TIP METNLER ÇEVR SORUNLARI * TRANSLATION PROBLEMS IN MEDICAL TEXTS Derya OUZ **

Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 TIP METNLER ÇEVR SORUNLARI * TRANSLATION PROBLEMS IN MEDICAL TEXTS Derya OUZ ** Öz Bu çalımada tıp metinleri çevirisinin, çevirinin özel bir alanı olduunu ve tıp metinleri çevirisindeki en önemli noktanın, çevirinin gerçekletirilme amacının bilincinde olmak gerektiini vurgulamayı amaçladık. Tıbbi metin çevirisi, çeviriyle ilgilenen herkesin çalıabilecei bir alan deildir. Çevirmenin bu alana özgü hatırı sayılır bilimsel donanım ve tecrübe sahibi olması gerekmektedir. Çevirmenin görevi, metni, erek dilde mümkün olabildii kadar doru, anlaılır ve öz biçimde oluturmaktır. Bu nedenle tıp çevirisinin özel olarak gerçekletirilmesi büyük önem taımaktadır. Tıbbi metin çevirmenlerinin dil yetilerinin güçlü olmasının yanı sıra medikal terminoloji, akronim ve eponim bilgisine de sahip olması; tıbbi jargona aina olması, Latince ve Yunanca dil yapısına da hakim olması gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Çeviri, Tıp Metinleri, Metin Türleri, Akronim, Eponim. Abstract In this study, our aim was to emphasize the fact that the translation of medical texts represents a special area in translation, and that the most important aspect of medical text translation is being aware of the purpose and intent behind these translations. Medical text translation is not an area in which any person engaged in translation can work effectively. The translator first needs to have a considerable scientific background and experience. The translator s task, in this context, is to prepare the text in the target language as accurately, intelligibly and succinctly as possible. For this reason, the preparation of medical translations is a specialized activity of great importance. In addition to having good language skills, the medical text translator must have knowledge of medical terminology, acronyms and eponyms; be familiar with medical jargon; and have a good grasp of Latin and Grek language structures. Keywords: Translation, Medicaltexts, Texttypes, Acronyms, Eponyms. 1.Tıp Metinlerinin Metin Türleri Arasındaki Yeri ve Özellikleri Uygulamalı dilbilimin alt alanı olan ve daha sonra baımsız bir bilim dalı olarak gelien Çeviribilim i metin kavramı oldukça ilgilendirmektedir. Bundan da öte, tarihsel süreçte metin kavramının Çeviribilim de ön plana çıkmasıyla çeviri, metin türleri ile ilikilendirilmi; çevirinin metin türlerine göre yapılması gereklilii kabul edilmitir. Metinler, bu konudaki literatüre baktıımızda birçok bilim insanı tarafından dildeki temel ilevlerine göre sınıflandırılmıtır. Bu konudaki sınıflamalardan bizim de bu çalımada temel alacaımız sınıflama, Reiss ın metin türü tipolojisidir. Reiss (1993: 20), metinleri, dilde bilginin aktarımını esas alan ilevine yönelik bilgilendirici metinler; sanatsal içerii olan ve okuyucuyu etkilemeye yönelik kurgusal metinler; alıcıda davranı tepkilerinin oluturulmasına yönelik çarısal Bu çalıma, 2013 yılında Nevehir de gerçekletirilen Uluslararası Eitim Aratırma Kongresi nde (Multi-paradigmatic Transformative Research in Education: Challenges and Opportunities) bildiri olarak sunulmutur. ** Dr, MEB, Öretmen - 127 -

