SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ÖNSÖZ 7 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR CETVELİ 19 KAYNAKÇA 23 GİRİŞ 41 BİRİNCİ BÖLÜM SİGORTA KAVRAMI, SİGORTA SÖZLEŞMESİ VE SİGORTA ARACILIĞI FAALİYETİ 1. SİGORTA KAVRAMI 47 I. Tanım 47 II. Faydaları ve Sakıncaları 48 III. Türleri 49 2. SİGORTA HUKUKUNDA SÖZLEŞME ÖNCESİ DÖNEM 54 I. Sözleşmenin Kurulması 55 II. Sözleşme Görüşmeleri 57 III. Sigortacılık Alanında Görüşmelerin Başlaması ve Sürdürülmesi 60 3. SİGORTA SÖZLEŞMESİ 63 I. Tanımı, Hukukî Niteliği, Tarafları ve Unsurları 63 A. Tanımı 63 B. Hukukî Niteliği 64 C. Sigorta Sözleşmesinin Şekli ve Sözleşmeyi Tevsik Edecek Belgeler 67 D. Sigorta Sözleşmesinin Tarafları 69 1. Sigortacı 69 2. Sigorta Ettiren 70 E. Sigorta Sözleşmesinin Unsurları 72 II. Sigorta Sözleşmesinin Özellikleri 73 A. Rızaî Nitelikte Olması 74 B. Sürekli Borç İlişkisi Meydana Getiren Sözleşmelerden Olması 74
C. Azami İyiniyete Dayalı Bir Sözleşme Olması 74 D. Tesadüfe Bağlı Sözleşme Olması 75 E. Sigorta Sözleşmelerinin Tüketici Sözleşmesi Niteliği 75 1. Genel Olarak 75 2. Sigorta Sözleşmelerinin Niteliği 76 III. Sigortacı ve Sigorta Ettirenin Sözleşmeden Doğan Borçlan 78 A. Sigortacının Borçları 78 1. Riziko Taşıma (Sigorta Himayesi) Borcu 78 2. Sigorta Poliçesi Verme Borcu 80 B. Sigorta Ettirenin Prim Ödeme Borcu 80 IV. Sigorta Sözleşmesinde Tarafların Külfetleri 83 A. Sigorta Ettirenin Külfetleri 83 1. İhbar Külfeti 83 2. Koruma ve Tedbir Alma Külfeti 84 3. Muayene Ettirme Külfeti 85 B. Sigortacının Külfetleri 85 4. SİGORTA ARACILARI 86 1. Sigorta Aracılığı Kavramı 86 A. Genel Olarak Sigorta Aracılığı 86 B. Aracıların İşlevi ve Önemi 87 C. Hukukî Düzenleme 89 1. Türk Hukukunda 89 2. Avrupa Birliği Hukukunda 89 3. Alman Hukukunda 91 a) Genel Olarak Aracılık Kavramı 91 b) Sigorta Aracıları 93 aa) Acente (Vertreter) 94 bb) Tellal (Makler) 96 4. İsviçre Hukukunda 97 a) Acente 97 b)broker 98 II. Türk Hukukunda Sigorta Aracılarının Türleri 100 A. Acente 101 1. Genel Olarak 101 2. Sigorta Acentesinde Aranılan Özellikler 102 3. Sigorta Acentesinin Hukukî Niteliği 103 10
4. Sigorta Acentesinin Haklan ve Borçları 104 5. Sigorta Acentesinin Yetkileri 107 B. Broker 107 1. Genel Olarak 107 2. Sigorta Brokerinin Unsurları 108 3. Sigorta Brokerinin Hukuki Niteliği 110 İKİNCİ BÖLÜM SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TARİHİ GELİŞİMİ VE SEBEPLERİ 5. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ. I. Genel Olarak II. Yükümlülük ve Külfet Kavramları. A. Yükümlülük B. Külfet C. Kavramların Hukukî Niteliği. 1. Yükümlülüğün Hukukî Niteliği 121 2. Külfetin Hukukî Niteliği 121 3. Değerlendirme 124 III. Aydınlatma Fiili ve Terminoloji Sorunu 126 IV. Aydınlatma Yükümlülüğünün Tanımı ve Hukukî Niteliği 128 V. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Edilmesi 129 A. Kişiler (Aydınlatma Yükümlüsü ve Muhatabı) 129 B. Aydınlatma Yükümlülüğünün Konusu 130 1. Genel İşlem Şartlarında Aydınlatma Yükümlülüğünün İfası 131 a) Genel Olarak 131 b) Genel İşlem Şartlarının Tanımı, Hukukî Niteliği, Fayda ve Sakıncaları 133 c) Özellikleri ve Tüketiciye İzah Edilmesi 136 d) Müzakere Edilmesi 138 e) Müşterinin Genel İşlem Şartlarını Kabul Etmesi ve Şartların Denetimi 141 f) Genel İşlem Şartlarının Sözleşme Özgürlüğü ile İlişkisi 143 2. Karşı Tarafın İradesini Etkileyecek Önemli Olayların Bildirilmesi 145 13 13 14 15 19 11
3. Sözleşmenin Geçerlilik Şartları Hakkında Bilgi Verilmesi 145 4. Sözleşmeyi Sona Erdirme İmkânları Hakkında Açıklama Yapılması 146 5. Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları Hakkında Bilgi Verilmesi... 147 C. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Zamanı 147 IV. Aydınlatma Yükümlüğünün Sınırları 149 A. Ahlaka Aykırılık ve Aydınlatma 150 B. Açıklamaların Sınırı 151 V. Değerlendirme 153 6. SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN HUKUKİ NİTELİĞİ VE TARİHİ GELİŞİMİ 154 1. Hukuki Niteliği 154 II. Tarihi Gelişimi 155 A. Türk Hukuku 155 B. Alman Hukuku 159 C. İsviçre Hukuku 164 D. Avrupa Birliği Hukuku 168 III. Tarihsel Sürecin Değerlendirilmesi 169 7. SİGORTA ETTİRENİN AYDINLATILMASININ SEBEPLERİ 171 I. Ekonomik Sebepler 172 A. Sigorta Pazarının Özellikleri 172 B. Ürün Bağlamında Sigortanın Özellikleri 172 1. Sigortanın Soyut Hukukî Ürün Olması 173 2. Hizmet Edimi Karakteri 174 3. Sigorta İlişkisinin Sürekliliği 176 4. Sigortanın Seri Şekilde Üretilmesi 177 II. Sosyal Sebepler 178 A. Tüketicinin Korunması 178 1. Genel Olarak 178 2. Tüketicinin Korunmasında Aydınlatma Yükümlülüğünün Rolü 181 3. Sigortacılık Alanında Tüketicinin Korunması 182 B. Sosyal Devlet (Refah Devleti) İlkesinin Gerçekleşmesine Katkıda Bulunması 182 III. Hukukî Sebepler 184 12
A. Sözleşme Taraflarının Rasyonel Karar Almasının Sağlanması 184 B. Sözleşme Özgürlüğünün Gerçekleşmesine Katkıda Bulunması 184 III. BÖLÜM SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜ İFA ETMESİ 8. YÜKÜMLÜLÜĞÜN KAPSAMI VE İFA EDİLMESİ 187 I. Yükümlülüğün Kapsamı 187 A. Bilgilendirme {Information) 191 1. Bilgilendirmenin Amacı 191 2. Bilgilendirmenin Sınırı 193 3. Bilgilendirmenin Kapsamı 194 a) Kişi Bakımından Kapsam 194 b) Konu Bakımından Kapsam 197 4. Bilgilendirmenin İçeriği 200 a) Genel Olarak 201 b) Mal Sigortalarında Verilmesi Gereken Bilgiler 203 aa) Sigortacı ve Acenteye İlişkin Açıklamalar 203 bb) Sigorta Sözleşmesine İlişkin Genel Açıklamalar 204 cc) Sigorta Sözleşmesi Kapsamındaki Teminatlara ve Özel Şartlara İlişkin Açıklamalar 210 