KÜRESEL BR RKETN ÜST DÜZEY YÖNETCLER LE TÜRKYE DE YAPMAYI TERCH ETME VE ETMEME NEDENLERN ORTAYA ÇIKARMAYA YÖNELK BR GÖRÜME AN INTERVIEW ABOUT GLOBAL INVESTMENT IN TURKEY WITH ADMINISTRATOR OF GLOBAL COMPANY Hamide KOCADORU Özet 1980'li yıllarda ortaya çıkan globalleme (ya da küreselleme) kavramı zamanla "küresel irketler" kavramını da beraberinde getirmi ve bu irketler günümüzde emein ve kaynaın ucuz olduu ülkelere yönelerek daha ucuz ve daha nitelikli ürünlerle uluslararası rekabetteki konumlarını salamlatırmılardır. Corafi konumu, nüfus ve pazar talebi ile Türkiye de bu "küresel irketlerin" ilgi odaı haline gelmitir. ki farklı açıdan bakılarak(geni pazar, hammadde kaynakları, ucuz igücü vs.) Türkiye'de i yapmanın tercih edilmesi yanında, siyasi ve ekonomik riskler, yönetici profilinin düüklüü vb. sebeplerden dolayı Türkiye'de yatırım yapmaktan kaçınan "küresel irketlerin" konumu ele alınmıtır. "Küresel irketlerle" beraber gelen "küresel yatırımın" ülke kalkınmasındaki yeri ve önemine de deinilerek "küresel dünyada" yapılması gerekenler analitik bir bakıla irdelenmitir. Anahtar Kelimeler: küresel irketler, küreselleme, emek, kaynak, Türkiye'de küresel yatırım. Abstract The concept of globalization appeared in the 80s was brought with him the concept of "global companies" in time. These companies, by going to the countries where the labor and the resources are less expensive, strengthened their position through the international competition with products cheaper and better qualities. With his geographical location, population and market demand, Turkey also became the center of interest of these "global companies". Next to the preference to make business in Turkey, the position of the "global companies" avoiding making investment in this country, because of political and economic risks, low profile of the manager, etc., was handled from two different angles (wider market, raw material resources, cheap labor, etc.). Making reference to the place and to the importance for a country s development of the "Global investment coming together "Global companies", we studied with an analytical viewpoint what must be made in global world. Key words: global companies, globalization, labor, resources, global investment in Turkey. 1. Giri Özellikle 1980 li yıllardan sonra yeni dünya düzeni, postmodernizm, neo-liberalizm, küreselleme (ya da globalleme ) gibi kavram kargaası içinde özellikle küreselleme kavramı daha çok kullanır olmakla beraber, dier kavramlar ile aynı anlamdadır.
Küresel Bir irketin Üst Düzey Yöneticileri ile Türkiye de Yapmayı Tercih Etme ve Etmeme Nedenlerini Ortaya Çıkarmaya Yönelik Bir Görüme 253 Küreselleme ile beraber küresel irketler kavramı da literatüre girmi ve yeni gelien artlar altında küresel rekabetle baa çıkmaya çalıan iletmeler strateji deitirerek uluslararası yatırıma yönelerek küresel irketler haline gelmilerdir. Dil, din, ırk, millet, kültür, sınır taımayan bu küresel irketler emein ve kaynakların ucuz olduu ülkelere yönelerek o pazarlara girmiler ve daha ucuza, daha nitelikli i gücü bularak uluslararası platformda konumlarını salamlatırmılardır. Yıllardan beri