TC ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ AVRUPA BİRLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

TC ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ AVRUPA BİRLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ Avrupa Birliğinde Kurumsallaşma ve Uyumlaştırma Aracı Olarak Eşleştirme Projeleri (Twinning Projects) - Türkiye Örneği: İfade Alma Tekniklerinin ve Odalarının Geliştirilmesi Projesi Salih EFE ANKARA 2007

TC ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ AVRUPA BİRLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ Avrupa Birliğinde Kurumsallaşma ve Uyumlaştırma Aracı Olarak Eşleştirme Projeleri (Twinning Projects) - Türkiye Örneği: İfade Alma Tekniklerinin ve Odalarının Geliştirilmesi Projesi Salih EFE Tez Danışmanı: Yrd. Doç Dr. Bahar Turhan Hurmi ANKARA, 2007 (Fotokopi ile çoğaltılabilir)

ÖZET Bu çalışmamda Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde kurumsallaşmak ve Topluluk müktesebatının uygulanmasını desteklemek için temel bir tam üyelik öncesi yardım aracı olarak Eşleştirme Projelerinin niteliği, yapısı ve etkileri irdelendi. Örnek olarak Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü, Avusturya Ludwig Boltzmann İnsan Hakları Enstitüsü ve Alman Uluslararası Hukuk İşbirliği Vakfı tarafından yürütülen ve Türkiye de halen uygulanmakta olan çok sayıda Eşleştirme Projelerinden birisi olan Türkiye de Polisin İfade Alma Tekniklerini ve İfade Alma Odalarının Geliştirilmesi Eşleştirme Projesi nin amaçları, yapısı, nasıl uygulandığı, kısa ve uzun vadede etkileri ele alındı. Bu arada 01 06 2005 tarihli Yeni Yakalama-Gözaltı-İfade Alma Yönetmeliği ve Getirdiği AB Standartları, Yeni Terörle Mücadele Yasası ve son olarak da 02 06 2007 tarihli Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu ve İfade Alma-Gözaltı Yönetmeliği ele alınıp araştırma konum olan Eşleştirme Projesi ışığında değerlendirilme yöntemine başvuruldu. AB Eşleştirme Projeleri uygulandığı tüm ülkelerde AB ye tam üyeliğe aday ülkelerin Avrupa Birliğin kurumlarına uyumlaştırma sürecinde etkili ve faydalıdır. Eşleştirme Projeleri Türkiye de yürürlükte olan demokratik sistemini hukuk devleti ve insan haklarına saygı çerçevesinde, Ekim 2001'de Türkiye Büyük Millet Meclisinde onaylanan kapsamlı anayasa reformu paketi ve o tarihten beri Meclis ve Türk Hükümeti tarafından onaylanan uyum paketleri doğrultusunda sağlamlaştırmayı amaçlamaktadır. Anahtar kelimeler: AB, Eşleştirme Projeleri, uyum, ifade alma. i

ABSTRACT The Twinning Projects are definitely construing an important part of the EU financial aid to the candidate countries. The EU is committed to supporting Turkey politically as well as financially in its path for membership. The initial objective of the EU financial support towards Turkey was the extension of an area of peace, stability and prosperity within and beyond Europe. Once the Union accepted Turkey as a candidate, financial assistance focuses on supporting Turkey in its preparation for EU membership. It also demonstrates the Union s commitment toward Turkey as a future member. Overall, I have came to the conclusion that Turkey s specific case of Improvement of Statement Taking Methods and Rooms at the Police Detention Centers Twinning Project will have a positive improvement in the long run in the field of policing and human rights, more specific an improvement of the statement-taking methods and statement-taking rooms of the Turkish National Police. The project will further contribute to the improvement and strengthening of the cooperation, communication and coordination between police, prosecutors, judges, lawyers and NGOs as well as at the development of an improved model for cooperation. Finally, the recommendations given provide a framework for further political and legal development and for further projects in the field concerned. Key words: EU, Twinning Projects, Aligning, Statement taking ii

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 Birinci Bölüm... 3 1. AVRUPA BİRLİĞİNİN KURULUŞU VE GENİŞLEME SÜRECİ... 3 2. AVRUPA BİRLİĞİ PROJELERİ, MALİ VE TEKNİK YARDIMLARI... 4 İkinci Bölüm... 6 3. EŞLEŞTİRME PROJELERİNİN ( TWINNING PROJECTS ) TARİHSEL GELİŞİMİ...6 3.1 AB-TÜRKİYE MALİ İŞBİRLİĞİ... 6 3.1.a. Adaylık Öncesindeki Destekler... 6 3.1.b. Adaylık Sonrasındaki (Katılım Öncesi) Destekler... 6 3.1.c. Program ve Projelerin Yönetimi... 7 3.1.d. AB Mali Yardımları Türkiye de Daha Çok Hangi Alanlarda Kullanılıyor?... 7 4. EŞLEŞTİRME MEKANİZMASI (TWINNING)... 9 4.1.Eşleştirme Projelerinin AB Adaylık Sürecindeki Yeri ve Aday Ülke Olarak Türkiye Açısından Önemi... 11 4.2. AB ye Aday Ülkelerde Uygulanan Eşleştirme Proje Örnekleri... 17 Üçüncü Bölüm... 21 5. TÜRKİYEDE POLİSİN İFADE ALMA YETKİSİ VE GÜNCEL SORUNLAR... 21 5.1. Polisin İfade Alma Yetkisi... 22 5.2. Başarılı bir ifade almanın esasları... 26 5.3. İfade Almada İzlenmesi Gereken Usul... 26 5.4. Kolluk Kuvvetlerince İfada Almada Karşılaşılan Güçlükler; Öneriler ve Değerlendirmeler... 29 5.5. Jandarma ve Kolluk Görevleri... 32 6. AB EŞLEŞTİRME PROJESİ TÜRK ULUSAL POLİSİNİN İFADE ALMA TEKNİKLERİNİN VE İFADE ALMA ODALARININ İYİLEŞTİRİLMESİ PROJESİ... 34 6.1. Hedefler... 36 6.2. Strateji... 37 6.3. AB Eşleştirme Projesi Türk Ulusal Polisinin İfade Alma Tekniklerinin ve İfade Alma Odalarının İyileştirilmesi Projesinin 18 aylık uygulama planı... 39 6.3.1. Açılış Konferansı... 39 6.3.2. Projenin Tüm Bileşenleri İçin Değerlendirme Araçlarının Dizaynı... 39 6.3.3. Belirli Bir Proje Bileşenin Tüm Meseleleri Üzerinde Araştırma Yapmak... 40 6.3.4. İfade Alma Metotları, Polis, Savcılar, Mahkemeler, Avukatlar ve Sivil Toplum Kuruluşları Arasındaki İşbirliği Üzerinde İzleme-Gözlemleme ve Mülakat... 40 6.3.5. Önceki Aktivitelerin Sonuçlarının Derlenmesi Projenin Değerlendirilmesi, Gelecekteki Önlem ve Hareket Planın Detaylandırılması... 40 6.3.6. Son Konferans... 41 6.3.7. Workshop Demokratik Toplumda Polislik- Kurumsal ve Önemli Yönler... 41 iii

