TEK EBEVEYNLİ AİLELERİN YAŞADIKLARI FİNANSAL GÜÇLÜKLERİN YAŞAM TATMİNLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ

TEK EBEVEYNLİ AİLELERİN YAŞADIKLARI FİNANSAL GÜÇLÜKLERİN YAŞAM TATMİNLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ Araş. Gör. Uzm. M. Serhat ÖZTÜRK * Doç. Dr. Ayfer AYDINER BOYLU ** Özet Bu araştırma, finansal güçlüklerin tek ebeveynli ailelerin yaşam tatmini üzerindeki etkisini incelemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırmanın evrenini Hacettepe Üniversitesi Merkez ve Beytepe Kampüsleri nde çalışan tek ebeveynli 119 aile oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri Ekim-Aralık 2011 tarihleri arasında toplanmıştır. Araştırma kapsamına alınan ailelerde, ebeveynin kadın olduğu aileler (%76.5), ebeveynin erkek olduğu ailelerden (%23.5) fazladır. Ailelerde, aylık gelir düzeyi 2001-3000arasında olanlar (%41.2), gelir düzeyinden memnun olmayanlar (%38.7), tek çocuklu olanlar (%64.7), kiracı olanlar (%38.7) önde gelmektedir. Tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler, ebeveynin öğrenim düzeyi ve ailenin gelir düzeyi açısından, yaşamdan duydukları tatmin ise ebeveynin öğrenim düzeyi, ailenin aylık gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı açısından anlamlı farklılıklar göstermektedir. Araştırma sonuçlarına göre finansal güçlükler arttıkça ailelerin yaşamdan duydukları tatmin azalmaktadır. Anahtar kelimeler: Tek ebeveynli aileler, finansal güçlükler, yaşam tatmini Abstract This study is planned and conducted to determine the effect of financial difficulties on single parent families life satisfaction. The universe of the research is composed of 119 single parent families working at Central and Beytepe Campuses of Hacettepe University. Data of study is collected between the dates of October December 2011. In the single parent families included in the study, the families which the parent is female (%76.5) are more than the families which the parent is male (%23.5). Monthly income level between 2001 3000 (%41.2), the unsatisfied parents with the income level (%38.7), single child families (%64.7) and tenants (%38.7) drew attention among the families. The difficulties experienced by single parent families exhibits significant differences in the sense of the education and income level of parent; and there are also meaningful differences about single parent families satisfaction of life in the sense of parent s education, monthly income level and number of people in household. According the results, as much as the financial difficulties increases, the families life satisfaction decreases. Key words: Single parent families, financial difficulties, life satisfaction * Hacettepe Üniversitesi İİBF Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü Araştırma Görevlisi **Hacettepe Üniversitesi İİBF Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi 1

GİRİŞ Aile denilince ilk akla gelen ana-baba ve çocuklardan oluşan birlik tanımı ve algılamasıdır. Ancak günümüzde bir birliği aile olarak tanımlayabilmek için mutlaka anne ve babanın birlikte olması koşulu aranmamaktadır. Çeşitli sosyal, ekonomik, psikolojik ve biyolojik etkenlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan aile kurumu, günümüzde gerek yapı gerekse işlevleri yönünden içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullara bağlı olarak bazı değişimlere uğramaktadır. Bu değişimler bazen aile kurumunun çözülmesi ya da son bulması biçiminde olabilmektedir. Bu değişimlerin sonuçlarından biri de tek ebeveynli ailelerdir (Bianchi, 1995; Ihinger-Tallman, 1986;Townley Edmonson, 1991). Tek ebeveynli aileler, ölüm gibi beklenilmeyen doğal bir olayın yanı sıra, ayrı yaşama ya da boşanma gibi sebeplerle aile içi parçalanmaların artmasının bir sonucu olarak, çocukların anne ya da babasından biri ile yaşadığı aile tipidir (Gander Gardiner, 2001). Kain (1990) geçmişte ortalama ömrün bugüne göre daha kısa olması dolayısıyla ebeveynlerden birinin ölümü sonrası tek ebeveynliğin oldukça sık, hatta iki ebeveynliğe göre daha sık, rastlanan bir olgu olduğunu ileri sürmektedir. Hatta sadece ebeveynlerden birinin ölümü ile değil, aynı zamanda ebeveynlerin birlikteliğini tehdit eden zorunlu göç, savaş, açlık, kıtlık gibi diğer nedenlerle de idealize edilen iki ebeveyn ve çocuklardan oluşan aile formu dışındaki formların tarihte de yer aldığını vurgulamaktadır. Türkiye de gelişmiş ülkelere oranla düşük olmakla birlikte, son yıllarda boşanma sayısında az da olsa bir artış görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu nun son verilerine göre 2006 yılında binde 1,28 olan boşanma hızı, 2007 yılında binde 1,34 e, 2008 yılında binde 1,40 a, 2009 yılında ise binde 1,59 a yükselmiştir. Boşanma hızının 2011 de binde 1,62 ye ulaşarak, son yirmi yılda iki katına çıkması da dikkat çekicidir. Buna ayrı yaşama ve eşlerden birinin ölümü nedeniyle ortaya çıkan aileler de eklendiğinde Türkiye de de pek çok ülkede olduğu gibi tek ebeveynli ailelerin giderek arttığı söylenebilir. Tek ebeveynli aileler günlük yaşamda pek çok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Bu sorunlar arasında ebeveynlik, çocuk bakımı, evle ilgili faaliyetlerin yürütülmesi, sosyal yaşam ve zaman kullanımı da yer almaktadır. Finansal güçlükler ise, gerek 2

