL KAVRAMLAR Blmsel Araştırma: Herhag br kouyu açıklığa kavuşturmak, blmeye olay ve faktörler ortaya çıkarmak, gelştrmek, br sorua çözüm getrmek, belrl yasa ve kavramlara ulaşablmekamacıylayapılaçalışmalarablmselaraştırma adı verlmektedr. Blmsel araştırma, problem doğru taımlayarak, güvelr çözümler aramak amacıyla plalı ve ssteml br şeklde verler toplaması, düzelemes, çözümlemes, yorumlaması ve evree geellemes sürecdr. Blmsel araştırmalar kuramlara dayalı yapılmalıdır. Her araştırmaı temelde br kuram vardır. Araştırmaı soucuda ulaşıla blgler temeldek kurama güç katarak yede test edlr. Probleme lşktoplaaverleruygubrşeklde modellemeldr. Gelştrle modeller e uygu statstk yötem ve tekklerle çözümlemes so derece öemldr. Alteratf statstk yötem ve tekklerle çözümleerek tekrarlaablmeldr. Blm, problemler çözümü ve htyaçları karşılaması gereğde doğmuştur. Araştırmaı blmsel yötemlerle plalaması, uygulaması ve souçladırılması araştırmaı geçerl ve güvelr olmasıı ö koşuludur. Blmsel yötemlere dayamaya br araştırma yalış yöledrmelere ortam hazırlayarak salığa zararı olablmektedr. Araştırma ve statstk brbrde ayrılmaz br bütüdür. Br araştırma, her aşamasıda statstk yötem ve tekkler kullaır. İy blmsel araştırmalar acak araştırma yötemler kadar statstk kousuda da yeterl blgye sahp araştırmacılar tarafıda ortaya koulablmektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 7 Blm:Düzelemş, sstematk, geçerllğ ve güvelrlğ kabul edlmş blglerdr. Blmsel Yötem: Uygu yötem ve tekklerle br problem celemesdr. Blmsel Yaklaşım: Araştırmaı taımlaması, tasarlaması, uygulaması, değerledrlmes ve yorumlaması aşamalarıda objektf davramaktır. Hpotezler açık yüreklkle rdelemes, eleştrlmes vetartışılmasıdır. Blm İşlev: Doğa olaylarıı, toplumsal yaşamla lgl olayları, tekolojk gelşmeler rdelemek, açıklamak, yorumlamak ve kotrol etmektr. Blmsellğe Hzmet Ede Yötemler: Blmsel yötem k temel etklğ açıklama ve kaıtlamadır. Tümevarım: Br teor gelştrlmes veya açıklamasıdır. Tümdegelm: Var ola br teor sıaması veya kaıtlamasıdır. Tümevarım: Deey, gözlem veya aket araçlarıyla elde edle verlerle somut kaıtlar, olgular, öermeler buluur, doğrulukları test edlr. Bulgulara, temel öermelere varılır, geellemeler yapılarak teorler gelştrlr. Tümdegelm: Teor, düşüce ve yorumları kotrolüü yapar. Bulgu ve yargıları geçerllğ ve güvelrlğ test eder..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 8 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Blm Temel Özellkler: () Foksyoeldr: Olgular ve olgular arası lşkler açılar ve bu olgular ve lşklere lşk geellemeler yapar. () Matıklıdır: Hertürlüçelşkde uzaktır. Matıksal düşüme yolları ola yötemlerde (tümevarım veya tümdegelm) yararlaır. () Geelleycdr: Blmsel yötem temel özellğ geelleyc olmasıdır. Blm tek tek olgularla değl olgu türleryle lglemektedr. Br brey davraışıı geeleme yapmak amacıyla celer. () Deeysel ve Gözlemseldr: Blm olgular arasıdak lşkler deey ya da gözlem yoluyla açıklamaya çalışır. (5) Blm Doğrulaablrdr. (6) Blm Olgusaldır: Blmkousuvarola, gerçeğe dayaa, gözleeble olgulardır. Kşsel görüş ve beğelerde uzaktır. (7) Objektftr: Blm saı yaılgıya düşeblr. Blm adamıı çalışmalarıı değer yargıları, beğeler, açları etkleyeblr, fkr ve yorumlamalarıda hatalar olablr. Acak blm saı hçbr zama yalı davraamaz. Olgular ve bulgular hakkıda tasarrufta buluamaz. Souçları mapüle edemez. (8) Evreseldr: Blm yer ve zamaa göre değşmeye lşkler çereblr. (9) Blm Sstemldr: Blm celedğ problemler ssteml br bçmde celer. Evrede olay ve olgular arasıda br düze vardır. Bu sstem göz ardı edlemez. () Blm Değşme Açıktır: () Blm Brkmdr: Blm ked sürekl gelştrerek yelemekte ve böylece blmsel br brkm oluşmaktadır. Zamaa göre bazı doğrular sürekl br değşm göstermektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 9 İstatstğ Taımı,Amacı, Öem ve Temel Kavramlar. Gülük Dlde: Belrl br krtere göre toplamış rakamlar topluluğudur (ver alamıda).. Metodolojk Açıda: Belrl amaçlar ç ver toplama, toplaa verler düzeleme, çözümleme ve yorumlama amacıyla gelştrle tekk ve yötemler blmdr.. Term/Kavram Olarak: Üçücü olarak statstk, öreklem brmlerde elde edle değerler alamıda kullaılmaktadır.. Metodolojk açıda statstk kısaca verlerde blg elde etme yolu olarak da taımlaablr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz. 5
.9.5 İstatstğ Amacı Taımsal Amacı: İlgl değşke bakımıda br olaya lşk verler toplamak, toplaa verler düzelemek, çözümlemek, tablo ve grafkler yardımıyla sumaktır. Aaltk Amacı: Olasılık kuramıa dayaa yötemlerle, aakütlede çekle öreklemde elde edle blgler kullaarak aakütle parametreler tahm etmek veya aakütle parametreler le lgl ddaları doğru olup olmadıklarıı araştırmaktır. Dğer br alatımla, gözlemş durumlarda gözlememş durumlar hakkıda blg üretmektr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Temel İstatstk Kavramlar. Evre (Aakütle, Ktle, Aaktle) ve Öreklem. Brm ve Değşke. Ntel ve Ncel Değşke. Keskl ve Sürekl Değşke 5. TamsayımveKısmı Sayım 6. Parametre ve İstatstk 7. Ölçek Türler Metrk Olmaya Ölçek Nomal (Sııflayıcı) Ordal (Sıralayıcı) Metrk Ölçek Aralık(Iterval) Ora (Rato).9.5 KTÜ Blmsel Araştırmalar Yaz Semerler Programı SPSS le Örekleme Yötemler ve Hpotez Testler yayılaamaz ve depolaamaz. 6