yabancı yatırım kavramı ülkemizde de bir slogan haline gelmi, özellikle son yıllarda ülkemize yönelik olarak, küresel irketlerin ilgisi artmıtır. Gerek corafi konumu, gerekse nüfus ve pazar talebinin yükseklii ile küresel irketlerin itahını kabartan Türkiye ye yabancı yatırımcıların nasıl deerlendirdiini; yatırım yapma, ya da yapmama sebeplerini irdelemek üzere The Coca-Cola Company lideri Muhtar Kent ile yapılan görümeler sayesinde ülkemizin durumuna bir küresel ayna tutulmutur. 2. Tanımlar Ortak ekonomik ilikiler ile balayarak zamanla hayata, kültüre ve siyasete sıçrayan ibirlii, Günümüzde herkesi kendi ekseni etrafında döndüren büyük bir bütünleme sürecine dönümütür (çli, 2001: 164). Küreselleme adı verilen bu yeni durum, aslında Giddens in de dedii gibi modernlemenin sonucudur (Giddens, 1998:66). Çok farklı tanımları olmasına ramen aslında küreselleme dorudan ekonomik güçler hakimiyetinin uluslar üstü sermaye gücünün bunalımdan çıkmak için toplumsal, siyasal, kültürel ve teknolojik alanlara yeni anlamlar katma, dünyayı tek bir pazar haline dönütürme çabalarıyla ilintilidir (Kocacık, 2001:194). Buna göre farklı tanımları da ele alarak küreselleme olgusunu daha yakından inceleyelim. 2.1. Küreselleme Özellikle son yüzyılda ortaya çıkan ekonomik, siyasi ve teknolojik gelimeler sayesinde bütün ülkeleri derinden etkilemi, ticaretin her türlü sınırları aarak dünyayı tek bir pazar haline getirme çabaları sonuç vermi, igücü, teknoloji ve bilgi transferleri zaman ve mekân kavramlarını amıtır (Çelik, 2006:179). Her ne kadar küreselleme kavramı hayatın her ayrıntısına nüfuz etmise de, özellikle büyük ölçekli iletmelerin küresel üretim ve pazarlama çabaları öne çıktıından, ekonomi boyutu özellikle aır basmaktadır. Bu noktadan hareketle küreselleme yi u ekillerde tanımlayabiliriz: * Küresellemeyi yatırım ve üretimin ulusal sınırları aarak, üretimin mal satılan dünyaya doru genilemesi olarak tanımlamak mümkündür (Erolu ve Albeni, 2002:19). * Küresellemeye ülkelerin sahip oldukları ulusal, moral ve ahlâki deerlerin tüm dünyaya yayılması, farklılıkların bir bütünlük ve uyum içinde ortadan kalkması ve dünyanın adeta bir küresel köy haline gelmesidir eklinde bakanlar da vardır (Masca,1998:318). * Küreselleme ülke ekonomilerin dünya ekonomileriyle entegrasyonu; dier bir ifadeyle, dünyanın tek bir pazarda bütünlemesi veya malların, hizmetlerin, sermayenin, bilginin ve emein dünya çapında dolaımının önündeki engellerin kaldırılması veya azaltılması olarak tanımlayan Kutlu (Kutlu, 1998:366) sınırsız ve engelsiz ekonomik özgürlüün ulatıı en son nokta olarak gözler önüne sermektedir. Küresellemenin bu denli hızlı ve engel tanımaksızın özellikle son 20 yılda yaygın oluunun temelinde bir olgu daha var ki o da dildir. Küresel bir dil olarak ngilizce nin yaygınlaması hem yazıma, hem konuma engellerini ortadan kaldırarak ülkelerarası mal, hizmet, sermaye akıkanlıı ve teknoloji transferini daha da hızlandırmıtır (IMF, World Economic Outlook, 1997). Bundan hareketle, küresellemenin esas amacının gerekli teknolojik ve yapısal deiiklikleri yaparak serbest kalan dünya pazarlarında rekabet edebilme potansiyelini gelitirmek olduu kesin ve net bir ekilde ortaya çıkmaktadır (Sarı Geril, 2004:148).
