SAKARYA ÜNİVERSİTESİ KALİTE YÖNETİMİ Hafta 8 Yrd. Doç. Dr. Semra BORAN Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2012 Sakarya Üniversitesi
Hedef: Problemin tanımlanması, nedenlerinin belirlenmesi ve çözüm önerisi geliştirilmeisnde 7 basit tekniğin kullanımını bilir 1. 7 Araç (Basit Sorun Çözme Teknikleri) 7 araç- basit sorun çözme teknikleri- sürekli iyileştirme sağlamak için ve özellikle kalite çemberleri tarafından kullanılırlar. Bu sorun çözme ve önleme tekniklerinin bir kısmı özel olarak çemberlerde kullanılmak üzere hazırlanmışken bir kısmı psikoloji, istatistik ve benzeri bilim dallarında daha önceden de kullanılmakta olan tekniklerdir. Bütün ülkelerde her tür işletmede uygulanan bu teknikler basit, kullanımı zevkli ve her düzeyde çalışanın anlayacağı özelliktedirler. 7 Araç -Basit Sorun Çözme Teknikleri- şunlardır: 1. Veri Toplama 2. Pareto Analizi 3. Neden-sonuç Diyagramı 4. Gruplandırma 5. Histogram 6. Dağılma Grafiği 7. Kontrol Diyagramı Yedi araçla birlikte değerlendirilen diğer bir yaklaşım beyin fırtınası dır. Beyin Fırtınası Beyin fırtınası, bir grubun ele aldığı konuyla ilgili olarak birçok fikrin ortaya çıkmasını sağlayan bir düşünce seansıdır. Grup üyelerinin, tam bir serbesti içinde belirli kurallara uyarak bir sorun hakkında fikir üretmeleri esasına dayanan bu yöntem, yaratıcılığı teşvik etmesi nedeniyle, Japon yöneticiler ve kalite uzmanları tarafından iyileştirme çalışmaları kapsamına alınmıştır. Beyin fırtınası KÇ lerinde şu amaçlar için kullanılır çembere isim bulmak, ele alınacak sorunu belirlemek, sorunun nedenlerini belirlemek, çözüm önerisini belirlemek. Beyin fırtınası uygulamasında uyulması gereken kurallar ise şunlardır: Garip ve saçmada olsa bütün fikirler sonuç almaya yardımcı olacakları için açıklanmalıdır. Her oturumda maksimum sayıda fikir üretilmelidir. Üyeler yeni fikirler üretmek için başkalarının önceden açıkladığı fikirlerden yararlanmalıdır. Bütün fikirler eşit öneme sahiptir hiçbir şekilde fikirler eleştirilmemeli ve yorum yapılmamalıdır. Çember üyeler sıra kendilerine geldiğinde sadece bir tek fikir söylemelidirler. Beyin fırtınası oturumu katılımı ve yaratıcılığı teşvik edecek şekilde hoş ve dostane bir havada olmalıdır. Beyin fırtınası yaklaşımı kullanılacak bir oturumun başlangıcında lider veya üyelerden biri tarafından oturum süresince uyulması gereken genel kurallar hatırlatılır. Daha sonra her üyeye sırayla konu hakkında fikir söyleme hakkı verilir. Her üyenin, kendisine sıra geldiğinde tek bir fikir söyleme hakkı vardır. Fikir üretememişse pas diyerek sözü bir sonraki üyeye 2
bırakır. Bu durum herkesin pas diyerek sözü bir sonrakine bırakmasına yani kimsenin fikri kalmayıncaya kadar devam eder. Açıklanan fikirler, kurallar gereği üzerinde hiçbir düzeltme ve eleştiri yapmadan, lider veya üyelerden biri tarafından yazılır. Fikirlerin listelenmesi bittikten sonra iki aşamalı oylamaya geçilir. Birinci oylamada her üye listedeki en önemli bulduğu 3 veya 4 tanesini (veya sınırsız sayıda) seçer. Oylama sonunda, fikirler aldıkları oy sayısına göre yeniden bir liste halinde düzenlenir. İkinci oylamada üyeler listedeki tek bir fikir üzerine oy kullanırlar. Oylama sonunda en çok oy alan fikir, grup elemanlarının çoğunluğunun fikri olur. Fikir üretimini kolaylaştırmak amacıyla 5N1K sorularından yararlanılır. 