:17-24 J.Agric.Fc.HR.U., 2012,16(1):17-24 Arştırm Mklesi YAPRAKTAN UYGULANAN BORUN BUĞDAYIN VERİMİ, BAZI VERİM UNSURLARI VE TANEDE B, Zn VE C KAPSAMINA ETKİSİ Ykup ÇIKILI 1* S. Rıft YALÇIN 2 ÖZET Bu çlışm, kuru koşullrd yetiştirilen ekmeklik (Bezostj-1 ve Gerek-79) ve mkrnlık (Kızıltn-91 ve Kunduru-1149) uğdy çeşitlerinin verimi, zı verim unsurlrı ve tnede B, Zn ve C içeriklerine yprktn uygulnn orun (0, 50, 100 ve 150 mg B kg -1 ) etkisini elirlemek mcıyl trl koşullrınd yürütülmüştür. Yprktn uygulnn orun uğdy çeşitlerin tne verimi, iyolojik verim, m 2 deki fertil ve toplm şk syılrı üzerine etkisi yrımlı olmuş ve çeşit x or düzeyi interksiyonu isttistiki olrk önemli ulunmuştur. Bezostj-1 çeşidinin tne verimi, Bezostj-1 ve Kızıltn-91 çeşitlerinin iyolojik verimi ile Gerek-79 ve Kunduru-1149 çeşitlerinin m 2 deki fertil ve toplm şk syılrın yprktn or uygulmsının etkisinin önemli olduğu sptnmıştır.yprktn uygulnn or düzeyleri ile Kızıltn-91 çeşidi hriç, uğdy çeşitlerinde tnenin B kpsmınd önemli düzeyde rtış elirlenmiştir. Çeşitler ortlmsı olrk tnenin Zn kpsmının or düzeyleri ile zldığı ve or düzeyleri ortlmsı olrk uğdy çeşitlerinde tnenin Zn ve C kpsmının önemli düzeyde frklı olduğu sptnmıştır. Sonuç olrk, kuru koşullrd uğdy trımı ypılırken, or noksnlığı görülen lnlrd yprktn or uygulmsı şrılı sonuçlr vereilir. Anck uygulm dozu elirlenirken, ekmeklik ve mkrnlık uğdy çeşitlerinin or düzeylerine krşı tepkisi dikkte lınmlıdır. Anhtr Kelimeler: Yprktn or uygulm, uğdy, verim, verim unsurlrı, tnede esin mddesi içeriği EFFECTS OF FOLIAR APPLIED BORON ON YIELD, SOME YIELD COMPONENTS OF WHEAT AND B, Zn AND C CONTENTS IN GRAIN ABSTRACT In this study, the effects of folir pplied oron (0, 50, 100 ve 150 mg B kg -1 ) on yield nd some yield components nd B, Zn nd C in grin of whet cultivrs for red (Bezostj-1 nd Gerek- 79) nd durum (Kızıltn-91nd Kunduru-1149) grown in rinfed conditions were determined. Effects of folir pplied oron on grin yield, iomss (strw + grin) yield, fertile nd totl spikes per squre meter of whet vrieties were different nd interction of vriety x oron levels ws found sttisticlly significnt. Effect of folir pplied oron ws determined significnt on grin yield Bezostj-1 cultivr. Folir pplied oron ws ffected significntly on iomss of Bezostj-1 nd Kızıltn-1149 cultivrs. Its effect on fertile nd totl spikes per squre meter of Gerek-79 nd Kunduru-1149 cultivrs ws lso significnt. B contents in grin of whet cultivrs except Kızıltn-91, determined significnt increse with folir pplied oron levels. When looked t the verge of cultivrs, Zn content in grin decresed significntly with B levels. As the verge of oron levels, Zn nd C content in grin of whet cultivrs were determined significnt differences. As result, during whet cultivtion under rinfed conditions, the folir ppliction of oron cn give good results in oron-deficient res. However, while determintion of dose, response of red nd durum cultivrs ginst oron levels should e considered. Key Words: Folir pplied oron, whet, yield, yield components, grin nutrient content GİRİŞ Beslenmesi temelde itkisel ürünlere, özellikle de thıl dylı oln ülkelerde, itkilerin minerl eslenmesi üyük önem kznmktdır. Buğdy, çeltik ve mısırın düny gıd tüketiminde pyı %54 iken, Türkiye gii gelişmekte oln ülkelerde u ornın %90 lr ulşmktdır (Grhm nd Welch, 1996). Türkiye de trım ypıln lnlrın yklşık yrısınd thıl trımı ypılmkt ve u lnlrın %67 sinde ise uğdy yetiştirilmektedir (FAO, 2005). Bitkilerin or gereksinimi oldukç zdır ve tek çenekli itkiler çift çeneklilere göre dh z or ihtiyç göstermektedir (Mrschner, 1995). Thıllr or krşı duyrlı itkilerdir. Önemli thıllrdn iri oln uğdyın eslenmesine etki eden fktörlerinden irisi de 1 Düzce Üniversitesi, Çilimli Meslek Yüksekokulu, Bitkisel ve Hyvnsl Üretim Bölümü, 81750, Düzce. 2 Ankr Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Toprk Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, 06110, Ankr. Sorumlu yzr: ykupcikili@duzce.edu.tr * Doktor tezinin ir ölümü özetlenmiştir.
