BÖLÜM 16 Diyabette Geel Sa l k Öerileri Diyabet makrovasküler ve mikrovasküler komplikasyoları ile yaşam kalitesii düşüre, erke ölüm ve hastalama oraıı yüksek olduğu bir hastalıktır. Bu edele hastaı tedavisii sağlamaı yaısıra bazı özel durumlarda dikkat edilmesi gereke oktalar vardır. Bu durumlarda diyabet hemşireleri yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalı ve hastalarıı eğitmelidirler. Amaç Hemşireleri; diyabetli hastaları geel cilt bakımı, ağız-diş sağlığı, seyahat, sigara kullaımı, hipertasiyo ve yaşlılıkta diyabet gibi özel durumlar kousuda bilgiledirmelerii sağlamaktır. Hedefler Diyabetli bireylerle çalışa hemşireler; A. Diyabetli hastada cilt bakımıı, ağız ve diş sağlığıı öemii bilmeli ve hastalarıı bilgiledirebilmeli, B. Seyahati diyabetli bireylere etkilerii bilmeli, hastasıı bu kouda hazırlayabilmeli, C. Sigara kullaımıı zararlarıı taımlayabilmeli, hastasıa sigarayı bırakma kousuda destek olmalı, D. Yaşlı diyabetlilerde tedavi esaslarıı bilmeli, yaşlı bireyleri etkileyebilecek koşulları taımlayabilmeli ve bu doğrultuda kararlar verebilmeli, E. Diyabetli bireylerde hipertasiyou öemii bilmeli, hastalarıı yaşam tarzıı düzelemelerie yardımcı olabilmelidir. Öemli Noktalar Gülha COŞANSU Diyabetli bireylerde cilt bütülü üü korumak öemlidir. Diyabetli hastalar a z-difl sorular ile daha s k karfl lafl rlar Hastal kla ilgili gerekli düzelemeler yap l rsa diyabetli bireyler de ormal bireyler gibi seyahat edebilirler. Diyabetli hastalar kesilikle sigara içmemelidirler. Yafll diyabetlileri daha yak da izlemesi gerekir. Hipertasiyo diyabette s k karfl lafl la bir sorudur ve tedaviside yaflam biçimi de ifliklikleri gereklidir.
Cilt Bak m Diyabetli hastaları diyabetli olmaya bireylere göre hijyeik sağlık davraışlarıa daha fazla dikkat etmeleri gerekir. Ka şekerii yüksek değerlerde olmasıa paralel olarak dokulardaki ka şekeri de yükselir. Bu durum pek çok mikroorgaizmaı üremesi içi uygu bir ortam oluştururke, damar yapısıdaki değişiklikler yara iyileşmesii geciktirir. Efeksiyou ka şekerii yükselte bir faktör olduğu da göz öüe alıdığıda diyabetli bireylerde yara oluşumuu ölemek öemlidir. Hastalara öeriler Diyabetli bireyleri geel cilt bakımıda dikkat etmesi gereke durumlar aşağıda özetlemiştir. Tahriş edici olmaya, ph sı cilt yapısıa uygu (ph 5,5) bir sabu kullaarak ılık su ile bayo yapmak, Bayoda sora cilt heüz emii kaybetmede losyo, emledirici kullamak, Ciltte kesik-çizik oluşmaması içi kesici aletleri kullaırke dikkatli olmak, gerekirse eldive kullamak, Cildi doğruda güeş ışığıda korumak, güeş yaığı oluşmasıı ölemek içi koruma özelliği yüksek ola kremler kullamak, Perie bölgesii temizliğie öze göstermek, bölgeyi kuru tutmak, iç çamaşırlarıı sık sık değiştirmek ve ütüleyerek kullamak, Ciltte yaralama veya çizik oluşmuşsa sabulu su ile yıkamak ve heme sağlık kuruluşua başvurmak, İyileşme belirtisi göstermeye yaralar varsa ya da yarada ağrı, kızarıklık belirtileride