Toraks BT de radyasyon dozu PROF. DR. MACİT T ARIYÜREK REK HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTES LTESİ RADYOLOJİ ANABİLİM M DALI
Durum değerlendirmesi erlendirmesi Diğer görüntg ntüleme yöntemlerindeki y birçok avantaja rağmen BT süratle s gelişmeye devam etmektedir Dünyadaki en önemli görüntg ntüleme yöntemidiry BT nin kullanımı giderek artış göstermektedir Radiografide hasta dozları son 10 senede %30 a a yakın azalma gösterirken g BT de hasta dozları azalmamış ıştır
USA Tanısal radyolojik işlemler içindeki i indeki oranı Tanısal radyolojide toplam efektif doz içindeki indeki oranı 1990 %6.1? 1999 %11.1 %67 Radiology 2003; 228:15-21
Büyük k Britanya Tanısal radyolojik işlemler içindeki i indeki oranı Tanısal radyolojide toplam efektif doz içindeki indeki oranı 1989 %2 %20 1995 %4 %40
Radyasyona bağlı malignansi Her msv için in kansere yakalanma riski 5/100,000 Küçük çocuklarda 3 misli artar Yaşlılarda larda aynı oranda azalır
Estimated risks of radiation-induced induced fatal cancer from pediatric CT. AJR 2001; 176:289-296 296 15 yaş altı çocuklar 600,000 abdominal ve beyin BT/yıl Bu bireylerin içinden i inden 500 kişi BT de verilen radyasyona bağlı kanserden öleceklerdir
Tüm m hayat boyunca malignansi riski: 1/3-4 X-ışınlarına na bağlı malignansiler hemen oluşmad madığından oluşan malignansilerin x-ışınını bağlı olup olmadığı ığını göstermek güçg üçtür.
X-ışını etkileri Deterministik etki (hücre ölümü) Girişimsel imsel işlemleri TIPSS Kardiyolojide girişimsel imsel işlemleri Stokastik etki (mutasyonlar) Kanser Herediter etkiler
69 yaşında erkek hasta. Sol koroner artere 30 saat içinde iki kez anjioplasti işlemi yapılmış. İşlemden sonra yaklaşık olarak 1-2 ay geçmiş. Sol skapula üstünde ülserasyonlar. AJR 2001; 177:3 11
49 yaşında kadın hasta. Radyofrekans kardiak kateter ablasyonudan 6.5 ay sonrası humerusta derin ülserasyonlar AJR 2001; 177:3 11
49 yaşında erkek, karaciğer sirozu, tedavilere cevap vermeyen üst GIS kanaması. 3 TIPS işlemi yapılmış. 22. ay 23. ay AJR 2001; 177:3 11
BT teknolojisindeki gelişmeler Tek kesitli BT Çok kesitli (bir tam dönüşte d birden fazla kesit alabilen) BT cihazları 2, 4, 6, 8, 10, 16, 32, 40, 64, kesit alabilen BT cihazları
Kullanım m neden arttı? 20 yıl y önce bir toraks tetkiki dakikalar sürerken, s şimdi tek bir nefes tutma ile bitmektedir. BT floroskopi geliştirildi. Ultrason eşlie liğinde inde yapılan bazı girişimsel imsel işlemler i şimdi BT floroskopi ile yapılıyor yor BT ile kitle (akciğer kanseri) taramaları ICRP Publication 87
Doz neden arttı? Radyografide doz çok artınca film siyahlaşı şır; BT de ise daha iyi bir görüntg ntü elde edilir Tektik sırass rasında daha büyük b k bir bölgeyi b inceleme Çok kesitli BT cihazlarında aynı bölgenin tekrar x-ışınına na maruz kalması BT tetkiklerinin tekrar edilmesi ICRP Publication 87
Doz neden arttı? Çocuklarda ve erişkinde aynı değerlerin erlerin (mas( mas, kv, süre) kullanılmas lması Pelvis için in kullanılan lan değerlerin erlerin abdomen ve toraks için in de kullanılmas lması ICRP Publication 87
BT de doz nedir? Ne kadar yüksektiry Toraks BT de alınan radyasyon dozu iki yönly nlü akciğer grafisinde alınan dozun 50-450 katı kadardır. r.