metinler ve alıcıyı iletiimsel balamda etkilemeye yönelik görsel-iitsel metinler olarak sınıflandırmaktadır. Çalımamızda ele alacaımız tıp metinleri ise, söz konusu metin türleri içerisinde Reiss ın metinleri temel ilevlerine göre sınıfladıı metin türü tipolojisine göre,metnin nesne ya da gerçek olguları anlatma (Yazıcı, 2005: 159) ilevini temel alan bilimsel metinler altında incelendiinden bilgilendirici metin grubunda yer almaktadır. Bilgilendirici metinler, bir konuyu öretmeye ya da açıklamaya yönelik olduundan, konu ile ilgili terminolojinin ve üst dilin kullanılması söz konusudur (Günay, 2001: 267). Teknik ve bilimsel metinler, dier metin türlerinden ayrı olarak kültürel öeler içermemekte (Newmark, 1988: 151); yan anlam, mecaz, söz sanatları gibi dilsel özelliklerden uzak, balamdan tek bir anlam çıkan metinlerden olumaktadır. Buradan hareketle hemen belirtmeliyiz ki, tıp çevirisi, bilimsel metinlerde düz (temel) anlamın esas alınmasıyla gerçekletirilmektedir. Bilimsel çevirinin özelliklerini Finch (1969: 4) aaıdaki biçimde sıralamaktadır: 1.Bilimsel metinler bilim insanları için yazılmakta, dolayısıyla çeviriler de onlar için yapılmaktadır. 2.Bilimsel metinlerin ifade ettii gerçekler dier metin türlerine göre daha günceldir. 3.Bilimsel bir çeviri, bilimsel verileri doru ifade ediyorsa yalnızca bir kez yapılır. Tıp metinlerinin çevirisinde karılaılan sorunlar, sosyal bilimler ve dier doa bilimi metinlerinin çevirisindeki sorunlarla koutluklar göstermektedir. Zira, temelde bilimsel metinlerin dilsel özellikleri de benzerdir. Genel anlamda söz konusu dilsel özellikler, bir tür teknik biçem olarak kabul edilmektedir. Newmark (1988: 40-41), bilimsel metinlerin çevirisinde biçemin göz ardı edilmemesi gerektiine iaret etmektedir. Bu tür metinlerde çounlukla edilgen yapı, birinci çoul ahıs, geni ve geçmi zaman, temel kavramsal eretilemelerin kullanımı ile kendine özgü teknik bir biçem söz konusudur. Metinlerde kullanılan teknik dil ise kendi içinde akademik, profesyonel ve popüler olmak üzere sınıflandırılmaktadır (a.g.e.: 153). Tıp bilimi tarihsel süreç bakımından en eski alanlardan biridir ve konusu itibarıyla evrenseldir. Tıp metinlerinde en belirgin özellik, kendine özgü terminolojisinin farklı dillerden olumasıdır. Tıp metinlerinin çounlukla Yunanca ve Latince sözcüklerden oluması, çevirmen açısından ayrıca bu dillere özgü terminolojiyi bilmeyi, bu dillerin kök, önek (prefix), sonek (suffix) gibi sözcük özelliklerine hakim olmayı gerektirmektedir. Bu yönüyle tıp metinlerin çevirisinin uzmanlık gerektirdiini belirtmek yerinde olacaktır. Kaldı ki, bu konuda çeviri yapanlar ya salık çalıanlarıdır ya da konuyla ilgili uzmanlamaya çalıan çevirmenlerdir (Erten, 2007: 77). 2.Kuramsal Balamda Tıp Metinlerinin Çevirisi Tıp metinlerinin çevirisinde Reiss ve Vermeer in (1984, 1991), çeviriyi belli bir amaca yönelik bir eylem olarak tanımlamasından yola çıkılabilmektedir. levsel bir bakı açısıyla tanımlanan çeviri eyleminde amaç, kaynak metindeki iletinin erek metinde de karılık bulmasıdır. Bilginin aktarımı söz konusu olduunda, kaynak metindeki bilginin amacına uygun biçimde erek metne aktarılması, çeviri eyleminin amacına uygun gerçeklemesi anlamına gelmektedir. öyle ki, bilimsel metinler kapsamında bilgilendirici metin türünde deerlendirdiimiz tıp metinleri, içerikleriyle belli bir amacı olan