TOPLUMSAL RAPORLAR ENFLASYONDA HEDEFLER VE GERÇEKLER LEASING KAVGASI BORÇLU filetmelere ZEYT N DALI TÜRK YE DE ER N KATLIYOR YATIRIM KARARLARININ BEL RLENMES NDE VERG SEL FAKTÖRLER N ÖNEM BÖLGELERE GÖRE DE fimekle BERABER fis ZL K ORANI YÜZDE 30 U AfiIYOR FA Z TRANSFER ENERJ RAPORU BANKALARDA ÖLÇÜT KAÇTI ENFLASYON RAPORU D Z EKONOM S SOSYAL YARDIMLAR GELECEK ARAYANLARIN GÖÇ HAR TASI 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU TOPLUMSAL RAPORLAR
2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU 46
Enflasyonda Hedefler ve Gerçekler ki y ld r koydu u hedefleri tutturamayan Merkez Bankas n n 2008 enflasyon hedefleri oldukça iddial. Merkez Bankas n n üçer ayl k dönemler için belirledi i enflasyon hedefinin (Mart ta yüzde 7.1, Haziran da yüzde 6.5, Eylül de yüzde 6.3 ve 2008 y l sonunda yüzde 4) tutturulabilmesi için çeyrek dönemlik enflasyon rakamlar n n Türkiye tarihinde görülmemifl oranlara inmesi gerekiyor. stanbul Serbest Muhasebeciler Mali Müflavirler Odas n n ( SMMMO) Merkez Bankas, OECD ve Hazine Müsteflarl n n verilerinden yararlanarak haz rlad Enflasyonda Hedefler ve Gerçekler bafll kl raporuna göre, üçer ayl k dönemler için Merkez Bankas n n aç klad enflasyon tahminleri, Türkiye için son 5 y l n en düflük enflasyon oranlar. Bu hedefler tutarsa memur enflasyon fark almayacak. Ancak e er enflasyon hedeflerin 2 puan üzerinde giderse ilk çeyrek sonunda yüzde 3 olaca ndan daha yar y l gelmeden memurun zamm eriyecek ve enflasyon karfl s nda ma lup olacak. Enflasyon farklar Temmuz da yans t ld için de yüzde 1.9 luk enflasyon fark na hak kazanacak olan kamu çal flanlar ve özel sektörde sözleflmesi bu yönde olanlar y l n ikinci çeyre ini enflasyona yenilmifl olarak geçirecek. SMMMO nun raporuna göre Mart 2008 de y ll k enflasyonun yüzde 7.1 e düflmesi için Ocak-Mart aras ndaki 3 ayl k TÜFE nin yüzde 1.1 ç kmas gerekiyor. Enflasyonun hedefe ulaflmas için Nisan-Haziran dönemindeki TÜFE nin yüzde 0.90, Temmuz-Eylül döneminde 0.13 ve son çeyrekte de yüzde 1.77 düzeyinde gerçekleflmesi zorunlu. Elektrik ve do algazda fiyat art fl, 100 dolara ulaflan petrol fiyatlar, kiradaki fiyat kat l sona ermeden Merkez Bankas n n belirledi i enflasyon hedefleri çok iddial kal yor. Oysa, özel ve kamu sektörlerinde neredeyse bütün çal flanlara ücret zamlar son iki y ld r hiçbir dönemde tutturulamayan bu hedeflere göre yap l yor. TÜRMOB Genel Baflkan Yard mc s ve SMMMO Baflkan Yahya Ar kan, Merkez Bankas n n aç klad 2008 Para ve Kur politikas n n da de erlendirildi i raporda 2008 sonunda tüketici fiyatlar n n yüzde 4 e inmesinin hedeflendi ine dikkat çekti. Merkez Bankas n n enflasyonu Mart 2008 de yüzde 7.1 e, Haziran da yüzde 6.5 e, Eylül de de yüzde 6.3 e çekmeyi hedefledi ine dikkat çeken Ar kan, Merkez Bankas bu hedefleri tutturmak d fl nda kendisine art -eksi 2 puanl k bir belirsizlik aral b rakt. Buna göre enflasyon hedefin 2 puan üzerinde kal rsa, Martta yüzde 9.1, Haziranda yüzde 8.5, Eylülde yüzde 8.3 ve 2008 sonunda yüzde 6 olabilecek dedi. Belirlenen hedeflerinin milyonlarca çal flan için çok fley ifade etti ine dikkat çeken Ar kan nand r c l ktan uzak olan hedefler nedeniyle hükümet çal flanlar n enflasyon farklar n gecikmeli ödüyor diye konufltu. Merkez Bankas n n 2008 sonunda enflasyon tahminini ise yüzde 3.5 ile 5.7 nin orta noktas yüzde 4.1, resmi hedefini de yüzde 4 olarak aç klad n an msatan Ar kan, flu de erlendirmeyi yapt : Ancak piyasa tahminleri halen yüzde 5-6 aral nda geziniyor. Merkez Bankas enflasyon konusundaki inand r c l n sorgulatan tahminlerin gerçekleflmesi için standart para politikas n n ötesinde bir aç klama da yapmad. Ekonomide enflasyon hedefini iki kere skalam fl olan Merkez Bankas n n hedefe inand r c l n art rmas gerekiyordu dedi. SMMMO nun Enflasyonda Hedefler ve Gerçekler Raporu nda flu saptamalar yer ald : * TÜFE nin 12 ayl k ortalamalara göre bak ld nda 2003 bazl yeni endeksin devreye girmesinden bu yana enflasyon hiç yüzde 8 in alt na gelmedi. Gelmedi i gibi Mart-Haziran 2007 aral nda yüzde 10 un üzerinde gerçekleflti. * 2008 de çeyrek dönemler için belirlenen enflasyona (s ras yla yüzde 7.1, 6.5, 6.3 ve 4.0) ulaflmak için Türkiye ekonomisi çeyrekler baz nda tarihindeki en düflük enflasyon oranlar n yakalamak zorunda. TOPLUMSAL RAPORLAR 47
