DİLOVASI EVSEL VE ENDÜSTRİYEL ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ ÇED RAPORU-TEKNİK OLMAYAN ÖZET

KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İSU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VE DİLOVASI ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ MÜDÜRLÜĞÜ DİLOVASI EVSEL VE ENDÜSTRİYEL ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ ÇED RAPORU-TEKNİK OLMAYAN ÖZET KOCAELİ, GEBZE, DİLOVASI BELEDİYESİ, TAVŞANCIL BELEDİYESİ (KAYAPINAR MAHALLESİ VE YENİMAHALLE) İTÜ İNŞAAT FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ (Bir ENVEST Planners Konsorsiyumu üyesidir) X ÇED Raporu Nihai ÇED raporu KOCAELİ 2005 1

Giriş Ülkemizin Avrupa Birliği (AB) uyum sürecinde, çevre alanındaki mevzuat uyumlaştırma ve uygulamaya dönük yükümlülüklerini karşılayabilmesine destek sağlamak amacıyla AB tarafından finanse edilen Yüksek Maliyetli Çevresel Yatırımlarının Planlanması projesi, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda ilgili tüm kurum/kuruluşların katılımı ve katkısı ile sürdürülmektedir. Projenin yürütücülüğünü, yerli ve yabancı sekiz kuruluştan oluşan ENVEST Planners Konsorsiyumu üstlenmiştir. Söz konusu projenin genel hedefi, ileri seviyede çevre korumasını ve Türkiye nin AB çevre direktiflerine uyumunu mümkün kılmak; uygulamaya özel hedefi ise su, katı atık, hava ve endüstriyel kirlilik kontrolü gibi öncelikli çevre alanlarında projeler belirleyerek, AB ye katılım için gereken çevresel altyapı gereksinimlerini ve çevre yatırımları için mevcut finans yöntemlerini belirlemektir. Proje kapsamında, Çevre ve Orman Bakanlığı, ilgili merkezi kurum/kuruluşlar ve yerel yönetimlerde gerekli kapasitenin ve proje geliştirme mekanizmalarının oluşturulması sağlanacak, bu doğrultuda gelecek projelere örnek teşkil edebilecek, ÇED raporları ile birlikte uygulamaya hazır, altı yatırım projesi geliştirilmesi planlanmıştır. Söz konusu altı yatırım paketi, projenin tamamlanmasından sonra Türkiye nin çevre ile ilgili ulusal stratejik planının bir parçası olacak proje listelerinin ve öncelik belirleme kıstaslarının hazırlanmasında rehberlik edecektir. AB tarafından finanse edilen Yüksek Maliyetli Çevresel Yatırımların Planlanması Projesi nin alt bileşeni olan altı yatırım paketinden biri, Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Yönetimi Projesi dir. Bu proje, 16.12.2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi Yönetmeliği nin 16.maddesine göre Yönetmeliğin EK-IV ünde yer alan Seçme Eleme Kriterlerine tabi iken, proje sahibi kuruluş, projenin gerçekleştirilebilmesi için Avrupa Birliği fonlarından yararlanmayı hedeflediğinden aynı yönetmeliğin 25-b maddesi uyarınca ÇED raporu hazırlanması için Çevre ve Orman Bakanlığı ndan gerekli izni almıştır. Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Yönetimi Projesi nin hedefi hassas bölge olarak sınıflandırılan İzmit Körfezi ne deşarj edilen kirletici yükünü farkedilir şekilde azaltılmasıdır. Bu amaçla 30 km ana kollektör hattıyla Dilovası Organize Sanayii Bölgesi nden (Dilovası OSB) kaynaklanan endüstriyel atıksu toplanacaktır. Yaklaşık 2

230.000 nüfus eşdeğeri kapasitesinde inşa edilecek olan atıksu arıtma tesisinde Dilovası Belediyesi, Tavşancıl Belediyesi ne bağlı Yenimahalle ve Kayapınar mahalleleri ile Dilovası OSB nin atıksuları sadece ülkemizde geçerli olan standartları değil, ilgili AB standartlarını da sağlayacak şekilde arıtılacaktır. Proje kapsamında hazırlanan Atıksu Yönetim Planı sayesinde sistem en uygun şekilde işletilebilecektir. Dilovası Türkiye de sanayinin odaklandığı Kocaeli İli sınırları içerisindedir. Doğuda Tavşancıl, Hereke ve Körfez beldeleri, Batıda Gebze İlçesi ile çevrili olan bu bölge, ülkenin en önemli endüstriyel yatırımlarına ev sahipliği yapmaktadır. Dilovası OSB, Dilovası Belediyesi nin kurulu bulunduğu iki tepenin arasındaki ovada yer almakta olup, tam ortasından Dil Deresi geçmektedir. Gebze ilçesi içerisinden doğup gelen Dil Deresi, Gebze Çöplüğü nün sızıntı sularının yanısıra, bölgedeki evsel ve endüstriyel atıksuları da alarak Marmara Denizi ne ulaşmakta ve denizin en önemli kirletici kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Ayrıca bölgeden, Eynerce adlı ve büyük ölçüde evsel ve endüstriyel atıksulara alıcı ortam görevi gören küçük bir dere de geçmekte ve Dilovası OSB nin hemen yanından Marmara Denizi ne dökülmektedir. Hâlihazırda adı geçen belediyelerin ve endüstrilerin (arıtılmış ya da arıtılmamış) atıksuları, Dil Deresi ve Eynerce Deresi ne deşarj edilmektedir. Bu proje ile Marmara Denizi ne gelen kirliliğin %25 ini taşıdığı düşünülen Dil Deresi ne yaklaşık 25.000 kg KOİ/gün daha az atık yükü boşaltılmış olacaktır İşletme süresi Proje iki aşamada gerçekleştirilecektir. Birinci aşamada 2015 senesine kadar ihtiyacı karşılayacak bir arıtma tesisi inşa edilecek, Dilovası OSB içinde ana kolektör sistemi kurulacak, bir Atıksu Yönetim Planı geliştirilecek ve Atıksu Yönetim Birimi kurulacaktır. Projenin ikinci aşamasında ise atıksu arıtma tesisi 2035 senesine kadar ihtiyacı karşılayacak şekilde büyütülecektir. Arıtma tesisinin üniteleri Arıtma tesisinin üniteleri aşağıda verilmiştir. 1. Endüstriyel Atıksu Izgaraları 2. Endüstriyel Atıksu Kum ve Yağ Tutucu 3. Endüstriyel Atıksu Dengeleme Tankı 4. Pıhtılaştırma Tankı 3