Çıkılı ve Ylçın toprk ve itkideki or içeriğidir. Buğdy, yetiştirme ortmınd ulunn 2 mg kg -1 oru tolere etmekte ve u seviyenin üzerindeki ordn ise olumsuz yönde etkilenmektedir (Gupt ve rk., 1985). Buğdyın eslenmesinde B noksnlığının etkisi, genellikle sterilitenin orty çıkmsı ve tne tutumunun zlmsıyl verimin sınırlndırılmsı şeklinde orty çıkmktdır. Bor noksnlığı oln lnlrd özellikle duyrlı çeşitlerde B gürelemesiyle sterilitenin zldığı (Rerksem ve Jmjod, 1989; Suedi ve rk., 1997; Lil ve Adel 2002), tne tutumu (Cheng ve Rerksem, 1993; Rerksem ve rk., 1994) ve şktki tne syısı ile irlikte tne verimimin rttığı (Rerksem nd Lonergn, 1994; Pnt ve rk., 1998) rştırıcılr trfındn rpor edilmiştir. Borun lındığı ortmın B konsntrsyonu ynınd itkilerin trnspirsyon kpsiteleri (Mrschner, 1995), toprktki değişeilir iyonlr, toprk ph sı, toprğın ıslnmsı ve kurumsı, toprk/su ornı gii fktörler itkilerin B lımını etkilemektedir (Golderg, 1997; Keren ve rk., 1985). Toprk nemi ile itkiye yryışlı B miktrı rsınd önemli ir ilişki mevcut olup, genellikle B un yryışlılığı kuru toprklrd B noksnlığın neden olck kdr düşük olilmektedir (Fleming, 1980). Kurk toprk koşullrı ltınd yetiştirilen pek çok itkide B noksnlığı elirtileri şiddetle görülmüş, u durum trl ve serd ypıln pek çok rştırm ile de doğrulnmıştır. Özellikle kurk ve yrı kurk iklim kuşklrınd, B un toprktki miktrının ynınd itki ünyesine lınn B un hreketi de itkisel üretimde sınırlndırıcı fktör olilmektedir. Arştırıcılr rsınd fikir irliği olmmsın krşın, orun itki ünyesindeki tşınımının ksilem yoluyl ve trnspirsyon ğlı olrk gerçekleştiği konusundki görüşler ğırlık kznmktdır (Pte, 1975; Shelp ve rk., 1987, 1992). Özellikle kurk ve yrı kurk iklim ölgelerinde toprktn B gürelemesi ynınd yprktn B uygulmsı d itkinin B ihtiycını krşılmd ir çözüm olilmektedir. Borun eksikliği y d fzllığı durumund N, P, K, C ve Zn ile etkileşimlerinin söz konusu olduğu ilinmektedir. Anck u etkileşimlere dir rştırm sonuçlrı yrımlıdır. Artn düzeylerde B un uğdy itkisinin N, P, K (Singh ve rk., 1990; Alpsln ve rk., 1996), C ve Zn içeriğini zlttığı elirlenmiştir (Singh ve rk., 1990; Tn ve rk., 1995; Romero ve rk., 1996). Bun krşın, yprktn uygulnn rtn B düzeyleri ile uğdyd K, C, Zn ve B içeriğinin (Shn ve rk., 2004) ve çeltikte ise toprktn B uygulmsıyl N, P, C, Zn ve B lımının rttığı rpor edilmiştir (Hossin ve rk., 2001). Ayrıc, or uygulmsı uğdyd tnenin B içeriğini de rtırmktdır (Güneş ve rk., 2003; Furlni ve rk., 2003) Bu çlışmd, kuru koşullrd ve Ort Andolu Bölgesi nde yygın olrk yetiştiriciliği ypıln Bezostj-1 ve Gerek-79 ekmeklik uğdy çeşitleri ile Kızıltn-91 ve Kunduru- 1149 mkrnlık uğdy çeşitlerinin verimi, zı verim unsurlrı ve tnede B, Zn ve C içeriklerine yprktn uygulnn orun etkisi rştırılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çlışm, 2003-2004 ürün döneminde, Ankr Üniversitesi Zirt Fkültesi Arştırm ve Uygulm Çiftliği rzilerinde trl koşullrınd yürütülmüştür. Arştırmd itki mteryli olrk, Ort Andolu Bölgesi nde yygın olrk ekimi ypıln ekmeklik uğdy (Triticum estivum L.) çeşitleri Gerek-79 ve Bezostj-1 ile mkrnlık uğdy (Triticum durum L.) çeşitleri Kızıltn-91 ve Kunduru- 1149 kullnılmıştır. Deneme lnı toprğı; tın ünyeli, ph sı 7.77 (1/2.5 toprk/su) ve EC si 0.28 ds m -1 oln, 201 g kg -1 CCO 3, 16.7 g kg -1 orgnik