.9.5 İstatstk AraştırmaıAşamaları () Araştırma problem taımlaması:braraştırma problem kapsamıda yer ala brmler oluşturduğu topluluk ola aakütley şu ölçütlere göre taımlamak/sıırladırmak mümküdür. () zama ve mekaa, () örekleme brm ve/veya gözlem brm, () öreğe grecek brm sayısı (öreklem hacm), () özellk/değşke sayısı. () Verler Toplaması: Ver toplama yötemler (tamsayım ve örekleme); ver toplama araçları (gözlem, deey ve aket). () Verler Düzelemes: Serler, grafkler ve tablolar. () Verlere Uygu İstatstk Tekkler Uygulaması (5) SouçlarıYorumuveKararıAlıması.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal İstatstkte Hata Kavramı Uygu statstk tekkler kullaılmaması, ölçüm araçlarıı bozukluğu, saları yorguluk, dkkatszlk ve çeştl edelerle yalı davraması soucu hatalar ortaya çıkmaktadır (Orhublge, ). Bu hatalar şulardır: Bast hatalar (brbr etks ortada kaldıra hatalar); sstematk hatalar (brbr etks ortada kaldıramaya hatalar); tesadüf hatalar (örekleme yötemyle yapıla araştırmalarda karşılaşılır); tahm hataları (fl değer tahm değer= mmum olmalıdır)..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz. 7
.9.5 Bast Hatalar: csyet ve bazı rakamları (7yer 7 gb) yalış kodlaması. Tesadüf Hatalar: Üç brmde oluşa br aakütley ele alalım:, ve. Aakütle ortalamasıı tahm etmek ç aakütlede k brmde oluşa br öreklem çekldğ düşüelm. Bu durumda olası çekm ve tahmler aşağıdak gb olur.. Örek: (+)/ =5 Hata=5 = 5. Örek: (+)/ = Hata= =. Örek: (+)/ =5 Hata=5 =+5 Bast (örekleme) hatalarıı beklee değer her zama sıfırdır..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 Sstematk Hatalar: Kıdem, eğtm düzey, yaş ve ücret utama edeyle olduğuda yüksek veya düşük bldrlmes. Soruları açık olmaması. Bu hatalar hep poztf veya egatf yöde etkl olurlar. Sstematk hatalar çere tahmlere statstkte yalı tahmler adı verlmektedr. Sstematk hatalar; () brmler belrlemes aşamasıda (blerek veya blmeyerek aakütledek bazı brmler kapsam dışıda tutulması); () soruları düzelemes aşamasıda; () değerler saptaması ve hesaplaması aşamasıda (ölçümde kullaıla araçları bozuk olması vs.) ve () statstk tekklerkullaılması aşamasıda ortaya çıkmaktadırlar. Tahm hataları statstk yötem ve tekklerle elde edle değerlerle fl değerler arasıdak farklardır. E uygu tekk seçlerek bu hatalar e aza drger..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz. 8
.9.5. HAFTA Örekleme Teors ve Temel Kavramlar Örekleme Teors Dayadığı Seçm Yötemler ve Temel Seçm Yötem Örekleme Yapmayı Gerekl Kıla Nedeler Örekleme Sürec Aşamaları Örekleme Amaçları Ver Toplama Yötemler Ver Toplama Araçları..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 7 Örekleme Teors Örekleme teors, br aakütle le bu aakütlede çekle öreklemler arasıdak lşklerle lgl çalışmalardır. Geellkle statstk araştırmalara lgl br aakütle taımlamasıyla başlamaktadır. Sorak aşamalarda, taımlaa aakütle lglele parametreler hakkıda blg üretlmeye çalışılır. Bu blgler üretlrke k tür ver üzerde çalışılmaktadır.: Tamsayımla elde edle aakütle verler ve kısm sayımla elde edle öreklem verler. Aakütle: Belrl br taıma uya ve hakkıda blgler üretleceğ, çıkarsamaları yapılacağı brmlerde, daha açık br alatımla eselerde, olaylarda, kurumlarda ve breylerde oluşa topluluktur. Dğer br alatımla aakütle; br araştırmataımı çerçevesde yer ala tüm brmler topluluğudur. Tamsayım ve Parametre. Kısm sayım, örekleme ve statstk. Tamsayım; aakütledek tüm brmler (N) sayılması şlemdr. Aakütle verlerde hesaplaa sayısal değerlere parametre adı verlr. Dğer br alatımla parametre; aakütle sayısal karakterstklere parametre adı verlr. μ, σ, σ, π ve ρ brer parametredr. Br aakütle lglele özellkler yasıtması amacıyla, sözü edle aakütlede belrl yötemlerle (örekleme yötemler) seçlmş brmler oluşturduğu topluluğa öreklem adı verlmektedr. Bu brmler seçm sürece se örekleme adı verlmektedr. Dğer br alatımla, br öreklem yardımıyla lglele aakütleye lşk geelleme yapma sürece örekleme adı verlr. Kısm sayım; aakütledek belrl sayıdak () brm sayılması şlemdr. Kısm sayım soucuda elde edle brmler kümese öreklem adı verlr ve öreklem verler üzerde hesaplaa sayısal değerlere statstk adı verlr. Dğer br alatımla öreklem sayısal karakterstklere statstk adı verlr. öreklem ortalaması, s, s, p ve r brer statstktr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 8 yayılaamaz ve depolaamaz. 9
.9.5 Örekleme Yapmayı Gerekl Kıla Nedeler () Malyet () Zama () Doğru ver elde etme () Öreğe gre brmler fzksek zarara uğraması (yok edc testler) (5) Aakütle sosuz olması. Kavrama Soruları () Tamsayım yapmayı egelleye edeler açıklayıız? () Aakütle hacm küçük, parasal mkaları yeterl olduğu br araştırmada tamsayım mı yoksa öreklem m terch edersz, açıklayıız? () seçme buluduğu br ülkede yapılacak br kamuoyu yoklaması ç, örekleme m yoksa tamsayım mı yaparsıız? Örekleme Amaçları () Temel amaç: Aakütley temsl edeblecek e y öreklem seçmek (Uygu örekleme yötem seçmyle bu amaç gerçekleştrlr). () Aakütle parametreler tahm etmek (uygu ola statstk tahm tekkler kullaılarak bu amaca ulaşılır). () Aakütle parametreler hakkıdak ddaları araştırılması (Uygu statstk hpotez testler uygulaarak bu amaç geçekleştrlmektedr.) Kavrama Soruları () Büyük hacml aakütlelere tamsayım uygulaablr m? () Örekleme temel amacı edr? () Örekleme amaçları elerdr? () Tamsayım yapılamadığı durumlarda parametre değerler hesaplaablr m?