metinlerdir. Skopos kuramında, metnin belli bir amacı gerçekletirmek üzere çevrilecek olması bilgisi, tıp metinlerinin çevrilmesi amacı ile örtümektedir. Buradan hareketle tıp metinlerinin çevirisinde skopos kuramının önemli bir yeri olduu sonucu çıkarabiliriz. Skopos kuramına göre amacın aktarımı öncüldür vebu bakı açısıyla gerçekletirilen çeviri etkinliinde, kaynak metinle erek metin birbirinden oldukça farklı özellikler taıyabilmektedir. Burada devreye, çeviride kaynak ve erek dil metinlerin arasındaki ilikinin doasını ve boyutunu betimlemek (Berk, 2005: 121) için kullandıımız edeerlik terimi - 128 -

girmektedir. Çeviri ürünlerinin karılatırılması yoluyla geleneksel yöntemle çeviri metnin dilbilimsel yapılarla sınanması, tıp metinlerinde söz konusu deildir. Zira, belli bir etkisi ve içerii olan bilimsel metinlerde kaynak metinle erek metin arasındaki edeerlik ilikisi farklı bir bakı açısıyla deerlendirilmektedir. Tıp metinlerinin çevirisinde dier metin türlerinde gözetilmesi beklenen edeerlik türleri, farklı biçimde söz konusu olmaktadır. Reiss/ Vermeer (1984: 141), bunu metinler arası badaıklık (Fidelität) terimiyle açıklamaktadır. Metinler arası badaıklık, kaynak metinle erek metin arasındaki tutarlılıı ifade etmektedir. öyle ki, metinler arası badaıklık, çeviri sürecinde çevirmenin kaynak metni doru alımlaması, metni buna göre çözümlemesi ve çeviriyi amacına uygun olarak gerçekletirmesi ile deerlendirilmektedir. Çevirinin amacına uygun yapılması demek, özellikle tıp metinleri çevirisi söz konusu olduunda, kaynak metnin kaynak dildeki ilevinin erek dile taınması demektir. Çevirinin amacına uygun gerçeklemesi, daha önce de belirttiimiz üzere bilimsel metinlerin çevirisinde özellikle önemlidir. Böylelikle kuramsal anlamda ilev ve ürün odaklı (Erten, 2007: 16) çeviri eylemi gerçekletirilmi olmaktadır. levsel çevirinin gerçekleebilmesi için çevirmenin, bu alanda uzmanlaırken tıp metinleri çevirisinin genel sorunlarını ve dikkat edilmesi gereken durumları bilmesi gerekmektedir. 3.Tıp Çevirisinde Balıca Sorunlar 3.1. E Anlamlı, E Sesli ve Zıt Anlamlı Kavramlar Tıp metinlerinde kullanılan e anlamlı sözcüklerin çevirmen tarafından bilinmesi, çeviri eyleminin daha salıklı bir biçimde gerçekletirilmesini salayacaktır. öyle ki, metinlerin çevirisinde, tıp dilinde kimi hastalıkların e anlamlı tabir ettiimiz kullanımlarından kaynaklanan anlam belirsizlikleri oluabilmektedir.e anlamlı sözcükler, çeviri söz konusu olmadıında dahi, metnin anlaılırlıı bakımından sorun oluturmaktadır. Nitekim tarihsel süreçte de her ülkenin kendi tıp terimleri içerisindeki eanlamlı terimleri kurulan dernekler tarafından düzenlemekaraları bunun göstergesidir (Çıkmaz, 2006: 11). Sözgelimi, eklem romatizması hastalıı için kullanılan rheumatoidarthritis - atrophicarthritischronicinfectiousarthritis-proliferativeathritis (Ord, 1880: 155)terimleri arasında kullanılan atrophic sözcüü tıp alanında baka terimlerle birlikte birçok ayrı anlamda da kullanılmaktadır. atrophic terimi, atrophy sözcüünden türemi bir betimleme kavramıdır. atrophy ise genel anlamda organların lokal veya genel beslenme bozuklukları, iltihap prosesleri veya çalımaması sonucu erimesi (www.tipterimlerisozlugu.com) anlamına gelmekte olup tıp çevirisi yapan kiini herhangi bir anlam kargaasına yol açmamak adına