mdde ve 1.78 g kg -1 toplm zot (N) içeriğine ship, NHCO 3 ile ekstrkte edileilir fosfor (P) içeriği 8.18 mg kg -1, NOAc ile ekstrkte edileilir or (B) içeriği 1.04 mg kg -1, DTPA ile ekstrkte edileilir çinko (Zn) içeriği 0.22 mg kg -1 ve NH 4 OAc ile ekstrkte edileilir klsiyum (C) içeriği 59.5 cmol(+) kg -1 oln ir toprktır. Denemenin yürütüldüğü 2003-2004 ürün döneminde (Ekim-Temmuz) toplm yğış miktrı 255.2 mm, sıcklık ortlmsı 8.47 ºC ve ğıl nem ortlmsı ise %74.6 olrk gerçekleşmiştir (Anonim, 2004). Deneme yılı ürün döneminde düşen yğış miktrı uzun yıllr ortlmsı yğış miktrındn (398.7 mm) yklşık 1/3 ornınd dh düşük olmuş ve düşen yğışın ürün dönemi içerisindeki dğılımı düzensizlik göstermiştir. Çlışmd, dört uğdy çeşidinin sp klkm şlngıcı (GS30), çiçeklenme şlngıcı (GS55) ve süt olum şlngıcı (GS75) dönemlerinde üç kez yprktn uygulnn B 0 : 0 (kontrol), B 1 : 50, B 2 : 100 ve B 3 :150 mg kg -1 or düzeylerinin etkisi rştırılmıştır. Tesdüf loklrınd ölünmüş prseller deneme desenine göre dört tekerrürlü olrk yürütülen çlışmd or kynğı olrk orks (N 2 B 4 O 7.10H 2 O) kullnılmıştır. Kontrol prsellerindeki itkilere yprktn uygulm ynı miktr su ile ısltılrk ypılmıştır. 18
Çıkılı ve Ylçın Deneme toprğının nlizleri dikkte lınrk temel gürelemede 7 kg d -1 N ve 3.25 kg d -1 P 2 O 5 uygulnmıştır. Fosforun tmmı (triple süper fosft, % 42-44 P 2 O 5 ) ve zotun 3 kg d -1 ı (monyum nitrt, %33 N) ekimle irlikte prsel mizeri ile nd verilmiştir. Krdeşlenme döneminde üst güre olrk monyum nitrt güresinden 4 kg d -1 zot toprk yüzeyine serpme şeklinde uygulnmıştır. Buğdy çeşitlerinin ekimi 5 m uzunluğundki prsellere (1.2 x 5 = 6 m 2 ), 17 cm sır rlığınd ve 120 g prsel -1 ekim sıklığınd 6 sırlı prsel mizeri ile Ekim yınd ypılmıştır. Birim lnd verim, iyolojik verim, toplm ve fertil şk syılrını elirlemek mcıyl deneme lnındki her prselden 0.34 m 2 lik ir ln el ile hst edilmiş ve verim unsurlrının elirlenmiştir. Denemedeki itkilerin hsdı prsel içerdöveri ile ypılrk tne verimleri elirlenmiştir. Hst sonrsı elde edilen tne örnekleri iki def deiyonize su ile yıknrk 70 C de kurutulmuş ve öğütülmüştür. Kuru ykm yöntemine göre ykılrk nlize hzırlnn örneklerde; toplm C fleymfotometrik (Eppendorf ELEX 6361) olrk, toplm Zn tomik soprsiyon spektrofotometresiyle (Anlytikjen AAS Vrio 6) (Kcr, 1972) ve toplm B zomethin-h yöntemine göre spektrofotometrik (Shimdzu UV 1201) olrk elirlenmiştir (Binghm, 1982). Arştırm sonuçlrının güvenilirliği MINITAB pket progrmı kullnılrk vryns nlizi ile sptnmış ve uygulmlr rsındki frklılıklrın önemliliği MSTAT pket progrmı kullnılrk Duncn Çoklu Krşılştırm Test i ile elirlenmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yprktn uygulnn rtn or düzeylerinin uğdy çeşitlerinin irim lnd tne verimi ve iyolojik verimine etkilerine ilişkin ortlmlr ve vryns nliz sonuçlrı Çizelge 1 de verilmiştir. Birim lnd tne verimi (p<0.01) ve iyolojik verime (p<0.05) çeşit x or düzeyi interksiyonunun etkisi isttistiki olrk önemli ulunmuştur. Kontrole göre yprktn uygulnn or düzeyleriyle uğdy çeşitlerinin tne verimindeki değişimler yrımlı olmuştur. Çizelge 1. Yprktn uygulnn orun uğdy çeşitlerinin tne verimi ve iyolojik verimine etkisi ve vryns nliz sonuçlrı (F değeri) Tne verimi, kg h -1 Biyolojik verim, kg h -1 Çeşit B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. Bezostj-1 