artış varsa heme sağlık kuruluşua başvurmak. A z-difl Sa l Ka şekerii yüksek seyretmesi diyabetli bireylerde ağız ve diş sağlığıı olumsuz olarak etkileye bir durumdur. Kotrolsüz diyabette tükrük yüksek seviyede glikoz içerdiğide diş çürüklerie daha sık rastlaır. Diş etlerii sağlığı da hastalığı kotrolü ile yakıda ilişkilidir. Yüksek ka şekerii damarlar üzerideki olumsuz etkileri bilimektedir. Bu durum ka damarlarıı oksije taşıma ve atıkları uzaklaştırma kapasitesii azaltarak dokuları beslemesii olumsuz yöde etkiler ve dokularda efeksiyoa karşı direci düşürür. Buu yaıda bazı bakteriler glikoz oraı yüksek ola ortamlarda daha kolay Diyabetli hastalarda cilt bak m da öcelik cilt bütülü üü korumakt r. Cilt temizli ide l k su ve sabu (ph 5,5 ola sabular) kulla lmal ve ya l kremlerle yumuflat lmal d r. Cilt do ruda güefl fl da korumal d r. 184 GÜLHAN COŞANSU
ürerler. Bu edele tükrüğü daha fazla glikoz içere, efeksiyoa karşı direci azalmış ola diyabetliler diş ve dişeti hastalıkları içi daha riskli durumdadırlar. Bilidiği gibi efeksiyo da ka şekerii yükselte bir durumdur. Diyabetli hastalarda diş ve dişeti efeksiyoları egelleemediğide efeksiyou lokalize etmek güçleşir. Ketoasidoz ve sepsise kadar gide durumlarla karşılaşılabilir. Hastaı ağzıda kötü koku ve ağrıı yaısıra diş kaybı edeiyle çiğeme problemleri ve bua bağlı gastroitestial şikayetler ortaya çıkabilir. Diyabetli hastalar a z difl problemleri aç s da daha risklidir. Diyabetliler a z-difl bak m da elere dikkat etmeliler? Dişler güde e az 2 kez yumuşak bir diş fırçası kullaılarak ve dairesel hareketlerle, e az 3 dakika fırçalamalıdır. Diş fırçalama işlemide sora diş ipi kullaılarak diş araları temizlemelidir. Diş ipi kullaılırke dişetlerie fazla bası yapılmamalıdır. Bu işlem yapılırke hafif kaama olabilir, bu durum zamala düzelecektir. Kullaıla diş fırçası her 3 ayda bir değiştirilmelidir. Her 6 ayda bir düzeli olarak diş hekimi kotrolü yaptırılmalıdır. Diş hekimie gitmede bir gü öce yada o gü mutlaka ka şekeri kotrolü yapılmalıdır. İsüli kullaılıyorsa mutlaka dozuda ve zamaıda yapılmalıdır. Diş tedavileride sora yemek yeemeyeceği düşüülerek isüli dozu atlamamalıdır. Eğer tedavide sora ormal öğü yeemeyecekse kalori açığı sıvı içeceklerle kapatılmalıdır. Diyabetli hastalar tükürüklerideki fazla şeker edei ile ağızda oluşa matar efeksiyolarıa karşı daha savumasızdır- Her 6 ayda bir lar. Bu durum geelde dudakları birleşim yerleride çatlak ve kızarıklık ile ke- diflhekimie gidilmeli, dii belli eder. Eğer hasta sigara kullaıyorsa ve diş protezi varsa ağızda matar gidilmede öce Difl hekimie gelişimi daha da hızlaabilir. Ağızdaki mutlaka ka flekeri matar efeksiyolarıı tedaviside kotrolü yap lmal, ilaç tedavisii yaısıra sigaraı bırakılması ve protez bakımıa öze gösterilme- atlamamal d r süli dozu si, protezleri geceleri çıkarılması yarar sağlar. A z ve difl sa l korumas içi hasta metabolik kotrolüü çok iyi olmas, düzeli aral klarla a z-difl sa l kotrollerii yapt rmas ve bireysel bak m a öze göstermesi gereklidir. DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ 185