Efektif dozların karşılaştırılması (msv) PA akciğer grafisi Konvansiyonel toraks BT Spiral BT pitch 1 YÇBT 10 mm ara ile Düşük k doz YÇBTY Konvansiyonel pulm.. anjiografi Digital pulm.. anjiografi Yıllık k doğal radyasyon 0.05 7.0 7.0 0.7 0.02 9.0 6.0 2.5
Beyin BT Lens Tiroid Meme Overler Testis 50 1.9 0.03 * * mgy
Servikal vertebralar Lens Tiroid Meme Overler Testis 0.62 44 0.09 * * mgy
Toraks BT Lens Tiroid Meme Overler Testis 0.14 2.3 21 0.08 * mgy
Abdomen BT Lens Tiroid Meme Overler Testis * 0.05 0.72 8 0.7 mgy
Pelvis BT Lens Tiroid Meme Overler Testis * * 0.03 23 1.7 mgy
Spiral BT de doz artmakta mıdır? m Tetkik sırass rasında seçilen faktörlere bağlıdır Teorik olarak hasta dozunu azaltmak mümkm mkün olmakla birlikte; pratikte seçilen faktörlere bağlı olarak hasta dozu artmaktadır r (tetkik edilen bölge, mas, pitch,, kesit kalınl nlığı) ICRP Publication 87
Spiral BT de doz artmakta mıdır? m Konvansiyonel BT ile elde olunan tek kesitlerde alınan doz ile tek kesitli Spiral BT de alınan dozlar arasında fark yoktur (pitch( değeri eri 1). ICRP Publication 87
Çok kesitli BT de doz nedir? Çok kesitli BT cihazlarında %10-30 kadar doz artışı olabilmektedir ICRP Publication 87
Çok kesitli BT ve tek kesitli BT Çok kesitli BT de doz artmasınını nedenleri: Dedektör elemanları arasındaki boşluklar Fokal spotun penumbrasının etkisi Fokal spotun hareketi ICRP Publication 87
Çok kesitli BT ler arasında doz farkı var mıdır? m 4 kesitli BT cihazında alınan doz 16 kesitli veya 32 kesitli BT cihazlarında alınan dozdan daha fazladır. ICRP Publication 87
BT de doz ölçümleri CTDI w = Computed tomograpy dose index (mgy) DLP= Dose-length product (mgy * cm) Effective dose= = (msv( msv)
BT de doz ölçümleri CTDI w = Computed tomograpy dose index (mgy)
BT de doz ölçümleri DLP= Dose-length product (mgy * cm) (Doz uzunluk çarpımı) Hastaya verilen tüm t m tetkik dozun ölçülmüdür Lokal doz ile tarama uzunluğunun unun çarpımıdır
BT de doz ölçümleri DLP= Doz uzunluk çapımı Kontrastsız z ve kontrastlı toraks BT incelemeleri Nodülün n kontrast tutulumuna yönelik y dinamik BT: kontrastsız, 1. dk,, 2. dk,, 3. dk,, 4. dk,
BT de doz ölçümleri Effective dose= = (msv( msv) Hastanın n radyasyon riskinin tahminine yarar Hesaplamada Bilgisayar programları kullanarak hesaplanır Kadın n ve erkek cinsiyeti, organlar, anatomik bölge, b z-z aksisi
Bazı gözlemler Radyologlar dahil olmak üzere doktorların çoğu, modern ve hızlh zlı BT cihazlarının n daha az radyasyon dozu verdiğini ini düşünmektelerd Zaman ve radyasyon dozu bir biri ile orantılı değildir. Günümüzde x-ışıx ışın n tüpleri t daha güçg üçlü hale gelmiştir. Çok kısa k süre s tatminkar bir tetkik yapılmas lmasını sağlayacak şekilde yüksek y dozda x-x ışını oluşturmaktad turmaktadırlar. rlar. ICRP Publication 87
Modern BT cihazlarını kısıtlayan ana faktör radyasyon ekspojurudur
BT tetkiklerinde hasta dozu için i in ne yapılmal lmalı? ICRP Publication 87
Toraks BT tetkiklerinde hasta dozunu azaltmak için i in ne yapılmal lmalı? ICRP Publication 87
BT tetkiklerinde X-ışıX ışın n tüpünün t n akımını ve zamanı artırmak rmak görüntg ntü kalitesinin daha da artmasına neden olur. Bu aynı zamanda hastanın aldığı dozu da artırmaktad rmaktadır. r. Miliamper ve saniye (mas( mas) mas ve kv nedir?