254 Hamide KOCADORU Küreselleme süreci ile beraber tüm unsurlar bütünün parçası olduklarına göre küreselleme ortamında ortaya çıkan sosyal olay ve gelimeleri ekonomik olaylardan baımsız olarak deerlendirmek mümkün deildir. (Öüt, Eryiit, 2006:189). Böylece, küreselleme sayesinde bireyler, toplumlar, devletler arasında karılıklı baımlılıın arttıı ve derinletii kesindir. Dünyada meydana gelen herhangi bir ekonomik veya siyasi olay, domino taı gibi, baka bir yerde meydana gelen olayları tetikler ve geliimleri etkiler (Giddens, 1990:34). Bu da bizlere ulusların ve toplumların artık kendi balarına, dünyadan izole olarak ne siyasî, ne de ekonomik anlamda tek baına varolamayacaklarını göstermektedir. Mega Köy kavramı denen dünyanın küçülmesi konusu aslında küresellemenin doal bir sonucudur. Küresellemenin en büyük ve temel taıyıcıları ise küresel irketlerdir. 2.2. Küresel irketler Her ülkenin amacı ekonomisini güçlendirerek gerek siyasi, gerekse ekonomik dünya arenasında söz sahibi olabilmektir. Ancak gelimekte olan ülkelerde tasarruflar yetersizdir, nüfus yüksektir ve teknoloji de zayıf olunca üretim zayıftır. Bu yüzden, gelimekte olan ülkelerin, gelimi ülkelerin sermayelerine ihtiyaçları vardır. Ucuz igücü, geni pazar ve kendilerine uygun ortam arayan küresel irketler bu ülkelere yerleerek yatırımlarını gerçekletirirler. Bu küresel irketleri analiz etmemiz için bunları tanımlamaya çalıalım. En basit tanımıyla küresel irket satı gelirlerinin %25 inden daha fazlasını, ana iletmenin bulunduu ülke dıından elde eden iletmelerdir olarak tanımlanmaktadır (Daft, 1991). Küresel irketlerin baka bir ülkede yatırım yapma ekilleri yeni irket kurma, var olan irketleri satın alma veya yerli sermaye ile ortak irket kurma eklinde olmaktadır (Tokol). Bu irketler tek bir merkezden kontrol edilmekte, ancak hukuken baımsız, fakat ekonomik olarak birbirine balı ortaklıklardan oluan irketlerdir (Aydın, 1997:5). Küresel iletmeler uluslararası alanda yatırım düüncesi ile yola çıktıklarında köken ülkeye yönelik olarak u ekillerde küresel pazara girebilirler: hracat, Lisans anlamaları, ortak giriim (Joint Ventures), ve dorudan yatırımlardır (Gökdeniz, Çetin, 2006:211). Genelde büyük küresel irketlerin özellikle imalat sanayine yönelerek dorudan üretime ve istihdama katkıda bulunurken, küçük ve orta ölçekli küresel irketlerin daha çok hizmet sektörüne veya ticarî yatırımlara yönelerek istihdamı dolaylı yoldan salamaktadırlar (Tokol). Yatırım yaptıkları ülkeye sermaye, teknoloji, yeni yönetim modelleri, pazarlama ve ileri üretim modelleriyle birçok yeniliklere önderlik eden bu küresel irketlerin Türkiye ile olan i yapma sebeplerini incelemeye çalıalım. 