6.3.8. İspanya ya Çalışma Ziyareti... 42 6.3.9. İfade Alma Metotları ve İfade Alma Odalarına İlişkin Standartların ve Ana hatların Tanımlanması... 42 6.3.10. İfade Alma Odalarının Değerlendirilmesi... 42 6.3.11. Eğitim İhtiyaçlarının Tanımlanması... 43 6.3.12. Avusturya ve Almanya ya Değişim Ziyaretleri: Eğitim Modelleri... 43 6.3.13. Eğitim Müfredatının Detaylandırılması Workshop ı... 44 6.3.14. Eğitimcilerin Eğitim Seviyeleri... 44 6.3.15. Pilot Eğitim Seminerleri... 44 6.3.16. Birleşik Çalışma Gurubunun Kurulması ve İhtiyaçların Tanımlanması... 45 6.3.17. Üye Ülkeler İçinde İşbirliği Modellerinin Karşılaştırmalı Analizi Konulu Workshop... 45 6.3.18. İtalya ya Çalışma Ziyareti: Kanun Uygulama Otoriteleri Arasında İşbirliği... 45 6.3.19. İşbirliğinin Geliştirilmesinin Değerlendirilmesi... 46 6.3.20. Bölgesel Bilgilendirme Seminerleri... 46 7. PROJENİN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ... 47 8. TÜRK CEZA YARGILAMASINDA CEZA YARGILAMASI ÖNLEMLERİ, YARGIÇ GÜVENCESİ, GECİKMEZLİK VE GÖRÜNÜŞTE HAKLILIK... 54 8.1. Ceza yargılaması önlemleri... 54 8.2. Yargıç güvencesi... 55 8.3. Gecikemezlik ve görünüşte haklılık... 55 9. EŞLEŞTİRME PROJESİ SIRASINDA VE SONRASINDA YAPILAN YASAL DEĞİŞİKLİKLER... 56 9.1. 01.06.2005 Tarihli Yeni Yakalama-Gözaltı-İfade Alma Yönetmeliği ve Getirdiği AB Standartları... 56 9.2. Yakalanan Kişiye Hakları Bildirilmesi... 57 9.3. Sağlık Kontrolü... 58 9.4. Güvenlik Araması... 59 9.5. Gözaltı... 59 9.6. Salıverme... 59 9.7. Çocuklarla İlgili Hükümler... 60 9.8. Avukatla Görüşme... 60 9.9. İfade Alma... 61 9.10. Nezarethaneler (Gözaltı odaları)... 61 9.11. 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu... 62 9.12. Yeni Terörle Mücadele Kanununun İrdelenmesi... 62 9.13. 02.06.2007 Tarihli Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu ve İfade Alma-Gözaltı Yönetmeliği... 65 9.14. Polise Verilen Yetkiler İşkenceyi ve Ölümleri Arttırıyor... 75 SONUÇ... 77 EKLER... 81 1. Polis vazife ve salâhiyet kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun... 82 2. Terörle mücadele kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun tasarısı... 87 KAYNAKÇA... 98 iv

AVRUPA BİRLİĞİNDE KURUMSALLAŞMA VE UYUMLAŞTIRMA ARACI OLARAK EŞLEŞTİRME PROJELERİ (Twinning Projects) TÜRKİYE ÖRNEĞİ: İFADE ALMA TEKNİKLERİNİN VE ODALARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ GİRİŞ Bu çalışmamda Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde kurumsallaşmak ve Topluluk müktesebatının uygulanmasını desteklemek için temel bir tam üyelik öncesi yardım aracı olarak Eşleştirme Projelerinin (Twinning Projects; twinning kelime olarak ikizleştirme manasına gelir) niteliği, yapısı ve etkileri irdelenecektir. Örnek olarak, Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü, Avusturya Ludwig Boltzmann İnsan Hakları Enstitüsü ve Alman Uluslararası Hukuk İşbirliği Vakfı tarafından yürütülen ve Türkiye de halen uygulanmakta olan çok sayıda Eşleştirme Projelerinden birisi olan Türkiye de Polisin İfade Alma Tekniklerini ve İfade Alma Odalarının Geliştirilmesi Eşleştirme Projesi nin amaçları, yapısı, nasıl uygulandığı, kısa ve uzun vadede etkileri ele alınacaktır. Çalışmamın amacı Eşleştirme Projelerinin kaynağı, yapısı, özelliklerini, kısa ve uzun vadede etkilerini irdelemektir. Bu çerçevede örnek olarak Türkiye de yürütülen ve Türk ulusal polisinin ifade alma teknikleri ve ifade alma odalarındaki şeffaflığı ve anlaşılırlığı güven altına almak amacıyla, insan haklarına, hukuk devletine ve Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesince geliştirilen standartlara uygun Standartlar ve Tüzükler geliştirilip uygulamaya geçirmeyi amaçlayan bu Eşleştirme Projesini özel olarak ele alıp bu projenin AB ne tam üyelik için aday olan ülkemizde nasıl uygulandığını açıklayacağım. Türkiye, son yıllarda hukuk mevzuatını hızla değiştirmektedir. Her yeni kanun, adaleti sağlamak ile hak ve özgürlükleri genişletmenin aracı olmalıdır. Bu değişim genel olarak olumlu olmakla birlikte özellikle yeni Türk Ceza Kanunu, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ve Basın Kanunu, Yeni Terörle Mücadele Yasası ve son olarak da 02 06 2007 tarihli Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu ve İfade Alma-Gözaltı Yönetmeliğin de yer alan bazı maddelerin hak ve özgürlükler bakımından olumsuz sonuçlar doğurabileceği tartışılmaktadır. Çalışmamda Avrupa Birliği hakkında kısaca bilgiler verildikten sonra, AB Eşleştirme Projelerinin tanımı, kapsamı ve niteliği ele alınıp Avrupa Birliğine tam üyelik ve uyumlaştırma sürecinde ne kadar etkili ve faydalı olduğu incelenecektir. Bu bağlamda Türkiye de uygulanan örneklerden biri olan tez konum Eşleştirme Projesini özel olarak ele alıp bu projenin AB ne tam üyelik için aday olan ülkemizde nasıl uygulandığını, hukuk devleti ve demokratikleşme sürecine nasıl bir katkı sağlayabileceğini açıklayacağım. Bu 1

arada 01 06 2005 tarihli Yeni Yakalama-Gözaltı-İfade Alma Yönetmeliği ve Getirdiği AB Standartları, Yeni Terörle Mücadele Yasası ve son olarak da 02 06 2007 tarihli Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu ve İfade Alma-Gözaltı Yönetmeliği ele alınıp araştırma konum olan Eşleştirme Projesi ışığında değerlendireceğim. Bu üç nokta araştırmamın temel problemleri olarak ele alınacaktır Çok yeni bir alan olmasından dolayı Twinning (Eşleştirme) Projelerinin Türkiyedeki uzun süreçteki etki ve katkıları irdelenmeyecektir. Bu alanın yeniliğinden dolayı Eşleştirme Projelerinin uzun süreli etkilerini Türkiye de henüz bilimsel olarak değerlendirilmeye değer yeterince bilimsel veri ve sonuç oluşmamıştır. Bu faktör de çalışmamı yaparken beni sınrlayan etkenlerden birisini teşkil etmiştir. Aynı zamanda araştırma konum olan projede ücretli olarak çalışmamdan dolayı kanımca böyle bir araştırma için en uygun veri toplama yöntemleri yukarda bahsettiğim yöntemlerdir ve ayrıca benim açımdan kolayca ulaşılabilir analiz edilebilir ve bilimsel nitelikteki verilerdir. Fakat alanın yeni olmasından dolayı yeterince yazılı kaynağın olmayışı araştırmamı sınırlamış ve beni zorlayan faktörlerden birisi olarak karşıma çıkmıştır. Bu çalışmanın hazırlanmasında yayınlanmış ve yayınlanmamış veri ve kaynaklardan yararlanılacaktır. Bu arada tez konum Eşleştirme Projesi çerçevesinde AB ve Türk uzmanları tarafından hazırlanan çeşitli raporlar, tavsiyeler ve burada belirtilen verileri kullanma, AB üzerine yazılmış eserlerin literatür araştırılması, makale, gazete haber, yorum, proje görevlileri ile direk mülakat ve internette çeşitli web sitelerden yararlanılacaktır. 2