kadın gerek erkek olsun tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları ortak sorunlar arasında öncelik taşımaktadır (Sanik Mauldin, 1986; Şentürk, 2006). Finansal güçlük, bireyin mevcut mali durumunu subjektif açıdan değerlendirmesi olarak tanımlanmakla beraber mali kaynaklara ilişkin yeterlilik algısını, mali kaygı ve endişelerini ve gelecekteki finansal durumuna ilişkin beklentilerini de içermektedir (Mills, Grasmick, Morgan & Wenk, 1992). Ekonomik boyut üzerine yapılan çalışmalarda genel yaklaşım, tek ebeveynliğin ailenin refah düzeyinin düşmesine neden olduğudur (Amato & Keith, 1991; Krein & Beller,1988; Norton & Glick, 1986). Literatürde, tek ebeveynliğin diğer etkenlerden bağımsız olarak yoksulluğa neden olduğunu, dolayısıyla bu ailelerin finansal güçlükler yaşamaya daha yatkın olduklarını iddia eden çalışmalar da mevcuttur (Bernheim & Scholz,1993; Brown, 2000; Carney & Gale, 1999; Goldberg, 1990; Kitson & Morgan, 1990; Lee, Law & Tam, 1999; Lino,1995; Norton & Glick; 1986; Oliver & Shapiro, 1995; Schmidt, 2004;Winchester, 1990; Wolff, 2001). Ebeveynin kadın olduğu ailelerde bu sorunlar çok daha yüksek orandadır. Yapılan çalışmalarda aile reisi kadın olan tek ebeveynli ailelerde aile reisi erkek olanlara oranla, gelirin daha düşük olduğu ve yoksulluk sınırı altında yaşayanların oranının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bir başka ifade ile erkekler kadınlara oranla eşin ölümü, ayrı yaşama ya da boşanma öncesindeki yaşam kalitelerini, sonrasında da sürdürmekte daha başarılıdırlar (Amato, 2000; Arıkan, 1992; ASAGEM, 2011; Brown & Moran, 1997; Caputo,1999; Hilton & Devall,1997; Kissman Allen, 1993; Lee, Law & Tam, 1999; Middlemiss, 2003; Tran & McInnis-Dittrich, 2001; Uno, Florsheim, & Uchino, 1998; Weinstein, 2000; Ziol-Guest, 2009). T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2011) tarafından tek ebeveynli ailelerin karşılaştıkları sorunları saptamak amacıyla yapılan çalışma sonucunda, annelerin büyük bir çoğunluğu bu süreçten ekonomik olarak olumsuz etkilenirken, babaların sadece %50 sinin olumsuz etkilendiği görülmüştür. Weiss (1984) tarafından aralarında ayrılmış ve boşanmış annelerin bulunduğu 5000 aile üzerinde yürütülen çalışmada da, ayrılık ve boşanmanın, gelirin hem çeşidi hem de miktarında çok hızlı bir düşüşe neden olduğu saptanmıştır. Bu ailelerdeki gelir düşüşü harcamaların miktarında da azalmaya neden olmuş ve harcamalardaki bu azalma, ailelerin yaşam standardını düşürmüştür. Çalışmada, yaşam standardındaki 3

bu düşüşün yarattığı durumun kadınların ailede tek ebeveyn olarak kaldığı sürece devam edeceği de vurgulanmıştır. Ailelerde yaşanan bu finansal güçlükler yaşamdan duydukları tatmini azaltmaktadır (Drentea & Lavrakas, 2000; Kim, Garman & Sorhaindo, 2003; O Neill, Sorhaindo, Xiao & Garman, 2005). Bu konuda yapılan çalışmalar, tek ebeveynli ailelerde finansal güçlüklerin yaşamdan duyulan tatmin üzerinde etkili olan önemli faktörlerden olduğu görüşünü desteklemektedir (Campbell & Moen, 1992; Coyne, 2003; Diener, Suh, Lucas & Smith, 1999; Lee, Law & Tam 1999, McLanahan & Sandefur, 1994; Merritt & Steiner, 1984; Miller, 1992;). 1970 lere dek tek ebeveynli aile tipini olmaması gereken bir toplumsal hastalık olarak gören yaklaşımlar ağırlıklıdır (Cavan, 1964; Goode, 1948). İlk dönemlerde bu aile formu bir sapma ve eksiklik olarak ele alınmıştır. Bu nedenle, bu ilk dönem çalışmalarında bu formun ortaya çıkmasını önlemenin yolları aranmıştır. Özellikle 1970 lerden sonra bu aile formunu bir eksiklik ve sapma yerine bir farklılık olarak ele alan çalışmalara rastlamaktayız. Farklılıklara değinen bu dönem çalışmaları bu formu çift ebeveynli ailelerle farklı boyutlarda kıyaslamaktadır. Bu dönemde tek ebeveynli aile formunun ailenin bireylerine ve aile bireyleri arası ilişkilere etkisi ile tek ebeveynli ailelerin bu sürecin kendine özgü zorluklarıyla başa çıkma yollarını inceleyen çalışmalar görülmektedir. Bu aile formunun gittikçe artmasıyla, bu formda yaşanan zorlukları ve sorunları aşmayı ve/veya etkilerini azaltmayı hedefleyen sosyal politika önerilerini geliştiren çalışmalar da literatürde önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Bununla birlikte 1970 lerden sonra tek ebeveynli aileyi toplumsal sapma olarak kabul eden çalışmalar hâlâ literatürde yer alabilmektedir. Bu tür çalışmalarda özellikle bu aile formunun çocuklarda yol açtığı sorunlar araştırılmıştır (Cavan, 1964; Glenn & Kramer, 1987; Krein & Beller 1988; Wallerstein & Blakeslee, 1989; Whitehead, 1993). Tek ebeveynli aileler ile ilgili araştırmaların çoğunda tek ebeveyn olan anneler üzerine odaklanılmakta, tek ebeveynin baba olduğu ailelere ise araştırmalarda çok fazla yer verilmemektedir. Amato ya (2000) göre araştırmacılar, tek ebeveyn olan annelerin tek ebeveyn olan babalara oranla daha korunmasız olduklarını düşünmekte ve bu nedenle araştırmalara daha fazla konu olabilmektedirler. 4

Tek ebeveynli ailelere ilişkin Türkiye de yapılmış çalışmalar; daha çok tek ebeveyn olmanın, özellikle de boşanmanın çocuk ve çocuk ebeveyn ilişkisi açısından olumsuz yönleri, tek ebeveynli ailede büyüyen çocuğun eğitim hayatı, akademik başarı düzeyi, psikolojisi ve sosyal ilişkileri vb. konulara (Alikaşifoğlu, 2008; Serin & Öztürk, 2007; Şentürk, 2006; Şirvanlı, 1999; Şirvanlı, 2003; Toksoy 2005; Yıldız, 2004; Yılmaz, 1998;), yurt dışında yapılmış çalışmalar ise; tek ebeveynlerin yaşadıkları depresif ve sosyal sorunlar, üstlendikleri roller, çocuklarının sosyal refahı ve ev işlerinin paylaşımı konularında yoğunlaşmaktadır (Amato, 2000; Bartz & Witcher, 1978; Keshet & Rosenthal, 1978; Kitson & Morgan, 1990; Lino, 1995; Mendes, 1976; Ziol-Guest, 2009). Ancak gerek Türkiye de gerek yurtdışında yapılan çalışmalarda tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlüklere ve yaşam tatmini ile ilişkisine yönelik çalışmalar sınırlı sayıda olup, konu farklı yaklaşımlarla incelenmiştir. Tek ebeveynli ailelerin yaşam tatminleri üzerinde içinde bulundukları ekonomik koşullar son derece önem taşımaktadır. Gerek kadının gerekse erkeğin tek ebeveyn olduğu aileler ekonomik kaynaklar açısından birbirinden farklılık göstermenin yanı sıra finansal güçlüklere karşı ürettikleri çözüm yolları dolayısıyla yaşam tatminleri de farklılık gösterecektir. Bu bağlamda gerek kadının gerekse erkeğin tek ebeveyn olduğu ailelerde finansal güçlüklerin, yaşam tatmininin ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bu çalışma, finansal güçlüklerin tek ebeveynli ailelerin yaşam tatmini üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. YÖNTEM Örneklem Araştırmanın evrenini Hacettepe Üniversitesi Merkez ve Beytepe Kampüsleri nde çalışan tek ebeveynli aileler oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınacak tek ebeveynli ailelere ulaşabilmeyi sağlamak amacıyla Hacettepe Üniversitesi Personel Müdürlüğü nden alınan, üniversitede farklı hizmet sınıflarında görev yapan tek ebeveyn olan tüm personeli kapsayan listeden (Akademik, İdari, Teknik, Sağlık ve Yardımcı Sağlık, Yardımcı Personel) yararlanılmıştır. Liste her personelin ad, soyadı, çalıştığı bölüm, görev unvanı, hizmet sınıfı ve çocuk sayısına ilişkin bilgiler içermektedir. Hacettepe Üniversitesi Personel Müdürlüğü nden alınan bu listeye göre araştırmanın evrenini 328 tek ebeveynli aile oluşturmaktadır. Herhangi 5