3. Türkiye de Yapmayı Tercih Etme Sebepleri Türkiye nin küresel irketler tarafından yatırım için niçin seçildiini belirlemek için The Coca Cola Company nin Kuzey Asya, Avrasya ve Orta Dou Grubunun Liderlii görevini baarıyla yürüten ve imdi de Coca-Cola Company nin Temmuz 2008'den itibaren en tepe görevi olan CEO'luuna getirilen Muhtar Kent ile görütük. Muhtar Kent Türkiye de i yapmayı tercih etme sebeplerini u ekilde sıralamıtır: 3.1. Yasal düzenlemeler: 1980 yılı öncesinde ülkemizde içe dönük korumacı bir ekonomik politika izlenmi, ancak 24 Ocak 1980 kararları ile birlikte dı ticarette ve sermaye piyasasında serbestletirmeler getirilmi, yerli ve yabancı sermaye tevik edilmi, ve yeniden yapılanmaya gidilmitir. Buna balı olarak yabancı yatırımcılara kâr transferi imkânı salanmı, bürokratik ilemler azaltılmı, yabancı ile yerel firmaların ortaklıklarına herhangi bir sınırlama getirilmeyerek yabancı sermayenin girii kolaylatırılmıtır ( Atalay, M. & M. Turhan,).
Küresel Bir irketin Üst Düzey Yöneticileri ile Türkiye de Yapmayı Tercih Etme ve Etmeme Nedenlerini Ortaya Çıkarmaya Yönelik Bir Görüme 255 3.2. Ucuz igücü ve hammadde salama kolaylıı: Türkiye de yatırım yapmanın en önemli sebeplerinden birisi de ucuz igücü ve hammadde salamadaki kolaylıklardır. Ayrıca Avrupa nüfusu gittikçe yalanıyor, hâlbuki Türkiye deki demografik yapı hem genç, hem dinamik, hem de nüfusu yüksek bir ülke. Türkiye gibi nüfusu kalabalık ülkelerde igücü fiyatları çok düüktür. Bu da maliyet masrafların azaltılması demektir. Maliyet masraflarının azalması ürün kârının artması demektir. Dier yandan hammadde maliyetleri de Türkiye de düüktür. Hammadde ve yardımcı maddelerin ucuz olduu ülkeler bizim gibi küresel irketler için ideal yatırım alanlarıdır. 3.3. Hedef pazarlara yakınlık: Türkiye corafi ve stratejik konumu itibariyle hem bir Avrupa ülkesi, hem de bir Asya ülkesidir. Karadeniz Ekonomik birlii çerçevesinde Karadeniz e kıyısı olan ülkelerle çok yakın ilikiler içerisindedir, ayrıca Ortadou ya yakınlıı ve oradaki ülkelerin her türlü mal ve hizmet ürünlerine ihtiyaç duymaları bizim için ideal bir bölgesel pazar konumundadır. Böyle bakınca pazar ve pazarlara yakınlık açısından Türkiye çok ileri konumdadır. Üretim ve pazar büyüklüü açısından dünyada 13. sırada. Büyümeye katkı olarak ise dünyada ilk betedir (http://www.patronlardunyasi.com/news-print-php). Türkiye, konumu ve kültürü itibariyle hem Orta Dou ya hem de Orta Asya daki eski Sovyet Cumhuriyetlerine bir geçit ilevi görebilir. Bu yöredeki bazı ülkeler petrole dayalı satın alma güçleri ve yatırım için çekici olmalarına ramen yatırım ortamları halâ risklidir. Buralara girmeye çalıan küresel irketler için bu yüzden Türkiye bölgesel bir merkez veya üs durumundadır. 3.4. Pazar hacmi: Türkiye 70 milyona yaklaan nüfusu ve 200 milyar dolara yaklaan GSMH ile bizim gibi yatırımcılar için ideal bir pazar, çünkü bu yapısı ile gelimekte olan ülkeler sıralamasında ilk on ülke arasında yer almaktadır. Tüketici pazar hacmiyle de Türkiye (139 Milyar dolar) küresel irketlerin itahını kabartmaktadır. Ayrıca ülkenin bölgesinde olan ülkelerle olan youn ticarî faaliyetleri sayesinde ve 1996 yılında AB Gümrük Birliine Girii ile birlikte iç pazar potansiyelini bir ihracat arenası olarak daha da güçlü hale getirmitir. 