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 9 Öreklem Sürec Aşamaları (Yüzer vd., :7 77) () Aakütle Taımlaması: Örekleme sürec öcelkle aakütle taımlamasıyla başlar. Aakütle ayrıtılı br bçmde taımlamasıyla, hag brmler öreklemde yer alacağı, hagler yer almayacağı belrler. Öreklemede, araştırma kousuyla lgl verler derledğ brmlere gözlem brm adı verlmektedr. Bu brmler ayı zamada örekleme seçle brmler de olablr. Bu durumda gözlem brmyle örek brm ayı şeydr. Ayrıca aakütley oluştura brmler yer ve zama açısıda da sıırladırılablmektedr (gözlem brm ve örekleme brm, yer ve zama, lglele değşke sayısı, öreklem hacm gb faktörlere göre aakütle taımlaablmektedr). () Çerçeve (Kapsamı) Belrlemes: Solu br aakütle tüm brmler yer aldığı lsteye, çerçeve adı verlmektedr. Nüfus kayıtları, seçme kütükler, tapu ve scl kayıtları, tcaret ve saay odaları üye lsteler, telefo rehber, öğrec kayıt lsteler vs. çerçeve olarak kullaılablecek araçlardır. Araştırmaya başlamada öce, amaca uygu br çerçeve var olup olmadığı, yoksa, sağlaıp sağlaamayacağı öcelkle araştırılmalıdır. Ayrıca araştırma çerçeves gücel olup olmadığı da araştırılması gerekr. Çerçeve olmada e tamsayımedeöreklemeyapılablr. () Örekleme Yötem Seçm: Örekleme grecek brmler belrlemese mka sağlaya yötemlere, örekleme yötemler adı verlr. Bu yötemler k grup altıda celeeblr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Öreklem Sürec Aşamaları (Devam) () Öreklem Hacm Belrlemes: Öreklem hacm, öreğe grecek brmler sayısıı gösterr. Bu sayıı e olacağıa lşk kes yaıt vermek mümkü değldr. Acak, aşağıda açıklaa faktörlere lşk yapılacak, tel değerledrmelere ve cel yötemlere başvurulur. () Ntel Değerledrmede Esas Alıa Faktörler Aakütle homojelğ: Aakütle homoje se küçük, homoje değlse, hacm büyümektedr. Araştırmada verle kararı öem:araştırmada verle karar öeml se daha ayrıtılı blgye gereksm duyulur. Araştırmaıyapısı:Ntelaraştırmalarda küçük, cel araştırmalarda büyüktür. Bezer çalışmalarda kullaıla öreklem hacm: Özellkle araştırmalarda tesadüf olmaya örekleme yötemler kullaıldığı zama kullaıla br ölçüttür. Kayaklarla lgl sıırlayıcılar: Zama ve madd kısıtlar gb.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal () Ncel Yötemler (a) Karşılaablecek Malyet Esas Ala Yötem: =(B C s )/C d.buradab, araştırma bütçes; C s,araştırmaı sabt malyet ve C d, örekleme brm başıa değşke malyet göstermektedr. Örek: Araştırma bütçes TL le sıırlı olduğu br araştırmada, sabt malyet 5 TL ve her öreğe seçlecek her örekleme brm ç malyet TL dr. Bu bütçeyle oluşturulablecek öreklem hacm e fazla kaç olablr? Çözüm: = ( 5)/=7 aledr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 (b) Kabul Edleblr Hata Düzey Esas Ala Yötem: Öreklem statstğ dağılımıı ormalolduğu varsayımı altıda bu yötemle öreklem hacm aşağıdak eştlkle belrlemektedr: =(z σ )/h. Burada z, araştırmacı tarafıda belrlee alamlılık düzey (hata düzey) stadart ormal dağılım tablo değer; σ, aakütle varyasıı; h=z.σ x, araştırmacı tarafıda belrl br alamlılık düzeyde kabul edleblr hata düzey (ortalama örekleme hatasıı) göstermektedr. Bu hata düzey, öreklem statstğ le lgl parametre arasıdak mutlak fark olarak belrleebleceğ gb, lglele parametre orasal br değer olarak da fade edleblr. Öreklem hacm yukarıdak eştlkle hesaplaablmes ç araştırmacıı α alamlılık düzey ve h değer belrlemes ve aakütle varyası σ hakkıda blgye sahp olması gerekr. Aakütle varyası σ geellkle blmez. Bu durumda, σ daha öce yapılmış bezer çalışmalarda elde edlebleceğ gb, br plot çalışmada veya e büyük değerl gözlem değer le e küçük değerl brm arasıdak fark blyorsa ve X tesadüf değşke ormal dağılıyorsa, α=% düzeyde; s=(x max X m )/6 tahmleycs kullaılarak da hesaplaablmektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Örek: Br araştırmacı, X l merkez lçesde kamet ede aleler ortalama aylık mutfak harcama tutarıı tahm etmek styor. Ayrıca bu tahmde e fazla TL lk br hata düzey amaçlıyor. Bezer amaçla bu lçe merkezde yapıla araştırmalarda aleler aylık mutfak gderleryle lgl stadart sapmaıtlolduğu saptamıştır. %5 alamlılık düzeyde öreklem hacm e az e olmalıdır? Çözüm: α=%5, σ= TL, z %5 =,96, h= TL dr. =(,96) () /() = ale olarak elde edlr. (5) Öreğ Seçlmes: Bu aşamada örekleme grecek brmler seçlerek verler toplaır. Bu uygu özellkte büro ve çalışma ortamıyla telkl elemaları tem gerektrr. Öcek aşamalarda alıa yalış kararlar ve dkkatszlkler bu aşamada büyük soruları yaşamasıa ede olmaktadır. Örekleme bu so aşamasıda,öreğe grecek brmler seçlerek, verle toplaır. Kavrama Soruları () Örekleme sürec aşamalarıı sayıız? () ZKÜ, İİBF de kayıtlı ola öğreclere lşk yapılacak br araştırmada, aakütle edr? () İİBF öğreclere lşk br çerçeve buluablr m, buluablrse gücel mdr, açıklayıız?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Ver Toplama Yötemler Tamsayım Örekleme Ver Toplama Araçları Verler hazır blg kayakları tarafıda elde edlememes durumuda araştırmacılar tarafıda toplaması gerekmektedr. Brmler tümüde (tamsayım) veya aakütlede seçlmş belrl sayıda brmde (öreklem) bu blgler brmler gözleyerek (gözlem), brmlere deeyler uygulayarak (deey) veya brmlere araştırma kousuyla lgl sorular sorularak (aket) elde edlmektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5. HAFTA Örekleme Yötemler Tesadüf Çekm Şekller Olasılıklı Olamaya Örekleme Yötemler Kolayda (Coveece) Örekleme Yötem Yargısal (Judgmetal) Örekleme Yötem Kota (Quota) örekleme yötem Kartopu (Sowball) Örekleme Yötem Olasılıklı Örekleme Yötemler Bast Tesadüf Örekleme Yötem Tabakalı Örekleme Yötem Sstematk Örekleme Yötem Kademel Örekleme Yötem Olasılıklı Örekleme Yötemler Üstülükler.