OPAL YAYINCILIK (HAPPY KIDS) PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ FİKİR GELİŞTİRME TEKNİKLERİ Ali ULUSOY 2013 WWW. H A P P Y K I D S. C O M. TR
2 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ BÖLÜM 2 FİKİR GELİŞTİRME TEKNİKLERİ Farklı düşüncelerden yararlanmayı bilmiyorsanız kendinizi geliştiremezsiniz, başkalarını da oyunun içine dahil etmezseniz eksik kalırsınız. Farklılıklara saygı duymazsanız ve farklılıklardan beslenmezseniz başarılı ve mutlu olmanız, sorun çözme beceriniz gelişmez 2
3 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ FİKİR GELİŞTİRME TEKNİKLERİ BU BÖLÜMDE NELER ÖĞRENECEĞİZ? Bu bölümde farklı düşünce geliştirme yöntemleri öğrenilecektir. Uygulamalarla da düşüncelerin farklı bakış açıları ile zenginleştirilmesi sağlanacaktır. Beyin fırtınası (Brain storming) Beyin haritaları (Mind mapping) Swot analizi Dünya Kahvesi (World cafe) Nominal grup tekniği 5N1K Sebep- sonuç diyagramı Altı şapkalı düşünme tekniği Beyin fırtınası (Brain storming): Osborn tarafından her tür eleştirel değerlendirmenin, kişilerin yaratıcılık ve imajinasyonunu engellediği gerekçesiyle uygulamaya konan Beyin Fırtınası etkinliği, tartışma becerilerinin ön plana çıkarılarak sorun çözme becerilerini geliştirmeye yönelik olarak uygulanan bir tekniktir. 1 Beyin fırtınası etkinliğinin, yaratıcı düşünme ve imgeleme sağlaması için dört temel koşulu sağlaması gerekir: 1. Eleştiri, kapı dışında bırakılır. Kişinin hayal gücünü kullanabilmesi ve zihninde imgeleme yapabilmesi için düşüncelerinin yargılanacağı endişesinden uzak olması gerekir. 2. Sınırsız düşünme. Üretilen fikirlerin acayip olmasından çekinilmez, aksine bu tür fikirler teşvik edilir. Acayip fikir ve düşünceler, yeni çözüm yollarının ortaya çıkmasına yardımcı olur. 3. Nicelik aranır. Temel prensip, mümkün olduğunca çok sayıda fikir üretmektir. Amaç, iyi bir çözüm bulma olasılığını arttırmaktır. 4. Kombinasyon ve gelişme aranır. Bu şekilde, düşünce listesi daha da uzar. Beyin fırtınası seansında; bireyler birbirlerinin fikirlerinden etkilenerek, esinlenerek değişik imgelemeler yaratacaklardır. 2 Beyin fırtınasının üç temel aşaması vardır: 1) Düşünce üretimi (Idea Generation Stage), 2) Düşüncelerin sınıflanması (Idea Classification Stage) 3) Düşüncelerin değerlendirmesi (Idea Evaluation Stage) aşaması olmak üzere beyin fırtınasının üç temel aşaması vardır. 3 BEYİN FIRTINASINI NE ZAMAN KULLANABİLİRİZ? Misyon, vizyon ve gelişim hedeflerini belirlerken, Fazla sıklıkla toplanmayan gruplarda fikir üretiminde, Büyük değişim yaratacak fikirleri ortaya çıkarmak için, Personele görüşlerini açıklama fırsatı yaratmak için, Eleştiriyi formülleştirmek için, Görüş birliğine ulaşmak için, Problem çözümünde, Yaratıcı fikirler üretmede. 1 http://www.tuzder.org/beyin_firtinasi_teknii-639_tr_lc.html (05.08.2013) 2 mail.baskent.edu.tr/~20894648/beyin r nasi ( ).doc (05.08.2013) 3 http://www.tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2003_cilt1/sayi_3/341-353.pdf(05.08.2013) 3
