Bilim, doğal dünyayla ilgili soruları cevaplamak üzere bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak herkesin irdelemesine açık geçerli ve güvenilir genellemeler ve açıklamalar ortaya koyma etkinliğidir (William F. McComas). SUNUM PLANI Bilim nedir? Bilimin Doğası kavramı Bilimsel çalışma nasıl yapılır? Bilim ve teknoloji arasındaki ilişki Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme arasındaki ilişki Sosyal Bilgiler programında Bilim Teknoloji ve Toplum ilişkisi TDK sözlüğünde bilim şöyle tanımlanıyor: Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi. Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi. Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci. Bilim Nedir? Ne değildir? Bilim nedir? Bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır (Albert Einstein). 1
Bilim tanımındaki ortak kavramlar: Süreç, doğru, genelleme, sistematik bilgiler, doğal olaylar, inceleme, kestirme, bilimsel yöntem, araştırma, açıklama, anlama, keşfetme, insan, gayret, çaba, çevresini kontrol altına alabilme Sizce bilimin doğası kavramı ne anlama gelmektedir? Bilimin cevaplamaya çalıştığı sorular sizce neler olabilir? Bilimsel bilginin kökeninde yer alan değer ve inançlar veyabilimsel bilginingelişimi anlatılmaktadır. Yani bilim doğası; bilimsel etkinliklerin ve bilimsel bilgilerin niteliklerini kapsamaktadır. Kesin yazı değildir!!! Örneğin gözlem yapma, hipotez kurma ve sonuç çıkarma işlemleri doğrudan bilimsel süreçlerle ilgili iken; bu süreçlerin bilim insanının sahip olduğu anlayışlardan etkilenip etkilenmemesi bilimin doğası ile ilgilidir? Örnek sorular: Dünyanın şekli nasıldır? Teknolojik gelişme öğrencilerin iletişim becerilerini etkiler mi? Elmas niçin serttir? İnsanlar nasıl öğrenir? İnsanların çeşitli davranışları arkasındaki nedenler nelerdir? Bilim insanının çalışmaları ve araştırma sonuçları içinde yaşadığı kültürden ve toplum yapısından etkilenebilir mi? Karanlık çağda bilim adamlarını çalışmalarını neler etkilemiştir? 2
Bilim insanlarının benimsedikleri teorileri, inançları, önceki bilgileri, eğitimleri, deneyimleri ve beklentileri çalışmalarını etkilemektedir. Bilimin doğasını bilmek neden önemlidir? Bilim insanlarının zihinsel arka planlarını veya bakış açlarını oluşturan bütün bu etkenler; onların araştırma problemi olarak neyi tespit edeceklerini, araştırmayı nasıl sürdüreceklerini, neleri gözleyeceklerini ve gözlemlerini nasıl yorumlayacaklarını istemeden de olsa etkileyebilir. Bilimsel bilgi doğruluğunu ve geçerliliğini sürekli korur mu? Galileo dan önce!!! Sosyal bilimler dersi ile ilgili gözlem ve çıkarsamaya da bir örnek siz veriniz. Bilimin doğası nelerle ilişkilidir? Aşağıdaki ifadeleri tartışalım: 3
Aşağıdaki ifadeleri tartışalım: Bilimsel çalışma nasıl başlar? İnsanın en ilginç özelliklerinden biri merak duygusudur. Merak, soru sormayı, araştırma yapmayı sağlar. Bir şeyi merak ettikten sonra, çoğunlukla o konuda gözlem yapmaya başlarız. Gözlemlerimiz yeterince biriktikten sonra araştırmalarımızı daha da ilerletebiliriz. Bilim insanları da araştırmalarına gözlem yaparak başlarlar. Düşünen, merak eden, sorgulayan her insan gözlem yapabilir. Bilimsel çalışma nasıl başlar? Aşağıdaki sorulara Bilimsel Araştırma Dersinde (1. dönem) elde etmiş olduğunuz bilgileri de kullanarak cevap verebilir siniz? Bilimsel çalışmada hangi yollar izlenir? Bilimsel bir araştırma nasıl yapılır? Bilimsel çalışma nasıl başlar? Sizce bu nedir? Bir civciv embriyosu 4
