TOHUMCULUK ÜRETİM Bilindiği üzere, tohumluklar tarımsal üretimin temel girdilerinin başında gelmekte olup, kaliteli tohum kullanımı, verimi ve üretimi artırmasının yanı sıra daha dayanıklı, daha az maliyetli ve rekabet gücü yüksek ürünlerin elde edilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde sebze sektörünün temelini oluşturan tohum sektörü son 25 yılda büyük gelişme göstermiş, bir yandan yurt içi tohumluk üretimini artırmak, diğer yandan da yerli tohumculuğumuzun geliştirilmesi konusunda özel sektör tarafından önemli çalışmalar yapılmıştır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde bugün itibarıyla kamu ve özel sektör tarafından yapılan ıslah çalışmaları sonucunda elde edilen yerli çeşitlerin tohumluk piyasamızdaki payı yıllara göre ortalama %35-40 arasında değişmektedir. Söz konusu bu oranın önümüzdeki 5 yıl içerisinde %50 ye ulaşacağı tahmin edilmektedir. Kavun, biber gibi bazı önemli sebze türlerinde ise bu oran %80 lerin üzerine çıkmıştır. Ayrıca, ülkemizde ticarete konu olan toplam tohumluk arzının yaklaşık %20 kadarının ithalat yoluyla karşılandığı tahmin edilmektedir. Bu ithalatın %70-80 i doğrudan bitkisel ürün yetiştirmede girdi geri kalanı ise iç veya dış pazarlar için sertifikalı tohumluk üretmede ara malı olarak kullanılmaktadır. Tohumluk üretiminde özel sektörün payı yıllar itibarıyla artmaktadır. 2005 yılında toplam tohumluk üretiminin %45 ini özel sektör karşılarken, 2011 yılında %66,7 sini karşılamaktadır. 2011 yılı verilerine göre hibrit ayçiçeği, hibrit mısır, patates, soya, pamuk ve sebze tohumluğu üretiminin neredeyse tamamını özel sektör üretmektedir. 2005 yılında buğday tohumluğunun %89 u kamu tarafından karşılanırken 2011 yılında %45 e düşmüştür. Arpa tohumluğunun üretiminde ise, kamunun payı 2005 yılında %78 iken 2011 yılında %43 e düşmüştür. Türkiye de 2011 yılında en fazla üretimi yapılan tohumluk buğday olmuştur. Sertifikalı buğday tohumu üretimi 2010 yılına göre %30,1 oranında artarak 410.766 tona ulaşmıştır. Yıllar itibarıyla tohumluk üretim miktarları incelendiğinde, bazı tohumlukların üretimi artarken bazılarının ülkenin o yılki üretim durumuna göre azaldığı gözlenmektedir. 2011 yılında 2010 yılına göre patates tohumluk üretiminde %36,3 ve arpa tohumluk üretiminde ise 40,6 oranında artış görülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 0
Tablo 1: Türler İtibariyle Sertifikalı Tohumluk Üretimi (Ton) Tohum Cinsi 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Buğday 211.848 210.044 158.452 227.852 315.676 410.766 Arpa 28.351 20.645 20.180 36.144 34.416 48.401 Mısır 16.107 14.592 34.097 28.921 35.234 31.338 Çeltik 3.241 3.645 3.410 5.025 5.521 8.649 Hibrit Ayçiçeği 7.670 6.190 8.727 9.298 11.854 14.137 Soya 969 752 1.274 1.169 1.982 2.274 Yer Fıstığı 61 100 50 30 70 114 Şeker Pancarı 582 1.448 947 1.005 466 1.479 Patates 75.138 44.919 45.651 58.877 70.654 96.295 Pamuk 18.855 14.323 10.985 10.811 15.679 16.911 Nohut 161 143 127 459 253 309 Kuru Fasulye 19 3 3 3 0 0 Mercimek 628 1.113 380 38 107 589 Kanola 321 175 72 148 107 63 Sebze 2.283 2.731 2.087 2.758 2.500 2.213 Susam 1 1 0 0 1 14 Yonca 508 678 517 864 349 473 Korunga 929 125 698 22 56 200 Fiğ 2.172 2.206 2.024 1.057 858 876 Diğerleri 904 1.180 467 580 2.182 2.229 Toplam 370.748 325.013 290.148 385.061 497.964 637.330 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE TOHUM DIŞ TİCARETİ Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) 2011 yılı tohum raporunda 9,9 milyar dolar değerinde olan dünya tohum ihracatında, önde gelen ülkelerin sırasıyla Fransa (1,6 milyar dolar), Hollanda (1,5 milyar dolar) ve ABD (1,4 milyar dolar) olduğu belirtilmiştir. Fransa 544 bin ton tohumluk ihracatı yaparken, ABD 373 bin ton, Hollanda ise 133 bin ton ihracat yapmıştır. Dünya toplam tohumluk ihracat miktarı ise 2.753.951 tondur. 