YÜZDE 1.1 HAYAL * 2008 in ilk çeyre i sonunda TÜFE yi yüzde 7.1 e düflürmek için de Türkiye ekonomisinin ilk üç ayl k döneminde enflasyon sadece 1.1 de kalmal. Oysa kurakl k nedeniyle azalan tar m ürünleri ve artan fiyatlar, elektri e yüzde 19.5 ve do algaza iki aflamada yap lacak yüzde 14 lük zam, asgari ücrete yap lan ilk yar y l için yüzde 4, ikinci yar y l için yüzde 5 olmak üzere toplam yüzde 9 luk art fl do rultusunda ilk çeyrekte enflasyon yüzde 1,1 de tutulmas hayal gibi görünüyor. 2008 2008 2008 2008 1.çeyrek 2. Çeyrek 3. çeyrek 4 çeyrek TÜFE üst s n r 9.1 8.5 8.3 6.0 TÜFE hedefi 7.1 6.5 6.3 4.0 TÜFE alt s n r 5.1 4.5 4.3 2.0 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU Merkez Bankas n n 2008 enflasyon hedefleri Gerçekleflme Gerçekleflme Gerçekleflme Gerçekleflme Gerçekleflme 2008 2008 (üst 2003 2004 2005 2006 2007 (hedefler s n rda 2 Çeyrek TÜFE art fl 2,04 0,80 1,74 3,58 1,47 0,90 0,91 Üçer 3 Çeyrek ayl k TÜFE enflasyon art fl 1,32 2,20 1,30 1,69 0,31 0,13 0,13 4 Çeyrek TÜFE 2,64 3,92 3,65 2,81 4,40 1,77 1,82 Baz y l 2003=100 olarak al nd ndan önceki dönemle karfl laflt rma yap lam yor. * Enflasyonun hedefin 2 puan üzerinde, belirsizlik aral içinde yani yüzde 9.1 de tutulmas için de y l n ilk çeyre inde, fiyat art fl n n yüzde 3'te kalmas gerekiyor. Bu rakam da Türkiye nin son 5 y ldaki en yüksek üç ayl k enflasyonu olarak tarihe geçecek. 48 tutarsa) kal rsa) 1 Çeyrek TÜFE art fl - 2,15 0,83 1,25 2,36 1.1 3,0
* 2008 y l n n Nisan-Haziran aras ndaki üç ayl k döneminde ise y ll k enflasyonun yüzde 6.5 e çekilmesi için bu dönemde sadece yüzde 0.90 l k bir enflasyon yakalanmas gerekiyor. Ancak bu orana da geride kalan 5 y ll k dönemde bir kez hariç yan na bile yaklafl lmad. ÜÇÜNCÜ ÇEYREKTE EKS ENFLASYON * En ilginç iki veri ise üçüncü ve son çeyre e iliflkin veriler. Üçüncü çeyrek sonunda e er y ll k enflasyon yüzde 6.3 e düflerse bu çeyrekteki üç ayl k enflasyon yüzde 0.13 olacak. Oysa Türkiye ekonomisi bu tür bir enflasyon rakam na son 5 y l içinde üçüncü çeyreklerde yan na bile yaklaflamad. *Son çeyrek ise enflasyon deyim yerindeyse patlama yapacak. Yüzde 2.44 Bu da yüzde 4 lük hedefin yüzde 61 inin son çeyrekte tüketilece ini gösteriyor. Bir baflka deyiflle enflasyonda as l düflüfl y l n son çeyre ine b rak l yor ve as l baflar ya da baflar s zl k y l n son çeyre inde belli olaca görülüyor. MEMURA KÖTÜ HABER * Memura ilk yar y lda yap lacak zam da enflasyon hedefiyle uyumlu olacak. Hat rlanaca üzere memura ilk ve ikinci alt ayl k dönemler itibariyle yüzde 2 fler zam verilecek. E er enflasyon yüzde 2 nin üzerinde ç karsa bu durumda verilecek zam maafllara gecikmeli yans yaca ndan memur yine bir kayba u rayacak. E er Haziran için yüzde 6.5 lik hedef tutarsa, y l n ilk 6 ayl k dönemi için enflasyon yüzde 2.06 olacak. kinci yar ise 6 ayl k enflasyon yüzde 1.9 olacak. Bu durumda memur enflasyon fark almayacak. Ancak e er enflasyon Türkiye nin tarihinde hiç görülmemifl bu hedeflerin 2 puan üzerinde giderse ilk çeyrek sonunda enflasyon yüzde 3 olaca ndan daha yar y l gelmeden memurun zamm eriyecek ve enflasyon karfl s nda ma lup olacak. Enflasyon farklar temmuz maafllar na yans t ld için de yüzde 1.9 luk enflasyon fark na hak kazanacak olan kamu çal flanlar ve özel sektörde sözleflmesi bu yönde olanlar y l n ikinci çeyre ini enflasyona yenilmifl olarak geçirecek. TÜRK YE HALA OECD'N N ENFLASYON fiamp YONU Türkiye enflasyonla 30 y ld r süren mücadelesinde geride kalan 5 y lda önemli bir mesafe katetmesine karfl n yine de OECD flampiyonu olmaktan kurtulamad. OECD nin internet sitesinden al nan tabloda Türkiye Kas mdaki yüzde 8.4 lük y ll k enflasyonuyla zirvede görünüyor. En yak n rakibi ise AB üyesi ülke olan Macaristan. Onun da y ll k enflasyonu yüzde 7.1. Çek Cumhuriyeti ve rlanda yüzde 5 in üzerinde enflasyon oran yla Türkiye ve Macaristan izliyor. Türkiye, üyesi olmaya çal flt AB nin yeni üyeler d fl nda kalan 15 üyesinin ortalama enflasyonu ise yüzde 2.4. OECD ortalamas ise yüzde 2.8. OECD verilerine göre OECD üyesi olmamas na karfl n enflasyonu bizi aflan tek ülke yüzde 10.8 ile Rusya. Güney Afrika da yüzde 7.9 luk enflasyonu ile bize yak n düzeyde seyrediyor. Yüzde 4 lük enflasyon düzeyini yakalansa bile Tükiye ekonomisi için tarihi bir baflar olacak bu düzey OECD veya geliflmifl ülkelere yak nsama konusunda daha çok yol oldu unu gösteriyor. AB ülkeleri içinde ise Türkiye yeni kat lan baz ülkelerin alt nda enflasyon oran na sahip görünüyor. Bu ülkeler aras nda bafl yüzde 13.7 ile Letonya, yüzde 11.4 ile Bulgaristan çekiyor. Estonya yüzde 9.3 enflasyon ile en yüksek 3. fiyat art fl h z olan AB ülkesi. Türkiye bu üç ülkenin ard ndan geliyor. TOPLUMSAL RAPORLAR 49
Ülke Enflasyon (%) 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU 50 Avusturalya 1,9 Avusturya 3,1 Belçika 2,9 Kanada 2,5 Çek Cumhuriyeti 5,1 Danimarka 2,5 Finlandiya 2,9 Fransa 2,4 Almanya 3,3 Yunanistan 3,9 Macaristan 7,2 zlanda 2.8 rlanda 5,0 talya 2,6 Japonya 0,3 Kore 3,5 Lüksemburg 3,2 Meksika 3,9 Hollanda 1,8 Yeni Zelanda 1,8 Norveç 1,5 Polonya 3,7 Portekiz 2,8 Slovakya 2.3 spanya 4,1 sveç 2.4 sviçre 1,8 Türkiye 8,4 ngiltere 2,1 ABD 4,3 EU 15 2,4 G7 2,7 OECD Avrupa 2,8 OECD ülkeleri 2,8 OECD üyesi olmayan baz ülkeler Brezilya 4,1 Hindistan 5,5 Endonezya 6,9 Rusya 10,8 Güney Afrika 7,9