3130 2888 2648 2452 2779 8144 7379 7059 6502 7271 -e -f def f c cd cd d Gerek-79 3245 -d 3396 3130 -e 3357 c 3282 8158 c 8666 8371 c 8735 8483 Kızıltn-91 3483 2755 c-f 3321 c 3730 3322 9063 7011 cd 8555 c 9187 8454 Kunduru-1149 2647 ef 2990 -f 3193 -d 2945 -f 2944 7739 -d 8497 c 9162 8294 c 8423 Ortlm 3126 3007 3073 3121 --- 8276 7888 8287 8180 --- LSD 0.05 535.3 1313 Çeşit (Ç) Bor düzeyi (B) Ç x B int. 7.85 ** 0.34 2.92 ** * p<0.05 ve ** p<0.01 düzeyinde isttistikî olrk önemlidir Kontrole göre B 3 düzeyinde Bezostj-1 çeşidinde ve B 1 düzeyinde Kızıltn-91 çeşidinde elirlenen zlmlr isttistiki olrk önemli ulunmuştur. Bununl irlikte, Gerek-79, Kızıltn-91 ve Kunduru-1149 çeşitlerinde kontrole göre yprktn or uygulmlrıyl tne veriminde rtışlr elirlenmiş ve Kunduru- 1149 çeşidinde u rtış önemli ulunmuştur. 6.57** 0.65 2.73* Yprktn or uygulmlrıyl ekmeklik çeşitlere göre mkrnlık çeşitlerde göreceli olrk dh fzl verim rtışı elirlenmiştir. Bu durum uğdy çeşitlerinin or noksnlığın hsssiyetlerinin yrımlı olmsıyl çıklnilir. Yprktn uygulnn or düzeylerinin uğdy çeşitlerinin irim lnd iyolojik verimine etkisi tne verimine enzer şekilde 19
Çıkılı ve Ylçın olmuştur (Çizelge 1). Bezostj-1 çeşidinde B 3 düzeyinde ve Kızıltn-91 çeşidinde B 1 düzeyinde iyolojik veriminde kontrole göre yprktn uygulnn or düzeyleriyle isttistiki olrk önemli zlmlr elirlenmiştir. Gerek-79 ve Kunduru-1149 çeşitlerinde tüm or düzeyleriyle iyolojik verimde rtışlr elirlenmiş, nck u rtışlr kontrol düzeyi ile isttistiki olrk ynı grupt yer lmıştır. Yprktn uygulnn rtn or düzeylerinin uğdy çeşitlerinin m 2 deki fertil ve toplm şk syılrın etkilerine ilişkin ortlmlr ve vryns nliz sonuçlrı Çizelge 2 de verilmiştir. Çeşit x or düzeyi interksiyonunun m 2 deki fertil ve toplm şk syılrın etkisi isttistiki olrk önemli ulunmuştur (p<0.01). Buğdy çeşitlerinin m 2 deki fertil şk syılrı kontrole göre yprktn or uygulmlrıyl yrımlı olmuştur. Gerek-79 çeşidinde kontrole göre B 1 ve B 2 düzeyinde, Kızıltn-91 çeşidinde B 1 düzeyinde elirlenen zlmlr ile Kunduru-1149 çeşidinde B 2 düzeyinde elirlenen rtış önemli ulunur iken, Bezostj-1 çeşidinde kontrole göre or uygulmlrı m 2 deki fertil şk syılrındki değişimler önemsiz ulunmuştur. Bor uygulmlrı ile göreceli olrk ekmeklik çeşitlerin m 2 deki fertil şk syılrınd zlm, mkrnlık çeşitlerde ise rtış olduğu görülmüştür. Yprktn or uygulmlrınd toplm ve fertil şk syılrı prlellik göstermiş ve kontrole göre yprktn or uygulmlrıyl m 2 deki toplm şk syılrı d yrımlı olmuştur (Çizelge 2). Gerek-79 çeşidinde B 1 ve B 2 düzeyinde, Kızıltn-91 çeşidinde B 1 düzeyinde elirlenen zlmlr ile Kunduru- 1149 çeşidinde B 1 ve B 2 düzeyinde elirlenen rtışlr önemli ulunurken, Bezostj-1 çeşidinde kontrole göre or uygulm düzeyleri ile değişimler önemsiz ulunmuştur. Bor uygulmlrıyl mkrnlık çeşitlerin m 2 deki toplm şk syılrınd göreceli olrk rtış elirlenirken, ekmeklik çeşitlerde zlm olduğu dikkti çekmiştir. Buğdyd ypıln or noksnlığı ve toksisitesine hsssiyet çlışmlrınd, ekmeklik ve mkrnlık uğdy çeşitlerinin or krşı oln tepkilerinin yrımlı olduğu ve htt Çizelge 2. Yprktn uygulnn orun uğdy çeşitlerinin fertil ve toplm şk syısın etkisi ve vryns nliz sonuçlrı (F değeri) m 2 de fertil şk syısı, det m 2 de toplm şk syısı, det Çeşit