buna benzer ayrımları yapabilmesi, baka bir anlatımla konusunda uzman olması gerekmektedir. Tıp çevirilerinde karılaılan sorunlardan bir dieri, e sesli tıp terimlerinin farklı anlamlarda kullanılabiliyor olmasıdır. Tıp terimleri arasında e sesli (homonyma) kavramlardan bazıları kök anlamları aynı olduundan kimi zaman karıtırılmaktadır. Sözgelimi, cardia sözcüü hem kalp kapaı hem de mide girii anlamında; pediculus sözcüü hem ayakçık hem de bit, kehle anlamında (Çıkmaz, 2006: 5); tarsus sözcüü, ayak bilei ile aynı zamanda göz kapaı anlamında (Erten, 2007: 67) kullanılmaktadır. Bunun gibi yanlı anlaılmaların önüne geçilmesi için çevirmenin, metnin balamını iyi çözmü olması gerekmektedir. Çeviri sürecinde çevirmenin tıp dilinin uzmanlık isteyen bir alan olduunu kabul etmesi, günlük dilde kullanılan sözcüklerin kimi zaman tıp dilinde farklı anlamlara gelebileceini göz ardı etmemesi, metnin anlamını yakalayamadıı durumlarda kesinlikle varsayımlardan hareket etmemesi ve bunun yol açabilecei durumların sorumluluunda olması beklenmektedir. E anlamlı ve e sesli terimlerin yanı sıra sözcük balamında tıp çevirilerinde karılaılan sorunlardan biri de zıt anlamlı terimlerdir. Zıt anlamlı terimler, tıp metinlerinin bilimsel metinler arasında dierlerinden biraz daha farklı olmasının önemli göstergelerinden biridir.latincenin kök, önek, sonek gibi yapısal özelliklerinden baımsız olarak deiik - 129 -

yapılarla anlam bakımından karıtlık oluturan öeler ile eklerle oluturulan karıtlık, çevirmenin hakim olması gereken durumlardan biridir. Tıp metinlerinde zıt anlamlı sözcükler kimi zaman bazı olaan durumları çözümlemede ya da betimlemede kullanılmaktadır. Aaıda bazı zıt anlamlı sözcüklerden örnekler verilmitir (akt. Erten, 2007: 57): tragus (dıkulak yolu azındaki kıkırdaksı çıkıntı) antitragus (kulak kepçesi çukurunun tragus karısındaki ard çıkıntısı), helix (dıkulak kenarı) - antihelix (dıkulak iç kenarı), abductio (kol ve bacaın açılma hareketi) adductio (uzvun yaptıı yakınlama hareketi), pronation (yüzü koyun) - supination (sırtüstü), benign (iyi huylu) - malign (kötü huylu), decrement (azalma) - increment (artma), congenital (doutan) acquired (edinilmi), chronic (kronik, süreen) acute (akut, iddetli) 3.2. Günlük Konuma Dilinden Farklı Anlamda Kullanılan Sözcükler Tıp metinlerinin çevirisinde çevirmeni zorlayacak durumlardan bir dieri ise, günlük konuma dilinden farklı anlamda kullanılan sözcüklerdir. Bu noktada çevirmenin çeviri ile ilgili uzmanlıının yanı sıra konu bilgisine sahip olmasının önemi ön plana çıkmaktadır. Aaıda vereceimiz örneklerle daha da anlaılacaı üzere söz konusu sözcükler, sözlük anlamlarına ya da düz anlamlarına göre aktarıldıında, balamdan uzaklaılmı olunacak ve böylelikle ilevsel bir aktarım gerçekletirilemeyecektir. days. Örnek 1: In most cases these symptoms will diminish over a period of time from a few hours to (Çou vakada bu bulgular birkaç saatten birkaç güne kadar bir sürede azalır.) The case is hopeless. (Vaka ümitsizdir.) Yukarıdaki tümcelerde görülecei üzere case sözcüü, tıp metinlerinde vaka, olgu anlamında kullanılmaktadır. Temel anlamı durum, olay, dosya (Cambridge, 2007: 185) olan sözcük, tıp metinlerinde temel anlamında kullanıldıında bilimsellikten ve balamdan uzak bir anlam çıkacaktır ortaya. Aaıdaki örneklerde