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Örekleme Yötemler () Aakütley oluştura brmler br bölümüü gözlemes alamıa gele örekleme, özellkle zama ve malyet tasarrufu sağladığı ç araştırmacılar tarafıda yaygı olarak kullaılmaktadır. Acak öreklem aakütley y br şeklde temsl etmes /N oraıa (öreklemhacme) ve uygu br örekleme yötem seçme bağlıdır. () İstatstkte örekleme yötemler olasılıklı ve olasılıklı olmaya yötemler olarak k aa grup altıda toplamaktadır. () Tesadüf Çekm Şekller: (a) Kura yötem (her brm seçlme olasılığı / ve her br öreklem seçlme olasılığı=/c(n, ), (b) tesadüf sayılar tablosu, (c) tesadüf sayılar ürete blgsayar programlarıı (SPSS, STATA, SAS, NCSS, STATISTICA, MINITAB ve STATGRAPHICS vs.) kullaımı ve (d) sstematk seçmdr (her br öreğ seçlmes olasılığı=/k)..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 7 Olasılıklı Olmaya Örekleme Yötemler Kolayda (Coveece) Örekleme: Kolaycaulaşılablr brmler seçlmesyle öreğ oluşturulmasıdır. Öreğ; uygu görüle sokakta, uygu görüle br zamada gelp geçe breylerle görüşme yapılması veya br koferasa katıla belrl sayıdak katılımcıda araştırma kousu le lgl görüşler alıması, Iteret, TV ve radyo araştırmaları vs. E kısa zamada ve e az malyetle blg üretlmese htyaç duyulduğu durumlarda kullaılır. Ayrıca odak gruplar, plot çalışmaları, veya aketlerötest amacıyla kullaılablr. Kolay öreklemede aakütley temsl edeblecek br öreğeulaşmak tesadüflere bağlıdır. Yargısal (İrad/Judgmetal) Örekleme: Yargısal örekleme yötem de br tür kolayda örekleme yötemdr. Yargısal örekleme kolayda öreklemede farkı, araştırmacı aakütlede ked radesyle brmler seçerke br ölçütü kullamasıdır. Öreğe grecek brmler, araştırmacıı uzma görüşüe dayaarak aakütley temsl ettğe adığı brmlerdr. Kota (Quota) Öreklemes: Aakütle yapısıı %5,%vs.oraıda öreğe yasıtılarak, öreğe grecek brmler araştırmacıı radesyle belrledğ örekleme türüdür. Örek: (Örekleme Oraı = /N=%) Büyüklük N Küçük Orta Büyük Toplam Kartopu (Sowball) Öreklemes: Özellkle br çerçeve mevcut olmaması veya oluşturmasıı mkasız olduğu durumlarda kullaılır. Bu yötemde, örekleme sürece taımlaa aakütlede yer ala br brey, geellkle tesadüf olarak seçlmesyle başlaır. Bu breyle ayı aakütle taımıda yer ala taıdığı br brey var olup olmadığı araştırılır. Varsa, bu brme ulaşılır. Böylece öreklemde yer alacak kc brm belrlemş olur. Bu sürece hacml öreklem oluşturulucaya kadar devam edlr. Örek; uyuşturucu kullaalar, çete üyeler vs. araştırmalarıda kullaılır. 8 5 5 8 5 5.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 8 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Olasılıklı Örekleme Yötemler () Bast Tesadüf Örekleme Aakütledek tüm brmlere eşt seçlme şası verlerek uygulaa br örekleme yötemdr. İadesz çekm le N brmlk solu br aakütlede, brmlk br öreklem aşağıdak gb çeklmektedr. Aakütle lstes elde olması ve aakütle türdeş brmlerde oluşması gerekr. Ayrıca aakütlede yer ala brmler geş br coğraf alaa yayılmamış olması gerekmektedr. Her brme eşt seçlme şası /N verlerek lk brm seçlr. İadesz çekm olduğu ç kc brm seçlme olasılığı /(N ) olur. sayıda brm hep bu şeklde (/N +) seçlr. hacml tüm olası öreklemlerde herhag brs seçlmes olasılığı se /C(N, ) dr. Tesadüf örekleme gerçekte tesadüf olablmes ç aakütle brmler tümüü eldek lstede olması gerekmektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 9 () Tabakalı Örekleme Bast tesadüf öreklemeye orala aakütle hakkıdak mevcut blgler kullaarak, aakütley daha y temsl edecek, tesadüf örekler oluşturmaya yaraya br örekleme türüdür. Yötem uygulaablmesç aakütledek brmsayısıı blmes ve aakütle celee özellkler açısıda gruplara ayrılablyor olması gerekmektedr. Yötem gruplardak brm sayılarıa göre eşt, oratılı veya oratısız olmak üzere üç farklı şeklde uygulaablmektedr. Oratısız seçmde değşkelğ büyük ola grupta fazla, daha az ola grupta az brm gözlemes yolua gdlr. Aakütle heteroje olmalı, aakütle ve tabaka hacmler blmesgerekr. Örekleme hatası e düşük ola örekleme yötemdr. Örek: İşletme Büyüklüğü N (eşt sayıda) (oratılı) (oratısız) Küçük Orta Büyük 8 5 5 Toplam 99 8 5 5 6.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz. 5
.9.5 Y tabakalara ayrılacak aakütley, N aakütle hacm, öreklem hacm, H Toplam tabaka sayısıı, N h. tabakadak ( h,,..., H) toplam brm sayısıı, h h. tabakada çeklecek öreklem hacm, h. tabakaı varyasıı ve h Y h. tabakaı artmetk ortalamasıı göstermekterdr. h Tahm varyası Cochra'a (96:9) aşağıdak gb hesaplamaktadır: H h h sy Nh N h h Nh Burada her br tabakaı varyasıı bldğ ve aşağıdak gb hesapladığı varsayılmaktadır: N h Y Y h h Nh Eşt Dağıtım Yötem Oratılı Dağıtım Yötem L : h h ve h,,, H. H Nh L : h h,,, H. N Neyma Dağıtım Yötem Nh h L : h H h,,, H. N h Oratısız Dağıtım Yötem L : geetk algortma le belrlemektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal h h h h () Sstematk Örekleme Yötem Çok sık kullaıla br örekleme yötemdr. N/ oraıyla br k sayısı (büyütme faktörü) buluur. k aralığıda tesadüf olarak br sayı seçlr. Daha sora bu sayı öreğe grecek lk aakütle brm oluşturur ve elde edle sayıya sürekl k lave edlerek kc, üçücü vs.sayıda brm belrler. Örek: N= ola br aakütlede = brmde oluşa br örek çeklecekse k=n/=/= olacaktır. arasıdaseçlesayııolduğuukabuledersek;. brm a.. brm [a+k.] +=. brm [a+k.] +=..... brm [a+( )k.] 8+=9.. Bu yötem, bast tesadüf ve tabakalı örekleme yötemlere göre daha az malyetl br örekleme yötemdr. Ayrıca, lgl aakütleye lşkçerçeveyapısı hakkıda blg sahb olmaksızı da sstematk örekleme uygulaablr. Öreğ; br süper markette ayrıla k. müşteryle görüşme yapılarak yürütüle araştırmalar gb. Çerçeve doğal yapısıda tekrarlamalar varsa sstematk örekleme yötem uygulamamalıdır..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz. 6