4 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ NASIL UYGULARIZ? Her grup üyesi her turda yalnız bir fikir söyler, Fikirler sıra ile ve dönüşümlü olarak söylenir. Hızla bir kişiden diğerine geçilir, Grup üyeleri sıra kendilerine geldiğinde söyleyecek fikirleri yoksa geçiniz der. Her fikir; çılgınca, mantıksızca, uygun değil veya tekrar ediliyor gibi görünse bile kabul edilir ve tahtaya yazılır, Süreç, gruptakilerin bütün fikirleri tamamlanıncaya kadar devam eder. Beyin fırtınasını kullanırken yapılmaması gerekenler; 1) Asla teyp kullanmayın. ) Sürece katılanlardan hiç kimseyle dalga geçmeyin. 3) Çalışmaya fiilen katılmayan hiç kimsenin süreci izlemesine izin vermeyin. 4) Çalışmaların dışarıdan gelenlerce kesintiye uğratılmasına meydan vermeyin. 5) Üzeri kaydedilen önerilerle dolan kağıtların tersini kullanmayın. 6) Başlangıçtaki tartışmada fazla zaman harcamayın, çok fazla ayrıntıya girilmesine olanak vermeyin. 7) Artık verimli olmamaya başlamış bir çalışma sürecini zorlayarak devam ettirmeye çalışmayın. 4 BEYİN FIRTINASININ TEMEL KURALLARI Fikirlerin özgürce açıklanması desteklenir. Fikirler söylenirken ortaya atılan fikirle ilgili olarak hiçbir yorum ve eleştiri yapılmaz, fikirler sorgulanmaz, yargılanmaz, Bütün fikirler ortaya konuncaya kadar önerilerin ortaya konuşu devam eder, Bütün Öneriler kabul edilir, listelenir. Benzer fikirler ortaya atanın kabulü ile gruplandırılır ve geliştirilir. ÇOK BEĞENECEĞİNİZ ÜCRETSİZ YAZILIMLAR E-DRAW : Free Mind Mapping Software - Freeware http://www.edrawsoft.com/freemind.php FreeMind: 4 Üstündağ. 5:110 4
5 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ Beyin haritaları (Mind mapping): Zihin haritası yapmanın avantajları: Zihin Haritaları öğrenmede, not almada, sunumda ve hayatımızın Öğrenci, kendi kelimeleriyle not alır Öğretmenin ağzından çıkan her kelimeyi yazmaz Anahtar kelimeleri tanır Daha hızlı not alır Not tutarken, daha önce söylenenleri unutma stresi yaşamaz Konunun bütününü görür her alanında kullanabileceğimiz ve kullandığımız takdirde de daha başarılı olacağımız bir araçtır. Beynimiz her zaman desenleri ve konunun bütününü görmeye eğilimlidir. Gestalt ın bütünlük eğitiminde de ortaya konulduğu gibi zihin devamlı verilen bilgiyi tamamlamak ister. Bu isteğinizi doyurmanın yolu da Zihin Haritası kullanmaktan geçer. Çünkü zihin haritası önce bir konunun bütününü, sonra ana hatlarını görmemizi, ve daha sonra da detaya inmemizi sağlar. Konunun detaylarına da hakim olur Konuyu tekrar etmekten kaçmaz Tekrar süresi oldukça kısalır. Akılda kalma süresi uzundur 1 Zihin haritalama, temel bir düşünce ve düşünceye bağlı fikirleri detaylandırarak, ilişkiler kurma yöntemidir ve diğer yöntemlere göre daha kolay çalışma olanağı sağlar. Tüm bunlar, kişiye özel anahtar kelimeler ve simgeler kullanılarak gerçekleştirilir. Uzun cümleler yerine, en fazla üç kelimeden oluşan anahtar kelimeler kullanılır. Ardından, oklar, dallar ve bağlayıcılar aracılığı ile fikirler birleştirilir. Fikirler, bellekteki gibi birbirine bağlanarak, yeni bilgilerin anlaşılması ve hatırlanması sağlanır. 5 Nasıl Uygulanır? Öncelikle, boş beyaz bir A4 yada A3 kağıdı ve birkaç renkli kalem ile hayal gücünüzü yanınıza alın. Ardından üzerinde çalışma yapmak istediğiniz bir konuyu belirleyerek, aşağıdaki uygulamaları gerçekleştirin.. Ana konu merkeze yerleştirin. Belirlemiş olduğunuz konu başlığını, kağıdınızın merkezine KALIN BÜYÜK HARFLER ile yazın. Yanına o konuyu çağrıştıracak bir resim ya da simge çizin. Hayal gücünüzü kullanın!. Temel başlıkları, merkez etrafındaki kollara büyük harflerle yazarak yerleştirin Ana konuyu destekleyecek temel alt başlıkları, merkezden çıkan kalın dallara yazın. Gerekli gördüğünüz başlıkların yanına, o başlığı en güzel şekilde ifade edecek sembolü, resmi, şekli vb. çizin. Sembollerle destekleme yaklaşımı, sağ beyin için önem taşımaktadır. Zihin haritanızı Dâhiler de önce bütünü hayal eder. Einstein yaratıcı hayalleri sayesinde evrenin şeklini görebilmiştir. Leonardo Da Vinci tüm zihinsel becerileriyle not almıştır. 5 http://zihinharitas.blogspot.com/(05.08.2013) 5