bir örneklem seçilmeye gidilmemiş ve evrenin tümüne ulaşılmaya çalışılmıştır. Personelin bir kısmının çalışmaya katılmayı reddetmesi, bir kısmına ise ulaşılamamış olması nedeniyle evrenin %36 sına (119 personel) ulaşılmıştır. Ailelerde; ebeveyni kadın olan (%76.5), 35 yaş ve üzerinde olan (%72.2), yükseköğrenim mezunu olan (%50.4), genel idari hizmetler sınıfında çalışan (%42.9), tek çocuk sahibi olan (%64.7), aylık gelir düzeyi 2001-3000 arasında olan (%41.2), 1-5 yıl arasında tek ebeveyn olarak yaşayan (53.4), evde yaşayan kişi sayısı 3 olan (%52.1), kiracı olan (%38.7) ve gelir düzeyinden memnun olmayan (%38.7) aileler önde gelmektedir (Tablo 1). Tablo 1. Ailelere İlişkin Bilgiler Sosyo-Ekonomik Özellikler % Cinsiyet Kadın 76.5 Erkek 23.5 34 yaş ve altı 27.7 Yaş 35-44 36.1 45 yaş ve üzeri 36.1 Akademik 18.5 Genel idari hizmetler 42.9 Hizmet Sınıfı Teknik hizmetler 15.1 Sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri 10.9 Yardımcı hizmetler 12.6 Orta öğrenim ve altı 27.7 Öğrenim Düzeyi Yükseköğrenim 50.4 Yükseköğrenim üstü 21.8 2000 ve altı 35.3 Gelir Düzeyi 2001-3000 41.2 3001 ve üzeri 23.5 Oldukça memnunum - Gelir Düzeyinden Memnunum 31.1 Memnun Olma Kararsızım 10.1 Durumu Memnun değilim 38.7 Hiç memnun değilim 20.2 2 kişi 32.8 Kişi Sayısı 3 kişi 52.1 4 kişi ve üzeri 15.1 1 64.7 Çocuk Sayısı 2 30.3 3 5.0 Ev sahibi 36.1 Konutun Mülkiyet Kiracı 38.7 Durumu Başkasının evinde ücretsiz oturuyor 25.2 Tek Ebeveyn Olarak 1 yıldan az 9.2 6

Yaşama Süresi 1-5 yıl 50.4 6-10 yıl 22.7 10 yıldan fazla 17.6 Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu: Ebeveynin cinsiyeti, yaşı, hizmet sınıfı, öğrenim düzeyi ve tek ebeveyn olarak yaşama süresi ile ailenin gelir düzeyi ve gelir düzeyinden memnun olma durumu, evde yaşayan kişi sayısı, çocuk sayısı ve oturulan konutun mülkiyet durumuna ilişkin sosyo-ekonomik özellikleri belirlemeyi amaçlayan sorular yer almaktadır. Anket formunda ebeveynlerin öğrenim düzeyi öğrenim görmemiş, ilkokul, ortaokul, lise, ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora olmak üzere 8 grup altında alınmıştır. Ancak bu gruplar, analizler yapılırken ortaöğrenim ve altı, yükseköğrenim ile yükseköğrenim üstü şeklinde gruplandırılmıştır (Tablo 1). Aile Finansal Güçlük Ölçeği (The Family Economic Strain Scale): Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükleri saptamak amacıyla Hilton ve Devall (1997) tarafından geliştirilen Aile Finansal Güçlük Ölçeği (The Family Economic Strain Scale) kullanılmıştır. Aile Finansal Güçlük Ölçeği 5 dereceli likert tipi bir ölçektir. Derecelendirmede asla, nadiren, bazen, genellikle, her zaman seçenekleri bulunmaktadır. Her bir madde, 1 (asla) ile 5 (her zaman) arasında puanlanmıştır. Ölçekten alınan puanlar 12 ile 60 arasındadır ve alınan yüksek puanlar, bireylerin yaşadıkları finansal güçlüklerin de yüksek olduğunu göstermektedir. Hilton ve Devall (1997) tarafından geliştirilen ölçek yüksek güvenirlik düzeyine sahiptir (α=0.92). 12 maddelik finansal güçlük ölçeği %47.7 varyans oranı ve 6.166 özdeğer ile tek faktör altında toplanmıştır. Ölçeğin Türk toplumu için geçerlik ve güvenirliğini test etmek amacıyla faktör analizi ve alpha güvenirlik testlerinden yararlanılmıştır. Ölçeğin Yapı için faktör analizinin uygun olup olmadığı, Kaiser- Meyer-Olkin Örneklem Yeterlilik Testi ve Bartlett'in Küresellik Testi (Bartlett's Test of Sphericity Testi) sonuçlarıyla belirlenmektedir. Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterlilik Testi sonucunun 0.60 veya üstü olması keşfedici 7