Seyahat İsalar gerek dilemek, eğlemek gerek iş amacıyla seyahat etmektedirler.diyabetli hastalar hastalıkları ile ilgili gerekli ölemleri alırlarsa sağlıklı isalar gibi seyahat edebilir. Diyabetli hastalar uzu yolculuklarda bazı problemlerle karşılaşabilir acak yolculuğa çıkmada öce yapıla plalama ile bu problemler e aza idirilebilir. Diyabetli bireyleri yolculuk öceside ve yolculuk s ras da dikkat etmesi gereke oktalar Yolculuk öcesi mutlaka sağlık kotrolü yaptırılmalı, Sağlık sigortası ile ilgili düzelemeler yolculuğa çıkmada tamamlamalı ve hasta sağlık karesii, sigorta kartlarıı mutlaka yaıa almalı, Yurtdışıa gidilecekse gidilecek ülkei koşullarıa göre aşı gerekiyorsa e az bir Yolculuk öcesi ay öce aşı yapılmalı, ruti sa l k kotrolü yapt rmak, Diyabet kimliği, telefo umaraları, hekimi adı, telefou, kullaıla ilaçları Diyabet kimli i adı ve dozuu yazılı olduğu bir kart mutlaka hastaı üzeride bulumalı, Yeterli miktarda (yedekleri ile birlikte) isüli, ejektör, ka ve idrar ölçüm çubukları, glikoz tabletleri, glukago, meyve suyu ve diğer malzemeler seyahat çatasıda bulumalı, Yolculuk uzu sürecekse alıması gereke kalori miktarıa uygu olarak yeterice yiyecek buludurulmalı, Uzu yolculuklarda meydaa gelecek saat farkı gözöüe alıarak isüli dozuda değişiklik yapmak gerekebilir. Bu durum daha öce hekim ile görüşülmelidir. İsüli, glikoz tabletleri, glukago ve diyabet ilaçlarıı buluduğu çata kesilikle bagaja verilmemeli, hastaı yaıda buludurulmalıdır. İsüli 2-8 C ola soğutucularda sakladığıda so kullama tarihie kadar (2 yıl ) bozulmada kalabilir. Deri dodurucular isülii yapısıı bozduğu içi kesilikle isüliler dodurulmamalıdır. İsüli sıcak yerlerde 15-25 C arasıda 1-2 ay bozulmada kalabilir.acak zorulu olmadıkça isüliler oda ısısıda bırakılmamalı, buzdolabıda saklamalı, yolculuk sırasıda süli çatas bagaja verilmemeli, hasta ya da bulumal d r Yolculuk s ras da 2 saatte bir mola verilmeli, hafif egzersiz yap lmal d r. ise isüli taşımak içi yapılmış ola termoslar kullaılmalıdır. tafl mak Yeterli ilaç ve t bbi malzeme buludurmak GEREK R 186 GÜLHAN COŞANSU
Diyabetli birey eğer kedi aracı ile yolculuk yapıyorsa 2 saatte bir mola vererek dilemeli kısa egzersizler ve yürüyüşler yapmalıdır. Eğer tre, uçak gibi araçlarla seyahat ediliyorsa ara ara kalkarak koltukları arasıda dolaşmalıdır. Tatil sırasıda rahat giysiler giyilmeli, ayakkabılar rahat olmalıdır. Doğruda güeş ışığıda sakımalı gözlük, şapka vb koruyucular kullamalı, kesilikle çıplak ayakla dolaşmamalıdır. Sigara Kulla m Sigara kullaımı pek çok hastalık içi öemli acak değiştirilebilir bir risk faktörüdür. Sigara koroer kalp hastalığı içi e başta gele risk faktörüdür. Diyabetli kişilerde kalp damar sistemi hastalıkları diyabetli olmayalara göre daha sık görülürke sigara içe diyabetlilerde bu risk