3.5. Güçlü yerel irketlerin varlıı: Türkiye pazarına girecek küresel irketler kendilerine güçlü yerel irketler ararlar. unu kesinlikle belirtmekte fayda var: Türkiye deki yerel irketler Avrupa daki birçok ülkeye göre (Macaristan, Çekya ve Polonya) daha üstün ve daha güçlü. Türkiye deki iç pazar rekabeti çok üst seviyededir ve bu rekabetin temelinde yerli firmalar yatmaktadırlar. Birçok küresel irket yerli sanayi ile ibirliine giderek güçlü ortaklıklar kurmaktadır. Sabancı/Du Pont, Alarko/ Carier, Koç/Allianz tarzı ortaklıklar güçlü yerli irketlerin en tipik göstergesidir. 3.6. Yetimi ve maliyet-etkin igücü: Türkiye yetimi igücü bakımından bazı Avrupa ülkelerin önündedir (örnein rlanda). Yetkin üst düzey yönetici konusuna gelince ben bir Türk üm ve u anda The Coca-Cola Company nin en üst noktalarında görev alan birisiyim. Coca-Cola da birçok Türk yönetici var. Çou hanım, çok sayıda baarılı arkadaımız var. Ben, Cem Kozlu, Ahmet Bozer ve dierleri gibi. Bütün bunlardan hareketle, Türkiye de faaliyette bulunan birçok küresel irketlerde gerek yönetsel, gerekse teknik özelliklere sahip profesyonel yöneticiler balamında sıkıntı çekilmemektedir. Bu Türkiye de yetimi, yönetsel niteliklere sahip profesyonel kadroların bulunduunu ve bunların gelimi ülkeler düzeyinde çalıma prensiplerine sahip olabildikleri gerçeini ortaya koymaktadır (Özkanlı, Yıldırım, 2001:37-51). 3.7. Kamu otoritesi tarafından salanan avantajlar: Sermaye ve teknoloji sıkıntısı çeken Türkiye gibi ülkelerin yabancı yatırımcıları ülkeye çekebilmek amacı ile özel sermaye için koruyucu i hukuku mevzuatının çalıtırılmaması, sendika ve toplu i mücadelesinin yasaklanması, özel yatırımcıların her türlü imtiyazlarla korunması, vergi muafiyeti ve vergi indirimi uygulamaları, çevre koruma masraflarının alınmaması, sanayi bölgelerinin parasız olması gibi tevik tedbirleri (Kutal-Büyükuslu, 1996:35-64) almaları gerekmektedir. Devletin bu destekleyici ve düzenleyici rolüne her zaman ihtiyaç bulunmaktadır, çünkü bu sayede hukuksal olarak vergilerin adil olarak ödenmesi salanarak paydaların birbirine olan güvenleri artmı olacaktır. 3.8. Ülkenin Gelecekle lgili Bir Vizyonu Olması: Gelecek ile ilgili projeksiyonu olmayan ülkeler de, irketler de kaybetmeye mahkumdurlar. Batı nın mal ve enerji köprülerinin kesitii Türkiye
256 Hamide KOCADORU hem corafi, hem de jeopolitik olarak bir cazibe merkezi haline gelmitir, çünkü Türkiye yüzünü Batı ya dönerken, Dou (Orient) ve Orta-Douya sırtını dönmemitir. Var olan kültürel, sosyal, siyasi ve insanî balar sayesinde Türkiye küresel irketlerin güvenini kazanmı durumdadır. Bunu bizim Coca-Cola irketi ile örnekleyebiliriz. stanbul a gelen The Coca-Cola Company cra Kurulu Bakanı Neville Isdell in Türkiye ye hep güvendim ve güveniyorum. Yatırımlarımız devam edecek sözleri (Bknz. Radikal-çevrimiçi/Ekonomi/Coca-Cola: Türkiye ye hep güvendik-http://www.radikal.com.tr/haber (19.05.2006) hep ülkenin kendi geleceine inancının bir yansımasıdır, çünkü Türkiye nin bir hikâyesi var. O da AB sürecidir. Bu süreç içinde yapılan tüm yasal, hukukî ve kurumsal düzenlemeler Türkiye yönünde akan yabancı sermaye akımını güçlendiriyor. Deiim, gelime, eitim, teknoloji, yetimi insan gücü ve hukuki düzenlemeler siyasi riski azalttıı için küresel irketlerin de ülkeye olan güven ve inancını pekitiriyor. 