B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. Bezostj-1 371.3 cde 377.2 cd 343.4 def 356.6 de 362.1 407.6 f 425.0 ef 389.0 388.2 402.5 Gerek-79 541.2 491.2 480.9 514.1 506.8 632.4 572.1 c 534.1 c 593.0 582.9 Kızıltn-91 382.4 cd 326.5 ef 412.8 c 387.5 cd 377.3 453.7 de 405.3 f 472.7 d 452.2 de 445.9 Kunduru-1149 239.7 h 264.7 gh 303.7 258.2 h 266.6 264.7 i 309.5 h 351.9 g 291.9 hi 304.5 Ortlm 383.6 364.9 385.2 379.1 --- 439.6 428.0 436.9 431.3 --- LSD 0.05 41.6 42.3 Çeşit (Ç) Bor düzeyi (B) Ç x B int. 182.34 ** 1.60 4.14 ** ** p<0.01 düzeyinde isttistikî olrk önemlidir vryeteler rsınd ile hsssiyet frkının olduğu tespit edilmiştir (Suedi ve rk., 1997; Torun ve rk., 1999; Sde ve rk., 2003; Soylu ve rk., 2005). Elde edilen rştırm ulgulrın enzer sonuçlr çeşitli rştırıcılr trfındn d ulşılmıştır. Rerksem nd Jmjod (1989), yprktn çeşitli dönemlerde uygulnn B ile tne verimi, m 2 deki şk syısı ve hst 241.46 ** 0.50 6.08 ** indeksinde değişimlerin yrımlı olduğunu, Mitr nd Jn (1991) yprktn B gürelemesiyle tne verimindeki rtışın önemli olmdığını rpor etmişlerdir. Ayrıc, Suedi ve rk. (1997), Rerksem ve rk. (1993, 1996) or noksnlığın tolernslı çeşitlerin B gürelemesine tepkilerinin zyıf olduğunu, Pnt ve rk. (1998) B uygulmsının uğdy çeşitlerinin iyolojik 20
Çıkılı ve Ylçın verimine etkisinin yrımlı nck önemli olmdığını ildirmişlerdir. Rerksem ve Lonergn (1994) ve Rerksem ve rk. (1989) uğdyd sp verimini B uygulmsın tepki göstermeyen özellik olrk nitelendirmişlerdir. Shn ve rk. (2004) yprktn B uygulmsının uğdyın tze ve kuru ğırlıklrını rtırdığını, Rhmn ve rk. (2002) yprktn çoklu mikro element uygulmsının uğdyın iomsını rtırdığını nck u rtışın önemsiz olduğunu elirtmişlerdir. Pnt ve rk. (1998) ve Suedi ve rk. (1997) or içeriği düşük toprklrd irim lndki şk syısının B gürelemesine ynıt veren ir özellik olduğunu, un krşın Rerksem ve Lonergn (1994) ve Rerksem ve rk. (1989) ise B gürelemesine tepkisiz ir prmetre olduğunu ildirmişlerdir. Yprktn uygulnn rtn or düzeylerinin uğdy çeşitlerinde tnenin B, Zn ve C kpsmın etkisine ilişkin ortlmlr ve vryns nliz sonuçlrı Çizelge 3 de verilmiştir. Tnenin B kpsmın çeşit x or düzeyi interksiyonunun etkisi önemli ulunmuştur (p<0.01). Kontrole göre rtn or düzeyleriyle ütün çeşitlerde tnenin B kpsmının rtığı ve Kızıltn-91 çeşidi hriç meydn gelen Çeşitler ortlmsı olrk, kontrol düzeyinde 2.14 mg kg -1 oln tnenin B kpsmı rtn or düzeylerinde sırsıyl 2.47, 2.24 ve 2.31 mg kg -1 olmuştur. Bununl irlikte, en yüksek B kpsmı ortlm olrk 2.60 mg kg -1 ile Gerek-79 çeşidinde elirlenmiş, unu sırsıyl Kunduru-1149, Kızıltn-91 ve Bezostj-1 çeşitleri izlemiştir. Buğdy çeşitlerinde tnenin Zn kpsmın çeşit x or düzeyi interksiyonunun etkisi önemli ulunmmış, nck çeşitlerin etkisi p<0.01 düzeyinde ve or düzeylerinin etkisi ise p<0.05 düzeyinde önemli ulunmuştur. Bor düzeyleri ortlmsı olrk, çeşitler rsınd Zn kpsmı en yüksek çeşit olrk Bezostj-1 elirlenmiş ve Kunduru-1149 çeşidi hriç diğer çeşitlerle Bezostj-1 rsınd elirlenen frk önemli ulunmuştur. Çeşitler ortlmsı olrk, kontrolde 18.75 mg kg -1 oln tnenin Zn kpsmı rtn or düzeyleriyle zlm göstermiş ve sırsıyl 17.00, 17.23 ve 17.75 mg kg -1 olmuştur. Bu zlmlr kontrole göre B 1 ve B 2 düzeylerinde önemli ulunmuştur (Çizelge 3). Çizelge 3. Yprktn uygulnn orun uğdy çeşitlerinde tnenin or (B), çinko (Zn) ve