BAKLİYAT DOSYASI Dünya üzerinde tarımı çok eski yıllardan beri yapılmakta olan yemeklik dane baklagillerin diğer bir deyişle bakliyat ürünlerinin insan beslenmesinde bitkisel kaynaklı protein gereksiniminin karşılanması bakımından büyük önemi bulunmaktadır. Yemeklik tane baklagillerin iklim ve toprak istekleri dikkate alındığında, Türkiye`nin büyük bir baklagil yetiştirme potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Ülkemizin kuru tarım alanlarında nadasın daraltılmasında nohut ve mercimeğin, sulu tarım arazilerinde fasulye, bakla, bezelye ve börülcenin ekim nöbeti içerisinde bugünkünden daha fazla yetiştirilmesi mümkündür. Türkiye dünya yemeklik dane baklagiller üretiminde önemli üretici ülkeler arasında yer almaktadır. FAO`nun 212 yılı verilerine göre; nohut üretiminde dünyada üçüncü, mercimek üretiminde ise dördüncü sırada yer almaktadır. DÜNYADA ÖNEMLİ YEMEKLİK DANE BAKLİYAT ÜRETİCİSİ ÜLKELER (212) Ürün Sıra No Ülke Üretim (Bin ton) 1 Myanmar 3.722 2 Hindistan 3.63 KURU 3 Brezilya 2.821 FASULYE 4 Çin 1.45 5 ABD 1.448 1 Hindistan 7.7 2 Avustralya 673 NOHUT 3 TÜRKİYE 535 4 Myanmar 473 5 Etiyopya 4 1 Kanada 1.494 2 Hindistan 95 MERCİMEK 3 Avustralya 463 4 TÜRKİYE 438 5 ABD 24 Kaynak: FAO Yemeklik dane bakliyatlarda ekim alanları, 1981 yılında başlatılan "Nadas Alanlarının Daraltılması Projesi" ile hızla artmaya başlamıştır. O yıl 74 bin hektar olan ekim alanları 1982 yılında %6 oranında genişleyerek 1,2 milyon hektara yükselmiştir. Ancak projenin sona ermesiyle birlikte ekim alanları da gerilemeye başlamıştır. 199`ların başında 2 milyon hektara ulaşan yemeklik bakliyat ekim alanları %6 azalarak günümüzde 8 bin hektara düşmüştür.
KURU BAKLAGİLLER EKİM ALANLARI (Dekar) Yıllar Toplam Nohut Kuru Kırmızı Yeşil Fasulye Mercimek Mercimek 199 2.25.999 89. 171. 63. 276. 1995 1.6.383 745. 17. 475. 165. 2 1.316.87 636. 176. 39. 82. 21 1.32.875 645. 175. 4. 7. 22 1.36.35 66. 18. 42. 72. 23 1.263.65 63. 162. 38. 62. 24 1.226.35 66. 155. 379. 6. 25 1.177.1 557.8 141.2 386.7 53.2 26 1.116.88 524.367 129.52 378.78 45.463 27 1.57.782 53.675 19.25 357.233 32.38 28 974.8 55.165 98.233 29.977 27.698 29 8.959 455.934 94.928 189.378 25.553 21 822.155 455.69 13.381 211.6 22.892 211 778.22 446.413 94.625 192.323 22.525 212 772.345 416.242 93.174 214.788 22.69 213 86.646 423.557 84.763 26.5 2.678
Bitkisel Üretimde Değişim (Bin Ton) Ürünler 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 * K.Mercime 48 52 58 58 16 275 422 38 41 395 33 k Y.Mercime 6 5 42 27 25 27 25 26 28 22 2 k K.Fasulye 25 21 196 154 155 181 213 21 2 195 215 Nohut 62 6 552 55 518 563 531 487 518 56 45 K.Soğan 2.4 2.7 1.76 5 1.85 9 2. 7 1.85 1.9 2.14 1 1.73 6 1.9 5 1.77 * Tahmini Kaynak: TÜİK 199-213 döneminde üretim %43 azalarak 2 milyon 13 bin tondan 1 milyon 148 bin tona inmiştir (Bu dönemde nüfusun %35 arttığını belirtelim) Ürün bazında üretim miktarına bakıldığında, en yüksek üretimin nohutta olduğu görülmektedir. TÜİK verilerine göre; 22 yılında 65 bin ton olan nohut üretimi, son 1 yılda yaklaşık 15 bin ton gerileyerek 213 yılında 56 bin tona düşmüştür. Nohuttan sonraki en yüksek üretim miktarı kırmızı mercimeğe aittir. 22 yılında 5 bin ton olan ve 26`da 58 bin tona kadar çıkan kırmızı mercimek üretimi 28`de 16 bin tona kadar düşmüş, sonraki yıllarda bir miktar artarak 213 yılında 395 bin tona ulaşmıştır. Ancak yeşil mercimek üretimindeki düşüş daha çarpıcıdır. 