daha da fazladır. Yaısıra sigara içimi edoje isüli salıımıda azalmaya ve periferik vazokostriksiyoa ede olur. Bu edele isüli kullaa diyabetli hastalarda subkuta uygulaa isülii emilimii geciktiği ve sigara tiryakileride isüli gereksiimii arttığı bildirilmektedir. Sigara içe tip 1 diyabetli hastalarda diyabetik efropati ve proliferatif retiopati içmeyelere göre daha sıktır. Diyabetik kadılarda var ola osteoporoz sigara içimi ile artar. Diş eti kaamaları ve efeksiyoları da sigara içe hastalarda daha sık görülür. Diyabetli hastalara sigarayı bırakmaları öerilir. Sigarayı bırakmak zor bir süreçtir. Profesyoel yardım alıabileceği gibi hastalar kedileri de buu başarabilirler. Sigaray b rakmak isteye hastalara öeriler Sigara içme alışkalığıızı iceleyi. Birkaç gü hagi durumlarda sigara içtiğiizi, hagi olayları sigara miktarıı arttırdığıı ot edi, Sigarayı bırakmaya karar verdiğiizde ve bıraktıkta sora sigara içtiğiiz durum ve ortamlarda uzak durmaya çalışı, Sigara içmediğiiz zamalar içi kediizi ödüllediri, Kediize bir tarih belirleyi ve o gü sigarayı bırakacağıızı yakılarııza ve arkadaşlarııza bildiri, Birlikte yaşadığıız isalarda ve arkadaşlarıızda bu kouda yardım isteyi. Evde sizi buluduğuuz ortamlarda sigara içilmemesii, size sigara ikram etmemelerii rica edi. Daha öce sigarayı bırakmış ola arkadaşlarıız varsa olarla görüşü. Diyabetli hastalarda sigara içimi kroik komplikasyolar oluflumuu h zlad r r.! UNUTMAYIN Sigaray b rakmak kadar yeide sigaraya bafllamamak da öemlidir. Sigarayı bırakmak istediğiizi yada bıraktığıızı sağlık ekibi ile paylaşı. DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ 187
Yafll l kta Diabetes Mellitus Yaşlılık, isa orgaizmasıda zamaa bağlı olarak oluşa, yavaş seyirli ve geriye döüşümü olmaya değişiklikler olarak taımlamaktadır. Yaşlama ile ilişkili bir hastalık olarak kabul edile diabetes mellitus ve bozulmuş glikoz tolerasıı prevalası yaşla birlikte artmaktadır. Diabetes mellitusu yaşlılarda teşhis edilmesi geellikle geç olmakta ya da pek çok hasta taı almada hayatıı kaybetmektedir. Çeşitli çalışmalarda 65 yaş üstü diyabet prevalası %10-30 arasıda değişe oralarda bildirilmektedir. Yaşlılıkta ortaya çıka diyabet isüli kullaımıı gerektirse de geellikle tip 2 diyabettir. Yaşlılarda diyabeti taısı içi spesifik taı değerleri yoktur. Taı kriterleri Düya Sağlık Örgütü ü (DSÖ) belirlediği değerlerdir (Bkz Bölüm 2). Yaşlılarda diyabeti kliik özelllikleri geellikle belirgi değildir. Çoğu kez hasta başka kroik ve / veya akut hastalıklar edeiyle hekime başvurduğu zama taı kour. Hastayı hekime götüre hastalıklar geellikle kardiyovasküler hastalıklar ve ürier sistem hastalıkları gibi diyabetle ilişkili durumlardır. Yafll larda diyabeti tedavisi farkl l k gösterir mi? Yaşlı bireylerde diyabet tedavisi farklı özellikler gösterir. Tüm hastalarda olduğu gibi yaşlı hastalar da bireysel olarak değerledirilerek yaşam tarzı, alışkalıkları, çevre koşulları ve sosyal