1.Veri Toplama Teknikleri Ele alınan sorunların analizi ve çözüm önerilerin geliştirilmesi için gerekli veriler elde edilmelidir. Bunu sağlamanın bir yolu ürünün kalite özellikleriyle ilgili muayene ve testler uygulamak, ölçümler yapmaktır. Ayrıca işletmede yapılan çeşitli faaliyetlerle ilgili tutulan raporlar, yazılı dökümanların hepsi birer veri kaynağıdırlar. Verilerin değerlendirilmesinde yararlanılacak araçlar: Kontrol Tabloları Kontrol Listeleri Grafikler Kontrol tablosu muayene esnasında elde edilen verilerin dağılımını görmeyi sağlar. Örneğin bir tekstil atölyesinde dikilmekte olan gömleklerden 50 tanesinde yapılan muayene sonucu hata türlerinin sayıları kontrol tablosu ile elde edilir. Hata türü Hata Hata sıklığı Kol uzunluğu kısa IIIIII 6 Koluzunluğun uzun III 3 Dikiş sökük IIIIIIIIIIIII 13 İplik rengi farklı IIIIIIIIIIIIIIII 16 Düğme kırık IIII 4 Kontrol listesi işlerin eksiksiz yapılmasını sağlar. Yapılan işle ilgili kalite sorunu ortaya çıktığında nedeni araştırılırken atlanılan ypılmamış bir işleme bağlı olarak ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek için kontrol listesinden yararlanılır. Örneğin ekmek üretim prosesinde yer alna adımlar sıralanır her adım gerçekleştirildiğinde işaretlenir. İşlemler Un, maya, tuz ve suyu karıştır Yarım saat beklet Şekil ver Ekmek üstüne susam koy Fırını 250 C ayarla Fırına koy Yarım saat fırında tut Fırından çıkar Ambalajla 3
Veri Çizimler Çizimler verilerin resimsel gösterimini sağlar. Ayrıca ürün resmi veya teknik resmi üzerinde hatanın ortaya çıktığı yer gösterilebilir. Category H1 H2 H3 H4 H5 Şekil 1. Pasta grafiği Örnek Tekstil atölyesinde ortaya çıkan kusurlar haftalık olarak değerlendirildiğinde Eylül ayının 4 haftasına ait kusur türlerinin dğılımı aşağıdaki gibidir. Verileri grafiksel göstermek istendiğinde aşağıdaki grafik elde edilir. Hata türü Sembol 1.hafta 2.hafta 3.hafta 4.hafta Kol uzunluğu kısa H1 6 11 8 10 Koluzunluğun uzun H2 3 3 5 2 Dikiş sökük H3 13 18 10 11 İplik rengi farklı H4 16 10 5 9 Düğme kırık H5 4 7 1 1 50 40 C1 H1 H2 H3 H4 H5 30 20 10 0 1hafta 2hafta 3hafta 4hafta Şekil 2. Sütun grafiği 4
2.Pareto Analizi Pareto nun geliştirdiği ve %80-20 kuralı olarak ta tanımlanan bu analiz çeşitli işletme problemlerine uyarlanabilir. Örneğin ortaya çıkan hataların %80 inine hata türlerin %20 si neden olmaktadır. Pareto Analizi En önemli sorunu belirlemeyi sağlar Bir bakışta önem sırasını görmeyi sağlar Bütün faktörler içinde, ilgilenilen faktörün önem oranı görülebilir Hazırlaması kolaydır Geliştirme çabalarının sonuçları açıklıkla görülebilir. Pareto Analizi, kalite çemberlerinin çalışmalarında ortaya çıkma sıklığı veya maliyetlerine göre öncelikle ele alınması gereken hata türlerini belirlemek amacıyla kullanılır. Uygulamada şu adımlar izlenir: Hata türleri en çok gözükenden en az gözükene sıralanır. Hata türlerin % leri bulunur Birikimli % ler hesaplanır. Diyagram üzerinde hata türleri sütunlar ile ve birikimli % değerleri eğrisi gösterilir. Eğri üzerinden %85 e karşılık gelen hata türleri belirlenir. Örnek Gömlek üreten bir tekstil atölyesinde bir haftada ortaya çıkan hata türleri ve ortaya çıkma sıklıkları aşağıdaki gibidir. Toplam hataların %85 ine karşılık gelen hata türlerini belirleyiniz. Sembol Hata türleri Hata sıklığı H1 Sökük 24 H2 Kol uzunluğu kısa 12 H3 Kol uzunluğu uzun 9 H4 İlik küçük 43 H5 Yırtık 21 H6 Renk tutmama 15 H7 Desen tutmama 13 H8 Yaka dikişi hatalı 5 H9 Düğme eksik 28 H10 İplik rengi farklı 19 5