ise case sözcüünün günlük dilde kullanımına örnek verilmitir. Over a hundred people were injured, in several cases seriously. (Birtakım durumlarda/olaylarda yüzün üzerinde insan ciddi anlamda yaralanmıtır.) Örnek 2: Colds will often begin with a nasal discharge. (Souk algınlıı sıklıkla burun akıntısı ile balar.) Causes of the ear discharge. (Kulak akıntısının sebepleri) Yukarıdaki tıp metinlerinde discharge sözcüü ad olarak akıntı anlamında kullanılırken, sözlüe baktıımızda 1. atelemek, 2. boaltmak, akmak 3. tahliye olmak, - 130 -

taburcu olmak (Cambridge, 2007: 353) gibi temel anlamlarda kullanıldıını görülmektedir. Aaıdaki tümcelerde ise discharge sözcüünün günlük konuma dilinde kullanımına ilikin bir örneklem görmekteyiz. Patients were discharged from the hospital. (Hastalar hastaneden taburcu edildi.) The oil which discharged into these aharmed a lot of animals. (Denize boaltılan ya birçok hayvana zarar verdi.) Örnek 3: History of post traumatic stres disorder (Post travmatik stres bozuklukları anamnezi) The patient has a cardiac attack history. (Hastanın kalp krizi öyküsü mevcut.) I studiedhistory. Ben tarih eitimi aldım. Yukarıdaki birinci ve ikinci tümcede history sözcüü hastanın hastalık öyküsü, anamnez anlamında tıbbi terim olarak kullanıldıını, üçüncü örnekte ise günlük konuma dilinde tarih (Cambridge, 2007: 606) düz anlamıyla kullanıldıını görmekteyiz. Çevirmenin tıbbi metin çevirisinde bu tür ayrımların farkında olması, aktarımın, çeviribilimin de öngördüü biçimde kaynak metnin kaynak dildeki amacıyla örtümesi anlamına gelmektedir. 3.3. Akronimler (Kısaltmalar) ve Semboller Bilimsel metinlerde bilgi ve kavramların düzenlenmesinde önemli rolü olan akronim ve sembollerin çevirisi konusu, tıp metinleri söz konusu olduunda özellikle dikkat edilmesi beklenen noktalardan biridir. Çevirmenin bu konuda göz önünde bulundurması gereken en önemli nokta, metindeki öelerin bulundukları metni anlam bütünlüü bakımından tamamlayan birimler olduunu unutmamaktır. Kaldı ki, tıp metinlerinin çevirisinde anlamın erek dilde bütünlenmesi, insan salıına ilikin metinler olmaları bakımından çok önemlidir. Öte yandan çevirmenin konu bilgisinin yanı sıra, alandaki genel akronimler ve semboller bilgisine sahip olması, bu tür metinlerin çevirisinde ön koullardan biridir. Böylelikle çevirmen, metinde kullanılan akronimlerin ve sembollerin yazara özgü olup olmadıını ayırt edebilecek yeterlikte olacaktır. Zira, tıp dilinde genel anlamda kullanılan akronimlerle yazara özgü kısaltmalar karıabilmekte, bu durum ise çeviride sorun oluturmaktadır. unu da unutmamak gerekir ki, kaynak metinde yer alan herhangi bir kısaltma ya da sembol, yerleik anlamdan baımsız birden çok karılıkla örtüebilmektedir. Bu noktada devreye, çevirmenin konu ve alan bilgisini kullanarak gerekli aratırmayı da yapmı olarak kaynak metnin ilevini doru çözümlemi olması girmektedir. 3.4. Eponimler Eponim, tıp dünyasındaki hastalık, bulgu, uygulama, alet, test ve operasyonların, onları ilk ortaya çıkaran ya da uygulayan kiinin adıyla anılmasıdır. Tıp dünyasındaki eponimler, zannedildii gibi tıp dilinde dominant olan Latince, Yunanca ya da ngilizce sözcüklerden olumamaktadır. Tıp alanındaki gelimeler, aratırmalar ve uygulamalar tahmin edilecei üzere tüm dünyada yaygın olarak yapılmakta ve dolayısıyla tıp dünyasında ortaya atılan bir yenilik de onu aratıran kiinin adıyla bilinmektedir. Çevirmen, eponimlerin çevirisinde özellikle dikkatli olmalıdır. Çou zaman, çok farklı uluslara ve dillere ait eponimlerin aktarımı, söz konusu kiiye saygı nedeniyle dorudan yapılmaktadır. Eponimi, erek dilde karılık bulmaya çalıarak,sözgelimi, Türkçeletirererek - 131 -