Birinci Bölüm 1. AVRUPA BİRLİĞİNİN KURULUŞU VE GENİŞLEME SÜRECİ Avrupa Birliği, sürekli bir evrim sürecinde olan canlı bir organizmadır. 1950 de altı kurucu üye ile yola çıkan, 1995 te üye sayısı 15 e ulaşan Birlik, yeni bin yılın başında üye sayısını neredeyse iki katına çıkarttı. Son genişleme dalgası ile beraber AB yurttaşları, Baltık tan Karadeniz e, Lefkoşa dan Narvik e kadar uzanan bir alanda yaşayabilecek, dolaşabilecek ve çalışabileceklerdir. İşletmeler, dünyanın en büyük sınırsız pazarında standart prosedürler temelinde faaliyet gösterebileceklerdir. Bugün okul çağındaki çocuklar yetişkin olduklarında, yirmiden çok dil, benzersiz bir kültürler karışımı ve 500 milyondan çok insanı kucaklayan bir dayanışma duygusu ile otuz veya daha fazla ülkeden oluşan bir Avrupa Birliği içinde yaşayabilirler. Avrupa Birliği nin kuruluşu, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu nun (AKÇT) kurulmasına ilişkin Paris Anlaşması (1951) ile Avrupa Ekonomik Topluluğu nun (AET) ve EURATOM un kurulmasına ilişkin Roma Anlaşması nın (1957) imzalanarak altı kurucu üyenin biraraya gelmesiyle gerçekleşti. 1 Kurucu altı ülke olan Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda dan sonra 27 üyeye çıkan AB, şimdiye kadar altı ayrı genişleme yaşadı (1973, 1981, 1986 1995, 2004 ve son olarak Ocak 1 2007 yıllarında). İlk genişleme dalgası İngiltere, İrlanda ve Danimarka nın katılımıyla 1973 yılında gerçekleşti. Daha sonra, 1981 de Yunanistan, 1986 yılında İspanya ve Portekiz, 1995 te ise Avusturya, İsveç ve Finlandiya AB'ye üye oldular. Mayıs 2004 te kuzeyde Estonya'dan başlayıp Güney Kıbrısı içine alan ve en son 1 Ocak 2007 de Bulgaristan ve Romanya yı da üyeliğine toplam üye ülke sayısını 27 e çıkaran son iki genişleme halkası AB genişleme sürecinde kesinlikle en iddialı olandı. Genişleme, 21. yüzyıla başlarken Avrupa Birliği için en önemli fırsatlardan biri olarak değerlendirilirken Avrupa Birliğinin her genişlemesi, aynı zamanda bir takım sorunları da ortaya çıkartmıştır. Özellikle ortak politikalar ve karar alma süreci konularında zaman zaman çok ciddi sorunlar olmuştur. Bu nedenle, Roma Antlaşması da dahil olmak üzere bazı hukuki belgelerin ve ortak politikaların genişleyen Topluluğun ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenmesi sorunu gündeme gelmiştir. 2 Avrupa Birliği, esasen, bir tür değer paylaşım sistemidir ve bu özelliğinden dolayı katılımı öngördüğü kadar, ilgili alanlardan egemenlik paylaşımını da gerektirmektedir. 1 Yusuf, Karakaş, Avrupa Birliği nde Siyasal Entegrasyon, Ankara, Siyasal Kitabevi, birinci baskı, 2002, s. 50. 2 Cihan Dura, Hayriye Hayriye, Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ve Türkiye, Ankara, Nobel Yayın, ikinci baskı, 2003, s. 205. 3

Avrupa Birliğini siyasal, toplumsal, kültürel ve ekonomik boyutlu bir entegrasyon süreci olarak görmek gerekiyor. 3 AB nin başarısı ve üzerine kurulmuş olduğu değerler, çok çeşitli ekonomik ve politik koşulları olan ülkelerden, birbirini izleyen dalgalar halinde yeni üyeler çekmiştir. Bu ülkelerin AB ile bütünleşmesi, hem var olan üye devletler için, hem de yeni üye devletler için, her defasında AB nin niteliğini derinleştirmiştir. AB ise tarihi görevini, kıtanın bütünleşmesini barışçıl yollarla daha da ileriye götürmek, yeni üyelerle birlikte istikrar ve refah bölgesinin sınırlarını genişletmek şeklinde ifade ediyor. Bu çerçevede Avrupa Konseyi, Haziran 1993'teki Kopenhag Zirvesi'nde, arzu eden Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinin Birlik üyesi olabileceklerini açıkladı. Konsey, Aralık 1997'de Lüksemburg'da, genişlemeyi mümkün kılacak süreci başlattı. Katılım müzakerelerini yürütmekte olan Bulgaristan ve Romanya'nın Ocak 1 2007 de AB üyesi olurken, Türkiye ve Hırvatistan halen aday ülke konumunda bulunuyorlar. Avrupa Birliği Antlaşması nın 49. maddesine göre, hürriyet, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü ilkelerini gözeten herhangi bir Avrupa devleti, Birlik üyesi olmak için başvurabilir. 4 Birbirini izleyen her genişleme, Avrupa yurttaşlarına faydalar getirmiş, Avrupalı işletmeler için yeni fırsatlar sağlamış, tüketicilerin ve çevrenin korunmasından politik haklar ve kamu hizmetlerine kadar uzanan alanlarda, Avrupa normlarının daha geniş ölçekte kabul edilmesine yol açmıştır. Organik büyüme, bir bütün olarak Avrupa yı zenginleştirmiştir. 2. AVRUPA BİRLİĞİ PROJELERİ, MALİ VE TEKNİK YARDIMLARI Avrupa Birliğinin Türkiye ye sağladığı mali yardımlara ilişkin olarak toplumun çeşitli kesimlerinde bu mali yardımların, daha doğrusu hibelerin, miktarlarına, kullanılış prosedürlerine ve uygulanışlarına yönelik önemli bir bilgi ihtiyacı olduğu gözlenmektedir. Hatta yaygın bir kanı, bu hibelerin Türkiye tarafından kullanılamadığından Avrupa Birliği bütçesine geri döndüğü şeklindedir. Ayrıca bazen, Topluluk Programları veya Avrupa Yatırım Bankası kredileri gibi imkanların mali yardımlarla karıştırıldığı görüldüğünden, bu hususu da öncelikle aydınlığa kavuşturmak uygun olacaktır: AB Mali Yardımları Avrupa Komisyonu tarafından, diğer aday ülkeler için olduğu gibi, her yıl Türkiye ye de tahsis edilen hibe nitelikli yardımlardır. 3 İbrahim S, Canbolat, Avrupa Birliği ve Türkiye; İdris Bal (der), 21.Yüzyılda Türk Dış Politikası, Ankara, AGAM, 2006, s. 214. 4 Kamuran, Reçber, Avrupa Birliği Mevzuatı; Bursa, Ezgi Kitapevi, 2003, s.41. 4

Öte yandan, sözkonusu yardımlar doğrudan nakdi bir yardım niteliğinde olmayıp, Avrupa Komisyonu ve Türkiye nin birlikte seçtikleri proje ve programlara mali destek sağlamak için kullanılmaktadır. AB tarafından sağlanan hibe nitelikli mali yardımların hangi projelerin finansmanında kullanılabileceğine karar verilmesi, programlama adı verilen ve Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda hemen hemen tüm kamu kurum ve kuruluşlarımızın katıldığı önemli, uzun ve yoğun çaba gerektiren bir süreçtir. Hatta bu sürecin bir çeşit müzakere niteliği taşıdığını düşünmek de mümkündür. Proje seçimindeki en önemli kriter mali yardımların AB üyeliğine yönelik uyum esasları doğrultusunda kullanılabilecek olmasıdır. Bu nedenle programlama süreci, Katılım Ortaklığı Belgesi, İlerleme Raporu, Ulusal Program ve Ön Ulusal Kalkınma Planında ifade edilen öncelik alanları çerçevesine giren proje fikirlerinin tesbit edilmesi ve bunların belirli bir formatta geliştirilmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Halihazırda, 1996 2001 Meda Çerçeve Anlaşması ve 2002, 2003, 2004,2005 katılım öncesi mali yardım programları kapsamında, AB uyum sürecinde öncelikle ele alınması gereken çeşitli sektörlerde olmak üzere 152 adet proje yürütülmektedir ya da uygulama aşamasının başlaması beklenmektedir. Sözkonusu projelerin toplam bütçe büyüklüğü 1.5 milyar Euro nun üzerindedir. 5 5 AB Genel Sekreterliği, http://www.abgs.gov.tr/, 2007. 5