5. Yumaklaştırma Tankı 6. Kimyasal Arıtma Çöktürme Tankı 7. Evsel Atıksu Izgaraları 8. Evsel Atıksu Kum ve Yağ Tutucu 9. Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur 10. Biyolojik Arıtma Çöktürme Tankı 11. Dezenfeksiyon (UV) 12. Suyun %30 unun Yeniden Kullanımını Sağlayacak Kum Filtreleri 13. Kimyasal Arıtım Çamuru Statik Yoğunlaştırıcısı 14. Biyolojik Arıtım Çamuru Mekanik Yoğunlaştırıcısı 15. Kimyasal Arıtım Çamuru Stabilizasyon Tankı 16. Homojenizasyon Tankı 17. Susuzlaştırma Ünitesi Evsel ve endüstriyel atıksular farklı kollektörler ile toplanıp kollektör sisteminin stratejik noktalarına RTU sistemleri konularak arıtma tesisinden atıksu özellikleri incelenecektir. Ayrıca arıtma üniteleri SCADA sistemi ile tek bir noktadan yönetilecektir. Atıksu Özellikleri ve Arıtımı Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi, endüstriyel ve evsel atıksuların tesise ayrı geldikleri göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Kimyasal arıtma ünitesinde sadece endüstriyel atıksu arıtılacak, belediyelerden gelen evsel atıksu kimyasal arıtmadan çıkan endüstriyel atıksu ile birleştirilerek biyolojik arıtmaya tabii tutulacaktır. Atıksuların toplanması İlk aşama için planlanan kollektörler evsel ve endüstriyel atıksuyun hepsini kapsamakta fakat gelecekteki coğrafi gelişmeleri göz önüne almamaktadır. Ancak hidrolik tasarımda gelecekte endüstrilerden kaynaklanacak atıksu miktarı da dikkate alınmıştır. İkinci aşama için 2015 senesine kadar kanalizasyon sistemi tamamlanmalıdır. 4

Şu anda Dil Deresi ne deşarj edilmekte olan evsel atıksu, Izmit Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSU) tarafından toplanacak ve atıksu arıtma tesisine giden ana kollektöre verilecektir. Bölgenin topografik özellikleri nedeniyle ilk aşamada üç adet terfi merkezi inşa edilmesi gerekmektedir. 2015 senesinde ikinci aşamaya geçilmeden önce de iki terfi merkezi daha sisteme eklenmelidir. Kollektörler boyunca 600 kadar muayene bacası olacağı tahmin edilmektedir. Dilovası OSB sınırları içindeki kanalizasyon sistemi OSB nin sorumluluğundadır. ISU atıksu arıtma tesisi tamamlanmadan önce Dilovası ve Tavşancıl Belediyeleri nde halihazırda bulunan sistemi ıslah edeceğini, olmayan yerlere kanalizasyon hizmeti getirmeyi planladığını belirtmiştir. Belediye sınırları içindeki kanalizasyon sistemleri ISU nun sorumluluğundadır. Yer Seçimi İnceleme alanı İstanbul şehir merkezine 60 km, İzmit şehir merkezine 35 km ve Gebze ilçesine 12 km uzaklıkta yer almaktadır. Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisinin inşaatı için 4 farklı alan önerilmiştir. Bu alanlardan, 3. ve 4. alternatiflerde kollektör sistemiyle atıksu arıtma tesisine taşınması sırasında yüksek pompalama maliyeti getirmektedir. Bu nedenle bu iki alternatif uygun görülmemiştir. Arıtma tesisi inşaatı için 1. alternatif olan TEM otoyolu Dilovası çıkışı gişelerine 10 m mesafede bulunan alan ve 2. alternatif olan TEM Otoyolu nun 300 m doğusunda ve Dilovası OSB sınırında yer alan 40 47'15.05", 40 47'07.28" enlemleri, 29 31'28.15", 29 31'35.84" boylamları arasında kalan, Muallimköy hudutlarında, 31 ha büyüklüğündeki, 179 ada ve 1 no.lu parsel üzerinde yer alan, orman vasfını yitirmiş, yanık zeytinlik devlet orman arazisi niteliğindeki alan birlikte seçilmiştir. Bunun nedeni, kollektör sistemiyle atıksuların toplanabilmesi için en uygun koşulu 1. alternatifin sağlaması ve atıksuların terfisi için minimum pompa işletme maliyetini oluşturmasıdır. Ancak bu arazinin büyüklüğü arıtma tesisinin bütünü için yeterli olmadığından, atıksular kollektör sistemiyle toplanıp, TEM Dilovası çıkışındaki gişelerin hemen yanındaki arazide kurulacak olan ızgaralardan geçtikten sonra pompalarla terfi edilerek 2. alternatif olan arazide kurulacak 5