faktör analizi yapmaya karar vermek için yeterli görülebilmektedir (Sharma, 1996). Temel bileşenler ve Varimax Faktör Rotasyon Yöntemleri kullanılarak yapılan ilk faktör analizi sırasında Bartlett'in Küresellik değeri anlamlı ve KMO değeri, tavsiye edilen değerin üzerinde (0.746) bulunmuştur. Sosyal bilimlerde yürütülen çalışmalarda toplam varyans oranının %40 ile %60 arasında değer alması ölçeğin güçlülüğüne işaret etmektedir (Scherer, Wiebe, Luther & Adams, 1988). Aile Finansal Güçlük Ölçeği nde yer alan maddeler tek faktör altında toplanmıştır. Ölçeğin toplam varyans oranı %52.7 ve özdeğeri 6.326 olarak bulunmuştur. Bu durum ölçeğin toplam varyans oranının yeterli bir değere sahip olduğunu göstermektedir. Ölçekte yer alan maddelerin faktör yüklerine bakıldığında ise 0,62 ile 0,89 arasında değerler aldığı görülmektedir. Genel olarak 0.30 ile 0.59 arasındaki yük değeri orta, 0.60 ve üzerindekiler ise yüksek olarak kabul edilir (Büyüköztürk, 2007). Bu değerler ölçeğin yapı geçerliliğinin bir göstergesi olarak yeterli bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) 0.91 olarak bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlar ölçeğin Türk toplumu için de yüksek geçerlik ve güvenilirliğe sahip olduğunu göstermektedir. Yaşam Tatmini Ölçeği - Satisfaction With Life Scale (SWLS): Ailelerin yaşamdan duydukları tatmini ölçmek amacıyla Diener, Emmons, Larsen ve Griffin (1985) tarafından geliştirilen Yaşam Tatmini Ölçeği - Satisfaction With Life Scale (SWLS) kullanılmıştır. Yaşam Tatmini Ölçeği, yaşamın herhangi bir alanından (iş, aile vb.) duyulan tatmini değil; bir bütün olarak genel yaşamdan duyulan tatmini ölçmek için geliştirilmiştir. Ölçek, likert tarzı 5 maddeden oluşmaktadır. Bu çalışmada her bir madde, 1 (kesinlikle katılmıyorum) ile 5 (kesinlikle katılıyorum) arasında puanlanmıştır. Ölçekten alınan puanlar 1 ile 25 arasındadır ve alınan yüksek puanlar, bireylerin yaşamdan duydukları tatmininin de yüksek olduğunu göstermektedir. Diener ve arkadaşları, ölçeğin iç tutarlılığını α=0.87, test-tekrar test güvenirliğini 0,82 olarak belirtmiştir. Ölçeğin Türkçe ye uyarlaması Köker (1991) tarafından yapılmış ve iç tutarlılığı α=0.80, test-tekrar test güvenirliği ise 0.85 olarak bulunmuştur. Örneklemimiz için de iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) hesaplanmış ve α=0.85 bulunmuştur. İşlem Uygulama aşamasında veriler, ailelerdeki ebeveyn ile yüz yüze yapılan görüşmeler sonucu toplanmıştır. Uygulama aşaması yaklaşık 40 dakika sürmüştür. 8

Araştırma sonucunda elde edilen veriler SPSS 16.0 yazılımı ile araştırmacılar tarafından işlenmiştir. Verilerin analizinde 119 ailenin verdikleri cevaplar bilgisayara aktarılmıştır. Veriler önce herhangi bir değişkene bağlı kalınmaksızın analize tabi tutulmuş ve toplam aile sayısı esas alınarak her bir soru için tanımlayıcı istatistikler olan mutlak (N) ve yüzde (%) değerleri gösteren frekans tabloları hazırlanmıştır. Tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ve yaşam tatminleri üzerinde etkili olabileceği düşünülen ebeveynin cinsiyeti, yaşı, öğrenim düzeyi, tek ebeveyn olarak yaşama süresi, ailenin gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı esas alınarak çapraz tablolar oluşturulmuştur. Araştırma sonucunda elde edilen bulguların değerlendirilmesi Bağımsız Gruplar için t Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ile yapılmıştır. Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) sonucunda farklılık önemli bulunduğundan, farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığı Çoklu Karşılaştırma Testi (SCHEFFE) ile kontrol edilmiştir (Çıngı, 1994). Test sonuçlarında elde edilen p değerleri, α=0.05 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir. Cinsiyet değişkeni ile ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ve yaşam tatmini arasındaki ilişki Bağımsız Gruplar için t Testi, cinsiyet dışındaki ebeveynin yaşı, öğrenim düzeyi, tek ebeveyn olarak yaşama süresi, ailenin gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı değişkenleri ile ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ve yaşam tatmini arasındaki ilişki ise Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ile incelenmiştir. Tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile yaşam tatminleri arasındaki ilişkiye ise Çift Yönlü Pearson Korelasyonu ile bakılmıştır. BULGULAR Ailelerin Yaşadıkları Finansal Güçlüklere İlişkin Bilgiler Bu bölümde; ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler; ebeveynin cinsiyeti, yaşı, öğrenim düzeyi, tek ebeveyn olarak yaşama süresi, ailenin aylık gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı gibi sosyo-ekonomik değişkenler açısından incelenmiştir. Tablo 2 de görüldüğü gibi ailelerde, ebeveyni kadın olan, 35-44 yaş arasında olan, ortaöğrenim ve altı mezunu olan, 10 yıldan uzun süredir tek ebeveyn olarak yaşayan, aylık gelir düzeyi 2000 ve altında olan ve evde yaşayan kişi sayısı 4 ve 9

üzerinde olan ailelerin finansal güçlüklere ilişkin puan ortalamalarının diğer gruplardan daha yüksek olduğu saptanmıştır. Tablo incelendiğinde; ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile ebeveynin öğrenim düzeyi (F (2,118) =17.53, p<.05) ve ailenin aylık gelir düzeyi (F (2,118) =23.93, p<.05) arasındaki ilişkinin istatistiksel açıdan önemli olduğu, ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile ebeveynin cinsiyeti (t=0.04, p>0.05), yaşı (F (2,118) =1.25, p>.05), tek ebeveyn olarak yaşama süresi (F (3,118) =0.49, p>.05) ve evde yaşayan kişi sayısı (F (2,118) =0.66, p>.05) arasındaki ilişkinin ise istatistiksel açıdan önemli olmadığı saptanmıştır. Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık olan sosyo-ekonomik değişkenlerin finansal güçlük ölçeğine ilişkin puan ortalamaları incelendiğinde; ortaöğrenim ve altı mezunu olanların puan ortalamasının (M=36.60) yükseköğrenim (M=32.18) ile yükseköğrenim üstü mezunu (M=21.69) olanların puan ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca aylık gelir düzeyi 2000 ve altında olanların (M=37.43), aylık gelir düzeyi 2001-3000 arasında olanlar ile (M=31.18), 3001 ve üstü olanlara oranla (M=21.54) konuya ilişkin aldıkları puan ortalamalarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir (Tablo 2). Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile ebeveynin öğrenim düzeyi arasındaki ilişkinin çoklu karşılaştırma testi (Scheffe) sonuçlarına göre; ortaöğrenim ve altı ile yükseköğrenim üstü; yükseköğrenim ile yükseköğrenim üstü; yükseköğrenim üstü ile ortaöğrenim ve altı ve yükseköğrenim mezunu olanlar arasındaki farktan kaynaklandığı bulunmuştur (p<0.05). Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile ailenin aylık gelir düzeyi arasındaki ilişkinin çoklu karşılaştırma testi (Scheffe) sonuçlarına göre; 2000 ve altı ile, 2001-3000 ve 3001 ve üstü; 2001-3000 ile 2000 ve altı ve 3001 ve üstü; 3001 ve üstü ile 2000 ve altı ve 2001-3000 gelir düzeyleri arasındaki farktan kaynaklandığı bulunmuştur (p<.05). 10