aktarmak, çevirmeni bu konuda zorlayacaı gibi tıp çevirisinde de kabul edilemeyecek bir çeviri yöntemi olacaktır. Öte yandan, bu konuda çevirmen olarak göz önünde bulundurulması gereken önemli noktalardan biri, aynı hastalık, bulgu ya da belirginin, aynı çalımayı yapmı farklı insanların adlarıyla ezamanlı anılabilecei gerçeidir. Bu durum tıp çevirisinde bir taraftan karııklıa neden olmakta, dier taraftan ilevsel çeviri anlayıına ters düecek bir uygulama olmaktan öte gidemeyecektir. Tıp dünyasındaki eponimlere örnek olarak halk arasında da bilinen Down Sendromu nu verebiliriz. 1866 da ngiliz doktor John Langdon Down tarafından tanılanan sendrom, o zamandan bu yana söz konusu doktorun soyadıyla anılmakta ve tüm tıp literatüründe bu adla bilinmektedir. Türk eponimler arasında ise, doktor Hulusi Behçet tarafından 1937 yılında tehis edilen ve tıp literatüründe aynı adla sözü edilen Behçet Hastalıı nı sayabiliriz. Eponimlerin aktarımına benzer biçimde en çok yapılan hatalardan biri de bilimsel çalımalarda yer alan yeni ve karılıı bulunmayan öelerin aktarılmaya çalıılmasıdır. Böyle durumlarda ise çevirmenin kavramı olduu gibi aktararak metnin balamında açıklayıcı çeviri yöntemini kullanması ya da dipnot vererek açıklaması, erek okuyucuya hedeflenen bilginin doru ve eksiksiz iletilmesi bakımından oldukça önemlidir. 3.5. laç Prospektüslerinde Çeviri Sorunları Tıbbi metinlerle ilgili yaanan önemli sorunlardan bir dieri de kimi zaman dil içi çeviri gerektiren ilaç prospektüsleridir. laç prospektüsleri, bilindii üzere ilaçların kimyasal bileenleri, hangi durumlarda kullanılıp kullanılmayacaı, kullanım sırasında oluabilecek yan etkiler gibi önemli bilgiler içermektedir. Söz konusu metinlerle ilgili sorun olan ise, prospektüslerin hastalara yönelik olmasına ramen medikal terminolojinin youn kullanılmasından kaynaklanan anlaılırlık zorluudur. Birçok ülkede hastalara ve hekimlere ayrı prospektüsler hazırlanmasına karın ülkemizde her ilaç için yalnızca bir prospektüs hazırlanmaktadır. laç prospektüslerin bazıları çeviri yoluyla yeniden oluturulmakta, bazıları da dorudan hazırlanmaktadır. Sorun u ki, söz konusu metinlerin dorudan ana dilde hazırlanması da metnin anlaılırlık sorununu çözememektedir. Zira, tıbbi metinlerin bir örnei olan ve hastalara yönelik hazırlanan prospektüsler, içeriklerinin Latince sözcüklerden oluan medikal terminoloji aırlıklı olması nedeniyle, yalnızca konuya ilikin bilgisi olan salık çalıanlarının anlayabilecei formda hazırlanmakta, bu yönüyle ayrıca bir dil içi çeviriye bavurmayı gerektirmektedir. Prospektüslerin çevirisi, insan salıını olumsuz yönde etkilemesi söz konusu olacaından oldukça önemlidir. Ülkemizde prospektüs çevirileri, genelde çevirmen kimlii olmayan biyolog, hekim gibi salık personelinin çalıtıı medikal ajanslar tarafından yapılmaktadır(ceviribilim.com) ve ilaç firmalarının konuyla ilgili dava edilmeleri nadir rastlanan bir durum deildir. Çeviride