9,1 milyar dolar değerinde olan dünya tohumluk ithalatında ilk sırayı alan ülkeler ABD (908 milyon dolar), Almanya (714 milyon dolar) ve Fransa (683 milyon dolar) olmuştur. Miktar bakımından ise 2011 yılında dünya tohumluk ithalatı 2.023.847 ton olarak gerçekleşmiştir. ABD 173 bin ton, Almanya 202 bin ton ve Fransa 130 bin ton tohumluk ithal etmiştir. 2002 yılında 22,6 milyon dolar olan toplam tohum ihracatımız 2012 yılında bir önceki yıla göre %50,4 artışla 125,8 milyon dolara ulaşmıştır. İthalatımız ise %248,5 oranında artarak 183,2 milyon dolara ulaşmıştır. 2013 yılı Ocak-Mart Dönemi itibarıyla tohum ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre %17,1 artışla 62,5 milyon dolar, ithalatı ise %4,4 düşüşle 49,6 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 1
Tablo 2: Tohum Sektörü Dış Ticaret Verileri (ABD $) 2010 2011 2012 Değ (%) İhracat 69.691.480 83.645.425 125.843.726 50,4 İthalat 78.298.571 52.582.084 183.234.446 248,5 Hacim 147.990.051 136.227.509 309.078.172 126,9 Denge -8.607.091 31.063.341-57.390.720-284,8 Karşılama Oranı (%) Kaynak: TÜİK 89,0 159,1 68,7 2012 Yılında Miktar ve değer bakımından ihracata en fazla konu olan ürünler (Değer: Milyon ABD $) Tohumluk/ Değer Payı (%) Ayçiçeği Tohumu (Tohumluk) 59,6 47,3 Mısır (Tohumluk) 28,9 23,0 Sebze Tohumları 12,6 10 Pamuk Tohumları 8,0 6,4 Buğday (Makarnalık Durum Buğdayı Hariç) ve Mahlut; 6,7 5,4 Tohumluk Kavun, Karpuz Tohumu 2,4 1,9 2012 Yılında Miktar ve değer bakımından ithalata en fazla konu olan ürünler (Değer: Milyon ABD $) Tohumluk Ürünler Değer Payı (%) Sebze Tohumları 122,5 66,9 Mısır (tohumluk) 17,5 9,6 Kavun, Karpuz Tohumu 9,4 5,1 Ayçiçeği Tohumu 5,3 2,9 Başka Yerde Belirtilmeyen Yemeye Elverişli Çekirdek İçleri Ve Diğer 4,8 2,6 Ürünler Çim Tohumları 4,0 2,2 2012 yılı itibarıyla ülkemizin en fazla tohumluk ihraç ettiği ülkelerden ilk sırayı 14,9 milyon dolarlık değeri ile toplam tohumluk ihracatının %11,8 inin yapıldığı Ukrayna, 2. sırayı 14 milyon dolar ve %11,2 pay ile Rusya, 3. sırayı 13,1 milyon dolar ve %10,4 pay ile Ukrayna almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 2
Tablo 3: Ülkelere Göre İhracatımız (ABD $) Ülke Adı 2010 2011 2012 Değ(%) Pay (%) Ukrayna 6.588.637 15.310.799 14.893.682-2,7 11,8 Rusya 13.846.788 15.593.017 14.085.773-9,7 11,2 İtalya 9.076.906 14.665.263 13.108.105-10,6 10,4 Fransa 4.758.091 4.010.757 11.249.537 180,5 8,9 Hollanda 6.839.389 2.290.462 8.188.602 257,5 6,5 Yunanistan 68.394 276.993 7.763.661 2702,8 6,2 Macaristan 5.430.632 4.249.189 7.735.483 82,0 6,1 Avusturya 4.373.897 1.985.794 7.735.355 289,5 6,1 Sudan 139.104 506.070 6.965.935 1276,5 5,5 Irak 1.256.117 2.500.187 5.130.999 105,2 4,1 Kaynak: TÜİK 2012 yılı itibarıyla ülkemizin en fazla tohumluk ithal ettiği ülkelerden ilk sırayı 20,5 milyon dolarlık değeri ile toplam tohumluk ithalatının %11,2 sinin yapıldığı ABD, 2. sırayı 20,3 milyon dolar ve %11,1 pay ile Fransa, 3. sırayı 18,5 milyon dolar ve %10,1 pay ile İsrail almaktadır. Tablo 3: Ülkelere Göre İthalatımız (ABD $) Ülke Adı 2010 2011 2012 Değ(%) Pay (%) ABD 7.158.069 11.152.682 20.454.624 83,4 11,2 Fransa 7.524.716 8.633.180 20.318.360 135,4 11,1 Israil 67.547 158.406 18.479.506 11565,9 10,1 Tayland 27.585-15.546.360-8,5 Çin 1.048.935 1.379.098 14.148.224 925,9 7,7 Peru - - 13.934.193-7,6 Hollanda 1.975.233 1.354.572 11.495.189 748,6 6,3 Italya 1.670.531 2.011.349 11.313.070 462,5 6,2 Şili 435.973 1.488.254 10.811.003 626,4 5,9 İspanya 1.551.457 4.059.721 8.689.598 114,0 4,7 Kaynak: TÜİK Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 3