AB ÜLKELER NDE ENFLASYON Euro bölgesi 3,1 Euro 13 3,1 Avrupa Birli i 3,1 Euro 27 3,1 Çek Cum. 5,1 Belçika 2,9 Bulgaristan 11,4 Danimarka 2,5 Almanya 3,3 Estonya 9,3 rlanda 3,5 Yunanistan 3,9 spanya 4,1 Fransa 2,6 talya 2,6 K br s Rum 3,2 Letonya 13,7 Litvanya 7,9 Lüksemburg 4,0 Macaristan 7,2 Malta 2,9 Hollanda 1,8 Avusturya 3,2 Polonya 3,7 Portekiz 2,8 Romanya 6,8 Slovenya 5,7 Slovakya 2,3 Finlandiya 2,1 sveç 2,4 ngiltere 2,1 Türkiye 8,4 zlanda 2,8 Norveç 1,0 ENFLASYONLA MÜCADELEN N 6 YILLIK SERÜVEN 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hedef 35 20 12 8 5 4 4 4 4 Gerçekleflme 29,7 18,4 9,3 7,7 9,6 8,3 10,0 - - Aç k enflasyon hedeflemesinde ilk y l nda karavana atan Merkez Bankas ve hükümet ikinci y la yani 2007 ye yüzde 4 TÜFE hedefi koydu. Ancak bu kez piyasadan gelen tahminler yüzde 4 hedefine inanc n zay f oldu unu ortaya koyuyordu. Ocak ay n n ilk anketinde 2007 y l sonu için enflasyon tahmini yüzde 7 idi. Bu yüzde 4 art eksi 2 puanl k belirsizlik aral n n bile üzerindeydi. Y l boyunca yap lan 24 enflasyon tahmininin ortalamas yüzde 7 nin üzerinde ç kt. Hatta 15 Aral k ta yap lan ankete verilen yan t yüzde 8.66 ya kadar ç kt. Bu da aç klanan resmi TOPLUMSAL RAPORLAR 51
tahmine kimsenin inanmad n ortaya koyuyor. TÜFE 2007 y l n yüzde 8.39 ile kapatt. Böylece Merkez Bankas 2006 dan sonra 2007 yi de enflasyonla mücadelesinde yine hedefi skalad. Merkez Bankas 2008 sonunda enflasyon tahminini ise yüzde 3.5 ile 5.7 nin orta noktas yüzde 4.1, resmi hedefini de yüzde 4 olarak aç klad. Ancak piyasa tahminleri halen yüzde 5-6 aral nda geziniyor. Türkiye enflasyonla kriz sonras dönemde ciddi bir mücadele karar ald. Güçlü Ekonomiye Geçifl Program 15 May s 2001 de aç klad nda ortal k henüz sakinleflmemiflti. Ancak yine de enflasyonla etkin mücadele için makro ekonomik verilerin seferber edilece i belirtildi. 2001 enflasyon için kaybedilmifl bir y ld. 2001 i yüzde 68.5 lik enflasyon oran yla kapatan Türkiye ekonomisi için 2002, seçim y l yd. Ancak o dönemde Merkez Bankas 2 Ocak 2002 de uygulanacak para politikas hedeflerini aç klam flt. Kuru dalgalanmaya b rakan Merkez Bankas örtük enflasyon hedeflemesi rejimi çerçevesinde ilk kez enflasyon için hedef aç klam fl, faizi bu hedefi gerçeklefltirmek için silah olarak kullanaca n aç klam flt. Yüzde 35 olarak belirlenen 2002 enflasyon hedefi y l sonuna var ld nda yüzde 29.7 de kalm flt. 2002 Kas m ay nda ise seçimlerin ard ndan mücadeleye kal nd yerden devam edildi. Bu kez konulan hedef yüzde 20 idi. Sonuç yüzde 18.4 oldu ve Türkiye ekonomisi h zl büyüme dönemini yakalarken enflasyonu da düflürmeyi baflararak dikkatleri üzerine çekmeyi baflard. Mücadelenin üçüncü y l ise hedef yüzde 12 idi ve enflasyon son 30 y lda görülmemifl düzeyleri test etmeye bafllam flt. 2004 sonunda enflasyon yüzde 9.3 e kadar geriledi. Ancak as l zorluk tek haneli enflasyonla mücadele idi. 2005 hedefi ise yüzde 8 ile ilk kez tek hane hedeflendi inde beklenti anketleri de bu hedefi benimsedi ve ekonomi y l yüzde 7.7 lik TÜFE ile tamamlad. 2006 ise yeni bir dönemin bafllang c oldu. Enflasyon üzerindeki peçe kald r ld ve Merkez Bankas art k örtük de il aç k enflasyon hedeflemesine geçece ini aç klad. Buna göre Merkez Bankas TÜFE için hedef koyacak, bu hedef için de alt ve üst s n rlar belirleyerek enflasyonun bu aral k içinde kalaca n taahhüt edecekti. Baflar s zl n ise nedenleriyle birlikte aç klayarak alaca önlemleri kamuoyuna, IMF ye ve hükümete birer mektupla bildirecekti. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU lk aç k hedef ise 2006 sonu için yüzde 5 olarak belirlendi. lk baflta 2002 den bu yana sözünü tutan ekonomi yönetimine olan güvenle yap lan beklenti anketleri de Merkez Bankas ve hükümetin aç klad hedefe yak n gitti. Ancak bu destek y l n ilk yar s bitti inde sona erdi. Çünkü Nisan ve May s 2006 da enflasyon beklentilerin çok üzerinde ç km fl ve global piyasalarda yaflanan dalgalanma herkesi endifleye sevk etmiflti. Yüksek ç kan Nisan enflasyonundan sonra endiflelenecek bir fley yok diyen Merkez Bankas küresel dalgalanma sonras may sta TÜFE yüzde 9.86 ç k nca tavr n de ifltirmiflti. Merkez, dünyada likiditenin geliflmekte olan ülkelerden ç k p geliflmifl ülkelere dönmesiyle risklerden biri gerçekleflti diyerek faiz silah n çekmifl ve faiz oranlar n 7 Haziran da 13.25 ten yüzde 15 e çekme karar alm flt. Ancak likidite daralmas n n piyasalarda stresi h zla art rmas daha ay bitmeden, 25 Haziran da Merkez Bankas n n ikinci kez faiz için toplanmas na neden oldu ve faizler yüzde 15 ten yüzde 17.25 ç karma karar ald. Ayn toplant da parasal s k laflt rmaya gitme karar alan Merkez Bankas, bankalara ihaleler yoluyla döviz sat p YTL çekme operasyonuna bafllad. 52 Bu olumsuzluklar n etkisi Merkez Bankas na kötü bir deneyim de yaflatt. 2006 n n üçer ayl k