sorun olan ise, hekimler açısından genellikle prospektüs bilgilerindeki eksiklikler (atlamalar); hastalar açısından daterminolojik kavramların farklı biçimlerde kullanılmasından kaynaklanan yanlı anlaılmalardır. Aaıda Dolorex adlı arı kesici ilacın prospektüsünde kimi terminolojik kavramların kullanımına ilikin örnekleri görmekteyiz. Örnek 1: Dolorex, arı ve iltihabın tedavisinde kullanılan nonsteroidal antienflamatuvar ilaçlar (NSA ler) adı verilen bir ilaç sınıfına aittir. Yukarıdaki metinde Dolorex adlı ilacın arı kesici ve iltihap giderici etkisi ile ilacın dahil olduu ilaç grubu vurgulanmaktadır. Bunun yanı sıra ilacınne için kullanıldıının anlatıldıı bölümde nonsteroid sözcüü yabancı bir kavram olarak dikkati çekmektedir. Latince de olumsuzluk anlamı katmak için kullanılan ve sözcüklerin baına eklenen non eki, - 132 -

vücuttaki iltihap bölgelerinin tedavisinde kullanılan ilaç grubu anlamındaki steroid sözcüüne prefix olarak getirilerek steroid olmayan anlamı verilmitir. Aynı anlam farklı bir tümcede farklı bir biçimde göze çarpmaktadır: Örnek 2: Bu hastalarda steroidal olmayan iltihap giderici ilaçlar (NSA ler)a iddetli, nadiren ölümcül olabilen reaksiyonlar olutuu bildirilmitir. Birinci örnekte olumsuzluk eki olarak kullanılan non prefixi, ikinci örnekte görüldüü üzere steroidal olmayan biçiminde dil içi çeviriye bavurarak aktarılmıtır ancak bu açıklama da metnin anlaılmasına yetmemitir. Dier ilaçlarla birlikte kullanımının anlatıldıı bölümde dier bir örnekte ise söz konusu ilaç türü ile ilgili açıklama, kortikosteroidler (vücuttaki iltihap bölgelerinin tedavisinde kullanılan ilaçlar) olarak farklı bir biçimde yinelenmitir. Örnekte görüldüü gibi steroid sözcüünün önüne gelen kortiko sözcüü ile söz konusu kavram farklı bir anlamda kullanılmıtır. Steroid, tıbbi terminolojide hormon kökenli ilaçları betimlerken kortikosteroid, böbreküstü bezi korteksinin salgıladıı hormonların özelliklerini gösteren ilaçlar (saglıkterimleri.com) olarak tanımlanmaktadır. Bu örneklerdeki farklı kullanımlardan yola çıkarak unu belirtmeliyiz ki, aynı terminolojik kavramın farklı biçimlerdeki kullanımı, özellikle tıbbi terminolojiye aina olmayan biri için metnin algılanmasını iyice zorlatırmaktadır. Prospektüste, okuyucuyu zorlayacak terminolojik kavramlar bununla sınırlı deildir. Bunlardan bir dieri de çou prospektüste kullanıldıı gibi Dolorex adlı ilacın prospektüsünde de kullanılan inhibitör terimidir. nhibitör, bir maddenin veya enzimin etkisini önleyen ilaçlar (tipterimlerisozlugu.com) anlamında kullanılan tıbbi bir terimdir. Prospektüste dier ilaçlarla birlikte kullanımının açıklandıı bölümde Lityum ya da seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) olarak geçen inhibitör sözcüü, hemen tümcenin ardından parantez içinde depresyonun bazı tiplerinde kullanılan ilaçlar biçiminde açıklanmıtır. Söz konusu kavram dier bir tümcede ADE inhibitörleri veya beta blokerler... biçiminde kullanılmı ve ardından yine parantez içinde yüksek kan basınıcı ve kalp yetmezliini tedavi etmede kullanılan ilaç sınıfları olarak açıklanmıtır. Prospektüste konuyla ilgili açıklamalar, kavramın açıklanmasını tam olarak salayamamakla birlikte, okuyucunun algılaması açısından bir zorunluluktur. 