olan arıtma tesisine gönderilecektir. 2. alternatif alanın atıksu arıtma tesisi inşası amacıyla bedelli ön tahsisi Orman Genel Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. Bugüne kadar yapılan işler Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi nin Fizibilite Raporu İ.T.Ü. Çevre Mühendisliği Bölümü nün de içinde bulunduğu Envest Planners Konsorsiyumu tarafından Nisan 2005 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı na teslim edilmiştir. Söz konusu raporda Dilovası Organize Sanayi Bölgesi ile Dilovası ve Tavşancıl (Kayapınar ve Yenimahalle) Belediyeleri nin halihazırdaki durumları incelenmiş, nüfus, su, atıksu projeksiyonları yapılmış, alıcı ortam incelenmiş ve deşarj standartları belirlenmiş, bu verilerin ışığında tasarım kriterleri hesaplanmış, iki adet halka açık bilgilendirme toplantısı, bir adet sanayici katılım toplantısı düzenlenmiş, paydaşların katılımları da göz önüne alınarak atıksu arıtma tesisi için yer ve tesis alternatifleri belirlenmiştir. En uygun yer ve tesis tasarımı seçildikten sonra, seçilen tasarımın ekonomik ve mali açıdan yapılabilirliği incelenmiştir. Arazinin durumu Ssöz konusu arazi,nin saha mülkiyeti ve tahsis yetkisi Orman Genel Müdürlüğü ne ait olup; 21.679 m 2 lik ormanlık saha, atıksu arıtma tesisi ve 17.126 m 2 lik saha, yol yapımı amacıyla Dilovası OSB Müdürlüğüne 24 ay süreli ve bedelli ön izinnin verilmiştir. Dilovası OSB Müdürlüğü ön izin süresi içinde Ön İzin Taahhüt Senedi nde belirtilen şartları yerine getirecektir.( ÇED Olumlu Belgesi nin alınması tahsis için yerine getirilmesi gereken şartlardan biridir. Arıtma tesisi üniteleri ve yardımcı birimler (işletme binası, depolar, yollar vb.) bu 31 ha lık alanın sadece 21 ha ını kapsayacaktır. Geri kalan arazi ağaçlandırılacaktır. Arıtma tesisi olarak kullanılmak üzere Dilovası OSB ve İSU ya tahsisi için başvurulan bu arazi imar planına dâhil olup Dilovası OSB sınırlarına dâhil değildir. Henüz yeni hazırlanan bu imar planı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nca onaylanmıştır ve halen askıdadır. Mevcut Çevresel Özellikler Jeolojik durum Kocaeli Dilovası OSB Atıksu Arıtma Tesisi Sahası Sondajlı Jeolojik Jeoteknik Etüt Raporu (Kiper, 2005) tesis sahası zeminine ait jeolojik özelliklerin, yeraltısuyu koşullarının 6

ve jeoteknik parametrelerin ortaya çıkarılması amacıyla Mart 2005 tarihinde hazırlanmıştır. Jeoteknik incelemelerde, saha jeolojisi, temel araştırma sondajları, sismik ölçüm ile yorumlama, laboratuar çalışmaları, jeoteknik değerlendirme sonucunda rapor hazırlamıştır. Dilovası OSB Arıtma Tesisi, jeolojik konumu, morfolojisi ve jeoteknik özellikleri itibariyle jeoteknik etüd raporunda verilen jeoteknik değerlendirme ve öneriler çerçevesinde genelde yerleşime uygun bir alan olarak değerlendirilmiştir. Depremsellik Etüt raporunda varılan sonuçlara göre Kocaeli Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası üzerinde, 1. derece deprem bölgesi içine girmekte olup, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar hakkında Yönetmelik hükümlerine özenle uyulmalıdır. Afet Durumu Atıksu arıtma tesisi alanı, bulunduğu çevrenin en düşük kotları içerisinde kalmaktadır. (8-34 m). İnşaat sırasında tesis kotuna göre belirli şevler oluşacaktır. Tesis sahasının kaya ortam olması sebebiyle şevlerde stabilite bozukluğu oluşması beklenmemektedir; ancak, kırık, çatlak sistemlerine bağlı olarak kaya düşmeleri olabilir. İnşaat sırasında bu olumsuzluklar dikkate alınmalıdır. Su Durumu Atıksu Arıtma Tesisi Çıksalın Tepe nin doğu yamacında yeralmaktadır. Bu alan, içerisinden Dil (Ova) Deresinin aktığı alüvyon düzlüğünün batısında, yamaç üzerindedir. Dolayısıyla, alüvyonun oluşturduğu düzlüğün daha üst seviyelerinde kaya ortam içerisinde inşa edilecektir. Dil Deresi, Tavşanlı Köyü kuzey ve doğusundan kaynaklanan ve güneye doğru gelirken batı ve doğu yamaçlar boyunca açılan tüm derelerin sularını Marmara Denizi ne boşaltmaktadır. Tesis alanının batısından TEM, doğusundan ise E-5 otoyolu geçmektedir. Dil Deresi her ikisinin orta yerinde kalmaktadır. Bu ana ulaşım yolları yapımından dolayı Dil Deresi yatağı bu kesimde ıslah edilmiş durumdadır. Bu sebeple yoğun yağışlara bağlı olarak oluşabilecek sellenmelerin, tesis alanını etkilememesi öngörülmektedir.. İnceleme alanında yapılan temel araştırma sondajlarında yeraltısuyuna rastlanmamıştır. 7