dönemleri için aç klad hedeflerden ikincisini taahhüt etti i aral k içinde tutamad. Aç klanan verilere göre Merkez, Haziran 2006 da enflasyonu yüzde 6.5 hedeflemifl 2 puanl k belirsizlik aral na göre de en fazla yüzde 8.5 olaca n aç klam flt. Ancak Haziranda enflasyon yüzde 10.12 gerçekleflti. Hükümet ve IMF ye ilk mektup da Haziran 2006 da yaz larak tarihe geçti. Eylül 2006 da bir mektup daha yaz ld. Merkez Bankas enflasyonun 2006 da yüzde 70 olas l kla yüzde 9.1-10.5 aras nda gerçekleflece ini, enflasyonun 2007 nin ilk çeyre inden sonra düflüfle geçece ini aç klam flt. Hedeften yüzde 100 e yak n saparak tarihinde ilk kez aç kça kamuoyuna deklare etti i 2006 enflasyonu yüzde 9.65 ç karak üçüncü kez mektup yazmak zorunda kal nd. TOPLUMSAL RAPORLAR 53
Leasing Kavgas 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU Leasing de çözüm; Cip kiralayanla yat r m yapan n bir tutulmamas Maliye Bakan Kemal Unak tan n geriye dönüfl olmaz diyerek sektördeki çarp kl klara dikkat çekti i leasing sektöründe veriler, hükümetin endiflelerini do ruluyor. Finansal kiralamada (leasing) konusunda KDV uygulamalar na bak ld nda cip kiralayan ile tar m yat r mc s n n bir tutuldu u ve ayn biçimde teflvikten yararland ortaya ç k yor. stanbul Serbest Muhasebeciler Mali Müflavirler Odas n n ( SMMMO) Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteflarl ve Finansal Kiralama Derne i nin verilerinden yararlanarak haz rlad Leasing Kavgas raporuna göre, hükümetin KDV yi yükseltmesine gerekçe oluflturan hizmetler sektörü, leasing faaliyetlerinin çok büyük bir k sm n oluflturuyor. Buna göre, cip, helikopter kiralama, gibi hizmetlerin bile aralar nda oldu u kalemlerin pay 2006 y l geneli ve 2007 nin ilk 9 ay için sektörün yüzde 48 ini ifade ediyor. Rapora göre itirazlar n yükseldi i yat r m mallar n ifade eden makine sektörünün de pay sektörün neredeyse di er yar s n oluflturuyor. Buna göre imalat sektörü ile tar m s ras yla sektörden yüzde 45 ile 6,14 oran nda pay al yor. TÜRMOB Genel Baflkan Yard mc s ve SMMMO Baflkan Yahya Ar kan, son bilgilere göre, Maliye Bakanl n n yat r mlar ve KOB leri olumsuz etkilemesi beklenen imalat ile tar m konusunda çözüm aray fl na girdi ini belirtti. Maliye nin sadece yat r m mal niteli indeki makine ve ekipmanda katma de er vergisi (KDV) oran n yüzde 18 den 8 e düflürmesinin çözüm olaca n ifade eden Ar kan Bir di er seçene e göre, imalatta KDV'yi yüzde 8 e düflürüp basamak uygulanmas. Yat r m mallar n n listesi ç kar ld ktan sonra bu kalemlere ödenen ana paradan yüzde 1 KDV al nabilir. Kiraya yani kazanca ise yüzde 8 uygulanabilir. Böylece yat r mlara teflvik uygulamas devam ettirilebilir. Ar kan, makine ve teçhizat yat r mlar nda düflük oranl KDV ile leasing ifllemi yap lmas na olanak tan nmas n isteyerek bunun ekonomiye büyük katk s olaca n sözlerine ekledi. Ar kan, leasingte KDV avantaj n kald r rken su istimalleri gerekçe gösteren hükümetin hakl olabilece ini ve cip kiralayan ile yat r m yapan n ayn vergi indiriminden yararlanmas na olanak tan nmamas gerekti ini ifade etti. Leasing sektörünün mercek alt na al nd SMMMO nun raporundaki saptamalar ve öneriler flöyle: * Maliye Bakanl bürokratlar, finansal kiralama ifllemlerinde KDV'nin yüzde 18'e çekilmesine gelen tepkiler üzerine yeni çözümler üzerinde tart fl yor. Leasingte KDV nin bütün alanlarda yüzde 1 e indirilmesinden, zor durumda kalan leasing flirketleri ile KOB ler için çözüm; öncelikle yat r m mallar listesinin ç kar l p bu mallar için vergi avantaj sa lanmas. * Leasing sektöründe 2007 y l n n ilk 9 ayl k döneminde toplam 5.6 milyar dolarl k ifllemin 2.7 milyar dolar n hizmet sektörü, 2.5 milyar dolar n imalat ve 346 milyon dolarl k bölümünü de tar m sektörü kulland. Sektör her y l düzenli olarak büyüdü. 2005 te gayri safi milli has lan n (GSMH) yüzde 1.1 i olan sektörün, 2006 da pay yüzde 1.5 i geçti ve 2007 sonunda GSMH nin yüzde 2 sini bulmas bekleniyor. Sektörde yat r m mallar makine ve ekipman ifade eden imalat sektörünün pay 1998 den bu yana sürekli yükselme e ilimi gösterdi. 54
Y llar tibariyle malat Sektörünün Pay : Y llar Pay 1998 % 35 1999 % 33 2000 % 34 2001 % 42 2002 % 59 2003 % 61 2004 % 51 2005 % 46 2006 % 43 2007 % 45 (9 Ayl k) * Maliye nin KDV yi yüzde 18 den yüzde 1 e düflürmesine neden olan ve su istimalin yayg n oldu u düflünülen hizmetler, sektörün yar s n oluflturuyor. Y llar tibariyle Hizmet Sektörünün Pay : Y llar Pay 1998 % 53 1999 % 58 2000 % 55 2001 % 52 2002 % 37 2003 % 35 2004 % 42 2005 % 45 2006 % 48 2007 % 48 (9 Ayl k) * Tar m sektörünün pay düflük kald. Y llar tibariyle Tar m Sektörünün Pay : Y llar Pay 2001 % 1,03 2002 % 1,17 2003 % 1,58 2004 % 4,10 2005 % 7,12 2006 % 6,83 2007 % 6,14 (9 Ayl k) TOPLUMSAL RAPORLAR 55