İkinci Bölüm 3. EŞLEŞTİRME PROJELERİNİN (TWINNING PROJECTS) TARİHSEL GELİŞİMİ 3.1. AB-TÜRKİYE MALİ İŞBİRLİĞİ 3.1.a. Adaylık Öncesindeki Destekler Ankara Anlaşması ve Mali Protokoller: 1964-1995 Türkiye ve AB arasında zaman zaman yaşanan siyasi dalgalanmalardan bağımsız olarak Avrupa Birliği Türkiye'ye ya AB bütçesi ya da Birliğin uzun vadeli finansman sağlayan kuruluşu olan Avrupa Yatırım Bankası'nın (AYB) kredileri vasıtasıyla mali destek sağlamıştır ve sağlamaya devam etmektedir. Avrupa Birliği ile Türkiye arasındaki mali işbirliği, 1963 yılında tarafların üzerinde anlaşmaya vardığı bir ortaklık rejimini içeren Ankara Anlaşması'nın sonuçlandırılmasına kadar uzanmaktadır. Türkiye'nin sosyal ve ekonomik gelişmesini teşvik etmek amacıyla 1964'ten 1981'e kadar üç ayrı Mali Protokol imzalanmıştır. Türkiye bu dönemde toplam olarak 752 milyon euro değerindeki mali yardımdan yararlanmıştır. Bunun 115 milyon eurosu AYB kredilerinden, 637 milyon eurosu düşük faizli Topluluk kredilerinden oluşmaktadır. 3.1.b. Adaylık Sonrasındaki (Katılım Öncesi) Destekler 1999 yılında AB - Türkiye ilişkilerindeki en önemli olay, Türkiye'nin Aralık 1999'da Helsinki'de gerçekleştirilen AB Zirvesi'nde resmen 'aday ülke' olarak kabul edilmesi oldu. Diğer aday ülkelere uygulanan kriterler, bu tarihten itibaren Türkiye için de geçerli hale geldi. Bu çerçevede Türkiye'nin adaylık sürecinde reformların desteklenmesi için bir katılım öncesi stratejiden yararlanmasına karar verildi. Söz konusu katılım öncesi stratejisi 2001 yılında hazırlandı. 1999 yılında gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'nin adaylığının onaylanmasının ardından, Türkiye'ye dönük mali yardımlar, katılım öncesi çerçeveye alındı. Buna göre, Türkiye'ye adaylık sürecindeki yasal ve kurumsal düzenlemeleri yapabilmesi için yıllık 177 milyon Euro verilmesi öngörüldü. Türkiye'ye yapılacak mali yardımla ilgili olarak 2001 yılı sonunda bir çerçeve yönetmelik kabul etti. Buna göre, Türkiye'ye yapılacak mali yardımlar her yıl tek bir bütçe kalemi altında toplandı. AB nin çeşitli bütçe kalemlerinden Türkiye ye gelen ve 2001 yılının sonundan bu yana, aynen Birliğe aday diğer ülkeler için olduğu gibi tek bir bütçe kaleminde toplanan bu 6

yardım bütçesine Katılım Öncesi Yardım deniyor ve AB ile Türkiye arasındaki mali ve teknik işbirliği, büyük ölçüde bu yardım kanalına dayanıyor. Mali yardım, tamamıyla, katılım stratejisini desteklemeye yönelik. Avrupa Komisyonu, diğer adaylar için yaptığı gibi, Türkiye için de Katılım Ortaklığı Belgeleri hazırlıyor. Bu belgeler, tüm üye ülkelerin onayıyla kabul ediliyor. Türkiye için ilki 2001 yılında hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgesi nin ikincisi, 2003 yılının Mart ayında yayımlandı. Bu belgeler: Aday ülkelerin ilerleme sağlaması gereken alanlarla ilgili önceliklerin bir değerlendirmesini sunuyor; Söz konusu katılım hazırlıklarının, hangi mali yardım programlarıyla destekleneceğini belirtiyor; Her aday ülke için tüm AB yardımlarının tek bir çerçevede toplanmasını sağlıyor; Aday ülkelerin, özellikle demokrasi, makroekonomik istikrar, endüstriyel yapılanma, nükleer güvenlik ve AB müktesebatının benimsenmesi ile ilgili kesin kararlılıklarını ortaya koyan bölümler içeriyor. Aday ülke tarafından hazırlanan Müktesebatın Benimsenmesine İlişkin Ulusal Program da, Katılım Ortaklığı Belgesi ni tamamlayıcı bir nitelik taşıyor. Katılım Ortaklığı Belgeleri, Ulusal Programlar ve İlerleme Raporları, katılım müzakerelerinin sonuçlarıyla birlikte her aday ülkede desteklenmesi gereken önceliklerin ortaya çıkmasına yol açıyor. 3.1.c. Program ve Projelerin Yönetimi AB ne aday ya da katılmakta olan ülkelerdeki yardım programları, Merkezi Olmayan Yönetim Sistemi ne göre yönetilmektedir. Merkezi Olmayan Yönetim Sistemi, proje yönetiminin (sözgelimi ihale, sözleşme ve ödemelerle ilgili işlemlerin), Avrupa Komisyonu denetiminde, ilgili ülkelerdeki yetkililere devredilmesini öngörüyor. 2001 yılında, Türkiye de de Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi nin kurulması kararından sonra, gerekli yapıların (Ulusal Yardım Koordinatörü, Merkezi Finansman ve Sözleşme (İhale) Birimi, Ulusal Fon) oluşturulmasıyla bu sisteme geçildi. Avrupa Komisyonu, sözleşme yapma yetkisini, 2003 ün Ekim ayında Türkiye hükümetine devretti ve bu sistem şu anda işler durumda. 3.1.d. AB Mali Yardımları Türkiye de Daha Çok Hangi Alanlarda Kullanılıyor? AB mali yardımları, müktesebatın uygulanması amacıyla AB tarafından hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgesi dikkate alınarak, Türkiye tarafından hazırlanan Ulusal Program daki önceliklere göre planlanıyor. Siyasi ve ekonomik kriterlerle, üyelikten kaynaklanan yükümlülükleri üstlenebilme yeteneği olarak ifade edilen Kopenhag kriterlerini detaylı olarak 7

kapsayan Ulusal Program, ekonomiden, sağlık ve tarıma kadar çok geniş bir alanı kapsıyor. Bu çerçevede, AB mali yardımları, topluluğun tüm kesimlerini ilgilendiriyor. Buna göre mali yardım programı, Katılım Ortaklığı Belgesi nde ifade edilen öncelikler çerçevesinde, Türkiye nin AB üyeliğine yönelik çabalarına destek veriyor. Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program belli dönemlerde gözden geçiriliyor. Avrupa Komisyonu, Türkiye için gözden geçirilmiş Katılım Ortaklığı Belgesi ni 2003 yılının Mart ayında yayımladı. 2003 yılında, Türkiye de Ulusal Programı yeniledi. Şu anda, katılım öncesi yardım programı, kurumsal yapılanma ve yatırıma destek olarak iki temel alanda yoğunlaşıyor: Kurumsal Yapılanma, Türkiye nin müktesebatı uygulanmasına yönelik faaliyetlerine destek veriyor; aynı zamanda, ekonomik ve sosyal uyum gibi alanlarda AB politikalarına uyumlu hale gelmesini destekliyor. Bu alandaki mali destek, merkezi, bölgesel ve yerel düzeyde kamu kurumlarının kullanımına açıktır. Kurumsal yapılanma desteği genel olarak üye ülkelerde Eşleştirme Projeleri aracılığıyla uygulanıyor. Sendikalar, ticaret odaları, vb. katılıma hazırlık ve müktesebatın uygulanmasında önemli rol oynayan kurumlara da bu çerçevede destek veriliyor. Demokratik uygulamaların daha fazla geliştirilmesi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, kadın-erkek eşitliği ve azınlıkların korunmasına katkıda bulunmak için Sivil Toplum Kuruluşları nın faaliyetleri de destekleniyor. 6 Yatırımlar başlığı altında iki alanda destek veriliyor. Bunlardan ilki, müktesebata uyum çerçevesinde, düzenleyici altyapının kurulması ve güçlendirilmesi için yapılan yatırımlar. Düzenleyici altyapıya yönelik yatırım, ancak kesin bir hükümet stratejisinin varlığı sözkonusu ise yapılıyor. İkinci kısım ise, ekonomik ve sosyal uyuma yönelik yatırımlara ayrılıyor. Burada, Türkiye deki bölgeler arasındaki eşitsizlikler ve Türkiye nin ulusal geliri ile AB ortalaması arasındaki farklılığın önemi de dikkate alınıyor. Ayrıca AB üyesi ve aday ülkelerle sınır ötesi işbirliğine destek veriliyor. İzleyen yıllarda, AB programları aracılığıyla, bu alanlar desteklenmeye devam etti. 2003 yılında, toplam değeri 144 milyon Euro'yu bulan çok sayıda projeye destek verildi. 2004 yılındaki projeler için toplamı 250 milyon Euro'yu aşan fon ayrıldı. Mart 2003 te yayımlanan gözden geçirilmiş Katılım Ortaklığı Belgesi nin 2005-2006 yılları arasında Türkiye için öngördüğü bütçeler ise şöyle: 2005 300 milyon Euro 6 AB Eşleştirme Projesi, Türk Ulusal Polisinin İfade Alma Tekniklerinin ve İfade Alma Odalarının İyileştirilmesi Projesi nin Kontratı, 2004 2006: Ludwig Boltzman İnsan Hakları Enstitüsü, Viyana, Avusturya; Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü, Ankara. 8