Tesis alanı yakın çevresinde herhangi bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak, alanın kuzeyinde Koyak mevkiinin batısında yaklaşık 90 m. kotlarında bir kaynak yeralmaktadır. Flora ve Fauna Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi nin inşa edileceği araziye 13.04.2005 tarihinde yapılan arazi çalışmaları, gözlem ve incelemeler esnasında çalışma alanı sınırları içerisinde 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi nin eklerinde bulunan listelerde koruma altına alınmış bir tür bulunmamakta ve rastlanılmamıştır. Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi projesi için yapılan incelemelerde arazi yapısının kayalık ve hafif tepelikten oluştuğu ve floral yapı olarak seyrek fundalık ve bir kaç dikenli makilik bulunduğu tespit edilmiştir. Flora listesinde yer alan türler Bern Sözleşmesi ve Sekretaryasının son düzenlemelerine göre gözden geçirilmiş olup, bu sözleşmeye göre koruma altına alınmış tür bulunmamaktadır. Yapılması planlanan Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi alanı içerisinde 13.04.2005 tarihinde yapılan inceleme ve araştırmalarda oldukça fakir bir faunal yapı gözlenmiştir. Arazinin endüstriyel tesislerin yer aldığı bir sahada bulunması, hemen sınırından geçen otobanın etkisi ve flora bakımından az çeşitlilik ve popülasyon fakirliği göstermesi dolayısıyla faunal yapıda da biyolojik çeşitlilik ve popülasyon açısından fakir kalmasına yol açmıştır. Ayrıca bu sahanın içerisinde önemli bir su kaynağının bulunmaması da faunal yapının gelişmesini ve çoğalmasını kısıtlayıcı bir parametre olarak dikkati çekmektedir. İncelemeler sırasında hiç bir yaban hayatı faunal yapısından türe rastlanmamıştır ve civarda ancak bir kaç serçe, bir kara kaplumbağası, eklembacaklı böcekler, karıncalar ve arılar görülmüştür. Proje sahasında hiç bir memeliye ve yırtıcı hayvana inceleme sırasında rastlanılmamıştır. Arazi çalışmaları sırasında daha önce de bahsedildiği gibi endemik ve koruma altına alınmış herhangi bir türe bu arazi içerisinde rastlanılmamıştır. Atıksu arıtma tesisi sahası olarak düşünülen bu arazinin çevresel ve ekolojik bakımından önemli bir zarara uğramayacağı düşünülmektedir. Mevcut durumda birçok endüstrinin yerleşim yeri olarak seçilmiş araziyle ve otobanla sınır oluşturan bu sahanın arıtma tesisi yerleşimi açısından uygun olabileceği düşünülmektedir. Bu tesisin pek de iyi durumda 8

bulunmayan ekolojik mevcut durumu değiştireceği düşünülmemektedir. Bölgedeki diğer endüstrilerin ve otobanın neden olduğu toz ve gürültünün daha önceleri (endüstrilerin yerleşimi ve otobanın yapımından önce) var olan faunayı ve florayı etkilediği yapılan inceleme ve bölge halkından insanlarla yapılan kişisel konuşmalardan anlaşılmıştır. Dilovası Organize Sanayi Bölgesi sınırındaki bu araziye yapılması planlanan atıksu arıtma tesisinin sınırlı flora ve faunası bulunan saha üzerinde ekolojik açıdan önemli bir tehdit unsuru olmayacağı düşünülmektedir. Koruma Alanları: Faaliyet sahasına en yakın koruma alanı Ballıkayalar Tabiat Parkı dır. Ballıkayalar Vadisi, Kocaeli İli, Gebze İlçesi sınırları içerisinde Tavşanlı Köyü yakınlarında yer almaktadır. Dilovası OSB nin 6 km. kadar kuzeyinde yer alan bu tabiat parkının doğusunda bir çok yeni OSB kurulma aşamasında olup, batısında da çeşitli endüstriler yeralmaktadır. Faaliyet sahasına yakın çevresinde Ballıkayalar Tabiat Parkı dışında Duyarlı Yöreler listesine girebilecek herhangi bir koruma alanı bulunmamaktadır ve faaliyetin uzaklığı nedeniyle bu Tabiat Parkına herhangi bir olumsuz etkisi olmayacağı öngörülmektedir.. Mimari ve Arkeolojik Miras: İnceleme alanının yakınlarında bulunan Dil Deresi üzerinde Mimar Sinan Köprüsü ve Sit Alanı bulunmaktadır. Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Dilovası Deresi üzerinde E-5 (D100) Karayolu güneyinde yer alan tescilli Kanuni Sultan Süleyman (Mimar Sinan) Köprüsünün tescilinin devamına ve Dilovası OSB Müdürlüğünce hazırlanan Düzenleme Projesinin uygun olduğuna, bu alanın Köprü Koruma Alanı olarak belirlenmesine karar vermiştir. Toprak özellikleri ve kullanımı: Proje alanının içinde yeraldığı 175 ha lık bölge 1993 yılında Köy Hizmetleri 18. Bölge Müdürlüğü'nce hazırlanan Arazi Kullanım Haritası'na göre IV sınıf tarım arazisi olarak belirlenmiştir. Dilovası OSB ile TEM otoyolu arasındaki alanda yer alan proje alanı mevcut durumda tarımsal amaçlı olarak kullanılmamaktadır. Ayrıca başka tarım alanlarına komşu değildir ve ileride de tarım amaçlı kullanılması muhtemel görülmemektedir. 9

