FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ,KİMYA VE BİYOLOJİ BÖLÜMÜ ADAYLARIN ÇEVREYE KARŞI BİLGİ SEVİYELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Engin AKYOL Emine DİPCİ Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği ABD,49100,Muş. agaoglu_21_@hotmail.com Bu çalışmanın amacı; Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adayların çevre ile ilgili bilgi düzeyleri ile çevreye karşı bilgi seviyelerin ölçülmesidir. Bu çalışmanın bir başka amacı da farklı bölümlerde eğitim alan öğrenci adaylarına bağlı olarak algılama düzeyinde yaşanan farklılıklar olup olmadığını belirlemektir. Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adaylarına konuyla ilgili bilgi testi uygulanmıştır. Anket sonuçları SPSS programında değerlendirilmiştir. Çalışmanın örneklemini, Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adayları oluşturmaktadır. Çalışmada elde edilen bulgulara göre Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adayların çevreye karşı bilgi seviyelerin yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları ancak eğitim sürecinde oluşan bilgi birikimine bağlı olarak aynı konunun farklı yönlerinde yoğunlaştıkları görülmüştür Fen Bilgisi Öğretmenliği okuyan adayların Kimya ve Biyoloji bölümlerine göre daha duyarlı çıkmıştır.fen Bilgisi Öğretmenlerin bu konulara daha duyarlı olduklarından gördükleri derslerden dolayı diyebiliriz. Fen Bilgisi Diğer bölümlere göre daha duyarlı çıktığını ve bunu işlediği ve gördüğü derslerle ilişkilendirebiliriz. Anahtar Kelimeler: Çevre eğitimi, çevreye yönelik tutumlar, Fen Bilgisi,Kimya ve Biyoloji
1.GİRİŞ İnsan, çevre, kültür ve ekonomi sürekli birbirleriyle etkileşim halindedirler. Dolayısıyla bu zincirin bir halkasında meydana gelen bir değişim diğerlerini de etkileyecektir. Nitekim dünya genelinde nüfusun artışı, bilim ve teknolojinin hızlı gelişimi sonucunda insanların gereksinimleri artmaktadır. Bu ihtiyaçların giderilmesi için geliştirilen teknolojinin kontrolsüz kullanılmasıyla zarar gören doğal kaynakların, çevreye olan olumsuz etkilerinde de belirli oranda artışlar görülmektedir (Özer, 1991; Yılmaz, Morgil, Aktuğ ve Göbekli, 2002; Aydınalp, 1997).Çevre sorunlarının ortaya çıkmasında etkili olan bireylerin bu sorunların giderilmesinde de üzerlerine düşen sorumlulukların neler oldukları bilincine ulaştırılmaları gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi, ancak etkin bir çevre eğitimi ile mümkün olacaktır İletişim ve ulaşım teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte dünyanın küresel bir köye dönüştüğü günümüzde çevrenin sınırları artık gezegenimizi kapsayacak şekilde genişlemiştir. Genel olarak çevreyi, canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam olarak tanımlayabiliriz. Tüm canlılar, dünya yüzeyindeki çok ince bir tabaka içinde, biyosferde hayatlarını sürdürürler. Canlılar fiziksel ve Kimyasal koşulların oluşturduğu bir ortamda birbirleriyle sürekli ilişki halinde bulunurlar.. Doğa eğitiminin kısıtlı sürelerde de olsa bireylerin doğal süreçler konusunda bilgilenmelerini sağladığı, onların doğaya olan yatkınlıklarını artırdığı, duyarlı ve bilinçli kıldığı ve daha bağımsız düşünen bireyler olmalarına katkıda bulunduğu birçok araştırmacı tarafından vurgulanmaktadır. (Ozaner, 2004). Ekolojik felsefeye göre, insan doğanın istek ve çıkarlarını hesaba katması gerektiğini, doğayla özdeşleştiği, doğada kendisini bulduğu ve doğa ile olan ilişkilerinde kendi istek ve çıkarlarını düşünürken öğrenir.doğada maddeler, canlılar ile cansız çevre arasında alınıp verilirler. Doğal çevrenin anlamı onunla etkileşimdeyken öğrenilebilir. Bu görüş ışığında çevre eğitimi, doğal çevrede gerçekleştiğinde doğaya ilgiyi arttırması ve yaşama doğa ile empati kurarak bakmayı sağlaması nedeniyle önemlidir (Atasoy, 2006; Ozaner, 2004; Palmberg & Kuru, 2001mümkündür: Yaşam ve çevre birbirlerine bağlı iki önemli yaşam çerçevesidir. Canlıların kendi aralarındaki ve fiziksel ortamlarıyla olan ilişkileri ne yazık ki günümüzde artan nüfus, sanayileşme ve şehirleşmeye bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmektedir. Tüm canlılar arasında yaşadığı ortamı, çevreyi en çok ve olumsuz yönde etkileyen insandır. Bitki örtüsünün tahrip edilmesi, su kaynaklarının kirletilmesi, küresel ısınma gibi çevre sorunları hep insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkıyor. Dolayısıyla canlıcansız çevrenin çok hızlı ve düzensiz bir şekilde değişmesinin sorumluluğu açıkçası insanların omuzlarındadır.