Sizce bu nedir? VE TEKNOLOJİ Bilim ve Teknoloji aynı şey midir insanın bilimi kullanarak doğaya üstünlük kurmak için tasarladığı rasyonel bir disiplindir Kelebek kanadındaki pullar İsteyenlere bilimsel merak??? VE TEKNOLOJİ Teknoloji; Bir sanayi dalıyla ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç gereçleri kapsayan bilgi. Doğayı kontrol altına tutma işlemi İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersini alan bir öğrenci, bir bilim insanının uyguladığı bilimsel araştırma yöntemlerini kullanabilir mi? «Çocuklar birer küçük bilim insanıdır» ifadesi sizce doğru mudur? Sosyal bilimlerden bir örnek vererek açıklayınız. Bilim insanında olması gereken özellikler nelerdir? VE TEKNOLOJİ Nesne olarak teknoloji: araç makine. Bilgi olarak teknoloji: Teknolojik yeniliklerin arkasında ne olduğunu bilme Yöntem olarak teknoloji: Problem çözme, araştırma, geliştirme, buluş 5
VE TEKNOLOJİ Hep olumlu yönde mi etki yapar?, ^Değişme^ Sosyal bilimlerin en temel nötr kavramlarından biridir!! VE TEKNOLOJİ Teknoloji insanlık tarihi ile başlamıştır. İki milyon yıl önce basit araç ve gereçlerin yapılmaya başlandığı taş devri ile başlayan teknoloji evrimi, bronz ve demir çağlarının ardından 1750 1830 yılları arasında insan ve hayvan gücünün çok üstünde işler yapabilen buhar gücünün egemenliği ile özdeşleşen endüstri devrimi ile büyük bir ivme kazanmış, 2000 li yıllarda ise büyük ölçüde bilgi yoğun yapılara dönüşmüştür., İnsanlık tarihi boyunca değişme kavramının her zaman karşımıza çıkan bir olgu olduğu söylenebilir. Değişme kavramı bazı durumlarda olumlu, istenilen yönde karşımıza çıktığı gibi olumsuz, istenmeyen yönde de karşımıza çıkabilir. Değişme, önceki bir durum veya oluş tarzındaki çeşitlenmeler olarak tanımlanabilir. Ne kadar geleneksel ve tutucu olursa olsun her toplum ve her kültür sürekli değişim içindedir (Fichter, 2006, s.194). Değişme toplumda hangi alanlarda olabilir? VE TEKNOLOJİ Bilim ve Teknolojideki gelişmeler toplumu nasıl etkiler?, TEKNOLOJİ VE SOSYAL DEĞİŞME Sosyal Değişme kavramı: Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçmek, bir yapılar sisteminden başkayapılar sisteminegeçiş. Siyasi, ekonomik, kültürel ve ahlaki alanlarda fikirler ve algılarla geniş oranda değişmedir. Yeni bir teknoloji, hükümet reformu, siyasi dönüşüm gibi olaylarınsonucuolarakgeniş oranda yeni inanç, algı ve ahlaki biçimlendirme sürecidir. 6
, TEKNOLOJİ VE SOSYAL DEĞİŞME Sosyal Değişme kavramı: Temelinde teknolojik değişmenin yattığı insanlar arası ilişkilerin değişmedir., TEKNOLOJİ VE SOSYAL DEĞİŞME Sosyal Değişme nötr bir kavramdır diye ifade etmiştik. O zaman nasılbelirlenir? Nesnel ölçütler: ekonomik, demografik, kurumsal, ulaşım, iletişim Öznel ölçütler: insanın düşünme ve algılarındaki izlenen değişiklikler ( değerler, inanç, tutum vb.) Bu ölçütler her toplumda aynı olamaz. Tarihsel süreç içinde de değişiklik gösterir., TEKNOLOJİ VE SOSYAL DEĞİŞME Sosyal Değişmeyi neler etkiler? Coğrafi etmenler Demografik etmenler Din Düşünceler Liderler Buluş ve keşifler Teknoloji Çatışma. Bir toplumun çok ilerde olmasını sağlayan önemli ölçüde teknolojik değişimin hızının yüksek olmasıdır (Öner, 2003). Özkalp (2008) Teknoloji, değişmenin itici gücüdür. düşüncesiyle teknoloji ve değişim arasındaki ilişkiyi belirmiştir., Her toplum değişir!! İnsanoğlunun evriminin belirleyici ögesi teknolojidir (Kongar, 1985). Dolayısıyla teknolojinin, ilk insanlardan günümüz uygarlıklarına kadar insanlığın gelişiminde doğrudan başat bir unsur olduğu söylenebilir. Günümüz toplumlarının gelişmişliğinde teknolojinin etkisinin gittikçe arttığı görülmektedir. Kongar (1985) Bir toplum yapısının temelinde yatan belirleyici öge de teknolojidir. düşüncesiyle teknolojinin toplumların gelişimi açısından önemini vurgulamıştır. 7