Orman alanları: Atıksu arıtma tesisinin yapılacağı alan Yanık Zeytinlik Devlet Ormanı olarak tanımlanmıştır. Bu alanın Dilovası OSB Müdürlüğüne tahsisi için Orman Genel Müdürlüğünden ön izin alınmıştır. Alan içinde projeden etkilenebilecek herhangi bir ağaçlık alan bulunmamaktadır ve başka ormanlık alanlara komşu değildir. Ayrıca projenin yapılacağı alanın etrafı imar planında ağaçlandırma alanı olarak ayrılmıştır. Projenin Önemli Çevresel Etkileri ve Alınacak Önlemler Atıksu arıtma tesisi yapmak üzere seçilen arazinin TEM otoyoluna komşu olduğu nokta (arazide en yüksek kot 30 m) ile Dilovası OSB ile birleştiği nokta (arazide en düşük kot 10 m) arasında 20 m kot farkı bulunmaktadır. Büyük kot farkı nedeniyle arazi yüksek bir eğime sahiptir. Dolayısıyla arıtma tesisinin inşası için arazi, kazı ve dolgu çalışmaları yapılarak belirli bir kota getirilecektir. Arazinin yapısı sebebiyle toplam hafriyat miktarı ile toplam dolgu miktarı birbirine eşittir. Arazinin TEM otoyolu tarafında kalan yüksek kotlu kısmından başlayarak Dilovası OSB yönüne doğru yapılacak hafriyatın 150.000 m 3 olacağı hesaplanmıştır. Hafriyat tümüyle dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Tesis alanını çevreleyen su bölüm hatları ile sınırlanan alanın yüzölçümü yaklaşık 0.36 km 2. dir. Diğer yandan bu alan TEM otoyolu ile bölünmektedir. Otoyolun batısında kalan alana gelen yağış, otoyol boyunca drene edilmiştir. Geri kalan alana düşen yağışın belirli kısmı tesis alanına yönelebilir ; ancak, tesis alanını çevreleyen bir kafa hendeği ile bu su geliri, alan dışına boşaltılabilir. Dilovası Organize Sanayi Bölgesi nde halihazırda kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Dilovası OSB Müdürlüğü, atıksu arıtma tesisi faaliyete geçmeden önce, planı hazır olan kanalizasyon sistemini tamamlayacağını belirtmiştir. Kanalizasyon sistemi ayrık sistem olarak tasarlanmıştır ve boyutlandırması, inşa edilecek atıksu arıtma tesisinin boyutlandırma hesaplarıyla paralel olarak yürütülmüştür. Ayrıca İSU da Dilovası Belediyesi ve Tavşancıl Belediyesi ne bağlı Kayapınar Mahallesi ve Yenimahalle sınırları içinde kanalizasyon yapımı ve varolan kanalizasyonun rehabilitasyonu çalışmalarını gerçekleştireceğini belirtmiştir. Tesisin boyutlandırılması kanalizasyon sisteminde oluşabilecek %20 lik sızma debisi de göz önüne alınarak yapılmıştır. 10

Atıksu arıtma tesis imar açısından Dilovası OSB nin sınırları içinde kalmaktadır. İnşaat ve işletme aşamalarında tesiste çalışacak personel ve tesis ünitelerinin işletilmesi için su temini Dilovası OSB nden sağlanacaktır. Temin edilen su, inşaat aşamasında, çalışanlar ve inşaat faaliyetleri, işletme aşamasında ise tesiste ve büroda çalışanların içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamak ve büro ile ünitelerini temizlemek amacıyla kullanılacaktır. Atıksu artıma tesisine atıksularını verecek sanayi kuruluşlarına belirlenecek atıksu kabul standartları Söz konusu atıksu arıtma tesisi, Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Yönetim Projesi nin bir parçasıdır. Atıksuların toplanması ve arıtılması ile ilgili bir Atıksu Yönetim Planı da bu projeye dahildir. Projede endüstrilerden kanalizasyona deşarj kriterleri ve her endüstrinin faaliyet dalına göre hangi parametreler için ön arıtma uygulaması gerektiği de yönetim planının bir parçası olmak üzere öneri olarak sunulmaktadır. Yönetim planı son şeklini uygulayıcı yönetim organının (Atıksu Yönetim Birimi) kurulmasından sonra alacaktır. Alıcı ortam Dilovası OSB nin çevresindeki yerleşim alanlarından kaynaklanan atıksu, halihazırda Dil Deresi ve Eynerce Deresi yoluyla İzmit Körfezi ne deşarj edilmektedir.. Dil Deresi ulaşım, su ürünleri üretimi ya da rekreasyon amaçlarıyla kullanılmaya uygun değildir (Tolun, et al., 2002) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi kapsamındaki Stratejik Yatırım Planlaması çalışmalarında verilen ön değerlendirmelere dayanarak, Marmara Denizi nin ve dolayısıyla İzmit Körfezi nin AB Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi (91/271/EC) doğrultusunda hassas bölge olarak tanımlanması beklenmektedir. Dil Deresi sadece Dilovası OSB den gelen endüstriyel atıksularla değil, aynı zamanda Dilovası Belediyesi nden gelen evsel atıksularla, Gebze Belediyesine ait düzensiz depolama alanından kaynaklanan sızıntı sularıyla da kirlenmektedir. Ayrıca inşa edilecek arıtma tesisi için seçilen deşarj noktasının yukarısında kalan diğer dört organize sanayi sitesinin deşarjları da unutulmamalıdır. 11