6 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ hazırlarken, en çok kullanacağınızı düşündüğünüz (kendinize özgü) her anahtar kelime için bir sembol (şekil, resim vb.) belirleyebilirsiniz. 3. Daha sonra kolları alt başlıklar kullanarak detaylandırın Temel Başlıklar, ince dallar yardımıyla detaylandırılır. İnce dallara, temel başlıkları destekleyici alt başlıklar yazılır. 4. Haritanızın tümünü inceleyerek alt başlıkları birbirleriyle ilişkilendirin Beyninizin, sizden bağımsız yaptığı iş de, bundan farklı değildir. Bu yöntemi kullanarak, beyninize yol gösterebilirsiniz. 6
7 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ 7
8 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ Swot analizi: SWOT Analizi organizasyon için belirlenmiş olan hedeflerin gerçekleştirilmesini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyecek olan iç ve dış faktörlerin belirlenmesini sağlar. Analizi açılımındaki kelimelerden de anlaşılacağı üzere organizasyonun güçlü ve zayıf yönlerini, fırsat ve tehditleri analiz eden bir stratejik planlama metodudur. 6 Swot Analizi, bir kurum veya kuruluşun ve bulunduğu çevrenin değerlendirilmesinde kullanılan bir planlama ve organizasyon aracıdır. İncelenen kuruluşun, tekniğin, sürecin veya durumun güçlü ve zayıf yönlerini belirlemekte ve dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri saptamakta kullanılan bir tekniktir. İncelenen kuruluşla, teknikle, süreçle veya bir durumla ilgili olarak belirleme aracıdır: Güçlü yanları (S) : İncelenen kuruluş, teknik, süreç veya bir durumun olumlu yanları. Zayıf yanları (W) : İncelenen kuruluş, teknik, süreç veya bir durumun olumsuz yanları Fırsatları ve (O) : Güçlü yanları destekleyen dış çevredeki koşullar (fırsatlar). Tehditleri (T) : Dış çevreden gelen tehditler. 7 Swot Analizi ne işe yarar? SWOT Analizi temelde iki işe yarar: 1) ANLAMAYI VE ALGILAMAYI KOLAYLAŞTIRIR: Kurumun ve onu çevreleyen ortamın tüm yönleriyle ve tüm çıplaklığıyla gözler önüne serilir. 2) KARAR ALMAYI KOLAYLAŞTIRIR: Mevcut durumun görülüp, kuruma ilişkin ileriye dönük adımların, daha sağlıklı, daha gerçekçi ve daha etkin atılır. 8 Dünya Kahvesi (World cafe): World cafe; kolektif fikir üretme yöntemidir. o o o o Grubun toplanacağı alan her birine 4 ya da 5 kişinin oturabileceği, üzerlerinde kır kahvelerindeki gibi örtüleriyle, çiçekleriyle masalardan oluşan bir kafeye dönüştürülür. Katılımcılar güzel bir müzik eşliğinde salona davet edilir ve masalara rastgele oturulur. Dünya Kafe nin kolaylaştırıcısı konuyu anons eder, üzerinde konuşulacak soruları paylaşır ve katılımcılar aynı bir kafede muhabbet ediyormuşçasına soruları tartışırlar, masaların üzerindeki kâğıtlara önemli noktaları not alırlar. Belli bir süre sonra kolaylaştırıcının işaretiyle, masalardaki katılımcılar bir kişi haricinde yer değiştirirler ve yeni masalarda farklı kişilerle ya aynı soruyu ya da farklı bir soruyu tartışırlar. Masada kalan katılımcı ise yeni gelenlere bir önceki grupta konuşulanları aktarır, böylece yeni diyalog bir önceki grupta konuşulanların üzerine kurulur. 6 http://stratejikyonetim.org/swot-analizi (05.08.2013) 7 megepankara.meb.gov.tr/.../(4)swot%20analizi (Karabük).ppt (05.08.2013) 8 kocaeli.meb.gov.tr/bolumler/projeler/ogf/ana/sunu/swot.ppt (05.08.2013) 8