* Finansal kiralama konusunda faaliyet gösteren flirket say s 70. 1500 civar nda personel istihdam eden sektörün aktif 56.000 müflterisi söz konusu. 1985-2007 döneminde ifllem hacmi 35 milyar dolar olan sektörün geçen y l ifllem hacmi ise 7 milyar dolar. Bu y l bu rakam n 9 milyar dolar bulmas bekleniyordu. Ancak KDV nin yükseltilmesinin sektörü yüzde 50 küçültebilece i hesapland. Türkiye de yat r m indirimi uygulamas n n kald r lmas ndan sonra yat r mc lar aç s ndan avantajl tek finansman yöntemi idi. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU * Leasing finans sa lama yöntemidir. Kiralayan n (finansal kiralama flirketi) kirac talebi ve seçimi üzerine üçüncü kiflilerden sat n ald bir mal n kullan m hakk n belli bir kira bedeli karfl l, belli bir süre ile kirac ya b rakt bir sözleflme fleklidir. Di er bir ifadeyle sabit k ymet yat r m n yabanc (d fl) kaynakla finanse etmek isteyen yat r mc n n söz konusu ifllemi bankadan kredi alarak de il de finansal kiralama flirketinden kiralama yaparak karfl lamas d r. flletme yat r mlar n n yüksek KDV uygulamas ndan olumsuz etkilenece i aç kt r. 56
* 1985 ten beri yürürlükte olan söz konusu yasan n uygulay c s ve sektörün düzenleyicisi BDDK d r. BDDK öncesinde Hazine Müsteflarl ndan izin ve onay alm fl finansal kiralama flirketleri taraf ndan yap labiliyor. fiirketlerin kurulufllar, faaliyet esaslar, çal flma flekilleri düzenleyici otorite taraf ndan yay nlanm fl olan kurallar çerçevesinde yap l r. Bu anlamda son derece s k flekilde denetim sa lanabiliyor. TOPLUMSAL RAPORLAR 57
Boçlu flletmelere Zeytin Dal 1.5 milyar YTL lik zeytin dal Hazine ve iflletmeler için hayat öpücü ü olarak tan mlanabilecek kamu alacaklar n n tahsili ne iliflkin yasa teklifi Bakanlar Kurulu nda bekliyor. stanbul Serbest Muhasebeciler Mali Müflavirler Odas n n ( SMMMO) hesaplamas na göre, Maliye Bakanl nca haz rlanan kamu alacaklar n n tahsiline iliflkin tasar, Hazine için en az 1.5 milyar YTL gelir anlam na gelirken iflletmeler, vergi daireleri ve yarg için de rahatlama y ifade ediyor. SMMMO nun incelemesine göre, ihtilafl vergi dosyalar na uzlaflma eli uzatmak üzere haz rlanan tasar, kamuoyunda farkl alg lamalara yol açsa da; mükellefin beyan etti i ve ödemekle yükümlü oldu u, vergi inceleme elemanlar taraf ndan sürdürülen incelemeler ile takdir komisyonlar n n ifllemini bekleyen dosyalar af etmiyor. Bu yönüyle desteklenmesi gereken tasar n n yasalaflmas durumunda 70 bin dosya kapanacak ve kamunun ortalama 1.5 milyar YTL gelir sa lamas mümkün olabilecek. SMMMO nun Borçlu flletmelere Zeytin Dal raporuna göre, söz konusu uygulamadan 30 bini usulsüzlük (inceleme ya da takdir komisyonunca öngörülen matrah takdiri sonucunda vergi hesaplanmas, hesaplanan vergiye 1-3 kat aras ceza kesilmesi ifllemi), 40 bini vergi ziya olmak üzere 10 binlerce dosya uzlaflma önerisi nden yararlanabilecek. Buna göre, Maliye nin bu kapsamda 3.5 milyar YTL lik ihtilafl alaca bulunuyor. Maliye bu tutar n yüzde 40-50 sini bile alabilse en az 1.5 milyar YTL lik alaca tahsil etmesi olanakl görünüyor. TÜRMOB Genel Baflkan Yard mc s ve SMMMO Baflkan Yahya Ar kan, Maliye nin yarg ya intikal eden davalar n büyük bir k sm n kaybetti ine de inerek Bu tasar ne üç ka tç y ne de kaçakç y affediyor. Burada söz konusu olan sadece bir ödeme kolayl, gecikme zamm ndan vazgeçmektir. Bakanlar Kurulu zaman kaybetmeden tasar y ele almal d r dedi. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU Ar kan, 2001 krizini takip eden y llarda, bankalar n kredi kart borçlular na ana para ve masraflar ödemek üzere kredi kart borçlular na büyük kolayl klar tan d n an msatarak Bankalar, Tüketici Yasas de iflip temerrüt faizi de s n rlan nca tüketiciyle uzlaflmay tercih ettiler. Bu konunun istatistiklerini henüz ç karmad k ama ben eminim ki uzlaflmay red eden, kolayl k tan mayan banka alaca n tahsil edememifltir. Önemli olan vermeye haz r kurum, kifli varsa ona ulaflmak, alaca tahsil etmektir dedi. Ar kan, büyümenin yavafllad ve Türkiye ekonomisinin küresel likitide daralmas ndan olumsuz etkilendi i bir ortamda söz konusu düzenlemenin hem Hazine hem de binlerce iflletmeye soluk ald raca n belirtti. Aer kan, Önümüzdeki aylarda reel sektörün daha da güç koflullarda üretime devam edece i göz önüne al nmal. Bu düzenleme çok say da iflletmeyi rahatlatacak, istihdama da katk sa layacakt r dedi. SMMMO nun raporunda flu saptamalar yer ald ; * Yasa önerisi, Kanunun yürürlü e girdi i tarihten önceki dönemlerde beyana dayanan vergilerde (Gelir, Kurum, KDV, ÖTV, Muhtasar, Gümrük, Veraset ntikal, Banka, Sigorta, Özel letiflim gibi) yasalaflt tarihten önce verilmesi gereken beyannamelere iliflkin düzenlendi. Yasan n yürürlü e girdi i tarih itibar yla; Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerine göre ikmalen, 58