Tek Ebeveyn Olarak Yaşama Süresi Evde Yaşayan Kişi Sayısı Aylık Gelir Düzeyi Öğrenim Düzeyi Yaş Cinsiyet Tablo 2. Ebeveynlerin Sosyo-Ekonomik Değişkenlere Göre Finansal Güçlüklere İlişkin Ortalama Değerleri ve İki Ortalama Arasındaki Farkın Anlamlılık Testi İçin T Testi ve Varyans Analizi Sonuçları Sosyo-Ekonomik Değişkenler Ort S Test P Kadın 31.23 11.25 Erkek 30.75 10.74 34 Yaş ve Altı 29.64 11.56 35-44 Yaş Arası 33.23 9.94 45 Yaş ve Üzeri 30.13 11.74 Orta Öğrenim ve Altı 36.60 7.73 Yüksek Öğrenim 32.18 10.83 Yüksek Öğrenim Üstü 21.69 9.64 2000 ve Altı 37.43 8.79 2001-3000 31.18 10.06 3001 ve Üzeri 21.54 9.15 2 Kişi 30.72 12.76 t= 0.04 p>.05 F= 1.25 p>.05 F= 17.53 p<.05 F= 23.93 p<.05 3 Kişi 30.56 10.33 4 Kişi ve Üzeri 33.89 9.89 F= 0.66 p>.05 1 Yıldan Az 32.36 13.13 1-5 Yıl 30.83 10.17 6-10 Yıl 29.56 10.88 10 Yıldan Fazla 33.29 13.12 F= 0.49 p>.05 Ailelerin Yaşam Tatminine İlişkin Bilgiler Bu bölümde; ailelerin yaşamdan duydukları tatmin; ebeveynin cinsiyeti, yaşı, öğrenim düzeyi, tek ebeveyn olarak yaşama süresi, ailenin aylık gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı gibi sosyo-ekonomik değişkenler açısından incelenmiştir. Tablo 3 de görüldüğü gibi ailelerde, ebeveyni erkek olan, 45 yaş ve üzerinde olan, yükseköğrenim ve üstü mezunu olan, 10 yıldan uzun süredir tek ebeveyn olarak yaşayan, aylık gelir düzeyi 3001 ve üzerinde olan ve evde yaşayan kişi sayısı 2 olan ailelerin yaşam tatminine ilişkin puan ortalamalarının diğer gruplardan daha yüksek olduğu saptanmıştır. Tablo incelendiğinde; ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile ebeveynin öğrenim düzeyi (F(2,118)=9.293, p<.05), ailenin aylık gelir düzeyi (F(2,118)=11.123, 11

p<.05) ve evde yaşayan kişi sayısı (F(2,118)=4.633, p<.05) arasındaki ilişkinin istatistiksel açıdan önemli olduğu, ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile ebeveynin cinsiyeti (t=0.242, p>0.05), yaşı (F(2,118)=1.115, p>.05) ve tek ebeveyn olarak yaşama süresi (F(3,118)=1.493, p>.05) arasındaki ilişkinin ise istatistiksel açıdan önemli olmadığı saptanmıştır. Ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık olan sosyo-ekonomik değişkenlerin puan ortalamaları incelendiğinde; yükseköğrenim üstü mezunu olanların puan ortalamasının (M=10.07), yükseköğrenim (M=6.65) ile orta öğrenim ve altı mezunu olanların (M=7.09); aylık gelir düzeyi 3001 ve üstü olanların (M=10.14), aylık gelir düzeyi 2001-3000 (M=6.46) ile 2000 ve altı (M=7.00) olanların puan ortalamalarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca evde yaşayan kişi sayısının 2 olduğu ailelerin (M=8.82), evde yaşayan kişi sayısının 3 (M=7.16) ile 4 ve üzerinde olan ailelere oranla (M=5.94) konuya ilişkin aldıkları puan ortalamalarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir (Tablo 3). Ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile ebeveynin öğrenim düzeyi arasındaki ilişkinin çoklu karşılaştırma testi (Scheffe) sonuçlarına göre; ortaöğrenim ve altı ile yükseköğrenim üstü; yükseköğrenim ile yükseköğrenim üstü; yükseköğrenim üstü ile ortaöğrenim ve altı ve yükseköğrenim mezunu olanlar arasındaki farktan kaynaklandığı bulunmuştur (p<.05). Ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile ailenin aylık gelir düzeyi arasındaki ilişkinin çoklu karşılaştırma testi (Scheffe) sonuçlarına göre; 2000 ve altı ile 3001 ve üstü; 2001-3000 ile 3001 ve üstü; 3001 ve üstü ile 2000 ve altı ve 2001-3000 gelir düzeyleri arasındaki farktan kaynaklandığı bulunmuştur (p<.05). Ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ile evde yaşayan kişi sayısı arasındaki ilişkinin çoklu karşılaştırma testi (Scheffe) sonuçlarına göre; evde yaşayan kişi sayısının 2 kişi ile 4 kişi ve üzeri; 4 kişi ve üzeri ile 2 kişi olanlar arasındaki farktan kaynaklandığı bulunmuştur (p<.05). 12

Tek Ebeveyn Olarak Yaşama Süresi Evde Yaşayan Kişi Sayısı Gelir Düzeyi Öğrenim Düzeyi Yaş Cinsiyet Tablo 3. Ebeveynlerin Sosyo-Ekonomik Değişkenlere Göre Yaşam Tatminlerine İlişkin Ortalama Değerleri ve İki Ortalama Arasındaki Farkın Anlamlılık Testi İçin T Testi ve Varyans Analizi Sonuçları Sosyo-ekonomik Değişkenler Ort S Test P Kadın 7.42 3.87 Erkek 7.82 3.05 34 Yaş ve Altı 7.51 3.33 35-44 Yaş Arası 6.93 3.56 45 Yaş ve Üzeri 8.11 4.03 Orta Öğrenim ve Altı 7.09 2.14 Yüksek Öğrenim 6.65 3.40 Yüksek Öğrenim ve Üstü 10.07 4.69 2000 ve Altı 7.00 3.16 2001-3000 6.46 3.00 3001 ve Üzeri 10.14 4.30 2 Kişi 8.82 4.21 t= 0.242 p>.05 F= 1.115 p>.05 F= 9.293 p<.05 F= 11.123 p<.05 3 Kişi 7.16 3.46 4 Kişi ve Üzeri 5.94 2.15 1 Yıldan Az 5.45 3.07 1-5 Yıl 7.51 3.40 6-10 Yıl 7.81 3.91 10 Yıldan Fazla 8.23 4.28 F= 4.633 p<.05 F= 1.493 p>.05 Ailelerin Yaşadıkları Finansal Güçlükler ile Yaşam Tatminleri Arasındaki Korelasyona İlişkin Bilgiler Bu bölümde; ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile yaşam tatminleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile yaşam tatminleri arasında -0.28 düzeyinde ters yönlü (negatif) korelasyon olduğu görülmüştür (p<0.01) (Tablo 4). 13