aaa) Teminatlar 210 bbb) Sigorta Özel Şartları 212 dd) Sigortalanan Rizikoya İlişkin Açıklamalar 216 ee) Tazminata İlişkin Açıklamalar 217 c) Hayat Sigortalarında Verilmesi Gereken Bilgiler 221 aa) Sigortacı ve Acenteye İlişkin Açıklamalar 222 bb) Teminata İlişkin Açıklamalar 222 cc) Kesintiler ve Vergi Uygulamasına İlişkin Açıklamalar 225 dd) Sigorta Sözleşmesine İlişkin Genel Açıklamalar 226 ee) Sigortacının Ödeme Yapmasına İlişkin Açıklamalar...229 ff) Diğer Hususlara İlişkin Açıklamalar 230 d) Mukayeseli Hukukta Bilgilendirmenin İçeriği 230 13
B. Danışmanlık Yapma (Beratung) 234 1. Amacı 235 2. Kapsamı 236 3. Konunun Pozitif Hukukta Düzenlenişi 237 M. Yükümlülüğün İfa Edilmesi 239 A. İfanın Şekli 239 1. Bilgilendirme Formu 240 2. Karşı Karşıya Olanlar Arasında Kurulan Sözleşmelerde 242 a) Tek Sözleşme Yapılması Halinde 242 b) Paket Poliçe Uygulaması Halinde 244 3. Karşı Karşıya Olmayanlar Arasındaki Sözleşmelerde 245 a) Genel Olarak Elektronik Sözleşmeler 245 b) Sigorta Sözleşmeleri 248 B. İfanın Zamanı 252 C. Bilgilendirmenin Yazılı Yapılması Zorunluluğunun Sözleşmenin Şekline Etkisi 254 D. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Edildiğinin İspatı 255 E. Yükümlülüğün İfa Edilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 258 III. Bilgilendirmenin Reddedilmesi 260 IV. Aydınlatma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesinin Sigorta Sözleşmesindeki Haksız Şartlara Etkisi 262 V. Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğünü Yerine Getirmesinin Sigorta Ettirenin Sözleşme Kararına Etkisinin Değerlendirilmesi 262 9. AYDINLATMA YÜKÜMLÜSÜ VE MUHATABI 264 I. Aydınlatma Yükümlüsü 264 A. Sigortacı 264 B. Sigorta Aracıları 265 C. Birden Çok Sigorta Halinde Yükümlünün Belirlenmesi 269 1. Müşterek Sigorta 269 2. Çifte Sigorta 270 3. Kısmi Sigorta 271 II. Aydınlatma Muhatabı 272 A. Sigorta Ettiren 272 B. Sigorta Ettirenin Temsilcisi 272 C. Sigorta Sözleşmesine Taraf Olmayan Üçüncü Kişiler 273 14
1. Sigortalı 273 2. Lehtar 274 D. Sigortalı Malı İktisap Eden 274 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİNİN HUKUKİ SONUÇLARI 10. SİGORTACININ SÖZLEŞME ÖNCESİ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ SAYILAN HALLERİN BELİRLENMESİ 279 I. Genel Olarak 279 II. Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlali Halleri 279 A. Aydınlatma Yükümlülüğünün Hiç Yerine Getirilmemesi 280 B. Aydınlatma Yükümlülüğünün Gereği Gibi Yerine Getirilmemesi 280 1. Sigortacının Verdiği Bilgilerin ve Tavsiyelerinin Yanlış Olması 281 2. Sigortacının Eksik Bilgi Vermesi 285 3. Sigortacının Gereğinden Fazla Bilgi Vermesi 287 III. Sigorta Aracılarının Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlaline Etkisi 288 11. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ HALİNDE SİGORTA ETTİRENİN SAHİP OLDUĞU HAKLARIN DOGMATİK TEMELİ 292 I. Sözleşme Varsayımına Dayanan Sorumluluk 293 A. Ortaya Çıkışı ve Uygulanması 293 B. Sigorta Hukukunda Sözleşme Teorisi 295 II. Dürüstlük Kuralı ve Hareketli Sistem 297 A. Dürüstlük Kuralı 297 B. Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğü ile Dürüstlük Kuralının İlişkisi 298 1. Dürüstlük Kuralının Etkisi 299 2. Dürüstlük Kuralına Göre Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğünün Şartları 300 a) Taraflardan Birinin Önemli Bir Hususu Bilmesi veya Bilmesinin Gerekmesi 302 15
b) Sözleşme Görüşmecisinin Objektif Olarak Fark Edilebilir Nitelikte Bilgi İhtiyacının Bulunması 303 c) Bilgilendirmenin Muhatabın Sözleşmeyle İlgili Kararında Önemli Etkisinin Bulunması 305 d) Bilginin Meslekî veya Ticarî Bir Sırla İlgili Olmaması 306 C. Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğü Bakımından Hareketli Sistem 308 III. Güven Sorumluluğu 310 A. Kavram 313 B. Sorumluluğun Şartlan 314 1. Güvenin İlişkisinin Varlığı 315 2. Muhatabın Duyduğu Güvenin Korunmaya Değer Olması 316 3. Sorumluluğun İsnat Edilebilmesi 318 C. Sorumluluğun Sonuçları 319 D. Değerlendirme 320 IV. Sözleşme Öncesi Kusura Dayalı Sorumluluk (Culpa in Contrahendo) 321 A. Sorumluluğun Temel Düşüncesi 323 B. Sorumluluğun Hukukî Niteliği 324 1. Haksız Fiil Teorisi 325 2. Sözleşme Teorisi 326 3. Kendine Özgü Sorumluluk Görüşü 327 C. Sorumluluğun Unsurları 329 D. Sorumluluğun Sonuçları 331 E. Culpa in Contrahendodan Doğan Sorumluluğun Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğü Bakımından Uygulanma İmkânı 332 V. Geleneksel Güven Sorumluluğu 334 A. Genel Olarak 334 B. Benzer Sorumluluk Türleriyle Karşılaştırılması 337 C. Sorumluluğun Şartlan 339 D. Sorumluluğun Sonuçları 344 VI. Sigortacının Aydınlatma Yükümlülüğünü İhlalinin Dogmatik Temeli Bakımından Değerlendirilmesi 345 16
12. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ HALİNDE SİGORTA ETTİRENİN SAHİP OLDUĞU HAKLAR 351 I. Sigorta Ettirenin Tazminat Talep Hakkı 351 A. Şartlan 352 B. Kapsamı : 355 II. Sigorta Ettirenin Sözleşmeyi Fesih Hakkı 357 A. Şartlan 358 B. Sonuçları 362 III. Ticaret Kanunu Tasarısında Sigorta Ettirene Tanınan İtiraz Hakkının Değerlendirilmesi 363 IV. Sigorta Ettirenin Sahip Olduğu Hakların Tabi Olduğu Zamanaşımı 366 SONUÇ 371 EKLER I. SİGORTACININ AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNE İLİŞKİN TÜRK TİCARET KANUNU TASARISINDAKİ DÜZENLEME 379 II. ALMAN SİGORTA SÖZLEŞMELERİ KANUNU'NUN KONUYLA İLGİLİ HÜKÜMLERİ 381 III. İSVİÇRE SİGORTA SÖZLEŞMELERİ KANUNU'NUN KONUYLA İLGİLİ HÜKÜMLERİ 386 IV. MAL SİGORTALARINA İLİŞKİN BİLGİLENDİRME FORMU 388 V. HAYAT SİGORTALARINA İLİŞKİN BİLGİLENDİRME FORMU 390