.9.5 () Kademel Örekleme Yötem Aakütledek brmler lstes olmadığı durumlarda ve coğraf olarak geş br alaa dağılmış brmler celemes gerektğde, araştırma malyet düşürülmes ç uygulaa tesadüf (olasılıklı) br örekleme yötemdr. N brmlk br aakütle eşt veya farklı sayıda brmde oluşa M adet alt kümeye (brcl brm) ayrılır. M adet tesadüf brmde tesadüf olarak seçle m sayıda brcl brmdek tüm brmler gözlerse, bu örekleme türüe tek kademel örekleme adı verlmektedr. M adet brcl brmler altıda yer ala K sayıdak brmler arasıda (kcl brmler) tesadüf seçmle k sayıda brm seçlrse bua k kademel örekleme adı verlmektedr. Kademe sayısı arttırılarak, ve çok kademel örekleme uygulaablr. Öreğ, Türkye de malat saayde br araştırma yapılacaksa kademel örekleme yötem bemsemes gerekr. Çükü Türkye dek tüm malat saayde yer ala şletmeler lstes oluşturmak zor ve bu şletmeler geş br coğraf alaa yayılmışlardır. Sözgelm bu örekte aakütle; coğraf bölge (brcl brmler, ), l (kcl brmler, 8), saay bölgeler (üçücü alt brmler, 75) ve lçe (dördücü alt brmler, 75) alt brmler ayrımıı alamlı olduğuu varsayalım. Bur örekte dört alt brm taımladığıda e çok dört kademel br örekleme yötem uygulaablr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Örekler: Kademel Örekleme Yötem Örek : mahalles ola br l merkezde partler seçm öcesdek oy dağılımları araştırılacak olsu. Araştırmacı her mahalledek seçmeler brer küme olarak taımlar, mahalleler arasıda tesadüf olarak mahalleler seçer ve seçle mahallelerde de ye tesadüf olarak belrl sayıda sokak seçerse ve seçle sokaklardak tüm seçmeler celemeye alırsa k kademel br örekleme yötem uygulamış olur. Örek : Koller halde gele mallar ç mamul kabul öreklemes yapılacağıı düşüelm. mamulde oluşa er kutuluk kol söz kousu olsu. Her mamule eşt seçlme şası vereblmek ç tüm kutuları kollerde ve mamuller de kutularda çıkarılıp umaraladırılması gb rasyoel olmaya br yol seçmek yere bu araştırmada kademel örekleme yötem uygulaablr. Kol + Kutu + Mamul ve her düzeydek /N oraı % Olsu =6 =6 =6 = 6 Tamsayım Tek kademel örekleme İk kademel örekleme Üç kademel örekleme.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz. 7
.9.5 Olasılıklı Örekleme Yötemler Üstülükler Öreklerde elde edle verlerde hesaplaa statstkler, aakütle parametreler hakkıda geelleme yapmak amacıyla kullaılablr. Örekleme hatasıı büyüklüğü hakkıda blg elde edleblr. Keyf (rad) seçmde söz kousu olablecek sstematk hata gderlmş olur. Örekleme dışı hataları öemlolması durumuda olasılıklı olmaya yötemler terch edleblr (daha çok kotrol). Olasılıklı olmaya örekleme yötemleryle elde edle öreğ aakütley temsl etmes tesadüflere ve araştırmacıı kouyla lgl sahp olduğu öcül blglere bağlıdır..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 Kavrama Soruları ()Örekleme yötemler sııfladırıız? ()Olasılıklı örekleme yötemler le olasılıklı olmaya örekleme yötemler arasıdak temel farklılıklar elerdr, açıklayıız? ()Sstematk örekleme yötemde öreğe grecek brmler asıl seçlr, açıklayıız? ()Kademel örekleme yötemde örekleme gre brmler asıl seçlr, br örekle açıklayıız? (5)Ver toplama yötemler elerdr? (6)Ver toplama araçları elerdr?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz. 8
.9.5. HAFTA Hpotez Testler ve Temel Kavramlar İstatstk Hpotez ve İstatstk Hpotez Test Hpotez Testler Sııfladırılması Hpotez Testler Aşamaları Güve Düzey Hpotez Testlerde İşlee Hatalar Alfa ve Beta Hataları le Test Gücü..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 7 Hpotez Test Türler Parametrk Hpotez Testler Aralık ve ora ölçekl değşkeler, Öreklem hacm yeter kadar büyükse ve Aakütleler ormal dağılıma uyuyorsa kullaılablmektedr. Parametrk Olmaya veya Dağılımı Serbest Hpotez Testler Nomal (sııflayıcı)veordal(sıralayıcı) ölçekl değşkeler, Öreklem hacm yeter kadar büyük değlse, Aakütleler ormal dağılmaması durumlarıda kullaılmaktadır. Kavrama Soruları İstatstk hpotez edr? İstatstk hpotez testler amacı (kousu) edr? İstatstkhpotezler ede doğru yada yalış olablr, açıklayıız? Bemsee ölçeğe göre hpotez testler asılsııfladırılmaktadır? Değşkeler ölçek tp metrk (aralık ve ora) ve metrk değlse (omal ve ordal) hag hpotez testler kullaılmaktadır?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 8 yayılaamaz ve depolaamaz. 9