22 yılında 2 bin tonun üzerinde olan üretim, 213 yılında 2 bin tona kadar gerilemiştir. Bir diğer önemli ürün olan kuru fasulyede üretim miktarı 22 yılında 25 bin ton civarında iken günümüzde 195 bin tona düşmüştür. KURU BAKLAGİLLER ÜRETİMİ (Ton) Yıllar Toplam Nohut Kuru Kırmızı Yeşil Fasulye Mercimek Mercimek 199 2.12.876 86. 21. 63. 216. 1995 1.689.434 73. 225. 515. 15. 2 1.182.487 548. 23. 28. 73. 21 1.327.7 535. 225. 46. 6. 22 1.51.1 65. 25. 5. 65. 23 1.437.5 6. 25. 485. 55. 24 1.453.8 62. 25. 48. 6. 25 1.433.36 6. 21. 52. 5. 26 1.43.578 551.746 195.97 58.298 42.326 27 1.264.89 55.366 154.243 58.378 26.83 28 855.354 518.26 154.63 16.361 24.827 29 1.11.348 562.564 181.25 275.5 27.131
21 1.235.36 53.634 212.758 422. 25.4 211 1.131.986 487.477 2.673 38. 25.952 212 1.19.76 518. 2. 41. 28. 213 1.147.735 56. 195. 395. 22. Yıllara Göre Kuru Baklagiller Üretimi (Ton) Sonuç olarak belirtmek gerekirse; 22 213 döneminde Türkiye`nin nüfusu %16 oranında artmış, ancak nohut, kuru fasulye ve kırmızı mercimek üretimi %2 dolayında düşmüştür. Buna karşılık yeşil mercimek üretimindeki düşüş %7`i bulmuştur. YILLARA GÖRE NÜFUS VE ÜRETİM İNDEKSİ (22 = 1) Yıllar Toplam Kuru Kırmızı Yeşil Nohut Nüfus Fasulye Mercimek Mercimek 22 1 1 1 1 1 23 11 92 1 97 85 24 13 95 1 96 92 25 14 92 84 14 77 26 15 85 78 116 65 27 17 78 62 12 41 28 18 8 62 21 38 29 11 87 72 55 42 21 112 82 85 84 39 211 113 75 8 76 4 212 115 8 8 82 43 213 116 78 78 79 34
Bakliyat grubunda en yüksek ithalat miktarı mercimektedir. 29 yılında 141 bin ton mercimek ithalatı 211 yılında 39 bin tona kadar yükselmiş, sonraki yıllarda bir miktar düşerek 213 yılında 199 bin ton seviyelerine kadar gerilemiştir. TÜİK verilerine göre bir diğer önemli ürün olan nohutta, ithalat özellikle son 2 yılda önemli oranda artmıştır. 29`da 4 bin ton olan nohut ithalatı, 212 yılında 34 bin tona, 213 yılında ise 56 bin tona ulaşmıştır. Kuru fasulyede ise tam tersi bir durum söz konusudur. 29`da 53 bin ton olan Türkiye`nin kuru fasulye ithalatı, 212`de 3 bin tona, 213 yılında ise 25 bin tona gerilemiştir. TÜİK verilerine göre 213 yılı fasulye ithalatında en büyük paya %35,5 ile Kırgızistan sahiptir. Kırgızistan`ı %2 pay ile ABD, %12 payla Kanada izlemektedir. İthalatta olduğu gibi Türkiye`nin bakliyat ihracatında da en büyük pay mercimeğe aittir. 29 yılında 13 bin ton olan mercimek ihracatı, 211 yılında 212 bin tona ulaşmış ancak sonraki iki yılda biraz gerilemiş ve 212 yılında 197 bin ton, 213 yılında ise 178 bin ton olarak gerçekleşmiştir. İhracatta mercimeği nohut takip etmektedir. Ancak Türkiye, 29 yılında 88 bin ton nohut ihraç ederken, bu miktar 212 yılında 25 bin tona, 213 yılında ise 19 bin tona kadar gerilemiştir. TÜRKİYE`DE YILLARA GÖRE BAKLAGİL İTHALATI YILLAR KURU MERCİMEK NOHUT FASULYE Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (Ton) ($) (Ton) ($) (Ton) ($) 2 14.914 59.143 2.188 11.89 7.412 4.278 21 98.662 37.887 32.98 17.986 14.396 6.151 22 22.668 8.325 41.488 21.584 1.636 3.832 23 16.99 8.118 6.366 3.238 41 24 24 5.557 2.658 13.872 7.166 546 36 25 64.281 29.162 37.687 22.296 646 359 26 69.71 3.66 3.968 27.977 1.881 1.57 27 3.979 18.464 36.968 38.442 5.178 4.362 28 191.683 243.967 51.462 56.269 8.76 9.154 29 141.541 133.519 53.65 56.378 4.44 4.178 21 21.289 193.831 37.718 39.761 7.586 7.287 211 39.561 25.555 33.113 36.53 8.451 9.641 212 168.86 16.124 3.258 35.493 34.939 46.575 213 199.476 131.983 25.848 35.19 56.875 62.584 213`te yıllık bazda en büyük fiyat artışı, Türkiye`nin önemli ölçüde ithal ettiği kuru fasulyede gerçekleşmiştir. 213-214 Ocak ayları arasındaki bir yıllık dönemde %7`2