2006 500 milyon Euro Önümüzdeki yıllarda, katılım öncesi yardım bütçesiyle, Türkiye'nin Kopenhag kriterlerine uyum çabası desteklenmeye devam edecek. Siyasi kriterler, Türk yasalarının AB müktesabatına uyumuyla ilgili yatırımlar ve kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi öncelikli alanlar olacak. Türkiye'nin ekonomik kriterleri yerine getirme çabasına da destek verilecek. Ayrılan fonlarla, Türkiye ve komşuları arasındaki sınır ötesi işbirliği girişimleri teşvik edilecek. Avrupa Komisyonunun diğer aday ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de bağımsız değerlendirme sürecine tabi tuttuğu, AB mali yardımlarının kullanımına ilişkin olarak Türkiye nin son üç yıldır yapılan değerlendirmelerde yeterli bulunduğu hususu da, Türkiye nin AB mali yardımlarından yararlanma kapasitesinin son yıllarda çok arttığını gösteren önemli bir gelişmedir. Proje sahibi kurumlarımızın kendi projelerinin izlenmesine yönelik olarak yılda iki kez hazırladıkları izleme raporları dğerlendirme sürecine katkıda bulunmaktadır. Değerlendirme süreci ise; ilgi (relevance), etki (impact), verimlilik (efficiency), proje sonuçlarının etkili olması (effectiveness) ve sürdürülebilirlik (sustainability) olarak tanımlanan beş gösterge aracılığı ile projelere ve projelerin içinde bulundukları sektörlere başarı notlarının verildiği bir süreçtir. 7 4. EŞLEŞTİRME MEKANİZMASI (TWINNING) Araştırmamın bu aşamasında tezimin ve araştırmamın esas konusunu teşkil eden Eşleştirme Projelerinin (mekanizmasının) yapısını, işleyişini, Eşleştirme Projelerinin Avrupa Birliği ne adaylık sürecindeki yeri ve aday ülke olarak Türkiye açısından önemi, AB ye Aday Ülkelerde Uygulanan Eşleştirme Proje Örnekleri ve en son olarak da Türkiye örneği olan Türk Ulusal Polisinin İfade Alma Tekniklerinin ve İfade Alma Odalarının İyileştirilmesi Projesi ele alınarak elde edilen kaynaklar çerçevesinde incelenip tartışılacaktır. Avrupa Birliği, entegrasyon sürecinin yalnızca mevzuat uyumunu içermediği, gerekli kurumsal yapılanmanın sağlanması, insan kaynakları ve işletme becerilerinin geliştirilmesiyle sözkonusu mevzuatın etkin olarak uygulanmasının sağlanmasını da içerdiğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda kamu görevlileri ve personeli ile özel sektörde faaliyet gösteren benzer aktörlerin eğitimden geçirilmesi gerekmekte ve Phare kaynaklarının %30 u, özellikle eşleştirme mekanizması (Twinning) yoluyla, bu ihtiyaçların giderilmesi yönünde kullanılmaktadır. 7 AB Genel Sekreterliği, http://www.abgs.gov.tr/, 2007 9

Eşleştirme mekanizması aday ülkelerde Topluluk müktesebatının üye ülkelerle aynı standartlarda uygulanmasını sağlamaya yönelik olarak Kurum İnşasının temel unsuru olmuştur. Eşleştirme mekanizması aday ülkelerdeki kamu yönetimlerinin ve yarı kamusal örgütlerin üye ülkelerdeki muadilleriyle birlikte çalışarak, Topluluk müktesebatının belirli bir kısmının uyarlanması, çıkarılması ve yürütülmesine ilişkin proje geliştirilmesine imkan tanır. Ancak bu mekanizma kısa vadeli problem çözümüne yönelik olmayıp, aday ülkelerde, uzun vadede teknik ve idari know-how aktarımı yoluyla, değişimi sağlamayı amaçlamaktadır. Her eşleştirme projesinin aday ülkenin ilgili bakanlığında full-time çalışmak üzere projenin tamamlanmasına kadar en az 12 ay süreyle görevlendirilecek ve üye devletlerden birinde bakanlıklar, yerel organlar, kamu kurumları ve meslek kuruluşlarında deneyimli en az bir Katılım Öncesi Danışmanı-Pre-accession Advisor ( veya sonradan adı değiştirlerek Yerleşik Eşleştirme Danışmanı-Resident Twinning Advisor) bulunmaktadır. Uygulamada her projeye, başından sonuna kadar dâhil olacak bir uzmanın yanında, diğer üye ülkelerden gelen bir veya daha fazla tamamlayıcı göreve sahip kısa dönemde görevlendirilen uzmanların da katılmasıyla, aday ülkelere sunulacak ulusal uygulama örneklerinin olabildiğince çeşitlilik arz etmesi sağlanmaktadır. 8 Eşleştirme mekanizmasının gerekli uzmanlığın seferber edilmesinde yetersiz kalması durumunda, Topluluğun Teknik Yardım Bilgi Değişim Bürosu-TAIEX aracılığıyla müktesebata ilişkin teknik tavsiyelerde bulunulması veya merkezi yerel düzeyde kamu idarelerinin eğitimine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmesi mümkündür. TAIEX (The Technical Assistance Information Exchange Office) 1995 yılında, MDAÜ nin Birlik İç Pazarı na Entegrasyona Hazırlanmalarına ilişkin Beyaz Kitap başlıklı belgeyi yayımlayarak çalışmalarına başlamıştır. Çalışmalarını Aday MDAÜ deki AB müktesebatına uyum çalışmaları oluşturmaktadır. 1997 yılında sözkonusu ülkeler için yeni bir teknik work-shop programı hazırlanmıştır. Sözkonusu kuruluşun çalışmaları aşağıda özetlenmektedir: Aday ülkelerin pre-accession strategy çerçevesinde başlattıkları ve/veya başlatacakları mevzuat uyum çalışmalarına her yönüyle destek verilmektedir. Çalışmalar, gelen başvuru ve talepler çerçevesinde yönlendirilmektedir. Bünyesinde 60 civarında personel çalıştırmakta, bununla beraber, gelen talepler doğrultusunda Komisyon un ilgili servislerindeki uzmanlardan destek alınmaktadır. 8 AB Eşleştirme Projesi Kontratı, 2004-2006 10