.9.5 Tablo : Tek ve Çok Değşkel Parametrk Hpotez Testler Sııfladırması Değşke Sayısı=p Grup Sayısı=g p= p>= g<= t Test veya z Test Hostellg T Test g>= F Test (ANOVA) Wlks Lamda Test.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 9 K Örek İk Örek Tek Örek Tablo : Parametrk ve Parametrk Olmaya Hpotez Testler Karşılaştırması Ölçek Tp Bağımsız (Urelated/Idepedet) Örekler Bağımlı (Related/Depedet) Örekler Tek Örek t Test (<) Metrk Tek Örek z Test ( ) K Kare Test Ordal Nomal Metrk Ordal Kolmogorov Smrov (K S)Tek Örek Test Wlcoxo İşaretl Sıra Test Lllefors Normallk Test Akış Sayısı (Ru) Test Bom Test K Kare Uyguluk Test Bağımsız Örekler İç t Test Bağımsız Örekler İç t Test K Kare Test Ma Whtey U Test Wlcoxo İşaretl Sıra Test K S İk Örek z Test Sg Test (Uyguluk Test) Moses Aşırı Tepk Test Marjal Homojelk Test (McNemar Test Mültomal Wald Woldfowtz (W W) Akış Test Dağılım İç Geelleştrlmş Şekl) Medya Test Nomal K Kare Test (Bağımsızlık Test) McNemar Test Tek Yölü ANOVA (F Test: Üç veya Daha Çok Sayıda Eşleştrlmş İk Yölü ANOVA (Two Way Wth Subject Metrk Ortalama veya İk Varyas) ANOVA) K Kare Test (Tek Varyas) Kruskal Walls H Test Medya Test Ordal Jockheere Terpstra (J T)Test Fredma Test Kedall W Test K Kare Test Nomal K Kare Test Cochra Q Test (Sadece İk Souçlu).9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Tablo : Hpotez Testlerde İşlee Hatalar Gerçek Durum H Kabul İstatstk Karar H Red H Doğru H Yalış Doğru Karar Güve Düzey ( α) Yalış Karar II.Tp (β) Hata (β) Yalış Karar I. Tp (α) Hata (α) Doğru Karar Test Gücü ( β).9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Hpotez Test Sürec Aşamaları () Sıfır ve karşıt hpotez fade edlmes, () Alamlılık düzey belrlemes, () Aakütlede öreklem çeklmes (verler toplaması), () Öreklem statstğ stadart tesadüf değşkee döüştürülmes, (5) İstatstk kararı verlmes (Kabul veya Red), (6) Probleme lşk kararı verlmes Kavrama Soruları () Hpotez testlerde test edlecek hpotez hagsdr? () Hpotez testler yöüü belrleye hpotez hagsdr? () Hpotez testlerde şlee hatalar (yorumlama hataları) elerdr? () Güve düzey, I.tp (alfa) hata, II.tp (beta) hata ve test gücü kavramlarıı açıklayıız? (5) Hpotez testlerde şlee hataları brlkte azaltmaı yolu edr? (6) I. ve II. tp hatalar ayı ada şleeblr m?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Parametrk Tek Aakütle Testler Tek Aakütle ortalamasıa lşk hpotez testler Aakütle varyasıı blmes durumu Büyük öreklem test (z test) Küçük Öreklem test (z test) Aakütle varyasıı blmemes durumu Büyük öreklem test (z test) Küçük öreklem test (t test), (aakütle dağılımı ormal). Parametrk olmaya testler (küçük öreklem hacm ve aakütle ormal dağılmıyorsa). Tek aakütle oraıa lşk hpotez testler (z test) Tek aakütle varyasıa lşk hpotez testler (K Kare test).9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal Kavrama Soruları () Parametrk hpotez testlerde öreklem statstğ uyduğu kuramsal (matematk) dağılımı blmes zorulu mudur? () Aakütle verler üzerde çalışılması durumuda hpotez testler uygulaıp uygulaamayacağıı edeyle brlkte açıklayıız? () Hpotez testlerde ez ama z test yere t test kullaılmaktadır? () Aakütle oraıa lşk br hpotez sıamasıda, test statstğ kullaılmasııkoşulları elerdr, belrtz? (5) Aakütle varyasıı veya stadart sapmasıı aralık tahmde ve hpotezsıamalarıda hagkuramsal dağılımda yararlaılmaktadır? (6) K kare, z ve t dağılımlarıı özellkler elerdr, tartışıız?.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 5. HAFTA Tek Yölü Varyas Aalz (Oe Way ANOVA) Tek Yölü ANOVA Testde Post Hoc Çoklu Karşılaştırma Testler.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 VARYANS ANALİZİ Daha öce de belrtldğ gb öreklem hacme göre tek veya e çok k aakütle ortalaması arasıdak karşılaştırmalart veya z test le araştırılablmekteyd. İkde çok sayıda aakütlede çekle öreklem ortalamaları arasıdak farklılıkları statstk olarak alamlı olup olmadığı se varyas aalz (F test) le araştırılmaktadır. F test k aakütle ortalaması arasıdak farkı testlerde de kullaılablmekte ve t veya z testleryle ayı soucu vermektedr. Fakat kde çok aakütle söz kousu olduğuda t veya z testler kullaılamamaktadır. Burada kde çok sayıdak grup ortalamaları arasıdak farkları kşerl gruplar halde t ve z testleryledearaştırılableceğ akla geleblr. Bu durumda k tür sorula karşılaşılmaktadır. Bular adesz kombasyo sayısı kadar test ayrı ayrı test etmek ve buu br soucu olarak test edlecek grup sayısı (k)arttıkçai. tp (alfa) hatayapmaolasılığııyükselmesdr. Öreğ gruplu br aakütle ç ayrı kşerl test, gruplu br aakütle ç se 6 ayrı kşerl hpotez test söz kousu olur. Bu durumda bu testlerde e az br veya daha fazlasıda sıfır hpotez yalışlıkla reddedlmes olasılığı %5 alamlılık düzeyde sırasıyla %, ve %6,5 olur. Bu olasılıklar aşağıdakgb hesaplamaktadır. k Pk ( ) ( ) GA f.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 k yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Yukarıda sözü edle sakıcaları ortada kaldırmak ç varyas aalz gelştrlmştr. Varsayımlar: Tek yölü varyas aalz uygulaablmes ç bağımlı değşke sürekl br değşke olmalıdır. Ayrıca öreklemler çekldğ aakütleler (her grup ç) ormal, grup varyaslarıı sabt ve grupları brbrde bağımsız olması gerekmektedr. Her grup, aakütlesde bast tesadüf örekleme yötemyle seçlmeldr. F test geçerllğ özellkle grup varyasları sabt olması varsayımıısağlamış olmasıa bağlıdır. Tek değşkel varyas aalzde (ANOVA) kullaıla faktör sayısıa göre tek yölü, k yölü ve yölü varyas aalzler uygulaablmektedr. Tek Yölü ANOVA: Br metrk bağımlı değşke ve br bağımsızdeğşke (faktör). İk Yölü ANOVA: Br metrk bağımlı değşke ve k bağımsızdeğşke (k faktör). N Yölü ANOVA: Br metrk bağımlı değşke ve sayıda bağımsızdeğşke ( sayıda faktör). İk veya daha çok (k yölü ve yölü) yölü varyas aalzlerde faktörler brbr etkleyp etklememe durumua göre de ayrıca kye ayrılmaktadır. Çok Değşkel Varyas Aalzde (MANOVA) se k veya daha çok sayıda bağımlı metrk değşke le br veyadahaçok sayıdabağımsızdeğşke (faktör) eşzamalı olaraktestedlmektedr. Kovaryas Aalzde (ANCOVA) se bağımsız değşkeler arasıda kukla değşkeler dahl metrk ölçekl değşkeler kullaılablmektedr. Dğer br alatımla ANCOVA aalz ANOVA ve Regresyo aalzler br bleşmdr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 7 Tek yölü varyas aalz formüller aşağıdak tabloda suula verlerle açıklaablr. Brm Değerler Toplam Ortalama Grup Sayısı=k (Bloklar=Aakütle Grupları) k X X X X X X X X X X X X X X k X k X k X X X k X k Toplam k j k j k j k X X X X j j j j X j.