destek sistemleri gözöüe alımalı ve tedavi bireyselleştirilmelidir. Tedavide ilk yaklaşım hastaı mevcut tıbbi durumuu ve yaşam bekletisii dikkatle değerledirmektir. Yafll larda ilaç ve isüli tedavisi as l yap lmal d r? Yaşlı bireyler birde fazla kroik hastalık edeiyle çok sayıda ilaç kulladıklarıda ilaç tedavisii düzelemesi oldukça öemlidir. İlaç tedavisi düzeleirke mutlak edikasyo Tip 2 Diyabet prevalas yaflla birlikte artar. Yafll bireylerde baflka kroik hastal klar varl diyabet tedavisii güçlefltirir Yafll larda e öemli soru çoklu ilaç kulla m d r aramalıdır. Yaşlı hastalar geellikle yalız yaşadıklarıda ve görme problemleri olduğuda ilaçları düzeli alımasıda pek çok problemle karşılaşabilir. Yaşlı hastaları tedaviside isüli kullaımı çok pratik olmasa da baze kullaılması gerekebilir. Osteoartrozu ve görme problemleri ola, çok zayıf ola yaşlıları isüli kullamaları oldukça güçtür. Eğer hastaı mutlak isüli kullaması gerekli ise hastaya isüli yap- 188 GÜLHAN COŞANSU
ma tekiği öğretilmeli, bu kouda aile üyeleride yardım istemeli, evde ka şekeri izlemelidir. Yaşlılarda geellikle orta ve uzu etkili isüliler tercih edilmektedir. Yafll larda t bbi besleme tedavisii esaslar elerdir? Diyabeti temel tedavi presipleride biri ola tıbbi besleme tedavisi yaşlılarda daha da öem kazaır. Besleme tedaviside temel amaç, kalori alımıı azaltmak, kilo kotrolüü sağlamak ve lipid pofilii düzelemektir. Obez yaşılarda kalori kısıtlaması ve kilo kaybı hastalığı tedaviside yarar sağlar. Bua karşı yaşlılıkta kalori ihtiyacı azaldığı içi kilo kaybıı sağlamak kolay değildir. Buula birlikte obez olmaya yaşlılarda kilo kaybı istemeye souçlara yol açabilir. Diyet tedavisie başlamada öce hastaı bireysel özellikleri ve çevre şartları dikkate alımalıdır. Hastaları tat, koku duyuları, yemek hazırlama şartları, alışveriş olaakları ve sosyal destek sistemleri mutlaka sorgulaır. Yalız yaşaya yaşlılarda alışveriş yapmada, yiyecekleri eve taşıma ve hazırlamada zorluklar olabileceğide bu hastalar hipoglisemi yöüde daha dikkatli izlemelidir. Diyet tedavisie karar verildiğide mutlaka hasta ile işbirliği sağlamalı ve hasta bu kouda eğitilmelidir. Yaşlı hastaları besleme rejimleri basit ve alaşılır olmalıdır. Yafll larda egzersiz program as l olmal d r? Diyet kadar öemli bir kou da egzersizdir. Egzersiz her hastaı fiziksel yeterlilik durumua ve ihtiyaçlarıa göre plalamalıdır. Besleme tedavisie eklee düzeli egzersiz isülie duyarlılığı arttırarak glisemi kotrolüü olumlu yöde etkiler. Yürüyüş yaşlı hastalar içi e ideal egzersiz türüdür ve haftada 3 kez 30-45 dakikaya ulaşıcaya kadar aşamalı olarak arttırılmalıdır. Acak kas-iskelet sistemi problemleri yaşlılarda daha fazla görüldüğüde buu sağlamak her zama kolay olmayabilir. Egzersizi glisemi kotrolü, kilo, ka basıcı ve lipid profilie olumlu etkileri olmasıı yaıda yaşlı hastalar içi T bbi besleme tedavisi bireysel olarak plalamal d r. Yafll hastalar besleme program basit ve