4. Türkiye de Yapmayı Tercih Etmeme Sebepleri Türkiye de küresel irketler için uygun artların neler olduu bir önceki bölümde ayrıntısıyla aktarıldı. Yine The Coca-Cola Company lideri Muhtar Kent ile Türkiye de yabancı yatırımcılar için varolan engeller üzerine ayrıntılı bir görüme yapıldı. Türkiye de i yapmama sebeplerini öyle sıralamak mümkündür: 4.1. Ekonomik Riskler: 1989 yılında alınan önlemlerle Türkiye ye döviz girii tevik edilmi ve yabancı sermayenin girii için önündeki engeller kaldırılmıtır. Ancak bu kanunî düzenleme ile ülkemize giren yabancı sermaye spekülatif amaçlı olmutur. Nisan 1994 krizi ve onu takip eden ekonomik önlemler yabancı irketlerin ülkeye girii için fazla ilginç gelmemi ve gelen yabancı sermaye miktarı dümütür. Bu krizi atlatma çabaları sürerken 2001 yılında meydana gelen baka bir ekonomik kriz büyümenin ve kalkınmanın motoru olan bankacılık sektörünü temelden sarsmıtır. Hâlbuki ekonomik anlamda kalkınmanın salanması için tüm sektörlerin, sivil toplum örgütleri ve irketlerin ortak çalımaları ve ekonomik riskleri sıfırlamaları gerekmektedir. 4.2. Borsanın Yanlı Algılanması: Günümüzde ne yazık ki borsa kumar olarak görülmekte, hâlbuki halkın borsaya yönelmesi ve destek vermesi gerekmektedir. Halkın ortaya çıkarmadıı yastık altı birikimleri borsaya yönlendirilmeli ve özelletirmeler sayesinde borsa aktif bir ekilde kullanılarak halkın borsaya katılımı salanmalıdır. Borsa aracılıı ile meydana gelen spekülatif hareketler sürdürülebilir bir kalkınma imkânı yaratmamaktadır (Ellwood, 2002:68-71). Buradan hareketle, irketlere yatırım imkânı salayan borsa ileyii yeniden düzenlenmeli, effaflık ve hesap verebilirlik temel ilke olmalı. effaflık açısından incelendiinde Türk irketlerinin en alt düzeyde yer almaları yukarıda aktarılan bilgileri dorular niteliktedir (Ararat, 2003). 4.3. Üniversite Dünyası Arasındaki Kopukluk: Üniversiteler i dünyasından izole bir ekilde varlıını sürdürerek hem kaynak, hem de bilimsel açıdan dar kalıplar içinde hareket ederek devlete balı bir ekilde varlıını sürdürmekte ve baımsız bir ekilde bilim üreteceine, kısır siyasî çekimeler içerisinde kendilerini bulmaktadırlar. Eer irketler yatırıma yönelirlerse AR-GE ihtiyaçları artacaından üniversiteler devreye girerek hem aratırma yapabilecekler, hem de kaynaa kavuacaklardır. Üniversite-sanayi ibirlii sayesinde üniversiteler aratırma gelitirme faaliyetleri yürütebilecekler, bu da bilgi yönetimi konusunda üniversitelere ek bir görev getirecektir. 4.4. Siyasi Riskler: Türkiye nin Orta-Dou ve Avrasya pazarına yakın oluu bir avantaj gibi sergilenirken, bu aynı zamanda bir riske dönüebilir, çünkü bu bölgedeki gevek siyasi zemin, yıllardan beri süregelen Orta-Dou krizi, srail-lübnan, srail-filistin savaları; Amerikanın Irak ı igali ile balayan bölgenin destabilizasyonu süreci yabancı sermayelerin risk deerlendirmesi sıralamasında üst noktalara tırmanmıtır. Bu da küresel irketlerin Türkiye ye yönelmelerini engellemitir. Ayrıca Türkiye