Tablo 4. Ailelerin Yaşadıkları Finansal Güçlükler ile Yaşam Tatminleri Arasındaki Korelasyon Sonuçları SWLS FESS Korelasyon -0.28** N 119 p<0.01 TARTIŞMA Finansal güçlük, bireyin mevcut mali durumunu subjektif açıdan değerlendirmesi olarak tanımlanmakla beraber mali kaynaklara ilişkin yeterlilik algısını, mali kaygı ve endişelerini ve gelecekteki finansal durumuna ilişkin beklentilerini de içermektedir (Mills, Grasmick, Morgan & Wenk, 1992). Çalışma sonuçlarına göre ailelerde, ebeveyni kadın olan, 35-44 yaş arasında olan, ortaöğrenim ve altı mezunu olan, 10 yıldan uzun süredir tek ebeveyn olarak yaşayan, aylık gelir düzeyi 2000 ve altında olan ve evde yaşayan kişi sayısı 4 ve üzerinde olan ailelerin finansal güçlüklere ilişkin puan ortalamalarının diğer gruplardan daha yüksektir. Hilton ve Devall (1997) tarafından tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlükleri ölçmek amacıyla yapılan çalışmada da, tek ebeveyn olan annelerin, tek ebeveyn olan babalara oranla çok daha fazla finansal güçlük yaşadıkları saptanmıştır. Çeşitli çalışmalarda, yalnız babaların yalnız annelere oranla daha fazla gelir elde ettikleri, daha fazla birikmiş mala sahip oldukları ve yoksul olmaya daha az eğilimli oldukları görülmüştür (Amato, 2000; ASAGEM, 2011; Kitson & Morgan; 1990; Ziol-Guest, 2009;). Casebolt ve Krysik (1997) tarafından yapılan çalışmada, yaşça büyük yalnız annelerin, genç yalnız annelerden ekonomik olarak daha iyi durumda oldukları, Smock (1994) tarafından yapılan çalışmada ise çocuk sayısının yalnız annelerin ekonomik statüsüne olumsuz etkileri bulunduğu belirlenmiştir. Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ebeveynin öğrenim düzeyi (p<.05) ve ailenin aylık gelir düzeyine (p<.05) göre istatistiksel açıdan farklılık 14

göstermektedir. Ortaöğrenim ve altı mezunu olanların yaşadıkları finansal güçlükler yükseköğrenim ile yükseköğrenim üstü mezunu olanlara oranla, aylık gelir düzeyi 2000 ve altında olanların yaşadıkları finansal güçlükler ise aylık gelir düzeyi 2001-3000 arasında olanlar ile, 3001 ve üstü olanlara oranla daha yüksektir. Yaşam tatmini, çağlar boyunca insanlığın ilgi odağı olmuş konulardan biridir. Tatmin, beklentilerin, gereksinimlerin, istek ve dileklerin karşılanmasıdır. Yaşam tatmini ise, bir insanın beklentileriyle (ne istediği) elinde olanların karşılaştırılmasıyla (neye sahip olduğu) elde edilen durum ya da sonuçtur (Haybron, 2004). Tek ebeveyn olmak çoğu zaman bir çok açıdan kayıplara neden olmaktadır. Bu kayıpların en önemlilerinden birisi de refah düzeyinde dolayısıyla yaşam tatmininde yaşanan düşüştür (McCullough & Zick, 1992; Şener, 2002). Ailelerde, ebeveyni erkek olan, 45 yaş ve üzerinde olan, yükseköğrenim ve üstü mezunu olan, 10 yıldan uzun süredir tek ebeveyn olarak yaşayan, aylık gelir düzeyi 3001 ve üzerinde olan ve evde yaşayan kişi sayısı 2 olan ailelerin yaşam tatminine ilişkin puan ortalamaları diğer gruplardan daha yüksektir. Burnay, Kiss ve Malchaire (2005) tarafından yapılan çalışmada da bireylerin yaşları arttıkça yaşam tatminlerinin arttığı, Ballesteros, Zamarron ve Ruiz (2001) tarafından yapılan çalışmada da öğrenim düzeyi ile yaşam tatmini arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ebeveynin öğrenim düzeyi (p<.05), ailenin aylık gelir düzeyi (p<.05) ve evde yaşayan kişi (p<.05) sayısına göre istatistiksel açıdan farklılık göstermektedir. Yükseköğrenim üstü mezunu olanların yaşamdan duydukları tatmin, yükseköğrenim ile ortaöğrenim ve altı mezunu olanlara oranla, aylık gelir düzeyi 3001 ve üstü olanların yaşamdan duydukları tatmin, aylık gelir düzeyi 2001-3000 ile 2000 ve altı olanlara oranla, evde yaşayan kişi sayısının 2 olduğu ailelerin yaşamdan duydukları tatmin ise, evde yaşayan kişi sayısının 3 ile 4 ve üzerinde olduğu ailelere oranla daha yüksektir. Gelir düzeyinin dolayısıyla yaşanan finansal güçlüklerin yaşamdan duyulan tatmin ile ilişkili olduğu düşüncesi her zaman için kabul gören ve çalışmalarla da desteklenen bir gerçektir. Yapılan çalışmalarda gelir düzeyi yüksek ailelerin, 15

fiziksel ve zihinsel sağlıklarının daha iyi olduğu, daha uzun ömürlü oldukları, daha az stresli bir yaşama sahip oldukları, daha başarılı oldukları dolayısıyla yaşamdan duydukları tatminin daha yüksek olduğu görülmektedir (Diener & Diener, 2002; Park, Turnbull & Turnbull III, 2002). Çalışmada ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ile yaşam tatminleri arasında ters yönlü (negatif) korelasyon olduğu görülmüştür (p<0.01). Bu durum finansal güçlük arttıkça yaşam tatmininin azaldığını göstermektedir. Çalışmadan elde edilen bu sonuç, finansal güçlüklerin yaşamdan duyulan tatmin üzerinde etkili olduğunu açıkça göstermekte ve daha öncesinde yapılan çalışmaların sonuçlarıyla paralellik göstermektedir (Drentea & Lavrakas, 2000; Holmes & Kahe, 1967; Kim, Garman & Sorhaindo, 2003; Kitson & Morgan, 1990; Lee, Law & Tam, 1999; Melhuish, Belsky & Malin, 2008; Menaghan & Liberman, 1986; O Neill, Sorhaindo, Xiao & Garman, 2005, Pleasance, Buck, Balmer & Williams, 2007). Mcloyd (1990) tarafından finansal güçlüklerin aileler üzerindeki etkisinin incelemek amacıyla yapılan araştırma sonucunda da, düşük gelirli yetişkinlerin faturaları ödeyememe, işini kaybetme, sık sık taşınma ve para konusunda endişe duyma gibi yaşamın güçlüklerinden kaynaklı zihinsel sağlık problemleri ve stres yaşadıkları, finansal açıdan güçlükler yaşayan ebeveynlerin daha çabuk sinirlendikleri ve sorunlarla baş edebilme başarılarının daha düşük olduğu belirlenmiştir. SONUÇ VE ÖNERILER Finansal güçlüklerin tek ebeveynli ailelerin yaşam tatmini üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla yapılan araştırmadan elde edilen sonuçlara göre ebeveyni; kadın olan, 35 yaş ve üzerinde olan, yükseköğrenim mezunu olan, genel idari hizmetler sınıfında çalışan, tek çocuk sahibi olan, aylık gelir düzeyi 2001-3000 arasında olan, evde yaşayan kişi sayısı 3 olan, kiracı olan ve gelir düzeyinden memnun olmayan aileler önde gelmektedir. Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler ebeveynin öğrenim düzeyi ve ailenin aylık gelir düzeyine, yaşamdan duydukları tatmin ise ebeveynin öğrenim düzeyi, ailenin aylık gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısına göre farklılık göstermektedir. Ailelerin yaşadıkları finansal güçlükler arttıkça yaşamdan duydukları tatmin azalmaktadır. 16

Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları finansal güçlüklerin azalması ve yaşamdan duydukları tatminin artması amacıyla şu önerilerde bulunulabilir; Ailelerin %25.2 sinin başkasının evinde ücretsiz oturuyor olması kira yükü nedeniyle baba evine dönüldüğü olgusunu desteklemektedir. Bu nedenle tek ebeveynli ailelerin kira yükünü hafifletici düzenlemeler yapılmalı ya da ev satın almayı kolaylaştıracak düşük faizli ev kredileri gibi destekler verilmelidir. Böylece bu ailelerin baba evine dönmek zorunda kalmadan yaşamlarını devam ettirmelerine yardımcı olunabilir. Tek ebeveynli ailelerin yaşamdan duydukları tatmini arttırmak amacıyla tek ebeveynli aile olma ve sonrasındaki süreçte yaşanabilecek finansal güçlükler ve bu güçlüklerle başa çıkma konusunda tek ebeveynli ailelere yaygın eğitim programları ve kitle iletişim araçlarından yararlanılarak eğitimler verilmeli ve danışma merkezleri açılmalıdır. Çalışma Hacettepe Üniversitesi ve 119 aile ile sınırlı kaldığından ailelerin tek ebeveyn olma nedeni de dikkate alınarak çok daha geniş bir örneklem üzerinde ve farklı bölgelerde tekrarlanmalıdır. 17

KAYNAKLAR Alikaşifoğlu, M. (2008). Ergenlerde Davranışsal Sorunlar. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi, 63, 5-59. Amato, P. R. (2000). Diversity Within Single-Parent Families. D. H. Demo, K. R. Allen ve M. A. Fine (Ed.). Handbook of Family Diversity. New York: Oxford University Press. Amato, P. R., & Keith, B. (1991). Separation From A Parent During Childhood And Adult Socioeconomic Attainment. Social Forces, 70, 187-206. Arıkan, C. (1992). Yoksulluk, Evlilikte Geçimsizlik ve Boşanma, Ankara: Şafak Matbaacılık. Ballesteros, R. F., Maria D. Z. & Miguel. A.R. (2001). The Contribution Of Socio- Demographic And Psychosocial Factors To Life Satisfaction. Ageing and Society, 21, 25-43. Bartz, K. W. & Witcher, W. C. (1978). When Father Gets Custody. Children Today, 7, 35. Bernheim, B., Scholz, D. & Karl, J. (1993). Tax Policy And The Economy. January, 1, 38. Bianchi, S. M. (1995). The Changing Demographic And Socioeconomic Characteristics Of Single Parent Families. Marriage and Family Review, 20, 71-97. Brown, G. W., & Moran, P. M. (1997). Single Mothers, Poverty, And Depression. Psychological Medicine, 27(1), 21-34. Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (8. Baskı). Pegem Yayıncılık, Ankara. Campbell, M.L. & Moen, P. (1992), Job-Family Role Strain Among Employed Single Mothers of Preschoolers, Family Relations, Vol. 4, pp. 205 211. 18

Caputo, R. K. (1999). Advantage White And Male, Disadvantage Black And Female: Income Inequality, Economic Well-Being, And Economic Mobility Among Families In A Youth Cohorti 1979-1991. Danbury, Rutledge Books. Carney, S. & Gale, W. (1999). Asset Accumulation Among Low-İncome Households. Brookings Discussion Paper in Domestic Studies. Washington, DC: The Brookings Institution. Cavan, R. S. (1964). Subcultural Variations And Mobility. In H. T. Christensen (Ed.), Handbook of Marriage and the Family. Chicago:Rand McNally. Coyne, G. (2003) An Investigation Of Coping Skills And Quality Of Life Among Single Sole Supporting Mothers. International Journal of Anthropology, 18 (3), 127-138. Diener, E., & Diener, R. B.. (2002). Will Money Increase Subjective Well-Being?. Social Indicators Research. 57:119-169. Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J. & Griffin, S. (1985). The Satisfaction With Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49 (1), 71-75. Diener, E., Suh, E.M., Lucas, R.E. & Smith, H.L. (1999), Subjective Well-Being: Three Decades of Progress,Psychological Bulletin, Vol. 125, pp. 276 302 Drentea, P., & Lavrakas, P. J. (2000). Over The Limit: The Association Among Health Status, Race And Debt. Social Science & Medicine, 50, 517-529. Gander, M.J. & Gardiner, H.W. (2001). Çocuk ve Ergen Gelişimi (4. Baskı). İmge Kitabevi, Ankara. Glenn, N. D. & Kramer, K. B. (1987). The Marriages And Divorces Of Children Of Divorce, Journal of Marriage and the Family, 49, 811-825. Goldberg, G. S. (1990). The United States: Feminization of Poverty Amidst Plenty. In G. S. Goldberg & E. Kremen (Eds.), The Feminization of Poverty: Only in America? (17-58). New York: Greenwood Publishing Co. Goode, W. J. (1948). After Divorce. Glencoe: The Free Press. 19

Haybron D. M. (2004). Happiness And The İmportance Of Life Satisfaction. Journal of Marriage and the Family, 3-37. Hilton, J., & Devall, E. (1997). The Family Economic Strain Scale: Development And Evaluation Of The Enstrument With Single And Two Parent Families. Journal of Family and Economic Issues, 18(3). Holmes, T. R. & Kahe, R. H. (1967). The Social Readjustment Rating Scale. Journal of Psychosomatic Research, 11, 213-18. Ihinger-Tallman, M., (1986). Member Adjustment In Single Parent Families: Theory Building. Family Relations, 35(1), 215-221. Kain, E. (1990). The Myth of Family Decline. Lexington, Lexington Books. Keshet, H. F. & Rosenthal, K. M. (1978). Single Parent Families: A New Study. Children Today, 7, 13-17. Kim, J., Garman, E.T., & Sorhaindo, B. (2003). Relationship Among Credit Counselling Clients Financial Well-Being, Financial Behaviours, Financial Stressor Events, And Health. Financial Counselling & Planning, 14(2), 75-87. Kissman, K. & Allen, J. O. (1993). Single-Parent Families. London: Sage Publication. Kitson, G. C. & L. A. Morgan (1990). The Multiple Consequences Of Divorce. Journal of Marriage and The Family, 52, 913-24. Krein, S. F., & Beller, A. H. (1988). Educational Attainment Of Children From Single-Parent Families: Differences By Exposure, Gender, And Race, Demography. Journal of Marriage and the Family, 25, 221-234. Lee, M. Y., Law K. C. & Tam K. K. (1999). Parenthood And Life Satisfaction: A Comparison Of Single And Dual Parent Families In Hong Kong. International Social Work, 42, 139-162. Lino, M. (1995). The Economics Of Single Parenthood: Past Research And Future Directions. Marriage and Family Review, 20, 99-114. 20