re sen ve idarece tarh edilen vergi, resim, harçlar, fon pay ve bunlara ba l vergi cezalar na uzlaflma yoluyla tahsil kolayl getiriliyor. Buna göre yararlanmak isteyenlerde flu koflullar aranacak; * Vergi, resim, harç, fon pay ve bunlara ba l cezalar n, kanunun yürürlü e girdi i tarihten önceki dönemlere (beyana dayanan vergilerde bu tarihten önce verilmesi gereken beyannamelere) iliflkin olmas, * kmalen, re sen ve idarece tarh edilen vergi, resim, harçlar, fon pay ve bunlara ba l vergi cezalar ndan olmas. ( kmalen, Re sen ve darece tarhiyat; Vergi mükellefleri hakk nda yap lan Vergi incelmesi veya Takdir komisyonu taraf ndan matrah takdiri soncunda vergi hesaplanmas demektir. Hesaplanan bu vergilere 1 ila 3 kat Vergi ziya cezas kesilir yani hesaplanan verginin bir kat veya özelli ine göre 3 kat ceza kesilmesi ifllemidir.) * Vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Dan fltay nezdinde dava açma, veya temyiz süreleri geçmemifl veya ihtilafl olup kanun yolu tüketilmemifl bulunanlar vergi ve cezalardan olmas, (kesinleflmifl vergi ve cezalar kanun hükmünden yararlanamaz.) * Kanunun yürürlü e girdi i tarihi takip eden ay n sonuna kadar VUK nun uzlaflmaya iliflkin hükümlerine göre uzlaflma talep edilmesi, * Uzlaflma sonucu tahakkuk eden vergi, resim, harçlar, fon paylar ile bunlara ba l vergi cezalar n n ve kanun kapsam nda yap lan uzlaflma tarihine kadar hesaplanacak gecikme faizlerinin, ilk taksidi uzlaflma tutana n n düzenlendi i ay takip eden aydan bafllamak ve 18 ayda 18 eflit taksitte tamamen ödenmesi gerekiyor. ND R M VE TAKS T OLANA I * Tasar ya göre, ihtilafl vergi ve cezalarda; önce indirim yap lacak, sonra da kalan k sma 18 ayda 18 eflit taksitte ödeme kolayl sa lanacak olup, 18 ay boyunca ödenecek taksitlere, ayr ca gecikme zamm da uygulanmayacak. * Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalar da uzlaflma yoluyla indirimli ödeme kolayl ndan yararlanabilecek. Mevcut Vergi Usul kanununa göre Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalar hakk nda uzlaflma yap labiliyor. Bu cezalarla ilgili olarak, yeni yasadan yararlan lmak istenilmesi durumunda; * Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalar n n yüzde 50 si indirilecek, kalan k s m, 18 ayda 18 eflit taksitte, faizsiz olarak ödenecek. Vergi Usul Kanunu nun 359. maddesinde yer alan kaçakç l k suçlar ve cezalar ile ilgili olarak üç kat olarak kesilen vergi ziya cezalar ve bununla ilgili vergilerde, uzlaflma yoluyla indirimli ödeme kolayl ndan yararland r labilecek. Yürürlükte bulunan VUK na göre, 359. maddede yer alan kaçakç l k suçlar ve cezalar içinde uzlaflma söz konusu olmad ndan bu suçlar iflleyen mükelleflere özel uzlaflma hakk tan n yor. Yürürlükteki uygulamaya göre; 1- Defter ve belgelerinde muhasebe hileleri yapanlar, 2- Defter ve belgelerini tahrif edenler, 3- Defter ve belgelerini gizleyip, vergi inceleme eleman na ibraz etmeyenler, 59 TOPLUMSAL RAPORLAR
4- Kapsam itibariyle yan lt c belge düzenleyen ve kullananlar, 5- Defter, kay t ve belgelerini yok edenler, 6- Belgelerin as l ve suretlerini tamamen veya k smen sahte olarak düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, baflka bir anlat mla naylon fatura alanlar ve düzenleyenler, hakk nda hem vergi ve para cezas hem de hapis cezas uygulan yor. Vergi ziya cezas olarak uygulanan para cezas, hesaplanan verginin üç kat olarak kesiliyor. Tasar ya göre, yukar daki fiiller nedeniyle istenmifl olan, vergi ve cezalar, uzlaflma konusu olabilecek. Uzlafl lan vergi ve cezalar da 18 ayda 18 eflit taksitte faizsiz olarak ödenebilecek. Tasar hükümlerinden yararlan larak ödenecek alacaklara taksit sürelerinde ödendi i sürece gecikme zamm hesaplanmayacak. Tasar da öngörülen taksitlerin süresinde ödenmemesi ya da eksik ödenmifl olmas halinde, Ödenmemifl olan tutarlar n son taksit ödeme süresi sonuna kadar, ödenmeyen ya da eksik ödenen taksidin son taksite ait olmas halinde ise bu tutar n son taksidi izleyen ay n sonuna kadar ödenmeyen k s m ile birlikte her ay ve kesri için ayr ayr yüzde 5 fazlas ile ödenmesi flart yla tasar hükümlerinden yararlan l r. * l özel idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar için (Emlak Vergisi, Çevre temizlik Vergisi gibi belediyelerin tahsil etti i) tasar hükmü uygulanmayacak. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU 60
Türkiye De erini Katl yor flin s rr bu; Türkiye de erini katl yor Türkiye ekonomisi daha önceki küresel krizlerde a r yara al rken son iki dalgalanmadan (May s-haziran 2005 ve bugün içinde bulundu umuz dalgalanma) di er ülke ekonomileri gibi derin yarayla ç kmad. Bu geliflmede Türkiye de makro göstergelerdeki k smi düzelmeler yan s ra yabanc lar n daha önceki krizlerdeki gibi apar topar Türkiye yi terk etmemesinin önemli bir rolü var. Bu dönemden sonra da en büyük yat r mlar çekecek sektörler olan gayrimenkul ve enerjide yat r m kuyru u uzuyor. stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas n n ( SMMMO) Türkiye De erini Katl yor araflt rmas na göre, yabanc lar n Türkiye ekonomisine ilgisinin s rr ; varl klar n de erini katlamas nda. SMMMO nun fiili araflt rmas yan s ra Deloitte, Colliers gibi uluslar aras denetim ve veri flirketlerinin hesaplamalar ndan da yararlanarak haz rlad incelemesine göre; özellikle enerjide yat r mc kuyru a girdi, liste incelendi inde milyar dolarl k projeler bekliyor. Tafl topra alt n denilen stanbul un her metrekaresi art k alt ndan da de erli. 2001 krizinden sonraki dönemde, bugüne kadar alt n fiyatlar 3.5 kat, enflasyon 3 kat artt ama stanbul