Maddi destek sağlamaktan ziyade, teknik ve mevzuat uyum çalışmaları kapsamında teknik yardım sağlanmakta ve bir anlamda ilgili ülke uzman-bürokratlarının katılma öncesindeki eğitimi sağlanmaktadır. Üye ülkelerin çözümleyemedikleri uyum sorunları için optimum çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. Uyum çalışmaları kapsamında gerek AB uzmanları gerek aday ülke uzmanları tercüme-terminolojik çalışma gibi konularda eğitime tabi tutulmaktadır. Aday ülkelerde, çalışma grupları, workshop lar, seminer ve konferanslar ile faaliyetler yaygınlaştırılmaktadır ( Örnek: Baltık ülkelerinde düzenlenen "denizyolu taşımacılığında güvenlik" konulu seminer). Faaliyetlerinde PHARE ve kısıtlı da olsa AB bütçesi kaynaklarından yararlanmaktadır. Eşleştirme aday ülkelerin AB yapısal fonlarına dahil edilmesine ilişkin projeleri de kapsamakta ve esasen 1998-1999 dönemine ait Phare Programı planlarında eşleştirme bakımından tarım, çevre, maliye ile adalet ve içişleri alanlarına öncelik verilmektedir. Bununla birlikte, ülke bazında ihtiyaca bağlı olarak diğer bazı alanların da projelendirilmesi mümkün olup, eşleştirme mekanizmasının ileride tedricen Topluluk müktesebatının tamamını kapsayacak şekilde genişletilmesi öngörülmektedir. Diğer taraftan, eşleştirme mekanizması üye ülkeler ile aday ülkelerde kurulan Kurum İnşası İçin Ulusal Temas Noktaları (National Contact Points-NCPs) ağı ile desteklenmektedir. Aday ülkelerde bulunan NCPs, Komisyon a ülkelerinde hasıl olan eşleştirme ihtiyaçları ve ülkeleri tarafından eşleştirme çalışmaları kapsamında yürütülen çalışmalara ilişkin bilgi vermek ve ihtiyaçların karşılanmasında gerekli olacak kaynaklara yönelik tesbitlerde bulunmakla yükümlüyken, üye ülkelerdeki NCPs aday ülkelerde doğan eşleştirme projesi taleplerini koordine etme görevini üstlenmektedir. 9 4.1. EŞLEŞTİRME PROJELERİNİN AVRUPA BİRLİĞİNE ADAYLIK SÜRECİNDEKİ YERİ VE ADAY ÜLKE OLARAK TÜRKİYE AÇISINDAN ÖNEMİ Aday ülkelerin karşı karşıya olduğu en önemli sorunlardan biri, müktesebatı uygulamak için gereken idari ve adli kapasitelerini güçlendirme ihtiyacıdır. 1998 den bu yana, Avrupa Komisyonu kurumlar ve idareler arası Eşleştirme (Twinning) mekanizması yoluyla bu ülkelere bu süreçte yardımcı olmak için önemli ölçüde insan kaynakları ve mali kaynak seferber etmeye başlamıştır. 9 http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp, 2007. 11

1998 yılının Mayıs ayında başlatılan eşleştirme (twinning), AB müktesebatının özel bir bölümünün uyarlanması, yürürlüğe konması ve uygulanmasına yönelik olarak aday ülkedeki idari ve yarı kurumsal örgütlerle üye ülkelerdeki muadillerini biraraya getirmektedir. Eşleştirme süresince AB den ve aday ülkelerden konunun uzmanları belirli bir süre için biraraya gelerek iki tarafın konuyla ilgili mevzuatını karşılaştırır ve uyum sağlanması gereken alanları belirlerler. Eşleştirme süresince AB den uzmanlar aday ülkenin ilgili kamu kuruluşunda belli bir süre çalışır ve mevzuat uyumunun yapılmasında o ülke uzmanlarına yardımcı olur. Eşleştirme daha çok Katılım Ortaklığı Belgesi nde belirtilen önceliklerin yerine getirilmesini amaçlar. Eşleştirme Projeleri kurumsallaşmak için temel bir tam üyelik öncesi yardım aracı olarak hayata geçirilmiştir. Eşleştirme Projeleri, Aday Ülkelere Üye Devletlerle aynı standartlarda Avrupa Birliği Müktesebatını uygulamak üzere gerekli olan yapılar, insan kaynakları ve yönetim yetenekleriyle birlikte modern ve verimli yönetimler geliştirmelerinde yardımcı olmayı hedeflemektedir. Eşleştirme Projeleri yeni Üye Ülkeler ya da Aday Ülkelerdeki yönetimler ve yarı resmi organizasyonların Üye Devletlerindeki eş muhatablarıyla çalışmaları için bir çerçeve sağlamaktadır. Bu eş muhatablar ortaklaşa Avrupa Birliği Müktesebatının belirli bir kısmının uyarlanmasını, yürürlüğe sokulmasını ve uygulanmasını hedefleyen bir proje geliştirir ve uygulanmasını sağlarlar. Bir Eşleştirme Projesinin ana özelliği bunların genel işbirliğini artırmak değil, belirli ve garanti edilmiş sonuçlar ortaya koymak üzere yola çıkmasıdır. Taraflar, üyelik ortaklık sözleşmesinde ortaya konduğu şekilde Avrupa Birliği Müktesebatının öncelikli alanlarına ilişkin amaçları karşılamak üzere önceden ayrıntılı bir iş programı konusunda anlaşırlar. Eşleştirme Projeleri uzun vadeli değişiklikler elde etmek üzere AB Müktesebatının uygulamasında pratik bilgisi olan AB uzmanlarının Aday Ülkelere uzun süreli tahsis edilmesini içermektedir. Her bir Eşleştirme Projesi, projeyi uygulamak üzere yeni Üye Devlet ya da Aday Ülkede proje konusu bakanlıkta en az 12 ay tam gün çalışmak üzere, bir Üye Devletteki Devlet yönetiminden veya diğer onaylı bir kurumdan tayin edilen en azından bir Kalıcı Eşleştirme Proje Danışmanı ve projenin genel gidişatından sorumlu Kıdemli Proje Liderine sahiptir. Bunlara ise reform sürecini hedeflenen sonuçlara doğru götürmek üzere dikkatlice planlanmış ve zamanlanmış eğitim faaliyetleri, bilinçlendirme ziyaretleri, diğer uzmanlar, vs. destek verir. 10 10 AB Eşleştirme Projesi Kontratı, 2004-2006 12

1998-2002 yılları arasında, tarım, çevre, kamu maliyesi, adalet, içişleri ve yapısal fonların yönetimine hazırlık konularındaki projeler başta olmak üzere toplam 683 adet eşleştirme projesi, AB tarafından sağlanan fonlarla desteklendi. Başlangıçta eşleştirme, Merkez ve Doğu Avrupa ülkeleriyle sınırlıydı. Ancak 2001 yılında Kıbrıs ve Malta da bu programa katılmaya başladı. Türkiye de eşleştirme ( twinning ) ilk olarak 10 proje ile 2002 ulusal programında yer aldı ve toplam olarak eşleştirme kapsamında 2002 yılında 12 projeye destek verildi. 2003 programında da, 18 projenin sonuçlarına katkıda bulundu. 2004 yılında ise 22 proje onaylandı. Bu projeler adalet ve içişlerinden mali sektöre kadar çok geniş bir alanı kapsıyor. İçişleri Bakanlığı ile uyuşturucuyla mücadele, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ile enerji piyasalarının serbestleştirilmesi, Tarım Bakanlığı ile bitki sağlığının korunması, Maliye Bakanlığı ile kara para aklama ile mücadele, Emniyet Genel Müdürlüğü ile ifade alma yöntemlerinin ve ifade alma odalarının iyileştirilmesi, Adalet ve İçişleri alanında sığınma ve göç stratejisi, Çevre ve Orman Bakanlığı ile doğal kaynakların iyileştirilmesi eşleştirmeye örnek olarak gösterilebilir. Avrupa Komisyonu'nun, diğer teknik yardım ve projelerinden farklı olarak eşleştirme projelerinde bir ihale süreci yaşanmıyor. İhale süreci yerine seçim toplantıları yapılıyor. Bu toplantılara katılmak isteyen ilgili AB ülkelerinin kuruluşları tekliflerini Brüksel'e iletiyor. Prosedürlere uygun olan kurumlar, seçim toplantıları sırasında hangi konuyu karşılayabileceklerine inanıyorlarsa o konuda sunuşlarını yapıyorlar. Desteği alacak olan Türk kuruluşu, sunuş yapan ülkelerin çalışmalarını değerlendiriyor. Söz konusu Türk kuruluşu, içinden hangisini kendi idari yapısı ve beklentilerine uygun bulursa seçtiği teklifi Avrupa Komisyonu'na iletiyor. Daha sonra, seçilen teklif taraflara duyuruluyor. Seçilen AB ülkesi ile Türk makamının, 6 aylık süre içinde projenin nasıl yapılacağı, hangi aktiviteler, hangi insan kaynaklarının kullanılacağını gösteren Eşleştirme dokümanı hazırlamaları gerekiyor. Bu bakımdan eşleştirme projelerine verilen yardımı diğer yardımlardan ayıran en belirgin özellik, iki tarafın beraber yaptığı bir çalışma olması. Bu çerçevede, Türkiye'ye sağlanmakta olan Katılım Öncesi Mali Yardım kapsamında, eşleştirme projelerine 2002 yılında 14 milyon Euro, 2003 yılında ise 23,9 milyon Euro mali destek sağlandı. 11 Türkiye de 2002 yılında uygulanmasına başlanan eşleştirme (twinning) mekanizması, projelerde, projenin tümünü veya bir parçasını oluşturacak şekilde yer almıştır. AB mevzuatına uyumda kurumsal kapasitenin artırılmasını amaçlayan eşleştirme projelerinin 11 http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp, 2007. 13