9 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ o Gruplar üç kez yer değiştirdikten sonra bu sohbetlerde ortaya çıkan fikirler, öneriler, alınan kararlar dileyen katılımcılar tarafından grubun geri kalanıyla paylaşılır. Böylece dinamik bir etkileşim ortamında samimi ve gerçek paylaşımlar yaşanır; bireyle kolektifin dansı sonucu bütüncül bir bakış açısına ulaşılmaya çalışılır. 9 Dünya Kahvesi Tasarım Prensipleri İçeriğin belirlenmesi: Ne? ve Neden? soruları sorularak konu hakkında açık bir fikre erişildikten sonra varsa, Nasıl? sorusu sorularak içerik oluşturulur. Sıcak bir ortam: 4-5 kişinin oturabileceği büyüklükte masalar kafe gibi düzenlenir. Çoğu toplantı mekanı soğuk ve insanların kendini rahat hissetmediği yerlerdir. Sıcak, davetkar, doğal ışık alan, rahat koltukların olduğu, atıştırmalık ikramlar ve içecek servisinin olabileceği sıcak ortamlarda insanlar açılır ve en iyi fikirlerini üretirler. Bu süreç, bir problemin çözümü aramayı çağrıştırmaktansa açık uçlu birkeşif yolculuğu hissini yaratmalıdır. Soruların hazırlanması: İlgi çekici ve yerinde sorular, insanların önemsedikleri ve yanıtını bulmak için çaba sarf edecekleri sorulardır. Zaman ve hedefinize bağlı olarak bir veya birkaç soru hazırlayabilirsiniz. Katılımcılığın teşvik edilmesi: İnsanlar, fikirlerini paylaşarak katkıda bulunacaklarını hissettiklerinde gerçekten devreye girerler. Toplantıya gelen her birey tüm sistemin birer parçasını temsil eder. Kim olduğu, nereden geldiği ve fikirlerinin ne kadar farklı olduğu önemli olmaksızın, herkesin fikri eşit derecede geçerlidir Ortak keşiflerin paylaşılması Ziyaret turları bittikten sonra katılımcılar ilk oturdukları masaya dönerler ve düşüncelerini toplamaları için birkaç dakika verilir. Bu kısa arada, ziyaret turlarında olgunlaştırdıkları bu fikri ortaya çıkarırlar. Bundan sonrası, her masanın kendi ortak sonucunu diğerleriyle paylaşması ve uygulanacak aksiyonlara tüm katılımcıların birlikte karar vermesidir. 10 Nominal grup tekniği: Bir grubun tüm üyelerinin, kararlarını kullanarak belirlenmiş olan Yeni Fikirler listesini öncelik sırasına göre listelemeye yarayan bir metottur. Uygulama Adımları 1- Listedeki her bir fikir için bir harf belirlenir. 2- Gruptaki her üye, belirlenen bu harfleri bir kağıda yazar. 3- Her üye kendi önceliğini kullanarak, öncelikli listesini oluşturur. 9 http://kolektifbilinc.wordpress.com/ortak-akil/ (05.08.2013) 10 http://www.ikedaconsulting.com/documents/worldcafe_tr.pdf (05.08.2013) 9
10 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ 4- Üyelerin oluşturmuş olduğu bu listeler derlenerek, en yüksek öncelikli ve en düşük öncelikli fikirler belirlenir. 11 5N1K: Ne, Ne Zaman, Nerede, Nasıl, Niçin ve Kim sorularının cevabıdır. Ne yapıldı (problem veya hipotez) Niçin yapıldı (amaç)? Nasıl yapıldı (Materyal ve Metotlar) Ne bulundu, ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)? Bulgular (Results), Tartışma (Discussion) ve Sonuç Kim tarafından yapıldı? 