Atıksu arıtma tesisinin Dil Deresi ne deşarj noktası, derenin denize döküldüğü noktaya çok yakın olduğu için, nihai alıcı ortam olarak İzmit Körfezi kabul edilmiştir. Deşarj Standartları Atıksu arıtma tesisinin tasarımı sırasında Su Kirliliği Kalitesi Yönetmeliği Tablo 19 ve Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi (91/271/EEC) karşılaştırılmış, İzmit Körfezi hassas bölge kabul edilerek, tesiste azot ve fosfor giderimi yapılacağı da göz önüne alınarak deşarj standartları önerilmiştir. Alıcı Ortamda Oluşabilecek Değişiklikler Dil Deresi ne deşarj edilmekte olan KOİ yükünün 25.000 kg / gün civarında azalması beklenmektedir ki bu da Dil Deresi ve dolayısıyla İzmit Körfezi su kalitesi açısından olumlu bir gelişmedir. Ancak Dilovası OSB nin yukarısında kalan Gebze vahşi depolama alanı gibi diğer kirletici kaynaklar ıslah edilmedikçe Dil Deresi su kalitesinin arzulanan noktaya gelmesi beklenmemektedir. Arıtılmış Suyun Kullanımı Atıksu arıtma tesisi çıkış suyunun %30 kadarı kum filtresinden geçirilerek soğutma suyu, sulama ve yangınla mücadele gibi amaçlarla tekrar kullanılacaktır. Geri çevrilen suyun kalitesi Atıksu Yönetim Planına uygun olarak sürekli kontrol edilecek ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin 28. maddesine uyulacaktır. Arıtım çamurunun bertarafı ve değerlendirilmesi Tesiste iki farklı noktada çamur oluşmaktadır. Bunlardan birisi kimyasal arıtım çöktürme tankı diğeri ise biyolojik arıtım çöktürme tankıdır. Kimyasal arıtım çöktürme tankından çıkan çamur önce statik çamur yoğunlaştırıcısına alınacak; daha sonra çamur stabilizasyon işlemi uygulanacaktır. Biyolojik arıtım çöktürme tankından çıkan çamur, mekanik çamur yoğunlaştırıcısına gönderilecektir. Stabilizasyon işlemi uygulanan kimyasal arıtma çamuru ile mekanik yoğunlaştırıcıdan çıkan biyolojik arıtma çamuru homojenizasyon tankında homojenize edilecektir. Homojenize edilmiş çamur, belt filtreler yardımı ile susuzlaştırılacaktır. Oluşacak çamurun kuru katı madde muhteviyatı 30.000 kg/gün olarak hesaplanmıştır. Ağır metal muhteviyatı ise gerekli olan hallerde endüstri çıkışında yapılan ön arıtma ve ardından atıksu artıma tesisindeki kimyasal arıtma sonucu belirlenen deşarj limitlerinin altında olacağı hesaplanmıştır. Susuzlaştırılan çamurun tehlikeli atık kapsamına girip girmediği ayrıca incelenecektir. İnceleme sonucunda çamur 12

tehlikeli atık kapsamında ise İZAYDAŞ ın Klinik ve Tehlikeli Atık Yakma ve Enerji Üretim Tesisine gönderilecek, zararlı atık kapsamında değilse yine İZAYDAŞ ın düzenli depolama alanlarına gönderilecektir. Ayrıca halen planlama aşamasında olan Gebze Katı Atık Düzenli Depolama Alanı ve bölgede kurulması planlanan diğer düzenli depolama alanları işletmeye alındığında, oluşacak arıtma çamurlarının bertarafı için alternatif çözümler olarak değerlendirileceklerdir. Projenin içme suyu temin edilen yapılar üzerine etkileri Proje dolayısıyla inşaat ve işletme safhalarında ihtiyaç duyulacak su miktarı yaklaşık 10 m 3 /gün civarında olup; bu miktar su, Dilovası Organize Sanayi Bölgesi nden temin edilecektir. İşletme sırasında oluşacak evsel nitelikli atıksular doğrudan atıksu arıtma tesisine verilecek ve burada arıtıldıktan sonra Dil Deresi ne deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisi alanı ve faaliyet birimlerinden yeraltı su kaynaklarına deşarj söz konusu değildir. Arıtma tesisinin tasarımı sırasında bölgede meydana gelebilecek değişik hava şartlarının tesis faaliyeti üzerindeki etkileri göz önüne alınmıştır. Bölgede aşırı sıcak ya da soğuk hava gözlenmemektedir. Bununla birlikte, kaba ve ince ızgaralar ile konteynerler ya donmaya karşı dayanıklı yapılacak; ya da havalandırmalı kapalı alanlara yerleştirilecektir. Parlayıcı ve patlayıcı maddeler Proje kapsamında hem inşaat döneminde hem de işletme döneminde parlayıcı, patlayıcı tehlikeli ya da toksik madde kullanılmayacaktır. Tesise tehlikeli ve toksik özellikteki atıksu kabul edilmeyecektir. Proje alanının hazırlanması aşamasında, az miktarda da olsa bir kazı ve hafriyat çalışması olacaktır. Bu çalışmalar sırasında ortaya toz problemi de çıkabilecektir. Bunlar sadece inşaat aşamasında kaynaklanacak geçici nitelikte problemler olacaktır. Tesiste işletme esnasında toz, haşere ve sinek üremesi beklenmemektedir. Koku oluşumu, tesisin faaliyete geçmesi sırasında en fazla bir ay süreyle oluşabilecek, faaliyet esnasında tesis Atıksu Yönetim Planı na uygun işletildiği takdirde koku oluşmayacaktır. 13