4. Sonuç Çalımamızın baında da belirttiimiz üzere tıp metinleri, okuyucuyu bilgilendirmeyi amaçladıından bu metinlerin çevirisi de aynı amaca uygun olarak gerçekletirilmelidir. Kaynak dil metninin kaynak okuyucusunda verdii bilgiyle oluturduu etkinin erek dil okuyucusunda da oluturulması, bu konuda çevirmenden beklenen en önemli varıtır. Bu durumda sonuç olarak belirtmeliyiz ki, çevirmenin, çevirinin temel konularının yanı sıra, tıp metinlerinin özellikleri ve çevirisi ile ilgili eitim almı olması, çevirinin amacına uygun gerçeklemesinin önkouludur. Çevirmenin çeviri etkinliini, sözü edilen kalitede gerçekletirebilmesi için ise, tıp metinlerinin farklı bir okuyucu kitlesi olduunun ayırdında olması; kaynak metni oluturan kök, önek, sonek gibi yapısal öeleri çözebilecek yeterlikte dil yetisinin yanında tıp terminolojisine ve yeterli konu bilgisine sahip olması; tıp metinlerinin teknik biçemini ve akademik dil düzeyini erek dile taıyabilmesi önemli koullardandır. Yukarıda sözünü ettiimiz akronim, eponim, sembol gibi tıp diline özgü birimlerin ve sözcüklerin anlam balamlarının çevirmen tarafından ilevsel anlamda çözümlenmi olması da tıp çevirisi için bir zorunluluktur.aksi takdirde insan salıının söz konusu olduu tıp metinlerinin aktarımı amatörce yapılarak çevirinin temel amacı olan bilgi, özel bir kitle olan erek okuyucuya iletilemeyecektir. Buradan hareketle sonuç olarak belirtmeliyiz ki, yeterli donanımı ve deneyimi - 133 -

olmayan kiilerin, öyle ki bunlar konu bilgisine sahip salık çalıanları dahi olsalar, çeviri etkinliini gerçekletirmeden önce konuda uzmanlamı kiilerden yardım almaları gerekmektedir. KAYNAKÇA BERK, Özlem (2005).Çeviribilim Terimcesi, stanbul: Multilingual Yay. Cambridge Advanced Learner s Dictionary (2007).Edinburgh: Cambridge UniversityPress. ÇIKMAZ, Selman (2006).Türkçe Anatomi Terimlerinin Etimolojik ve Semantik Açıdan ncelenmesi, YayımlanmamıDoktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Salık Bilimleri Enstitüsü Anatomi Anabilim Dalı. FINCH, C.A. (1969).An Approachto Technical Translation, Oxford: Pergamon Press. GÜNAY, V. Doan (2001).Metin Bilgisi, stanbul: Multilingual Yay. NEWMARK, Peter (1988).A Textbook of Translation, Herdfordshire: Prentice Hall International. ODACIOLI, Mehmet Cem (2012). Tıp Metinlerinin Çevirisine Dikkat Edilmeli, Sayed-Salık Yönetimi ve Eitimi Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 49, Nisan. ORD, W.M. (1880). Address on Some of the Conditions Included Under the General Term Rheumatoid Arthritis, The British MedicalJournal, January 1880. REISS, Katharina (1993).TexttypundÜbersetzungsmethode: Der operativetext, Heidelberg: Julius GroosVerlag. REISS, K. ve Vermeer, H.J. (1984).Grundlegungeinerallgemeinen Translations theorie, (1. Basım) Tübingen: Max Niemeyer Verlag. REISS, K. ve Vermeer, H.J. (1991).Grundlegungeinerallgemeinen Translation stheorie, (2. Basım) Tübingen: Max Niemeyer Verlag. TÖREL, Sedat (1988).Medikal ngilizce- Medikal Çeviri, Ankara: Güne Kitabevi. YAZICI, Mine (2005).Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları, stanbul: Multilingual Yay. http:// tipterimlerisozlugu.com 17:49(27.08.12) http:// medilugat.com 17:31(27.08.12) http://sentence.yourdictionary.com18:07 (27.08.12) http://ceviribilim.com Diz Arılarının Sebebi Çevirmen Deil, 22:12 (19.11.12) http://tipterimlerisozlugu.com09:58(23.11.12) - 134 -