yürütülmesinde Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Ulusal İrtibat Noktası görevini yürütmektedir. Eşleştirme mekanizması, aday ülkelerin uyum sağladıkları AB mevzuatının hayata geçirilmesi sürecinde gerekli kurumsal yapılanmanın ( institution building ) gerçekleştirilebilmesi için, üye ülkelerin kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan uzmanların bizzat aday ülkeye gelerek ilgili kurumda müktesebatın uygulanmasına yönelik kurumsal yapılanmaya ilişkin bir proje üzerinde çalışması üzerine kuruludur. Eşleştirme sistemi, esasen AB mali yardımı yoluyla finanse edilmekte (danışmanın, yabancı uzmanların ve projenin maliyeti); aday ülke ise ülke içindeki cari masrafları karşılamakla yükümlü bulunmaktadır. Her yıl programlama sürecinde, Türkiye-AB Katılım Öncesi Mali İşbirliği çerçevesinde Türkiye ye ayrılan mali yardımın ortalama %30 u projelerdeki kurumsal yapılanma (teknik yardım+eşleştirme) bileşenlerine ayrılmaktadır. Eşleştirme mekanizması kurumsal yapılanma bileşenin bir parçası olup, 2002, 2003 ve 2004 yılları mali işbirliği paketlerinde aşağıdaki miktar ve oranlarda yer almıştır. 2002 Yılı 13 adet Twinning bütçe toplamı: 15.794.500 Euro 2002 Mali İşbirliği AB Katkısı: 126.000.000 Euro 2002 Twinning/Mali İşbirliği Oranı: % 12,5 2003 Yılı 17 adet Twinning bütçe toplamı: 26.790.000 Euro 2003 Mali İşbirliği AB katkısı: 144.000.000 Euro 2003 Twinning/Mali İşbirliği Oranı: 18,6% 2004 Yılı 25 adet Twinning (3 Twinning light) bütçe toplamı: 30.500.000 Euro 2004 Mali İşbirliği AB katkısı: 235.600.000 Euro 2004 Twinning/Mali İşbirliği Oranı: 12 Aday ülke tarafından seçilen eşleştirme konusunun, Ulusal Program öncelikleri arasında yer alıp almaması konusunda Komisyon tarafından yapılan inceleme sonrasında, üye ülke ile bundan yararlanacak aday ülke arasında tarafların karşılıklı yükümlülüklerini belirleyen bir kontrat ( Twinning Contract) imzalanmakta ve bu aşamadan sonra mali yönetim, Merkezi Finans ve İhale Birimi tarafından üstlenilmektedir. 2005 Yılı Türkiye-AB Katılım Öncesi Mali İşbirliği kapsamında yer alan ve eşleştirme mekanizmasından yararlanması öngörülen 7 proje fişi bulunmaktadır. Söz konusu proje fişleri 12 İstanbul Valiliği, Dış İlişkiler ve AB Merkezi Koordinasyon Merkezi ve http://www.deltur.cec.eu.int/maliikili.html, 2007. 14

23 Kasım 2005 tarihinde Komisyon tarafından üye ülkeler arasında dolaşıma çıkarılmıştır. Üye ülkelerin tekliflerini iletmeleri için nihai tarih 25 Ocak 2006 olarak belirlenmiştir. 13 Kökeninde Fransızca bir tabir olan Acquis Communautaire yani AB Müktesebatı AB nin gelişim sürecindeki ortak edinimleri anlamına gelmekte. Müktesebat içerisinde AB ülkelerini hukuken bağlayan hak ve zorunluluklar bulunuyor. Bunların arasında, AB nin temel antlaşmalarının içeriği, Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası antlaşma metni ve devletler topluluğu tarafından imzalanan uluslararası antlaşmalar da bulunuyor. Müktesebat, AB nin temel direklerinden biridir. Edinimler tüm aday ve üye olma yolundaki ülkeler için büyük bir öneme sahip: AB üyesi olmak isteyen her ülke, Avrupa Birliği Müktesebatı nı bütünüyle uygulamaya sokmakla yükümlü. AB-Türkiye entegrasyon süreci ve karşılıklı politik manevralar devam ederken perde arkasında aslında iki tarafında yararına olacak müthiş başarılar elde ediliyor: Kamuoyunun dikkatinden uzakta, AB üyesi ülkeler Türkiye ye Avrupa Birliği yolunda yıllardır destek veriyorlar. Buradaki sihirli kelime Twinning (Eşleştirme). Bürokrasideki adıyla AB Yönetim Ortaklıkları. Hangi isim altında olursa olsun tek bir hedef var: AB ye girecek ve girmeye aday ülkelerin yönetimlerini ve kurumlarını AB nin tüm kural ve hukuk düzenlemelerine, ya da diğer adıyla AB Müktesebatı na uygun hale getirmek. 14 Avrupa Birliği ülkelerinin büyük coşkuyla üzerine gittikleri zorlu bir iş bu. Mayıs 1998 den bugüne yaşanan süreçte, 25 ülkede 1100 den fazla Eşleştirme Projesi hayata geçirildi. Bunların neredeyse yarısı özgürlük, güvenlik ve hukuk alanındayken diğer yarısı kamu finansmanı, tarım, balıkçılık, çevre ve sosyal güvenlik politikaları gibi konulardaydı. AB, bu yeniden yapılanmaya yaklaşık 1 milyar Euro yatırım yaptı. Ekim 2005 ten beri resmi olarak aday ülke statüsünde olan Türkiye yle 2005 yılında 56 Eşleştirme Projesi yürütülüyordu. Buradaki prosedür, daha önceki örneklerindekinden farklı değil: Bir hükümet bu örnekte Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Avrupa Komisyonu nun onayıyla tek tek Eşleştirme Projelerini hazırlıyor ve Avrupa çapında bu Eşleştirme Projeleri ilan ediyor. Projelerin hazırlanmasında, ülkelerdeki eksiklikleri herhangi bir şekilde makyajlamadan gösteren ilerleme raporları temel alınıyor. Üye ülkeler, bu ilanlara cevap verip, eşleşme ya da Twin (ikiz) kelimelerinin de ifade ettiği gibi salt bir alıcı satıcı ilişkisinin dışında projeleri ortaklık çerçevesinde yürütüyorlar. Bu ortaklıkta son karar daima alıcı ülkede olurken ortak ülke tavsiyeleri ve sınırlı sayıda da olsa o ülkeye gönderdiği uzmanlarla aday ülkeye destek 13 İstanbul Valiliği, Dış İlişkiler ve AB Merkezi Koordinasyon Merkezi, Bölgesel Projeler: http://www.deltur.cec.eu.int/mali-bolgesel.html, 2007. 14 Avrupa Birliği-Türkiye İlişkileri Dergisi, Türkiye Sayfaları, Federal Almanya Hükümeti Yayını, Almanya, s. 33, Haziran 2006. 15