İnşaat Dönemi İnşaat aşamasında gürültü aşamasında gürültü açısından yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Yönetmelikte ayrıca işçilerin işitme sağlığını korumak için gürültüye maruz kalabilecekleri süreler için gürültü önlemeye dönük kulaklıklar kullanılacaktır. İşletme Dönemi Tesisin faaliyeti sırasında meskun bölgeyi ya da Dilovası OSB yi etkileyecek gürültü seviyesinin üstünde kalacak bir çalışma sözkonusu değildir. Proje kapsamında inşaat ve işletme döneminde insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar ve alınacak önlemler Proje kapsamındaki tesislerin inşaatının ilk aşamasında, yapılacak kazı çalışmaları, kazılar sonucu oluşacak toprağın taşınması ve temel atma işleri sırasında oluşacak gürültü, toz, vibrasyonlar veya trafiğin yoğunlaşması gibi durumlar, arazinin konumu dolayısıyla bir rahatsızlık yaratacak kadar olmayacaktır. Saha içerisinde çalışacak işçilerin güvenliğini sağlamak için inşaat aşamasında gerekli teknik ve yönetmeliklere uygun her türlü güvenlik tedbiri alınacak, işçilere kişisel korunma araçları verilecek ve kullanmaları sağlanacaktır. Ayrıca gerekli ikaz levhaları uygun yerlere asılacaktır. İnşaat sırasında çalışacak işçilere işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimi verilecektir. Tesiste çalışmayan kişilerin, inşaat alanına girmesini engellemek amacıyla tehlike, ihbar ve ikaz panoları ile engeller konulacak ve güvenlik görevlisi bulundurulacaktır. Projenin işletme aşamasında ise olabilecek muhtemel kazaları önlemek için tesiste çalışan işçilere, işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimi verilecek, gerekli tedbirler mevzuata uygun şekilde alınacaktır. Sahanın etrafı yabancıların girişini engellemek için telle çevrilecek ve giriş çıkışlar güvenlik tarafından kontrol edilecektir. Ulaşım Dilovası nın da içinde bulunduğu Kocaeli ili Gebze ilçesi ulaşım açısından son derece avantajlı bir konumdadır. Trans-European Motorway (TEM) arıtma tesisine tahsis edilen 14

sahayı batısında kuşaklamaktadır. D 100 otoyolu (eski E-5), Dilovası OSB nin kuzeyinden geçmektedir. Demiryolu ve liman tesis sahasının güneyindedir. İnşaat sırasında araçlar, Dilovası OSB tarafından gösterilecek yolları kullanacaklardır. İşletme esnasında ise özel otoların gidiş gelişi ve periyodik olarak katı atık toplanması dışında bir araç trafiği olmayacaktır. Proje sahasının konumu TEM otoyolu ve Dilovası OSB arasındadır. Proje alanının içinde ya da çevresinde faaliyetten etkilenecek bir tarım alanı bulunmamaktadır. Dilovası OSB Arıtma Tesisine en yakın yerleşimler TEM otoyolunun karşı tarafında kalmaktadır. Bu yerleşimler inşaat ve işletme sırasında olumsuz etkilere maruz kalmayacaktır. Faaliyet alanının diğer tarafı Dilovası OSB dir. İnşaat ve işletme sırasında OSB içindeki endüstriyel faaliyetler ve endüstrilerde çalışanlar olumsuz etkilere maruz kalmayacaklardır. Dilovası OSB Arıtma Tesisi meskenlerden uzak olacağı için özel bir sağlık koruma bandı önerilmemektedir. Tesise şahısların izinsiz girmeleri ve başıboş hayvanların girmeleri ise tesis alanı etrafına çekilecek 2 m. yüksekliğindeki bir çit ile engellenecektir. Arıtma tesisi için tahsis edilen alanda, kimyasal ve biyolojik atıksu arıtma üniteleri ve yönetim binası inşa edilecektir. 2007 yılında işletmeye alınacak tesiste 35 kişinin çalışacağı planlanmaktadır. Tesis iş gücünün Kocaeli ilinde ikamet eden kişilerden seçilmesiyle, personel için ayrıca herhangi bir konut veya sosyal/teknik altyapı ihtiyacı olmayacaktır. Dolayısıyla bu konuya yönelik herhangi bir ilave tedbir alınmasına gerek duyulmamaktadır. Ev-işyeri arası ulaşım için servis aracı gerekebilecektir. İşletme faaliyete kapandıktan sonra olabilecek ve süren etkiler İşletme süresince tesiste oluşacak çamur, Dilovası Endüstriyel ve Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Yönetim Birimi tarafından Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne (1991) uygun bir şekilde düzenli olarak İZAYDAŞ a gönderilecek ve sahada biriktirilmeyecektir. Bunun dışında tesisin sahada bulunup, toprağa nüfuz etme, yer altı ve yer üstü sularına karışma ihtimali olan herhangi bir artığı bulunmamaktadır. Tesiste kullanılacak bütün kimyasallar Atıksu Yönetim Birimi tarafından kullanımdan önce yönetmeliklere uygun olarak depolanacaktır. Sonuç olarak tesis faaliyete kapandıktan, alet, teçhizat ve binalar söküldükten sonra sahada faaliyet sonrası izleme yapmaya gerek olmayacak ve yeniden kullanımı engelleyecek bir unsur kalmayacaktır. 15