un birçok semtinde konut fiyatlar 7 ila 20 kat aras nda de er kazand. Özellefltirme ve özel sektör ortakl klar na ak n eden yabanc lar n stanbul a konufllanmas milyarlarca dolarl k yeni ofis inflaatlar n beraberinde getirdi. Ofis kiralar nda dolar baz nda son 3 y lda yüzde 120 ye varan art fllar yafland. Ortakl k teklifleri orta ölçekteki flirketlere indi TÜRMOB Genel Baflkan Yard mc s ve SMMMO Baflkan Yahya Ar kan, araflt rmaya iliflkin de erlendirmesinde, özellefltirmeler ve finans kesimindeki önemli birleflme ve sat n almalar n reel kesimde de sürdü üne dikkat çekerek madalyonun iki yüzü bulundu unu ifade etti. Kimi Türkiye nin flirketlerini satarak varl k yitirdi i yönünde çok yorum yap ld n belirten Ar kan, di er taraftan flu geliflmelerin de yafland na dikkat çekti: Milyar dolarl k birleflme ve sat n almalar cephesinde, küçük çapl ancak büyük potansiyeli olan flirketlere de ilgi var. Üstelik, bu flirketler sadece yabanc lar de il, yerli flirketler taraf ndan bünyelerine kat l yor. Yabanc flirketlerin Türkiye de büyüme istekleri d fl nda tüm dünyada köpekbal olarak adland r lan özel hisse fonlar n n (private equity) giderek artan ilgisi flirketlerin de erini art ran unsurlar aras nda yer al yor. Bugüne kadar Türkiye nin devlerine gelen milyarlarca dolarl k ortakl k ve sat n alma teklifi art k daha orta kademe flirketlere s çr yor. Bu ak m artt kça ve yabanc lar n s cak para yerine Türkiye ye getirdi i do rudan sermaye yükseldikçe krizlerden korunma flans o derece art yor. Ar kan, bugüne kadar gelen sermayenin birleflme ve sat n almalarla ülkeye girifl yapt n bundan sonra s ran n s f rdan yat r m (greenfield) olmas gerekti inin alt n çizdi. Ar kan a göre, ekonomi yönetiminin her sektöre teflvik verme yerine geçmiflte Türkiye yi tercih etmekten son anda vazgeçen Opel (General Electric) ve Hyundai (G. Kore) gibi s f rdan yat r mlara özel önem verilmesi gerekiyor. Bu yaklafl m n, Türkiye ye kalifiye iflgücüyle destekleyecek e itim programlar yla dünyan n TOPLUMSAL RAPORLAR 61
en büyük üretim merkezlerinden biri yapaca n belirten Ar kan, Avrupa, Ortado u ve Müslüman dünyas n n kavflak noktas nda bulunun Türkiye, petrolü olmasa da dünyan n gelmek için ç rp nd bir ülke olabilir. Bunun için biraz çaba ve teflvik Türkiye yi krizin kazanan yapabilir dedi. SMMMO nun araflt rmas nda elde edilen bulgular flöyle; 1. EMLAK ENFLASYON 3 KAT ARTARKEN STANBUL DA 15-20 KAT DE ER KAZANAN SEMTLER VAR Tafl topra alt n denilen stanbul un her metrekaresi art k alt ndan da de erli. 2001 krizinden sonraki dönemde alt n fiyatlar 3,5 kat, stanbul un birçok semtinde konut fiyatlar 20 kat de er kazand. Alt n piyasas n n kalbi olan Londra borsas nda alt n n onsu 2001 y l nda ortalama fiyat 271 dolarken 2008 e gelirken 3.2 kat artarak 882 dolara kadar ç kt. Ayn dönemde stanbul da fiirinevler de fiyatlar yaklafl k 19 kat, Maltepe, Kartaltepe, Suadiye de 15-16 kat art fl gösterdi. 2001 y l ndaki gazetelerin seri ilanlar ndan elde edilen verilerin bugünkü benzerleriyle karfl laflt rarak yap lan ve metrekare de eri üzerinden belirlenen verilere göre stanbul da de erlemeye al nan birçok semtte elde edilen de er art fl daha çok 8-10 kat aras nda de ifliyor. Elde edilen verilerle ilgili baz sonuçlar flöyle: - fiirinevlerde 2001 de metrekaresi 82 dolar olan 85 metrekare bir ev 7 bin YTL den al c bulabiliyorken, ayn bölgede 80 metrekarelik bir ev için bugün 125 bin YTL yi gözden ç karmak gerekiyor. Daha sa l kl karfl laflt rma yapma imkan veren metrekare üzerinden karfl laflt r ld nda ise 2001 de 82 YTL olan bölgedeki fiyatlar bugün 1.563 YTL düzeyinde. Bir baflka deyiflle buradaki ev fiyatlar de iflken olmakla birlikte ortalama 19 kat art fl göstermifl. - Suadiye, Kartaltepe, Maltepe, Maslak, Bahçelievler-So anl bölgeleri de de eri 16-18 kat aras nda artt gözleniyor. Maltepe de 120 metrekarelik bir ev 2001 de 15 bin YTL den sat l rken bugün benzer metrekare bir ev için 220/250 bin YTL aras nda rakamlar belirleniyor. - Bugün halen 80-90 bin YTL ye ev al nabilecek yerler olan Pendik Velibaba, Ba c lar, Baflakflehir gibi bölgelerde 7 y l önce 8-10 bin YTL lik de erlerle ev sat fl ilanlar veriliyordu. - 2001-2002 y llar nda birçok semtten metrekaresi 100 YTL nin alt nda daire al nabilirken bugün metrekaresi 1000 YTL nin alt nda daire bulmak neredeyse imkans z. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU - Baflta stanbul olmak üzere Büyükflehirlerin h zla artan nüfusunun yaratt arz aç, Mortgage sisteminin henüz emekleme döneminde olmas Türkiye de bu alandaki getirilerin daha da artaca n gösteriyor. ABD de yaflanan resesyonun global büyüme üzerinde yarataca yavafllamaya karfl n Türkiye de emlak piyasas n n önümüzdeki 10 y llar boyunca getirisinden bir fley yitirmeyece i aç kça görünüyor. Son y llarda hayat m za giren lüks, proje konutlar nda da yüksek de erler yakaland. 3 y l önce 100 bin YTL ye sat lan daireler için bugün 300 bin YTL lere gözden ç karmak gerekiyor. Türkiye nin en lüks projelerinde loft olarak adland r lan lüks daireler art k metrekaresi 10 bin dolarlardan al c bulabiliyor. stanbul merkezinde yer kalmamas nedeniyle inflaat flirketleri art k 1980 lerde yap lm fl kooperatif, apartmanlara kat karfl l inan lmaz tekliflerle geliyorlar. Devlet de elindeki arazileri milyonlarca dolara sat fla ç kar yor. Bunlar aras nda büyüklü ü aç s ndan en dikkat çekici iki örnek Zincirlikuyu daki Karayollar ve Levent teki ETT Garaj ihalesi. Emlak uzmanlar na göre, metrekaresi bafl na 8 bin 300 dolar ödenen Karayollar arazisinde, yat r mc grup en az 2 milyar dolar kazanabilecek. 62