alafl l r olmal d r. Yafll diyabetlilerde e ideal egzersiz türü yürüyüfltür. Egzersize bafllamada öce ayr t l fiziksel de erledirme yap lmal d r. bazı riskler de sözkousudur. Ai kardiyak ölüm, ayak ve eklem yaralamaları, hipoglisemi gibi riskler mutlaka göz öüde buludurulmalıdır. Diyabetli yaşlılarda sessiz iskemi prevalasıı yüksek olması edeiyle egzersiz öerilmede öce egzersiz tolerası ayrıtılı olarak değerledirilmelidir (Bkz. Bölüm 4). DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ 189
Diyabette Hipertasiyo Diabetes mellitus yaygı bir metabolik hastalıktır ve diğer bir kardiyovasküler risk faktörü ola hipertasiyola birlikte olma eğilimi güçlüdür. Diyabetik hastaları yarısı hastalığı seyri sırasıda hipertasif hale gelirler. Primer hipertasiyolu hastaları da yaklaşık %15 ide diabetes mellitus vardır. Hipertasiyo edir? Hipertasiyo (HT) 18 yaş üstü bireylerde arter ka basıcıı e az iki ölçüm ortalamasıı sistolik 140 mmhg, diastolik 90 mmhg ve üzeride olmasıdır. Amerika Birleşik Ulusal Komitei 1997 yılıda yayılaa VI. Raporuda (JNC VI) ka basıcı aşağıda belirtildiği gibi sııflamıştır. DSÖ bu sııflamayı kabul etmiştir. Tablo 16.1. Erişkilerde Ka Basıcı Sııflaması Kategori Sistolik (mmhg) Diastolik (mmhg) Optimal <120 <80 Normal <130 <85 Yüksek-Normal 130-139 85-89 Hipertasiyo Evre 1 (hafif) 140-159 90-99 Evre 2 (orta) 160-179 100-109 Evre3 (ciddi) 180 110-119 Ka bas c as l ölçülmelidir? Güümüzde hipertasiyo taısıda kullaıla ka basıcı ölçüm tekiği, sfigmomaometre kullaımıa dayalı Korotkoff Tekiği dir. Bı tekikle ka basıcı ölçümüde şu koşullar yerie getirilmelidir. 1. Hasta e az 5 dakika dilemiş, koluu sıka giysileri varsa gevşetilmiş, ölçüm öceside e az 30 dakika kahve ve sigara içmemiş olmalıdır. Ölçüm yemekte e az 30 dakika sora yapılmalıdır. 2. Ö kol çukuru kalp hizasıda olacak biçimde kol desteklemelidir. 3. Ölçüm sırasıda hastaı sırtı bir desteğe dayamalıdır. Birey bir sadalyede yada koltukta oturmalıdır. 4. Cihazı maşou, moometre basıcı abzı kaybolduğu oktaı 30 mmhg üzeride olacak biçimde şişirilmelidir. Basıç 2 mmhg / saiye hızıda düşürülmeli, maşo hızla boşaltılmamalıdır. Bu arada steteskopla korotkoff sesi dilemelidir. Sesleri ilk duyulduğu değer sistolik ka basıcıdır. Sesi kaybolduğu aı basıcı da diastolik ka basıcıdır. 190 GÜLHAN COŞANSU
5. E az iki dakika ara ile iki ölçüm yapılmalı ve ortalaması alımalıdır. 6. Ka basıcı her iki kolda da ölçülmeli ve yüksek ola taraf değerledirmeye alımalıdır. 7. Kullaılacak maşou ebatları öemlidir. Kullaılacak maşou erişki hastalar içi 12x35 ebatlarıda olması öerilmektedir. Ayrıca çocuklar, çok zayıf ve obez hastalar içi farklı ebatlarda maşolar kullaılmalıdır. 