McCullough, J. & Zick, C.D. (1992). The Roles Of Role Strain, Economic Resources And Time Demands In Explaining Mother s Life Satisfaction. Journal of Family and Economic Issues, 13, 23-44. McLanahan, S. & Sandefur, G. (1994),Growing Up with a Single Parent: What Hurts, What Helps, Harvard University Press, Cambridge. Mcloyd, V. (1990). The Impact Of Economic Hardship On Black Families And Children. Psychological Distress, Parenting And Socioemotional Development. Child Development. 61:311-346. Melhuish, E., Belsky, J. & Malin, A. (2008). An Investigation Of The Relationship Between Financial Capability And Psychological Well-Being In Mothers Of Young Children In Poor Areas Of England. Instıtute Of The Study For Children, families & social issues. Birkbeck College, University of London. Menaghan, E.G. & M.A. Liberman (1986). Changes In Depression Following Divorce: A Panel Study. Journal of Marriage and the Family, 48, 319-28. Mendes, H. A. (1976). Single Fathers. Family Coordinator, 25, 439-444. Merrit, S. & Steiner, L. (1984), And Baby Makes Two: Motherhood Without Marriage, Franklin Watts, New York. Middlemiss, W. (2003). Poverty, Stress, And Support: Patterns Of Parenting Behaviour Among Lower Income Black And Lower Income White Mothers. Infant and Child Development, 12, 293-300. Miller, N. (1992).Single Parents By Choice: A Growing Trend In Family Life, Plennum Press, New York and London. Mills, R. J., Grasmick, H. G., Morgan, C. S., & Wenk, D. A. (1992). The Effects Of Gender, Family Satisfaction, And Economic Strain On Psychological Well- Being. Family Relations, 41, 440-445. Nichols-Casebolt, A., & Krysik, J. (1997). The Economic Well Being Of Never And Ever Married Single Mother Families: A Cross National Comparison. Journal of Social Service Research, 23, 19-40. 21

Norton, J. & Glick C. (1986). One Parent Families: A Social And Economic Profile. National Council on Family Relations, 35, 9-17. O Neill, B., Sorhaindo, B., Xiao, J.J., Garman, E.T. (2005). Negative Health Effects Of Financial Stress. Consumer Interest Annual, 51, 260-262. Oliver, M. L., & Shapiro, T. M. (1995). Black Wealth/White Wealth: A New Perspective On Racial Inequality. New York: Routledge. Park, J., Turnbull, A. P. &Turnbull III H. R. (2002). Impacts Of Poverty On Quality Of Life In Families Of Children With Disabilities. Exceptional Children. 68(2):151-170. Pleasance, P., Buck, A., Balmer, N.J. & Williams, K. (2007). A Helping Hand: The İmpact Of Debt Advice On People s Lives. London: Legal Services Research Center. Sanik, M. M & Mauldin, T. (1986). Single Versus Two Parent Families: A Comparison Of Mothers Time. Family Relations, 35, 53-56. Scherer, R. F., Wiebe F. A., Luther, D. C. & Adams J. S. (1988). Dimensionality Of Coping: Factor Stability Using The Ways Of Coping Questionnaire. Psychological Reports, 62 (3), 763-770. Schmidt, L. (2004). Gender, Marriage, And Asset Accumulation In The United States. Paper Presented At The Workshop On Women And The Distribution Of Wealth. Yale Center for International and Area Studies, November 12-13. Serin, N. & Öztürk, S. (2007). Anne-Babası Boşanmış 9 13 Yaşlarındaki Çocuklar İle Aynı Yaş Grubundaki Anne-Babası Boşanmamış Çocukların Benlik Saygısı Ve Kaygı Düzeyleri. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD). 8 (2), 117-128. Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques. New York: John Wiley & Sons Inc. Smock, P. (1994). Gender And The Short-Run Economic Consequences Of Marital Disruption. Social Forces. 73, 243-262. 22

Şener, E. (2002). Hemşirelerin İş Doyum Düzeyleri İle Genel Yaşam Doyum Düzeyleri İlişkisi (Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Şentürk, Ü. (2006). Parçalanmış Aile Çocuk İlişkisinin Sebep Olduğu Sosyal Problemler (Malatya Uygulaması). (Yayınlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. Şirvanlı D. (2003). The Impact Of Interparental Divorce On Adult Attachment Styles And Perceived Parenting Styles Of Adolescents: Study In Turkey, Journal of Divorce and Remarriage, 40, 129-149. Şirvanlı, D. (1999). Eşler Arası Çatışma ve Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Etkileri II: Sosyal Destek. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 6 (2), 83-88. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGEM) (2011). Tek Ebeveynli Aileler Araştırması, Ankara: Makromedya. Toksoy, Ş.E. (2005). Liseli Ergenler Üzerinde Ebeveyn Ölümünün Psikososyal Etkileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Townley, K. F., Edmonson, M.E. (1991). Self-Sufficiency For Single-Parent Families: An Integrated Approach. Journal of Home Ecomomics, 83, 16-69. Tran, T. V., & McInnis-Dittrich, K. (2001). Social Support, Stress, And Psychological Distress Among Single Mothers. Race, Gender, & Class, 7(4), 121-138. TÜİK (2010). Boşanma İstatistikleri. Retrieved from http://www.tuik.gov.tr/, 5 Haziran, 2010. TÜİK (2011). 2010 Hane Halkı Tüketim Harcamaları. Retrieved from http://www.tuik.gov.tr/, 11 Ağustos, 2011. 23

Uno, D., Florsheim, P., & Uchino, B. N. (1998). Psychosocial Mechanisms Underlying Quality Of Parenting Among Mexican-American And White Adolescent Mothers. Journal of Youth and Adolescence, 27(5), 585-605. Wallerstein, J. S., & Blakeslee, S. (1989). Second Chances: Men, Women, And Children A Decade After Divorce. New York: Ticknor & Fields. Weinstein, N. M. (2000). America s rags-to-riches myth. The New York Times, 28. Weiss, R. (1984) The Impact Of Marital Dissolution On Income And Consumption In Single-Parent Household. Journal of Marriage and the Family, 115-127. Whitehead, B.D. (1993). Dan Quayle Was Right. Atlantic Monthly, 5, 24-31. Winchester, H.P.M. (1990). Women And Children Last: The Poverty And Marginalization Of One-Parent Families. Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, 15 (1), 70-86. Wolff, E. (2001). Recent Trends In Wealth Ownership. In T. Shapiro & E. Wolff (Eds.), Benefits and Mechanisms For Spreading Asset Ownership in United States, NY: Russel Sage Foundation. Yıldız, S. A. (2004). Çocuk, Ölüm ve Kayıp. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 125-144. Yılmaz, A. (1998). Tek Ebeveynli ve İki Ebeveynli Ailelerden Gelen Üniversite Öğrencilerinin Kendilik İmgesi. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi, 5 (3), 142-150. Ziol-Guest, K. M. (2009). A Single Father's Shopping Bag, Purchasing Decisions In Single-Father Families. Institute for Children and Poverty. New York. 24