Atıksu arıtma tesisi sahasının yeniden düzenlenmesi ve kullanım amacı, komşu olduğu Dilovası OSB nin akıbetiyle bağlantılıdır. OSB nin faaliyetine devam etmesi durumunda saha OSB deki faaliyetlere hizmet vermek üzere düzenlenecektir. Sahada yeni bir düzenleme ile atıksu arıtmaya devam edilebilir; faaliyet sahası bitkisel toprakla kaplanıp ağaçlandırılarak, inşaat sonrası ağaçlandırılmış olan saha çevresinin bir uzantısı olarak OSB de çalışanlar için rekreasyonel hizmet verebilir; ya da depo, araç otoparkı gibi hizmetler sunabilir. Çevresel Fayda Maliyet Analizi Halihazırda Dilovası Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren endüstriler atıksularını iki şekilde arıtmaktadırlar: Tesis içinde arıtıldıktan sonra Dil Deresi ne deşarj; ya da atıksuyun yakındaki bir arıtma tesisine taşınması. OSB nin kanalizasyon sistemi de mevcut değildir. Dilovası Evsel ve Endüstriyel Atıksu Yönetim Projesi kapsamında OSB nin kanalizasyon sistemi sürekli elektronik izlemeye izin verecek şekilde döşenecek ve atıksu toplanacaktır. Dilovası, Kayapınar Mahallesi ve Yenimahalle yerleşim bölgelerinde ISU varolan kanalizasyonu rehabilite edecek ve kanalizasyon olmayan yerlere kanalizasyon döşeyecektir. Yerleşim birimlerinden kaynaklanmakta olan ve arıtılmadan Dil Deresi nde deşarj edilmekte olan atıksular da endüstriyel atıksular ile beraber arıtılacak ve Dil Deresi ne deşarj ham atıksu deşarjına nazaran 25.000 kg KOİ /gün kadar azalacaktır. Kirlilik yükünün azaltılmasının yanı sıra endüstrilerden gelen atıksuların ortak bir tesiste arıtılması, atıksu arıtımının birim miktar başına maliyetini düşürecektir. Yapılan fizibilite çalışmasına göre tasarlanan atıksu arıtma tesisinde m 3 başına maliyet 0,2 EURO olacaktır. Oysa şu anda bazı endüstrilerde arıtmanın maliyeti 2,00 EURO ya kadar çıkmaktadır. Çevre açısından temiz ve sağlıklı bir ortam, hayat standardı açısından önem taşımaktadır. Kanalizasyonu olmayan bir yerleşim ya da sanayi bölgesi insan sağlığını tehlikeye düşürmektedir. Projenin faaliyete geçmesi ile hayat standardı ve insan sağlığı açısından fayda sağlanacaktır. İnşa edilecek atıksu arıtma tesisi, AB hassas bölge ye deşarj standartları göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Dolayısıyla mevzuata uyum sürecinde tasarımın yeniden gözden 16

geçirilmesine gerek olmayacaktır. Tesis AB standartlarında hassas bölge ye deşarj yapan bir faaliyet olarak Türkiye de diğer atıksu arıtma tesisleri için örnek teşkil edecektir. Ayrıca atıksu arıtma tesisine ait Atıksu Yönetim Planı ve bunu uygulayan bir Atıksu Yönetim Birimi olacak ve bu planlama, uygulama ve kurumsallaşma da diğer çevre projelerine örnek teşkil edecektir. Halkın katılımı Projeye halkın katılımını sağlamak amacıyla 22.09.2004 ve 05.10.2004 tarihlerinde paydaş toplantıları düzenlenmiş, bölgede yaşayan halkın ve sanayicilerin proje hakkında bilgilendirilmesi sağlanmıştır. Daha sonra halkın görüş ve önerilerini almak amacıyla 13.04.2005 tarihinde halkın katılımı toplantısı yapılmıştır. Toplantı tarihi ve yeri yerel ve ulusal gazetelerde ilan edilmiş, ilan metni ayrıca Dilovası Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü nde ve Dilovası Belediyesi nde askıda tutularak halka duyurulmuştur. Proje tanıtım dosyasına Çevre ve Orman Bakanlığı nın web sayfasından ve Kocaeli Valiliği nden de erişim sağlanmıştır. Ancak halk toplantıya ilgi göstermemiş, toplantıya katılan Tavşancıl ve Fatih Muhtarlarının görüşleri ise Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 Halkın Katılımı Toplantısı- Halkın Görüş/Önerileri ve Değerlendirmeler Halkın Görüş/Önerileri Proje ile ilgili ilanlar nerelerde yapıldı? Daha geniş şekilde duyurulabilirdi. Temiz kalan bölgelerdeki alanlar için ayrıca planlanan projeler var mı? Bu proje geç bile kaldı, destekliyorum. Değerlendirmeler İl Çevre ve Orman Müdürlüğü bu konuya dair cevabı halkın katılım toplantısında vermiştir. Bölüm V.2 de bu konuda bilgi verilmektedir. Konunun, bu Proje kapsamında olmadığı toplantı sırasında belirtilmiştir. 17