Küresel Bir irketin Üst Düzey Yöneticileri ile Türkiye de Yapmayı Tercih Etme ve Etmeme Nedenlerini Ortaya Çıkarmaya Yönelik Bir Görüme 257 kendi içinde de yıllardan beri koalisyonlarla yönetilmi, siyasi irade olarak her zaman soru iaretleri ile dolu bir yönetim sergilemitir. Demokratikleme adı altında Türkiye ye dıarıdan dayatılan formül ve modeller Türkiye yi zora sokmutur. AB ile kedi-fare oyununa dönen vaatler, raporlar, iyiletirmeler ve anlamalar sayesinde sürekli gel-gitlerle bouan Türkiye siyasi risk deerlendirmesi derecelerinde hep soru iareti ile karılanmıtır. Bu da Türkiye ye olan yatırımları baltalamıtır. 4.5. Devletin Rolü: Günümüz serbest piyasa ekonomisi artları altında devlet müdahale edici deil, düzenleyici, oyunun kurallarını belirleyici olmalıdır. Devlet sadece bir hakem olmayıp, giriimcilii, i kurmayı desteklemesi ve özendirmesi gerekmektedir. Devletin devlet baba ya da her eye kadir mantıı ile koruma ve kayırma yerine, adalet, eitlik ve bilgi üçgeninde kalkınmayı tevik edici itici ve olumlu olması gerekirken bu istek ve dilekler sadece birer temenni olarak kalmılardır. 4.6. Türkiye deki irket Yöneticilerinin Eksikleri: Her ne kadar Türkiye de çok iyi yetimi insan gücü varsa da profesyonel yöneticiler arasında küresel irket yöneticileri ile çalımalarında büyük sorunlar yaamaktadır. Birçok yerli irket yöneticisi danıman veya uzman ile çalıamamakta, örenim düzeyleri yönetim bilgisi ile ilgili olmamakta; yurtdıı deneyimleri olmasına ramen bazı gelime ve deiime kapalı oluları; iletmelerde var olan bilgi ve KY, Ar-Ge ve halkla ilikiler çalımalarının birbiri ile örgütlenmemi olması; kesinlikle yetki devrine gidilmemesi ve katılmalı yönetim anlayıının tam yerlememi olması Türkiye ye yatırım yapmayı engellemektedir (Çelik, 2006:186) 4.7. Dier Engeller: 2000 yılında Türkiye de faaliyette bulunan yabancı irketlerin yöneticileri ile yapılan bir ankete göre yabancılar Türkiye de yatırım yapmanın önündeki engelleri öyle sıralamılardır: * Politik istikrarsızlık * Enflasyon * Belirsizliin getirdii maliyetler * Sık Mevzuat Deiiklii * Yüksek Vergi Oranları * Finans Sistemindeki Sorunlar * Yetersiz Altyapı *Yolsuzluk ve Rüvet (YASED, Priority List of Foreign nvestors Problems, 2006) Bütün bu aktarılan engeller aslında Türkiye nin yabancı yatırımları çekmedeki sorunlarını özetlemektedir. Bir tarafta, gelmeye çalıan küresel yabancı sermaye, öbür tarafta türlü engellerle karılaan ve yapılarla yatırıma geçemeyen küresel irketler. Bu aslında bir tezat, daha dorusu bir paradoks, fakat Türkiye nin yapması gereken bu eksiklikleri aarak yeni düzenlemeler ve hukukî uygulamalarla bu sürece kayıtsız kalmayarak özlenen ülke kalkınmasını gerçekletirmektir. 5. Sonuç Kapitalizmin günümüzdeki halinin kavramsal bir yansıması olan küreselleme ile birlikte dünyayı tek bir pazar haline getirmek isteyen küresel irketler her türlü engel ve sınırları aarak düük maliyetli üretim ve büyük kâr marjları salamak üzere dünyanın her tarafına daıldıkları gibi ülkemize yönelmiler ve Coca Cola Company nin lideri Muhtar Kent in de aktardıı gibi Türkiye yabancı sermayeyi çekebilmek için çeitli düzenlemelere gittii, kanuni ilemlerden, ucuz igücüne, corafi ve jeopolitik konum itibariyle büyük pazarlara yakınlıı ile ve her türlü rekorları zorlayan Türkiye bölgenin yatırım mıknatısı haline gelmi, dev pazar hacmi, güçlü yerel irketleri ve yetimi