100 ma yerine 200 ma Doz iki misli artar Miliamper değişmeden zamanı artırmak rmak Aynı oranda artar kvp yi 120 den 140 a çıkartmak %30-40 artar
BT tetkiklerinde amaç çok kaliteli görüntg ntüler elde etmek değildir. BT tetkiklerinde amaç tanısal yönden y yeterli görüntüler elde etmektir.
Hastanın n aldığı doz azaltılırken tanısal yönden y yetersiz, tanı ve tedavinin gecikmesine neden olacak tetkikler yapılmamal lmamalıdır. Çoğu u zaman doz %50 azaltılarak larak tanısal yönden y yeterli tetkikler yapılabilir
Aort diseksiyonu araştırılmas lmasında kontrastlı kesitler öncesi kontrastsız z kesitler alınmas nması hasta dozunu iki misli arttırır. r. Kontrast öncesi kesitler 10 mm ara ile ince kesitler halinde alınırsa doz %10 a a düşebilird
Takip amaçlı tetkikler Klinisyen ve radyolog bir araya gelip konuşmal malı: Takip gerekli mi? Takip gerekli ise sadece takip edilen nodüle yönelik olarak sınırls rlı bir bölge b incelenebilir Takip tetkikleri düşük d ma ile yapılabilir Akciğer grafileri yeterli ise takip akciğer grafileri ile de yapılabilir
Çocuk ve erişkin hasta Çocuklarda erişkin hastalara verilen doz verilmemeli Vücut yapısına göre g %45 e e kadar doz değişimi imi yapılabilir.
Toraks BT de koruyucu önlemler Meme dokusu Bizmut koruma %57 Tiroid dokusu Bizmut koruma %74.2
Düşük k Doz BT Genç hastalar İyi huylu hastalıklar Takip tetkikleri Akciğer kanser taramaları Asbestoz a bağlı plevra lezyonları Pulmoner nodüllerin saptanmasında nda ve takibinde (5 mm den büyük b k lezyonlarda) BT eşlie liğinde inde girişimsel imsel işlemler i (biyopsi, drenaj)
BT dışıd yöntemler: MRG Aort hastalıklar kları (diseksiyon, hematom) Aortanın konjenital anomalilerinin araştırılmas lması Aortik ark anomalileri Pulmoner emboliler Toraks kemik yapısı, mediasten,, kalp, büyük b damarlar, akciğer hilusları Plevra patolojileri
BT dışıd yöntemler: Fonksiyonel MRG Ventilasyon ve perfüzyon çalışmaları (araştırma rma evresinde)
BT dışıd yöntemler: US Kosta kırıklark kları Plevral sıvı ve plevral patolojiler Perikardial sıvı Girişimsel imsel işlemleri Diafragma patolojileri
Radyasyon kaynakları ve etkileri ile ilgili ilave Web siteleri (ICRP tarafından önerilen) European Commission (radiological protection pages): europa.eu.int/comm/environment/radprot International Atomic Energy Agency: www.iaea.org International Commission on Radiological Protection: www.icrp.org United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation: www.unscear.org World Health Organization: www.who.int ICRP Publication 87