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 8 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Toplam Değşm Geel Kareler Toplamı/GKT (TSS=Total Sum of Squares) Sütular Arası Değşm (Gruplararası Değşm) Sütulararası Kareler Toplamı/SÜAKT (SSC=Sum of Squares Betwee Colums) Satırlar Arası Değşm (Grupç Değşmler) Satırlararası Kareler Toplamı/SAKT (SSR=Sum of Squares Betwee Rows) Xj X j X j X Xj X j k k k j j j Burada; X X / her br grubu ortalamasıı ve j j j k k X X / tüm brmler ortalamasıdır. j j j j.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 9 F İstatstğseaşağıdak gb hesaplamaktadır: F Gruplararası Varyas Gruplarç Varyas k b j j j / X X k k k w Xj X j / j k j j Varyas aalzde br bağımlı değşke üzerde ölçülmüş k sayıda grup ç sıfır ve karşıt(araştırma) hpotezler aşağıdak gb yazılmaktadır. H : k H : Tüm aakütle ortalamaları brbre eşt değldr. Veya, H : Aakütle ortalamalarıda e az br dğerlerde farklıdır. b w.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 yayılaamaz ve depolaamaz. 5
.9.5 Değşkelk Kayağı Kareler Toplamı (SS) k Açıklaa Varyas j X j X k- j Hata Varyası Toplam Varyas j k j k k Xj X j X j X ANOVA (VARYANS ANALİZİ) TABLOSU Serbestlk Dereces (df) j k j j j k Krtk F Değerde Yararlaarak Karar Vermek: Kareler Ortalaması (MS) k b j j j / X X k k k w X j X j / j k j j F Değer (İstatstğ).9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 b F w Hesaplaa F statstğ, belrl alamlılık düzeydek krtk F değerde küçükse sıfırhpotez(h ) kabul edlr. Hesaplaa F statstğ, belrl alamlılık düzeydek krtk F değerde büyükse sıfırhpotez(h ) reddedlr. df=sd=k ve df=sd= k dır. p İstatstğde Yararlaarak Karar Vermek: Hesaplaa p statstğ, alfa alamlılık düzeyde büyükse sıfırhpotez(h ) kabul edlr. Hesaplaa p statstğ, alfa alamlılık düzeyde küçükse sıfırhpotez(h ) reddedlr. SPSS gb moder statstk paket programları statstklere at p değerler raporladığıda F tablosuda krtk değerlere bakılmasıa gerek yoktur. Yukarıda belrtle serbestlk dereceler Tek Yölü Varyas Aalz (Oe Way ANOVA) ç geçerldr. İk Yölü Varyas aalzde kullaıla serbestlk derecelere lerde değlmektedr. Çok Değşkel Varyas (MANOVA) aalzde k veya daha çok (p) sayıda bağımlı değşke grup ortalamalar vektörü eşzamalı olarak test edlmektedr. İlgl hpotezler aşağıdak gbdr. ANOVA aalzde her br bağımlı değşke brbrde bağımsız olarak test edlr. Fakat bağımlı değşkeler brbryle lşk olması halde ANOVA yalış souçlar sağlar. Bu durumda MANOVA aalzkullaılarak bağımlı değşkeler grup ortalamaları eşzamalı olarak test edlr. p p H : k k kp H : Grup ortalamalarıda e az brs ( ) dğerlerde farklıdır..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 j yayılaamaz ve depolaamaz. 6
.9.5 Örek (ANOVA): Br şletmede üretm üç fabrkada gerçekleştrlmektedr. Bu fabrkalarda şçler, saatte ürettkler parça sayısı olarak hesaplaa emek vermllğ ayı olup olmadığıı araştırmak üzere her üç fabrkada tesadüf olarak beşer şç seçlmş ve saatte ürettkler ortalama parça sayısı belrlemştr. % alamlılık düzeyde üç fabrkada emek vermllğ ayı olduğu söyleeblr m (Orhublge, :8 85)? Emek Vermllğ İşçler I. Fabrka II. Fabrka III. Fabrka 5 5 9 9 6 5 6 5 6 7 Toplam 55 6 8 Ortalama 6.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 ÇÖZÜM H : H : Fabrkalarda e az brde ortalama emek vermllğ farklıdır. 5 F,,7 b w F F F 6, 9, olduğuda H kabul edlr ( F,89)., f, f, k, k %,, %5,, 55 6 8 95 6 9 X veya j=5 olduğuda X 5 5 k ( ) ( ) (6 ) 7 b jx j X / k 5. 5 j k k w Xj X j / j k j j (5 ) ( ) (9 ) (5 ) (6 ) ( 5 ) ( ) ( ) () ( ) / 5,7. (9 6) ( 6) (6 6) (6 6) (7 6).9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 5 yayılaamaz ve depolaamaz. 7
.9.5 ÇÖZÜM (Devam) Toplam (geel) varyas,f testde kullaılmadığıda hesaplamasıa gerek yoktur. Sadece şlemler kotrol amacıyla kullaılmaktadır. Toplam Varyas=Açıklaa Varyas+Hata Varyası; 5= +5 gb. k k Xj X j / j j j (5 ) ( ) (9 ) (5 ) (6 ) (5 ) ( ) ( ) ( ) ( ) 9 / 5,7. (9 ) ( ) (6 ) (6 ) (7 ) Değşkelk Kayağı Açıklaa Varyas Hata Varyası Toplam Varyas Kareler Toplamı (SS) ANOVA (VARYANS ANALİZİ) TABLOSU Serbestlk Dereces (df) Kareler Ortalaması (MS) 7 k = 5, k=,7 9 =,7 F İstatstğ,.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 55 SPSS teelde Edle SouçlarAşağıda Suulmaktadır. Test of Homogeety of Varaces Levee Statstc df df Sg.,667, Betwee Groups Wth Groups Total Sum of Squares df Mea Square F Sg. 7,, 5,,,658,,,7 9,,.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 56 yayılaamaz ve depolaamaz. 8