Teknoloji, insanın doğayı denetlemesini olanaklı kıldığı gibi insan ilişkilerini de etkiler. (Özkalp, 2008, s.315). İletişim ve ulaşım teknolojilerinin gelişimi farklı coğrafyalarda yaşayan insanlar arasındaki ilişkileri arttırmış; değişik kültürler arasındaki bağlantıları yoğunlaştırmıştır. Gelişen teknoloji sonucu, iş bölümünün artması, toplumsal varlıkları örgütlenişini etkiler ve insan ilişkileriyle beraber toplumsal yapıyı da değiştirir (Kongar, 1985). Toplumsal değişmenin farklı tanımları yapılsadaözünde benzer unsurları ifade etmektedirler. Kongar (1985) toplumsal değişmeyi temelinde teknolojik değişmenin yattığı, insanlar arası ilişkilerin değişmesidir. şeklinde tanımlarken Özer (2003) Toplum yapısının temel alanlarında (ekonomi, siyaset, eğitim, aile, kültür ve inançlar); var olan ilişkilerde ortayaçıkan farklılıklar şeklinde tanımlamıştır. Doğan (2007) Teknoloji toplumsal değişimin hem nedeni hem de sonucudur (s.343). saptamasıyla teknoloji ve toplumsal değişim arasında diyalektik ilişkiyi vurgulayarak toplumsal değişimin de teknolojiyi etkilemesine dikkat çekmiştir. Toplumun teknolojiye yaklaşımında içinde yaşadığı kültüründe önemli bir rolü vardır. Cep telefonu reklam satış. Sosyal Bilgiler Programı nın genel amaçları arasında yer alan Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanır (MEB, 2004). hedefi, toplumsal yaşam üzerinde bilim ve teknolojinin etkili olduğuna değinmektedir. Teknoloji, toplumların maddi kültürünün yanı sıra manevi kültürlerini de şekillendiren bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Kongar (1985) bu durumu Maddi kültürün altında teknoloji yatar. Böylece teknoloji, insanlar arası ilişkileri düzenleyen anlamları, değerleri ve kuralları biçimlendiren güç olmaktadır şeklinde ifade ederek teknolojinin çok boyutlu etkilerine örneklendirmiştir. Bilimsel teknolojik gelişmelerin toplumsal değişime etkilerine şu şekildeyerverilmiştir (MEB, 2004): Teknoloji, ilk insanların, ilk basit aletleri yapımıyla başlar. Günümüzün gelişmiş teknolojisi ise sosyal hayattaki işlerimizi kolaylaştıran bir etkendir. Yaşadığımız modern hayat teknolojisiz ve bilimsiz imkânsızdır. Ancak teknoloji beraberinde birçok sorunu da getirir. Yeni teknoloji, her zaman, eskisinden iyi midir? veya Yeni teknolojinin yol açtığı sosyal değişime ilişkin geçmişten ne öğrenebiliriz? sorularının cevapları teknolojik gelişmeleri ve sosyal hayata etkilerini anlamamızı kolaylaştırır. 8
İlköğretim 4 5. sınıf öğrencileri bu öğrenme alanında; yaratıcı, eleştirel ve bilimsel düşüncenin bilim ve teknolojideki gelişmelerin temeli olduğunu; bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgiye ulaşmada teknolojiyi kullanma becerisi edinir. Tarih öncesi dönemlerde, ilk insanların basit aletleri yapmasıyla başlayan süreçte uygarlıkların bilim ve teknolojiye katkılarına örnekler verecekler, böylece bilim mirasının oluşum sürecini günümüze kadar özetleyerek yaratıcı, eleştirel ve bilimsel düşünce ile bilim ve teknolojideki gelişmeler arasındaki paralelliği fark edeceklerdir (6 7sınıf MEB). Bilimsel gelişmelerin, özellikle sosyal bilimlerdeki gelişmelerin toplumsal değişmeye etkilerine 6 7. sınıf Sosyal Bilgiler Programı nda daha ayrıntılı yer verilmiştir. Bilim, Teknoloji ve Toplum öğrenme alanında, bilimsel teknolojik gelişmelerin toplumsal değişmeye etkilerine şu şekilde değinilmiştir (MEB, 2005): Sosyal bilimlerin alt disiplinlerinin de günlük ve toplumsal yaşam üzerindeki pratik bazı sonuç ve etkilerini kavrayarak 21. yüzyılda bilim ve teknolojide bazı gelişmelerden hareketle gelecekteki yaşamla ilgili olarak ortaya çıkabilecek yeni konular hakkında fikir yürütmeleri istenecektir (6 7 sınıf MEB). 9