veriyor. Türkiye örneğinde Almanya, ortalamanın üstünde bir sıklıkta ortak ülke konumuna geçti. Eşleştirme (Twinning) Projeleri olarak adlandırılan sürecin, Türkiye ye AB standartlarını getirmesi hedefleniyor. AB ülkelerinin uzmanlarından oluşan kurul, başarının anahtarı ve şimdiye kadar çoğu standardın kaynağı da Almanya da uygulanan standartlar olmuştur. 15 Gümrük Birliği, AB içerisinde nasıl işlediği sorusunun cevabını Eşleştirme ( Twinning ) Projeleri sayesinde Türk yetkililer artık çok daha iyi biliyor. Herkes için daha temiz bir çevre konusunda çok sayıda Alman uzman, Türk meslektaşlarına yeni doğa koruma standartlarını oluşturmada destek veriyor. AB uzmanlarından Kroeck, Türk partnerlerimiz sadece konularına hakimiyetleriyle değil, özellikle reformlara hazır olmalarıyla kendilerini gösterdiler sözleriyle özetliyor Ankara günlerini. Elbette kültürel ve düşünce biçimindeki farklılıklar hissedildiğini, ancak bu farkların asla ciddi bir probleme dönüşmediğini de belirtiyor. Özel atıkların AB normlarına uygun bir şekilde nasıl bertaraf edileceği da ses izolasyonunun nasıl yeterli bir düzeye getirilebileceği konusundaki resmi katkı da Türkiye ye Almanya dan geldi. Veterinerlik hizmetlerindeki Alman uzmanlarla yapılan iki yıllık ortak çalışmanın sonunda Avrupa Birliği standartları şimdiden yakalanmış durumda. Öte yandan, Alman uzmanların kolluk kuvvetleriyle ilgili konularda özellikle tercih edildiği görülüyor: Kriminoloji alanında Almanya nın cevaplandırdığı beş proje ilanından dördünde Eşleştirme ortağı olarak Almanya seçilmiş. Örneğin bu Eşleştirme Projelerinden Almanya ve Avusturya nın ortak ülke olarak sorumlu olduğu bir projede Türk polisinin sorgu yöntemleri denetleniyor ve daha iyi bir hale getiriliyor. Bu amaca yönelik olarak kararlaştırılanlar arasında, sorgu odalarına denetleme kameraları yerleştirilmesi, yakalanan kişilere haklarının sadece yazılı bir şekilde gösterilmesi yerine sesli bir şekilde okunmasının kural haline getirilmesi de bulunuyor. Tabiki bundan sonraki aşamada Eşleştirme Projelerinde karara varılan noktaların ne ölçüde ülke geneline yayılacağı ve uygulanacağı konusu Türk yetkililere kalan bir husustur. Ancak uygulanan projelerdeki ilerleme ve gerilemeler Türkiye hakkında her yıl yayınlanan AB İlerleme Raporunda ele alınıp desteklenecek veya eksiklikler eleştiri konusu olacaktır. Özellikle çevre konusunda Alman uzmanlar Türk hükümeti tarafından sıklıkla çağrılıyor; Berlin Teknik Üniversitesi nden Harald Kehl gibi uzmanlar. Ekosistemoloji profesörü olan Kehl, Nisan 2004 ten Haziran 2006 ya kadar bir Eşleştirme Projesi olan Türkiye de Çevre Alanında Kapasite İnşası Projesinde ( Capacity Building in the Field of 15 A.g.e, 33-35 16

Environment for Turkey) çalıştı. Bu projenin amacı Türkiye deki yetkilileri Avrupa Birliği çevre koruma standartlarını uygulayabilecek bir konuma getirmekti. Bu projede aslında içeriği itibariyle her anı zor bir işti. Kehl e göre, Türkiye deki çevre bilincinin genel olarak yüksek olduğu söylenebilse de önemli eksiklikler de bulunuyor. Örneğin biyotop haritalaması gibi alanlarda çok az bilgi bulunuyor. Her alanda kapasite ve uzman eksiği vardı diyor Kehl. Yokluktan yılmayan Kehl, Avrupa Birliği çevre koruması temel ilkelerinin yer aldığı çok dilli bir internet sayfası hazırlamış. Bu internet sayfası Türkiye de büyük bir yoğunlukla kullanılıyor. Geçtiğimiz yıllarda yürütülen başka Eşleştirme Projelerinde de Teori ve uygulama arasındaki boşluk önemli bir problem oluşturdu. Bazı projelerde esas işe başlamadan önce, işin zemininin oluşturulması gerekti. Kehl in yaşadıkları, mevcut eksiklikleri gözler önüne seren Eşleştirme Projelerinin nasıl yararlı sonuçlar doğurabileceğini de gösterdi. Alman doğa koruma bilimcilerinin, sorunu defalarca dile getirmelerinin ardından Türk üniversiteleri harekete geçti: Üniversiteler daha fazla sayıda çevre uzmanı yetiştirerek ilgili bakanlıklarda daha fazla sayıda uzman çalışmasına olanak sağlamayı hedefliyor. Berlin den gelen profesör, bütün bu çabalar sonunda yapılan işin ciddi bir gelişme ve yarar sağladığına inandığını ifade ediyor. 16 4.2. AB ye Aday Ülkelerde Uygulanan Eşleştirme Proje Örnekleri 17 Bulgaristan: SAPARD Çalışma Kolu'nun verimliliğinin geliştirilmesi (Yunanistan, ana ortak). Bu proje aşağıdaki sonuçları sağladı: - Ulusal Tarım ve Kırsal Kalkınma Planı'nın (NARDP) hazırlanması ve onaylanması - Ödemeleri yapan SAPARD ajansının hukuki ve idari yapılanmasının tesisi - Tarım ve Ormancılık Bakanlığı ve Devlet Tarım Fonu'nda görev yapan Bulgar memurların kapasite ve yeteneklerinin artırılması Kıbrıs : Adalet ve İçişleri alanında eşleştirme projesi (İspanya/Yunanistan). Bu proje, Ulusal Uyuşturucu İzleme Merkezi'nin kuruluşunu ve Kıbrıs Uyuşturucu Karşıtı Konseyi'nin idari kapasitesinin güçlendirilmesini hedefliyor. Bunlarla, uyuşturucu talebinin düşmesi stratejisini de kapsayan ulusal uyuşturucu stratejisinin gözden geçirilmesi ve uygulanması amaçlanıyor. 16 Avrupa Birliği-Türkiye İlişkileri Dergisi, s. 34 17 http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp, 2007 17

Çek Cumhuriyeti: Tarım Bakanlığı'nın yeniden yapılanması ve Piyasa Müdahale Ajansı'nın kurulması (Almanya, ana ortak). Bu eşleştirme projesi aşağıdaki konulara odaklıdır: - Çek Tarım Bakanlığı'nın genel yapılanması, işlevleri ve faaliyetlerinin (merkezi ve bölgesel seviyede) ve yeniden yapılanma önerilerinin analiz edilmesi - Bir Ödeme Ajansı dahil, CAP (Ortak Tarım Politikası) tedbirlerinin uygulanması, finanse edilmesi ve denetimi amacıyla bir Devlet Tarım Müdahale Fonu'nun tesis edilmesi - Çek Piyasa Teşkilatları'nın, Ortak Tarım Politikası kurallarına uyum sağlaması - Tarım piyasa bilgi sisteminin uygulanması ve böylece ulusal alanda ve AB düzeyinde operatörler ve idarecilerin kullanımı için tarım verilerinin gerçek zamanda sağlanması. 18 Estonya: Kamu sektöründe iyi yönetişim ve güvenilirliğin güçlendirilmesi için Güçlü Mali Yönetim ve Kontrol Sistemleri (İrlanda, ana ortak). Estonya'nın AB standartlarını yerine getirebilmesi için mali kontrol sistemleri alanında önemli çabalar sarfetmesi gerekiyor. Böylece ülke, katılım öncesi araçların ve katılımla birlikte AB fonlarının yönetimi konusunda artacak sorumluluklarının üstesinden gelebilecek. İrlandalı ortaklar; mali kontrol sistemlerinin analizi ve geliştirilmesi, mevzuatla ilgili taslağın hazırlanması, mali kontrol birimlerinin kapasitelerinin yapılanması ve eğitim verenler ile denetçilerin eğitilmesinde destek sağlıyor. Macaristan: Örgütlü Suçların Soruşturması konusunda eğitim verilmesi (İngiltere, ana ortak, Hollanda, Almanya, İtalya ve Fransa ile işbirliği). Proje, örgütlü suçlarla verimli ve etkili bir biçimde mücadele edecek kapasitelerini güçlendirmek amacıyla Macar kanun uygulayıcı ajansları için bir eğitim programının oluşturulmasını hedefliyor. Söz konusu eğitim, eğitim verenlerin kendi eğitim stratejilerini geliştirmelerini ve gelecekteki ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik programların uygulanmasını hedefliyor. Eğitim, yüksek oranda uzmanlaşmaya yönelik olmakla birlikte, terör suçları, tanık korunması, sınır ötesi suçlar, suç istihbarat analizi, yolsuzluk, mali ve bilgisayar aracılığıyla işlenen suçlar ve gizli operasyonları da kapsıyor. 18 http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp, 2007 18