8. Aeroid moometreleri (kliiklerde e sık kullaıla) kalibrasyo hataları olabileceği uutulmamalıdır. Maometre göstergesi 0 gösterse bile bir kaç ayda bir kalibrasyoları yapılmalıdır. Diyabetli hastalarda ideal ka bas c de eri e olmal d r? Diyabetli hastalarda ka basıcıı maksimum 130/80 mmhg olması hedefleir. Bu değer hastaı durumua göre daha da aşağılara çekilebilir. Ka basıcı e kadar düşük olursa kroik komplikasyoları gelişimii o kadar yavaş olduğu bildirilmektedir. Diyabetiklerde hipertasiyo tedavisi as l yap l r? Diyabetli bireylerdeki hipertasiyo tedavisi diyabetik olmaya bireylerdeki tedavide farklı değildir. Hipertasiyo tedavisii başıda farmakolojik tedavide öce yaşam tarzı değişiklikleri ile ka basıcı kotrol edilmeye çalışılır. Bu değişikliklikler, Kilo kotrolü Hiperglisemii kotrolü Düzeli egzersiz Tuz alımıı kısıtlaması Alkol alımıı azaltılması Sigarayı bırakmak Stresle başetmeyi öğremektir. Yaşam biçimi değişiklikleri ile birlikte hala ka basıcı kotrolü sağlaamıyor ve ka basıcı 140/90mmHg üzeride izleiyor ise hekim öerisi ile atihipertasif ilaç tedavisi başlaır. Hipertasiyoda diyet tedavisi as l olmal d r? Ka bas c ölçümü s ras da, Diyabetli hastalarda ortaya çıka hipertasiyou e öemli edeleride biri sodyum retasiyoudur. Bu edele diyette temel presip tuz kısıtlamasıdır. Hipertasif hastaları alması öerile gülük tuz miktarı e fazla 6 gram civarıdadır. Bu miktar yaklaşık bir çay kaşığı kadardır. A- Ölçümde öce hastay mutlaka dilediri, Ölçüm s ras da hasta koluu s ka giysileri gevfleti ve kolu destekleyi Uygu ebatta maflo seçi, E az 2 ölçüm yap p ortalamas al, Cihaz kalibrasyouu kotrol edi Yaflam biçimi de ifliklikleri; Kilo kotrolü Ka flekerii düzelemesi Egzersiz Tuz k s tlamas Alkol/ sigara b rak lmas Stresle bafletme DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ 191
cak burada uutulmaması gereke bir okta hazır gıdalarla alıa tuz miktarıdır. Bu gıdalar özellikle koserve türü besiler, işlemiş ve dodurulmuş besilerdir. Gıdaları doğal olarak içerdiği tuz edeiyle, hiç tuz eklemede pişirile yemeklerle bile güde 3 gram civarıda tuz alıır. Hipertasif hastaları özel tuzsuz ekmek tüketmesie gerek yoktur. Acak kesilikle sakıılması gereke bazı besiler vardır. Bular; koserveler, tuzlu balık, turşu-salamura, ev salçası, tuzlu zeyti,peyir, salam-sosis gibi hazır gıdalar ve tuzlu kuruyemişlerdir. Ayrıca, made sodası, gazoz, kola gibi içecekleri de tuz içerdiği uutulmamalıdır. Diyabet ve hipertasiyou temel tedavi ilkeleride biri de kilo kotrolüdür. Hasta şişmasa zama içide fazla kilosuu vermeli, ormal kiloda ise kilo almamalıdır. Diyabet ve hipertasiyo koroer kalp hastalıkları içi major risk faktörleridir. Bu hastalarda damar yapısı bozulduğu içi diyette alıa kolesterol miktarı çok öemlidir. Hastalar diğer diyet öerileri ile birlikte kolesterol ve doymuş yağda fakir beslemelidirler (Bkz. Bölüm 3). Hipertasif hastalar egzersiz yapabilir mi? Hipertasiyou hem tedaviside hem de ölemeside düzeli egzersiz öemlidir. Hipertasif hastalar içi e uygu egzersizler, yürüyüş, bisiklete bime ve yüzmedir. Bu egzersizler hem glisemi regülasyouu hemde ka basıcıı düzeler. Egzersiz haftada e az 3 kez yapılmalı ve 30-40 dakikaya kadar çıkarılmalıdır. Ka basıcı çok yüksekse egzersiz ertelemelidir. Turflu, salamura Tuzlu zeyti, zeyti ezmesi Tuzlu kuruyemifller Koserveler Kesilikle Tüketilmemelidir Diyabetli ve Hipertasiyolu hastalara, yürüyüfl, yüzme ve bisiklete bime gibi çok zorlay c olmaya egzersizler öerilir. Kediizi Kotrol Ediiz 1. Diyabetli bireyleri cilt bak m da öcelikle dikkat edilmesi gereke durumlar elerdir? 