% 200 100 150 80 100 60 40 50 20 0 hata H4 H9 H1 H5 H10 H6 H7 H2 H3 Diðer Count 43 28 24 21 19 15 13 12 9 5 Percent 22,8 14,8 12,7 11,1 10,1 7,9 6,9 6,3 4,8 2,6 Cum % 22,8 37,6 50,3 61,4 71,4 79,4 86,2 92,6 97,4 100,0 Şekil 3. Örneğe ait Pareto diyagramı 0 Öncelikle ele alınması gereken toplam hataların %85 ini oluşturan hata türleri öncelik sırasına göre H4-H9-H1-H5-H10-H6-H7 dir. Bunların ortadan kaldırılması ile toplam hatalar %86.2 oranında azalacaktır. 3.Neden-Sonuç Diyagramı Neden-sonuç diyagramının amacı, bazı sorunların ortaya çıkmasına katkısı olan nedenlerin belirlenmesini sağlamaktır. Neden sonuç diyagramı şeklinden dolayı balık kılçığı diyagramı veya onu ilk kullanan kişi olan Ishikawa nın ismini alarak Ishikawa Diyagramı olarak da adlandırılır. Neden-sonuç diyagramı: Bir önlem planı oluşturmadan önce, problemin tüm nedenlerini ortaya koyarak anlaşılmasını kolaylaştırır. Üretim kalitesini etkileyen sistematik nedenlerin ve alt nedenlerinin anlaşılmasını sağlar. Olası iyileştirmeler için ip uçları verir. Neden-sonuç analizi beyin fırtınasını özel bir türüdür. Sorun bir kutu içine yazılır. Sorunun ana nedenleri, malzeme, makine, metod ve insan (3M1İ) birer dal halinde gösterilir. Daha sonra beyin fırtınası oturumuna başlanır ve herkes fikrini hangi ana dalın kapsamında kaldığını da belirterek söyler. Beyin fırtınası adımları uygulanarak önemli neden belirlenir. Çalışmayan bir cep telefonun çalışmamam nedeninin belirlenmesi ile ilgili neden sonuç diyagramı örneği aşağıda yer almaktadır. 6
makina malzeme Düğme bozuk Kart bozuk Std uygun olmayan mazleme paslanma Cep telefonu çalışmıyor Eksik kullanım talimatı Yanlış tanımlanmış metod Kullanım talimatına uymama metod insan Şekil 4. Neden- sonuç diyagramı örneği 4. Gruplandırma Genel verileri alıp onu kısımlara ayırma sürecine gruplandırma adı verilir. Sorun kaynağını bulmak için verinin belirli özelliklere göre gruplandırılmasıdır. Bileşenler Özellikler Malzeme Marka, üretim yeri, üretici Makine Tip, model, kullanım yılı İşgücü Yaş,deneyim,yetenek Çalışma koşulları Isı, basınç, aydınlatma Zaman Sabah, gün, vardiya no, yemek öncesi/sonrası Çevre-iklim Yağmur, kar, nem Örnek Bir tekstil atölyesinde aynı tür dikiş için kullanılan 3 dikiş makinası olsun. Bir günde dikilen parça sayısı ve hatalı parça sayısı aşağıdaki gibi olsun (makinalar model ve yaş olarak farklı olduğundan üretim miktarı ve hatalı parça sayısı farklıdır) Makina Üretim miktarı Hatalı parça sayısı M1 100 0 M2 110 0 M3 100 10 Bu verilere göre 3 nolu dikiş makinasının değiştirilmesi veya üzerinde değişiklikler yapılması istenir. Ancak analiz daha ayrıntılı yapılmalıdır. Bu atölyede 2 vardiya çalışılıyorsa bu durumda elde edilen veriler aşağıdaki gibi olsun. M3 Üretim miktarı Hatalı parça sayısı 1.vardiya 50 10 2.vardiya 50 0 7