yaklaşan kuru fasulyedeki fiyat artışlarının, Amerika ve özellikle Arjantin`de yaşanan kuraklıktan kaynaklandığı belirtilmiştir. Kuru Fasulye Tüketici Fiyatı (TL/kg) Aylar 213 214 Ocak 5,51 9,54 Şubat 5,7 1,6 Mart 5,77 1,25 Nisan 5,83 1,17 Mayıs 5,89 1,13 Haziran 6,1 1,8 Temmuz 6,28 9,99 Ağustos 6,33 Eylül 6,46 Ekim 6,57 Kasım 7,16 Aralık 8,58 Yapılan fahiş zamlarla fiyatı neredeyse etle aynı seviyeye yükselen kuru fasulyenin ateşini söndürmek için yine ithalat kolaycılığına başvurulmuş; 21 Ocak 214 tarihli ve 28889 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Karar ile kuru fasulye gümrük vergisi oranı %`a indirilmiştir. Gümrük vergisinin sıfırlanması, kuru fasulye fiyatlarında geçici-nispi düşüşler sağlayabilmiştir; ancak sorunun gerçek çözümü üretimden geçmektedir. Bakliyatta üretim artışının önündeki en büyük engel kontrolsüz girdi (mazot, gübre, ilaç, tohum) fiyatları gelmektedir. Kaldı ki kuru fasulyede yüksek verimli ve kaliteli tohumluk sorunu da bulunmaktadır. Öte yandan bakliyata verilen destekler yetersizdir; son beş yıldır kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi bakliyata verilen prim destekleri değişmemiş olup, 1 kuruş/kg`dır. Özellikle kuru fasulyede fiyatı artıran faktörler arasında makine kullanımının kısıtlı, işçiliğin oldukça zahmetli ve pahalı olduğunu da eklemek gerekir. Belirtilen bu nedenlerle çiftçi bakliyat yerine maliyeti göreceli olarak daha düşük olan mısır, ayçiçeği ve buğday gibi alternatif ürünlere yönelmektedir. Gerekli ve yeterli önlemler alınmadığı takdirde Türkiye bakliyatta tümüyle dışa bağımlı hale gelecektir. BAKLİYAT ÜRETİMİNİN ARTIRILMASI İÇİN; Öncelikle mazot, gübre, ilaç, tohum gibi girdilerin fiyatları kontrol altında bulundurulmalıdır.
Hastalık ve zararlılara dayanıklı, makineli hasada uygun, kaliteli, yüksek verimli, yerli tüketicilerin ve dış pazarın isteğine uygun yeni çeşitlerin geliştirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Yerel çeşitlerin sürdürülmesi ve geliştirilmesi sağlanmalıdır. Bakliyat ekim alanlarının genişletilmesi için "Nadas Alanlarının Daraltılması Projesi" yeniden başlatılmalıdır. Hasat döneminde bakliyat ithalatına izin verilmemelidir. Hasattan sonra çiftçinin ürününü satın alıp pazarlayacak müdahale kuruluşları oluşturulmalıdır. KAYNAKLAR Akova, Y. (21) Bakliyat, İGEME Yayını, Ankara Miller Magazine (214) Dünya Bakliyat Pazarı ve Türkiye, http://tr.millermagazine.com/?p=173 Oral, N. (Editör) (214) Türkiye`de Tarımın Ekonomi Politiği, 1923-213, Notabene Yayınları, İstanbul, http://www.notabeneyayinlari.com/tur_detay.php?id=16 Ton, A. ve ark. (214) Türkiye`de Yemeklik Tane Baklagiller Üretiminin Sorunları ve Çözüm Önerileri, Türk Tarım Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(4): 175-18. TÜİK (214) Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı TÜİK (214) Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) Veritabanı