.9.5 Örek (Tek Yölü ANOVA): Br blgsayar kursuda uygulaa üç farklı öğretm programıı etklğ araştırmak amacıyla kursa katıla 8 öğrec grupta bre atamıştır. Gruplara göre öğrecler dağılımı ve başarı puaları aşağıdak tabloda verlmştr. Kurs yöetcs üç farklı programı ayı düzeyde etk olup olmadığıı araştırmak stemektedr (Webster, 995:57). Öğrec. Program. Program. Program 5 6 78 79 85 8 8 8 Çözüm: Hpotez sıamasıda eşzamalı olarak test edlecek grup sayısı olduğuda ANOVA aalz kullaılması gerekmektedr. Test of Homogeety of Varaces Y Test Soucu Levee Statstc df df Sg.,7 5,6.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 57 87 9 89 79 8 85 Y Test Soucu Welch Brow-Forsythe 9 9 78 79 88 9 Robust Tests of Equalty of Meas a. Asymptotcally F dstrbuted. Statstc a df df Sg.,7 9,6,7,68,987, ANOVA Y Test Soucu Betwee Groups Wth Groups Total Sum of Squares df Mea Square F Sg. 67,,7,68,, 5,67 68, 7 Çözüm: ANOVA testde H hpotez kabul edldğde, aakütle ortalamaları arasıda alamlı br farkı olmadığı, br fark varsa ble bu farkı tesadüflere atfedleblecek kadar öemsz olduğua karar verlmş olmaktadır. Dğer br alatımla aakütleler celee özellk (faktör) yöüde br farklılık göstermemektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 58 yayılaamaz ve depolaamaz. 9
.9.5 Örek (Tek Yölü ANOVA) ve Çoklu Karşılaştırma (Post Hoc): Aşağıda grup bazıda toplam 8 brm üzerde ölçülmüş verler verlmektedr. Hag grubu ortalaması dğerlerde farklıdır, araştırıız (Webster, 995:555)? Kar Kar Sektör,,5,9,,9,5,,9,9,,,,,5,6,,5,8,9, 5, 5,,9 5,6,8,8 5,,8 Kar Levee Statstc df df Sg.,6,98 Betwee Groups Wth Groups Total Sum of Squares df Mea Square F Sg. 55, 8, 78,9, 5,669,6 6, 7 Çözüm: H hpotez %5 alamlılık düzeyde reddedlr. İşletmeler karlılık düzeyler sektörlere göre farklıdır..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 59 Depedet Varable: Kar Tukey HSD Multple Comparsos (I) Sektör (J) Sektör Mea Dfferece 95% Cofdece Iterval (I-J) Std. Error Sg. Lower Boud Upper Boud -,886*,598,9 -,55 -, -,857*,598, -,57 -, -,*,598, -, -,698,886*,598,9,,55 -,86*,598, -,75 -, -,5857*,598, -, -,869,857*,598,,,57,86*,598,,,75 -,557,598,68 -,7,59,*,598,,698,,5857*,598,,869,,557,598,68 -,59,7 *. The mea dfferece s sgfcat at the.5 level..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 SPSS TE ANOVA ANALİZLERİNDE KULLANILAN KARELER TOPLAMI I.Tp: Bu yötem, kareler toplamıı hyerarşk ayrıştırılması yötem olarak da blmektedr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 ANOVA AalzdePost Hoc (Çoklu Karşılaştırma ve Homoje Alt Grup) Testler Geel Amaç ve Taım: Varyas aalz soucu sıfır hpotez reddedlmes durumuda aakütle ortalamalarıda e az brs dğer ortalamalarda farklı olduğua karar verlmş olmaktadır. Bu durumda hag aakütle ortalamalarıı farklı olduğuu araştırılması gerekmektedr. Buu gerçekleştrme br yolu k(k )/ sayıdak ortalama arasıdak farkları alamlı olup olmadığı, öreklem hacme bağlı olarak, t veya z test le araştırılablr. Karşılaştırılacak grup sayısı fazla se, kşerl karşılaştırmalar güçleşmektedr. Bu durumda çoklu karşılaştırmalarda kullaıla Post Hoc testlerde yararlaılmaktadır. Çoklu Karşılaştırmalarda Dkkate Edlecek Hususlar: Çoklu karşılaştırmalar kullaıldığı zama aşağıdakhususları dkkatealıması gerekmektedr. Taımlama (Keşfetme) ve Karar Verme: Taımlama amacıyla uygulaa karşılaştırmalarda bağımlı değşke etkleye temel faktörler brkaç karşılaştırma yapılarak araştırılır. Bu durumda elde karşılaştırılacak br grup set bulumamaktadır. Karar verme durumuda se, hag deey (grubu) daha farklı (öeml) olduğua karar verlmektedr. Bu duruma, br araştırmada br ltrelk beze karıştırıla üç farklı katkı maddesde hags etkl ve etksz olduğuu araştırılması örek olarak verleblr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz.
.9.5 Karşılaştırma Prosedürüü Seçm: Burada k hususu dkkate alıması gerekmektedr: () Hag karşılaştırmalarıyapılacağı araştırmada öce m yoksa sora mı blmek stemektedr; () tüm olası karşılaştırmalar mı yoksa brkaç karşılaştırma le m lglelmektedr. Bu sorulara verlecek cevaplar çoklu karşılaştırmalarda kullaılacak uygu prosedürü belrlemese yardım etmektedr. Hata Oraları: () Tek Karşılaştırmalı Hata Oraı: Bu durumda br hpotez sıamasıyla k veya daha çok sayıda grup ortalaması brlkte sıamaktadır. Böyle br teste doğru ola sıfır hpotez reddedlmes olasılığı α ya eşttr. Bu test brkaç kez tekrarlaması durumuda her teste brc tp hata yapma olasılığı α dır. () Çoklu Karşılaştırmalı Hata Oraı: Bu durumda hata oraı brbrde bağımsız olarak uygulaa br grup hpotez teste bağlıdır. Bu br veya daha çok sayıda I. tp hata yapmaıolasılığıa eşttr. Buu α f le gösterrsek; k k f =-GA 'dır. Burada k kşerl olarak karşılaştırılacak grup sayısıı göstermektedr. α % % %5 % % YapılacakKarşılaştırma Sayısı (k) 5,,,98,9,6,,59,,7,88,9,96,6,,67,96,8,,65,89,8,,6,878,988.9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 Post Hoc (Çoklu Karşılaştırma ve HomojeAlt Grup) Testler Tüm çoklu karşılaştırma testlerde öreklemler brbrde bağımsız, varyaslarıı eşt ve ormal dağılıma uyduğu varsayılmaktadır. Ayrıca aks belrtlmedkçe k yölü alamlılık testler varsayılmaktadır. Formüllerde aşağıdak smgeler kullaılmaktadır. Y. grubu ortalamasıı,. grubu öreklem hacm, s serbestlk derecel hata kareler ortalamasıı, k br faktör veya etkleşm ç karşılaştırılacak grup sayısıı göstermektedr. veya ço klu karşılaştıma test ç taımlamaktadır. f Teste bağlı olarak, tekl veya çoklu karşılaştırma hata oraıı göstereblr. Alfa % le % aralığıda değşeblr..9.5 Prof. Dr. Al S. ALBAYRAK, RTEÜ SBE İşletme Aablm Dalı ISL5 Araştırma Yötemler I Ders Materyal 6 yayılaamaz ve depolaamaz.