12 Sebep- sonuç diyagramı: Analiz edilen problem, objektif, amaç vs. İle bunları etkileyen faktörler arasındaki ilişkiyi grafiksel olarak tasvir eden bir metottur. Balık Kılçığı veya Ishikawa Diyagramı da denir.bu metot; - Olumlu veya olumsuz bir probleme ya da bir çıktıya neden olan faktörleri belirler - Sık sık şikayet ve konu dışı tartışmalara meydan vermeksizin spesifik bir konu üzerinde yoğunlaşmayı sağlar - Problemin kök sebeplerini belirlemede planlı bir yaklaşım kullanır - Yeterli veriye sahip olmayan bölgeleri tanımlar Uygulama Adımları 1- Analiz edilecek olumlu ya da olumsuz nesne diyagramın sağ tarafındaki kutu içine yazılır 2- Problem üzerinde etkisi olan kategoriler belirlenir. 3- Fikir üretme teknikleri de kullanılarak, her bir ana kategorideki faktörler ve alt faktörler belirlenir 4- Tekrarlanan alt faktörler ve verilere dayanan, etkisi büyük olan faktörler belirlenir 5- Listeleme önem sırasına göre düzenlenir NOT : Sebep sonuç analizinde, olumsuz objektif yerine olumlu objektif kullanmak daha yararlı olur. 13 Balık kılçığı diyagramı oluşturmanın başlıca iki yararından söz edilebilir. 1) Örgütlerdeki iş görenlerin ortak bir noktaya yönlendirilmesine yardımcı olmasıdır. Çünkü bu süreçte, ekip üyelerinin algıları belli kategoriler altında kaydedilir ve daha sonra kaydedilen veriler tartışılır. Amaç sorunun olası sebeplerine ilişkin fikir üretmek ve kapsadığı herkesin düşünce ve katkısını almaktır. 11 http://www.kalitekontrol.net/toplam-kalite-yonetimi-tky-uygulamalarinda-kullanilan-teknikler.html (05.08.2013) 12 fenbilens.omu.edu.tr/userfiles/file/fen Bilimleri Günleri.pdf ( 5. 8. 3) 13 http://www.kalitekontrol.net/toplam-kalite-yonetimi-tky-uygulamalarinda-kullanilan-teknikler.html(05.08.2013) 10
11 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ 2) Balık kılçığı oluşturmanın diğer yararı, bir olaya sebep olan çeşitli etmenlerin incelenmesini sağlamasıdır. Balık kılçığı diyagramı, istenen ve istenmeyen etkilerin potansiyel sebeplerini ana kategorilere ayırarak betimler ve düzenler. Neden-sonuç ilişkilerinin tam ve doğru olarak anlaşılması, olayların oluşumdaki ve gelişimindeki temel mekanizmaların anlaşılmasını sağlar. 14 Neden C Neden D SONUÇ Neden A Neden B Altı şapkalı düşünme tekniği: BİR DÜŞÜNÜR GİBİ DAVRANIRSANIZ, GERÇEKTEN DE BİR DÜŞÜNÜR OLUP ÇIKARSINIZ. 15 Altı şapkalı düşünme tekniğinin amacı, bireyin düşünme etkinliğini belli bir düzene sokarak çözümlemesini sağlamaktır. Altı şapkalı düşünme, bireye kendisi ya da başkaları adına düşünebileceği, düşüncelerini ayrıştırabileceği bir ortam sağlar. 16 Şapka mecazi anlamda kullanılan bir sözcüktür. Düşünen kişi, bu mecazi şapkalardan birini kullandığında, hangi düşünce yöntemini kullanıldığı anlaşılmaktadır. 1. Beyaz (Tarafsız) Şapka 2. Kırmızı (Duygusal) Şapka 3. Siyah (Karamsar) Şapka 4. Sarı (İyimser) Şapka 5. Yeşil (Yaratıcı) Şapka 6. Mavi (Değerlendiren) Şapka Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Kullanılması 1. Karar verilecek konu belirlenir. 2. Karar verme sürecine katılacak kişiler, birbirlerini görebilecek şekilde U ya da yuvarlak olarak oturtulur. 3. Şapkalar sırasıyla takılır. Her şapkanın temsil ettiği yönde fikirler belirtilir. 4. Grup üyelerinin tamamın beş şapkayı temsil eden görüşleri gözler önündedir. Son olarak mavi şapkanın gereği olan karar verilir. 17 14 https://dosya.sakarya.edu.tr/dokumanlar/2013/503/561345344_5.hafta-kurumsalanaliz-problemcozmeteknikleri.docx (05.08.2013) 15 Bono.1997:9 16 Üstündağ. 5: 4 11
12 PROJE YAZMA - PROJE GELİŞTİRME EĞİTİM KİTİ H üz b ş la bölü ü S z l paylaş ak istedik www.happykids.com.tr 17 Üstündağ. 5: 12