insan gücüyle AB ye aday (hatta yeni AB üyesi ülkelerinin ötesinde) bir performans sergilemitir. Ancak, ülkemizde var olan bazı kroniklemi sorunların aılamaması yüzünden bürokratik engeller ve eski hukukî düzenlemeler, devletin bazı eski alıkanlıklarının devamı, ekonomik ve siyasî risklerin devamı Türkiye nin küresel irketlerle olan ortak yatırımlarını adeta baltalamı, ülke dier ülkelerle karılatırıldıında imkânları olduu halde elini kolunu balayan engellerden sıyrılarak tam olarak kendisini bu konuya verememitir.
258 Hamide KOCADORU Bu açıdan bakılınca Türkiye nin yabancı yatırım çekme konumu bir çelikiler döngüsüdür. Büyük bir pazar, uygun bir corafi konum, ucuz igücü ve telekomünikasyon aına ramen, Türkiye istedii konuma ulaamamıtır. Kendi iç yapısından kaynaklanan bazı sorunları atıı halde, Türkiye dengeli ve doru adımlarla bölgenin parlayan yatırım yıldızı haline gelecektir. KAYNAKÇA Ararat, M (2003). CSR and National and cultural characteristics of Turkey. Aydın, Nurhan (1997). Uluslararası Dorudan Yatırımlar ve Ortak Giriimler (Joint Ventures). Anadolu Üniversitesi Yayımları, Eskiehir. Çelik, Adnan (2006). Küreselleme ve Bölgesel Etkisi: K. Mara Örnei, GOÜ BF letme Bölümü, 5. Orta Anadolu letmecilik Kongresi, 15-17 Haziran 2006, Tokat. Daft, Richard L.(1991). Management. 2nd. Ed., The Dryden Pres, Orlando, pp. 614-615. Ellwood, Wayne (2002), küresellemeyi Anlama Kılavuzu. Metis Yayınevi, stanbul. Erolu, Ö & M. Albeni (2002). Küreselleme, Ekonomik Krizler ve Türkiye. Isparta: Bilim Kitabevi. Giddens, Anthony (1990). The Conseguences of Modernity. Stanford: Polity Press. Giddens, Anthony. (1998). Modernliin Sonuçları. Ayrıntı Yay. stanbul. Gökdeniz, A &. Çetin (2006). Küresel Rekabette Çok Uluslu letmelerin Pazara Giri ekilleri ve Küresel Pazarlama Stratejileri, GOÜ BF letme Bölümü, 5. Orta Anadolu letmecilik Kongresi, 15-17 Haziran 2006, Tokat. Kocacık, Faruk (2001). Küreselleme ve Sosyal Güvenlik. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2001, Cilt:25, No:2. Kutal, G. A.R. Büyükuslu (1996). Çokuluslu irketler ve nsan Kaynaı Yönetimi. Der Yayınları. Kutlu, E., (1998), Küreselleme ve Etkileri. Anadolu Üniversitesi BF Dergisi, Sayı 14, Cilt.1-2, Eskiehir. Masca, M. (1998). Küresellemenin Ekonomik Yönden Analizi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt.4. Öüt, ve N. Eryiit (2006). Küresel Firmaların Yerel Ekonomilere Yönelik Sosyo-Ekonomik Etkileri. GOÜ BF letme Bölümü, 5. Orta Anadolu letmecilik Kongresi, 15-17 Haziran 2006, Tokat. Özkanlı, Ö. & M.H. Yıldırım (2002). Çokuluslu letmelerde Personel Seçme Politikası. Ankara ve stanbul da Faaliyet Gösteren malat Sanayi letmelerinde Uygulama. 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. Bildiriler, 24-26 Mayıs 2002, s.37-51. Sarı Geril, Gülen (2004). Küreselleme ve Çok Uluslu letmelerin Çalıma likilerine Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı: 1. Tokol, Aysen(?). Çokuluslu irketler ve Endüstri likilerine Etkileri. Güç, Endüstri likileri ve nsan Kaynakları Dergisi (Elektronik Dergi), Cilt:3, Sayı:2, Kocaeli Üniversitesi BF Çalıma Ekonomisi ve Endüstri likileri Bölüm Bakanlıı, zmit.