klsiyum (C) kpsmın etkisi ve vryns nliz sonuçlrı (F değeri). B, mg kg -1 Zn, mg kg -1 C, mg kg -1 Çeşit B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. B 0 B 1 B 2 B 3 Ort. Bezostj-1 2.03 2.42 -e 2.01 1.74 g 2.05 20.00 17.75 18.68 19.75 19.04 248 243 258 258 251 Gerek-79 2.33 -f 2.81 2.41 -e 2.86 2.60 16.00 15.75 17.50 16.75 16.50 c 253 283 270 283 272 Kızıltn-91 2.06 2.19 c-f 2.06 ef 2.09 def 2.10 18.00 16.25 16.25 17.50 17.00 c 223 233 215 223 223 c Kunduru-1149 2.14 def 2.48 c 2.47 cd 2.58 2.42 21.00 18.25 16.50 17.00 18.19 253 243 260 248 251 Ortlm 2.14 2.47 2.24 2.31 --- 18.75 17.00 17.23 17.75 --- 244 250 251 253 --- LSD 0.05 0.294 1.218 10.90 Çeşit (Ç) Bor düzeyi (B) Ç x B int. 26.09 ** 7.46 ** 3.49 ** 7.22 ** 3.29 * 1.88 27.25 ** 0.98 1.75 * p<0.05 ve ** p<0.01 düzeyinde isttistikî olrk önemlidir Tnenin C kpsmın çeşitlerin etkisi önemli ulunurken (p<0.01), or düzeylerinin etkisi önemli ulunmmıştır (Çizelge 3). Bor düzeyleri ortlmsı olrk, 272 mg kg -1 ile Gerek-79 çeşidi C kpsmı en yüksek çeşit olrk elirlenmiş ve diğer çeşitlerin C kpsmlrı ile rsındki frklılık önemli ulunmuştur. Çeşitler irlikte değerlendirildiğinde, tnenin C kpsmındki rtış isttistiki olrk önemli olmmkl irlikte, göreceli olrk kontrole göre rtn or düzeyleriyle irlikte tnenin C kpsmınd rtışlr görülmüştür. Shn ve rk. (2004), yprktn uygulnn rtn B düzeylerinin uğdyın B, Zn ve C içeriğini rtırdığını elirtirken, zı 21
Çıkılı ve Ylçın rştırıcılr ise rtn düzeylerde B un uğdyın C ve Zn içeriğini zlttığını sptmışlrdır (Singh ve rk., 1990; Tn ve rk., 1995; Romero ve rk., 1996). Hossin ve rk., (2001) trfındn çeltikte B uygulmsıyl C, Zn ve B lımının rttığı rpor edilmiştir. Çeşitli rştırıcılr trfındn rtn B düzeyleriyle ekmeklik ve mkrnlık uğdy çeşitlerinde tnede B içeriğinin rttığı ve çeşitlerde frklılık gösterdiği sptnmıştır (Güneş ve rk., 2003; Furlni ve rk., 2003). Ekmeklik uğdy çeşitlerinde tnenin ortlm B, Zn ve C içerikleri sırsıyl 2.3, 35.0 ve 416 mg kg -1 (Grhm ve rk., 1999) ve mkrnlık uğdy çeşitlerinde tnede Zn içeriğinin 17-28 mg kg -1 rsınd değişerek ortlm 22 mg kg -1 olduğu sptnmıştır (Çkmk ve rk., 2001). Ypıln çlışm ile özellikle or noksn lnlrd ve kuru koşullrd uğdy yetiştiriciliğinde, yprktn or uygulmsının itkinin ihtiycını krşılmd kullnılileceği, nck uygulm düzeylerinin ekmeklik ve mkrnlık uğdy çeşitlerinin or oln tepkilerinin dikkte lınrk elirlenmesi gerektiği sonucun vrılmıştır. Kuru koşullrd uğdy yetiştiriciliğinde kullnıln çeşitlerin yprktn or uygulmsı ve or düzeylerine oln tepkilerinin elirlenmesi için enzer çlışmlrın rtırılmsının dh sğlıklı ilgiler orty koycğı çıktır. KAYNAKLAR Alpsln, M., Tn, S., Inl, A., Kütük, A.C. ve Erdl, İ. 1996. Besin çözeltisinde yetiştirilen uğdy (Triticum estivum L.) itkisinde or-zot ilişkisi. Pmukkle Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2(3): 215-219. Anonim. 