SEMTLERE GÖRE DE ER ARTIfiI 2001 2008 De er art fl De er art fl metrekare fiyat metrekare fiyat (kat olarak) (%) fiirinevler Kocasinan 82 1.563 19,0 1.797 Suadiye 207 3.704 17,9 1.686 Kartaltepe 106 1.700 16,1 1.511 Maltepe 125 2.000 16,0 1.500 Maslak 75 1.167 15,6 1.456 Bahçelievler (so anl ) 94 1.250 13,3 1.233 Gaziosmanpafla Dörtyol 440 5.652 12,8 1.185 F nd kzade 200 2.455 12,3 1.127 Alibeyköy 141 1.667 11,8 1.081 Bulgurlu 138 1.609 11,6 1.062 Gültepe 133 1.538 11,5 1.054 Bahçelievler (Yayla) 136 1.542 11,3 1.031 Baflakflehir 4 Etap 144 1.600 11,1 1.011 Levent sanayi mah. 135 1.443 10,7 969 Pendik Velibaba 75 800 10,7 967 Alibeyköy yeflilp nar 127 1.300 10,2 921 Ba c lar 94 944 10,0 900 Sefaköy 130 1.270 9,8 877 Kurtulufl son durak 113 1.083 9,6 863 Avc lar 130 1.200 9,2 823 Levent sanayi mah. 138 1.240 9,0 802 Ümraniye Çakmak 137 1.222 8,9 793 Ortaköy 211 1.882 8,9 792 fiaflk nbakkal $ 882 7.778 8,8 781 Ümraniye Atakent 175 1.538 8,8 779 Üsküdar Do anc lar 354 3.077 8,7 770 Bostanc 218 1.857 8,5 751 Zeytinburnu 133 1.111 8,3 733 Beylikdüzü Büyükflehir 117 960 8,2 723 Baflakflehir 4 Etap 162 1.324 8,2 718 Küçükyal 175 1.422 8,1 713 F nd kzade Odabas 324 2.621 8,1 710 Pendik Sahil 229 1.786 7,8 681 Zeytinburnu 150 1.167 7,8 678 Bostanc 150 1.692 11,3 1.028 2. OF S K RALARI fi fil -Z NC RL KUYU HATTI YÜZDE 120 KAZANDIRDI Türkiye de de erini kat ve kat art ran alanlardan biri de ofisler oldu. 2000 lere girildi inde inan lmaz prim yapan ofis kiralar krizle birlikte h zl bir düflüfl dönemine girdi. Ancak h zl TOPLUMSAL RAPORLAR 63
büyüme döneminin yafland 2003-2004 ten itibaren özellefltirme ve özel sektörde birleflme ve sat n almalar n art fl yla birlikte ofislerin hem de eri hem doluluk oran artt. 2005 ten itibaren ise doluluk oran azal fla getiriler h zl art fla geçti. Önemli gayrimenkul de erleme ve sat fl flirketleri aras nda yer alan Colliers in yapt dönemsel araflt rmalardan derlenen bilgilere göre, stanbul un önemli ofis merkezlerinde kiralar 2005-2007 aras nda yüzde 40-120 aras nda de er kazand. Ofislerin de erlilik durumu flöyle: - Avrupa yakas nda Maslak, Esentepe, fiiflli, Mecidiyeköy, Levent, Havaalan bölgeleri, Asya yakas nda ise Ümraniye, Kozyata, Altunizade ve Kavac k sadece stanbul de il Türkiye nin en önemli ofis alanlar oldu. - Metrekare fiyat ayl k 24.5 dolarla en pahal bölge olan fiiflli-esentepe, Zincirlikuyu hatt nda A s n f ofis kiralar 2005 te 11.5 dolard. Bir baflka deyiflle 3 y lda getirisi yüzde 117 artt. Bölgede B tipi ofis kiralar ise 3 y lda yüzde 80 artt. - Avrupa yakas nda A s n f ofis kiralar 2005-2007 aras nda; Levent te yüzde 40, Maslak ta yüzde 59, Taksim Befliktafl ta yüzde 43, Etilerde yüzde 44, Havaalan bölgesinde yüzde 84 artt. Avrupa Yakas B s n f ofislerde kira art fl ise; Levent te yüzde 60, Maslak ta yüzde 41, Taksim- Befliktafl ta yüzde 26, Etiler yüzde 64, Havaalan bölgesi yüzde 90 de er kazand. - Anadolu yakas nda ise ne çok de er kazanan bölge ise Kavac k oldu. Kavac kta A s n f ofislerin getirisi yüzde 78, B s f n n yüzde 62 oldu. 2008 YILI ODA FAAL YET RAPORU - H zla geliflen Altunizade ve Kozyata ise getiride Kavacak n alt nda kalsa da de erler h zla art yor. 2005 2007 2005'e göre de er art fl (%) Ofis kiralar A s n f ofis B s n f ofis A s n f ofis B s n f ofis A s n f ofis B s n f ofis Levent 17,5 10 24,5 16 40.0 60.0 Maslak 11,5 8,5 18,3 12 59.1 41.2 fiiflli-z. Kuyu 11,3 8,9 24,5 16 116.8 79.8 Kavac k 9,4 6,8 16,7 11 77.7 61.8 Kozyata 12,8 8,2 18,2 11,4 42.2 39.0 Altunizade 13,4 9,7 18,7 16 39.6 64.9 Taksim Befliktafl 16,4 12,9 23,5 16,3 43.3 26.4 Etiler 16,5 11,3 23,8 18,5 44.2 63.7 Havaalan 7,8 4,1 14,4 7,8 84.6 90.2 3. ENERJ : YABANCILAR ORTAKLIK YARIfiINDA Türkiye de çekim alan oluflturan bir di er sektör de enerji. Bugün 40 bin megavat civar nda olan kurulu gücün 2015 e kadar 70 bin megavata kadar ç kmas bekleniyor. Elektrik ve do algaz da t m, nükleer, Afflin Elbistan C ve D santral ihaleleri, verilecek al m garantileri yerli devler yan nda yabanc lar n da ifltah n kabart yor. Neden ise 2020 y l na kadar 100 milyar dolar elektrikte olmak üzere 128 milyar dolarl k bir yat r m ihtiyac oldu u belirtiliyor. Tüm dünya devlerini Türkiye ye çeken projelere yap lan baflvurular flöyle: 64