Sýklýk Görüldüğü gibi hatalı parça üretimi makinadan değil makinayı kullanan çalışandan kaynaklanmaktadır. 1. vardiyada çalışan ya işe yeni girmiş, deneyimsiz veya işe uygun olmayan biri olabilir. Böylece hataların önlenmesi için doğru önlemler alınmış olacaktır. 5.Histogram Sınıflandırılmış verilerin resimsel olarak gösterilmesidir. Bir histogram çubuklar arasında hiç aralık bulunmayan bir çubuk grafiktir. Verilerin dağılımını gösterir. Toplanan ham verinin sınıflandırılarak sıkıştırılması, dağılımını görmeyi kolaylaştırır. Bir çift koordinat ekseni üzerine çizilir ve toplanan veri sınıfları yatay eksende, sayı veya oranları ise dikey eksende yer alır. Histogram çizimi için gerekli kurallar uyg ulanarak histogram çizimi gerçekleştirir. Ölçüm sonuçlarından elde edilen histogramın sütunlarının orta noktaların birleştirilmesi ile elde edilen dağılımın normal dağılıma uyması beklenir. Normal dağılım tek tepeli simetrik bir dağılımdır. Sürekli dağılımların en çok kullanılan çeşididir. Örneğin bir ürünün ağırlıkları ile ölçümler yapılıyor olsun. 50 tane ürüne ait ölçüm sonuçları ve bunlara ait histogram aşağıdaki gibidir: 19,2 19,1 19,0 20,0 21,0 21,0 21,5 21,6 21,9 21,5 20,6 20,4 20,6 20,5 20,1 20,4 20,8 20,8 21,3 21,1 21,7 21,5 21,0 23,0 21,0 21,8 21,4 21,2 21,2 21,1 21,5 21,6 21,7 21,1 21,1 21,0 22,5 22,1 22,4 22,6 19,9 19,8 19,3 19,5 19,4 19,6 20,1 21,7 21,3 22,0 14 Histogram 12 10 8 6 4 2 0 19 20 21 22 23 Şekil 1. Histogram örneği 8
6. Dağılma Grafiği Dağılma (serpilme) grafiği, iki değişken arasında var olan ilişkinin şekilsel gösterimidir. Dağılma diyagramı, x değişkenindeki değişikliklerin, y değişkeni üzerinde ne gibi etkisi olduğunu gösterir. x değişkeni bağımsız, istenildiğinde değiştirilebilen değişkendir. y değişkeni bağımlı x değişiminden etkilenebilen değişkendir. x değişkenini değiştirerek y değişkeni üzerinde üç olası sonuç görülebilir: x arttıkça (azaldıkça) y de artar (azalır) (pozitif ilişki) x arttıkça (azaldıkça) y de azalır (artar) (negatif ilişki) x arttıkça y de hiçbir değişiklik olmaz (ilişki yok) x ile y arasındaki ilişki belirlendiğinde üretim sonrası bu ilişki görülmediğinde ürünün kalite karakteristikleri ile ilgili sorun olduğu anlaşılır. 7. Kontrol Diyagramı Kontrol Diyagramı, bir prosesin kontrol altında olup olmadığını belirlemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir. Ürün karakteristiklerini etkileyen özel ve şans faktörlerinin olup olmadığını görmeyi sağlar. Böylece proses kontrol altında tutularak hatalıların ortaya çıkması ve tekrarı önlenir. Örnek Bir meyve suyu fabrikasında teneke kutuların ağırlıkları ile ilgili ölçümler yapılmaktadır. Ağırlığın 99ml ve 101ml arasında yer alması istenmektedir. Dolum işleminden geçen kutulardan saat başı 5 tane alınmakta ve ağırlıkları ölçülmektedir. Bu işlem 10 defa tekrarlanmaktadır. x ortalama kontrol diyagramı ile proses kontrol altında mıdır? Belirleyiniz. Örnek no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 X1 99,8 99.8 99.8 99.0 100.0 99.8 100.3 99.9 100.2 100.4 X2 99.7 100.0 99.9 100.2 100.4 99.7 100.2 99.9 100.0 100.0 X3 100.0 100.1 100.0 100.7 100.2 100.1 100.0 100.2 99.9 100.6 X4 100.0 100.0 100.0 100.1 100.6 100.0 99.1 100.4 100.0 100.0 X5 99.9 99.8 99.9 100.1 99.9 100.0 99.8 100.1 100.7 100.0 9
Örnek ortalamasý 100,5 100,4 UCL=100,4494 100,3 100,2 100,1 100,0 _ X=100,024 99,9 99,8 99,7 99,6 LCL=99,5986 1 2 3 4 5 6 örnek no 7 8 9 10 Soru: 1. Beyin fırtınası 7 aracın hangisi/leri ile birlikte nasıl kullanılır? 2. 7 aracın takım çalışması yerine bireysel problem çözme çalışmalarında kullanılabilirliği nedir? Kaynak: D.G. Montgomery, Introduction Statistical Quality Control, John Wiley&Sons, Third Ed. 1997. 10