2004. T.C. Çevre ve Ormn Bknlığı, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Elektronik Bilgi İşlem Müdürlüğü, İkizce İstsyonu (İstsyon No:3731) Meteorolojik Verileri, Ankr. Binghm, F.T. 1982. Boron. pp. 431-447. Alınmıştır: Methods of Soil Anlysis. (ed) Pge, A.L., Miller, R.H., nd Keeney, D.R., Prt 2. Mdison Cheng, C.H. nd Rerksem, B. 1993. Effect of oron on pollen viility in whet. Plnt nd Soil, 155/156: 313-315. Çkmk, O., Özturk, L., Krnlik, S., Özkn, H., Ky, Z. nd Çkmk, I. 2001. Tolernce of 65 Durum Whet Genotypes to Zinc Deficiency in Clcreous Soil. J. Plnt Nutrition, 24(11): 1831-1847. FAO. 2005. http://fostt.fo.org, Erişim trihi: 01.10.2005 Fleming, G.A. 1980. Essentil micronutrients: Boron nd Molydenum. Alınmıştır: Applied Soil Trce Elements. (ed) Dvies, B.E., pp. 155-176. John Wiley, New York Furlni, A.M.C., Crvlho,C.P. de Freits, J.G. nd Verdil, M.F. 2003. Whet Cultivr Tolernce to Boron Deficiency nd Toxicity in Nutrient Solution. Scienti Agricol, 60(2): 359-370. Golderg, S. 1997. Rection of oron with soils. Alınmıştır: Plnt nd Soil. Proceedings. (ed) Bell, R.W. nd Rerksem, B. pp., 193:35-48. Kluwer Acdemic Pulishers, Dordrecth, the Netherlnds Grhm, R., Sendhir, D., Bee, S., Iglesis, C. nd Monsterio, I. 1999. Breeding for micronutrient density in edile portions of stple food crops: conventionl pproches. Field Crops Reserch, 60: 57-80. Grhm, R.D. nd Welch, R.M. 1996. Breeding for stple-food crops with high micro nutrients density: Long term sustinle griculturl solutions to hidden hunger in developing countries. Alınmıştır: IFPRI Workshop on Food Policy nd Agriculturl Güneş, A., Alpsln, M., İnl, A., Adk, M.S., Ersln, F. nd Çiçek, N. 2003. Effects of Boron Fertiliztion on the Yield nd Some Yield Components of Bred nd Durum Whet. Turk J. Agric. For., 27: 329-335. Gupt, U.C., Jme, Y.W., Cmpell, C.A., Leyshon, A.J., Micholichuk, W., 1985. Boron Toxicity nd Deficiency. A Review. Cn. J. of Soil Sci., 65: 381-408. Hossin, M.B., Kumr, T.N. nd Ahmed, S. 2001. Effect of Zinc, Boron nd Molydenum Appliction on the Yield nd Nutrient Uptke y BRRI Dhn 30. Online Journl of Biologicl Sciences, 1(8): 698-700. Kcr, B. 1972. Bitki ve Toprğın Kimysl Anlizleri, II. Bitki Anlizleri. A.Ü.Z.F. Yyınlrı: 453, Uygulm Kılvuzu: 155, A.Ü. Bsımevi, Ankr. Keren, R., Binghm, F.T. nd Rhodes, J.D. 1985. Effect of cly content in soil on oron uptke nd yield of whet. Soil Sci. Soc. Am. J., 49: 1466-1470. Lil, E.A.N. nd Adel, E.A.A. 2002. Effect of Boron Deficiency on Some Physiologicl nd Biochemicl Aspects during the Developmentl Stges of Whet (Triticum estivum L.) Plnt. Online 22
Çıkılı ve Ylçın Journl of Biologicl Sciences, 2(7): 470-476. Mrschner, H. 1995. Minerl Nutrition of Higher Plnts. 2 nd ed. Acdemic Press, New York, pp. 379-396. Mitr, A.K. nd Jn, P.K. 1991. Effect of doses nd method of oron ppliction on whet in cid teri soils of north Bengl. Indin Journl of Agronomy, 36(1): 72-74. Pnt, J., Rerksem, B. nd Noppkoonwong, R. 1998. Effect of wter stress on the oron response of whet genotypes under low oron field conditions. Plnt nd Soil, 202: 193-200. Pte, J.S. 1975. Exchnges of solutes etween phloem nd xsylem nd circultion in the whole plnt. Alınmıştır: Encyclopedi of Plnt Physiology, New series. Vol.1, Trnsport of plnts. I. Phloem trnsport. (ed) Zimmermnn, M.H. nd Miurn, J.A., pp. 451-473, Springer-Verlg, New York Rhmn, M.A., Meisner, C.A., Duxury, J.M., Luren, J. nd Hossin, A.B.S. 2002. Yield response nd chnge in soil nutrient vilility y ppliction of lime, fertilizer nd micronutrients in cidic soil in rice-whet cropping system. 