2. Diyabetli bireylerde a z-difl problemleri as l öleir? 3. Diyabetli bireyleri seyahat koflullar elerdir? 4. süli kullaa diyabetlilerde sigara isüli gereksiimii as l etkiler? 5. Yafll diyabetlilerde t bbi besleme tedavisii temel amaçlar elerdir? 6. Diyabetliler içi ka bas c de eri e fazla e kadar olmal d r? 192 GÜLHAN COŞANSU
KAYNAKLAR 1. Altutaş,Y.: Yaşlılık ve Diabetes Mellitus. Ed:M. Yeigü, Her Yöüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitabevi, İstabul (2.Baskı), 2001. 2. Arık, N.: Diyabette Hipertasiyo. Ed. M. Arık, N. Korkmaz. Hipertasiyo. Format Matbaacılık, İstabul, 1999. 3. Arık, N.: Hipertasiyo ile yaşamak. Sata Farma İlaçları yayıı, Otak Ofset, 1998. 4. Arık, N.: Giriş, taımlamalar ve ka basıcı ölçümü. Ed. M. Arık, N. Korkmaz. Hipertasiyo. Format Matbaacılık, İstabul, 1999. 5. Atabek, T.: Şeker Hastalığıı Yöetimi. Kaya Matbaacılık, İstabul, 1995. 6. Diyabetliye geel sağlık öerileri. İstabul Üiversitesi Hasta Okulu Yayıları III-7, İstabul. 7. Ersoy, L., Balaba, D.: Diabetes Mellitus ve deri. Ed:M. Yeigü, Her Yöüyle Diabetes Mellitus.Nobel Tıp Kitabevi, İstabul (2.Baskı), 2001. 8. İmamoğlu, Ş., Akalı, S., Yılmaz, M,T.: Diyabet ve Siz. Eskort İletişim A.Ş, Asist Reklam Ajası,İstabul, 2001. 9. İsüli kullaa diyabetli yolculuk ve tatile asıl hazırlamalı?. Novo Nordisk Diyabet Servisi yayıı, İstabul. 10. İsülie bağımlı olmaya diyabetiklere diyabetle yaşam öerileri. Hoechest Mario Rousel Sa. ve Tic. A.Ş. yayıı, 1999. 11. Kamel, N.: Diabetli hastalarda eğitim, diyet, egzersiz ve oral atidiyabetik tedavi. Ed. G, Erdoğa, Gücel Bilgiler Işığıda Tüm Yöleriyle Diabetes Mellitusu Tedavisi Kitabıda, Bilimsel Tıp Yayıevi, Akara, 1997. 12. Kamel, N.: Diabetes mellitus ve hipertasiyo. Marmara Diyabet Grubu Diyabet Bültei, Cilt:1, Sayı:1. 13. Koruga,Ü., İmamoğlu, Ş., Yılmaz, M.T., Hatu, Ş.,Özer, E.: Eczacılar İçi Gücel Bilgiler Işığıda Diyabet.Gri Tasarım,İstabul, 1999. 14. Koyla N.: Yüksek tasiyou bulua kişilerde yapılması gereke yaşam tarzı değişiklikleri., Pfizer İlaçları Yayıı. 15. Our,Ö.D.: Diyabet ve ağız sağlığı, Diyabet, Sayı:4,İstabul, 1999. 16. Özyazar M.: Diabet ve Yolculuk,Diabet, Sayı: 1, 1998. 17. Tayeri, F.: Sigaraı Hormolar Üzerie Etkisi. Ed.A. Tür Sigaraı Sağlığa Etkileri ve Bırakma Yötemleri,Logos Yayıcılık,1995. 18. Yaşlılar ve Tip 2 Diyabet. Servier İlaç ve Araştırma A.Ş. Yayıı. 19. Yeigü, M. : Diabetik sedromlar ve hipertasiyo.. Ed:M. Yeigü,Her Yöüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitabevi, İstabul (2.Baskı), 2001. DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ 193