17 th WCSS, 14-21 August, Thilnd, symp. no:05, pper no:773. Rerksem, B. nd Jmjod, S., 1989. Correcting oron deficiency induced er sterility in whet nd rley. Thi J. Soils Fert., 11: 200-209. Rerksem, B. nd Lonergn, J.F. 1994. Boron deficiency in two whet genotypes in wrm, sutropicl region. Agronomy Journl, 86(5): 887-890. Rerksem, B., Netsngtip, R., Lordkew, S., Cheng, C. nd Brrow, N.J. 1993. Grin set filure in oron deficient whet. Plnt nd Soil 155-156: 309-312. Rerksem, B., Sunders, D.A., Hettel, G.P. 1994. Grin set filure in wrm, nontrditionl whet growing res of Asi: the oron response. Alınmıştır: Whet in het-stressed environments: Irrigted, dry res nd rice-whet frming systems. (ed) Sunders, D.A., Proceedings of the Interntionl Conferences, Held t Wd Medni, Sudn, 1-4 Ferury, 1993 nd Dinjpur, Bngldesh 13-15 Ferury 1993. pp. 290-296 Rerksem, B., Lordkew, S., Benjvn Rerksem, Rwson, H.M., Suedi, K.D. 1996. Tissue oron. Alınmıştır: Sterility in whet in sutropicl Asi: extent, cuses nd solutions: (ed) Rwson, H.M., Proceedings of workshop, ACIAR Proceedings No.72, 18-21 Septemer, Lumle Agriculturl Reserch Centre, Pokhr, Nepl, pp. 36-38 Rerksem, B., Sunders, D.A. nd Dell, B. 1989. Grin set filure nd oron deficiency in whet in Thilnd. J. Agric. (CMU), 5: 1-10. Romero, L., Jolley, V.D., nd Römheld, V. 1996. New Sttisticl pproch for the interprettion of nutrient interreltionships. V. Zinc/Iron. Journl of Plnt Nutrition, 19(8-9): 1257-1267. Sde, B., Gezgin, S., Topl, A., Soylu, S., Boğlu, M., Akgün, N. ve Dursun, N. 2003. Bor Eksik Kireçli Toprklrd Bor Uygulmlrının Mkrnlık ve Ekmeklik Buğdy ile Arp Çeşitlerinin Tne Verimi Üzerine Etkileri. Türkiye 5. Trl Bitkileri Kongresi, Bitki Yetiştirme Teknikleri, II. Cilt, 13-17 Ekim, Diyrkır, s.246-251. Shn, M.M, El-Fouly, M.M. nd Adel- Mguid, A.A. 2004. Zinc-oron Reltionship in Whet Plnts Grown under Low or High Levels of Clcium Cronte in the Soil. Pkistn J. Biol. Sci., 7(4): 633-639. Shelp, B.J., Shttuck, V.I. nd Proctor, J.T.A. 1987. Boron nutrition nd moility nd its reltion to elementl composition of greenhouse grown root crops. II. Rdish. Comm. Soil Sci. Plnt Anl., 18: 203-219. Shelp, B.J., Shttuck, V.I., McLelln, D. nd Liu, L. 1992. Boron nutrition nd composition of glucosinoltes nd solule nitrogen compounds in two roccoli (Brssic olerce vr. Itlic) cultivrs. Cn. Plnt Sci., 72: 889-899. Singh, J.P., Dhiy, D.J. nd Nrwl, R.P. 1990. Boron uptke nd toxicity in whet in reltion to zinc supply. Fertilizer Reserch, 24(2): 105-110. Soylu, S., Sde, B., Topl, A., Akgün, N., Hkkı, E.E. nd Boğlu, M. 2005. Response of Irrigted Durum nd Bred Whet Cultivrs to Boron Appliction in Low Boron Clcreous Soil. Turk J. Agric. For., 29: 275-286. Suedi, K.D., Budhthoki, C.B. nd Suedi, M. 1997. Vrition in sterility mong whet (Triticum estivum L.) genotypes in response to oron deficiency in Nepl. Euphytic, 95(1): 21-26. Tn, S., Alpsln, M., Kütük, C., İnl, A. nd Erdl, İ., 1995. Reltionship etween 23
Çıkılı ve Ylçın oron nd clcium in whet (Triticum estivum L). Soil Fertility nd Fertilizer Mngement 9 th Interntionl Symp. of CIEC., 25-30 Septemer, Kuşdsı- Turkey, p:85-90. Torun, A., Yılmz, A., Klycı, M., Gültekin, İ., Torun, B., Eker, S. ve Çkmk, İ. 1999. Kony koşullrınd yetiştirilen frklı uğdy çeşitlerinin or toksisitesine duyrlıklılrının ser ve trl koşullrınd rştırılmsı. Ort Andolu d Huut Trımının Sorunlrı ve Çözüm Yollrı, 8-11 Hzirn, Kony, s. 317-327. 24