2.YÖNTEM 2.1. Çalışma Grubu Bu çalışmada, çevreye karşı bilgi seviyelerin ve çok tartışılan çevre konusunda Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümünde öğrenim gören 136 öğrenci adaylarına Çevre Hakkında Bilgi Seviyelerinin Değerlendirilmesi için çoktan seçmeli test uygulanmıştır. 2.2. Verilerin Toplama Araçları Bu araştırma, öğretmen adaylarının bilgilerini ölçen bilgi testi Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adaylarına uygulanmıştır. Çevre Hakkında Bilgi Seviyelerinin Değerlendirilmesi ve çevre konusu ile ilgili hazırlanan bilgi testi Çevre hakkındaki ve çevre konusundaki bilgileri ölçecek doğrultuda 17 sorudan oluşan çoktan seçmeli test hazırlanmıştır. Testin kapsam ve içerik geçerliliğini sağlamak amacı ile uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu çalışma okumakta olan 60 öğretmen adayına pilot çalışma olarak uygulanmıştır. Testin güvenirliğini düşüren sorular çıkarıldıktan sonra 15 adet çoktan seçmeli sorudan oluşan bir bilgi testi son şeklini almıştır. Bu testin güvenirlik katsayısı α=0,73 olarak bulunmuştur. 2.3. Verilerin Analizi Çevre Hakkında Bilgi Seviyelerinin Değerlendirilmesi bilgi testinden elde edilen veriler SPSS isimli bilgisayar istatistik programına aktarılmış ve tüm testlerin istatistiksel değerlendirmeleri bu program aracılığı ile yapılmıştır Fen Bilgisi Öğretmenliği,Kimya ve Biyoloji Bölümü Adaylarının uygulamaları t-testi ile karşılaştırılmış, anlamlı bir faklılık olup olmadığı incelenmiştir.
3.BULGULAR VE YORUM Bu bölümde verilerin istatistiksel çözümlemesi sonucunda elde edilen bulgular ve yorumları sunulmuştur. Tablo 1. Çevre Hakkında Bilgi Testi Erkek ve Bayan Öğretmen Adaylarının Başarı Puanları T-Testi Analizi Sonuçları Grup N s.s s.d T P Erkek 38 7,93 6,26 134,80,936 Bayan 98 7,59 6,29 Erkek ve bayan öğretmen adaylarına uygulanan çevre hakkında bilgi testi puanları arasında tablo 1 de görüldüğü gibi istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur(t (134) =,80; p>,05). Bu verilere göre, öğretmen adaylarının bilgi test puanları benzerlik göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda cinsiyetin bir etkisi olmamaktadır. Araştırman diğer bulguları aşağıda verilmiştir. Bu bulgular Fen bilgisi, Biyoloji ve Kimya Bölümü adaylarının kendi aralarında çevre hakkında bilgi testi puanları t-testi ile karşılaştırılıp, aralarında anlamlı bir farklılık olup olmadığına bakılmıştır. Tablo 2. Çevre Hakkında Bilgi Testine ilişkin Fen Bilgisi Öğretmen Adayları ile Biyoloji Bölümü Öğretmen Adaylarının Başarı Puanlarının Karşılaştırılması N S.S Sd T P Fen Bilgisi Biyoloji 46 7,10 1,82 48 4,91 2,20 92 5.26,000 Tablo 2 sonuçları, fen bilgisi ve biyoloji bölümü adaylarının, bilgi test puanları arasında anlamlı düzeyde bir fark olduğunu ortaya koymaktadır (t (92) = 5,26; p<,05). Bu veriler doğrultusunda Fen bilgisi ve Biyoloji Bölümü adaylarının çevre hakkındaki bilgileri bakımından denk olmadıklarını Fen bilgisi öğretmen adaylarının daha duyarlı olduğu söylene bilir. Tablo 3. Çevre Hakkında Bilgi Testi Fen Bilgisi Öğretmen Adayları ile Kimya Bölümü Adaylarının Başarı Puanlarının Karşılaştırılması N S.S Sd T P Fen Bilgisi Kimya 46 7,10 1,82 42 6,95 2,23 86,361,722
Tablo 3 sonuçları, Fen Bilgisi ve Kimya Bölümü adaylarının, bilgi test puanları arasında anlamlı düzeyde bir farkın olmadığını ortaya koymaktadır (t (86) =,361; p>,05). Bu veriler doğrultusunda Fen Bilgisi ve Kimya Bölümü adaylarının çevre hakkındaki bilgileri bakımından denk oldukları söylenebilir. Tablo 4. Çevre Hakkında Bilgi Testi Biyoloji Bölümü Adayları ve Kimya Bölümü Adaylarının Başarı Puanları T-Testi Analiz Sonuçları N S.S Sd T p Kimya 42 6,95 2,23 Biyoloji 48 4,91 2,20 88 4,35,000 Tablo 4 sonuçları, Kimya ve Biyoloji Bölümü adaylarının, bilgi test puanları arasında anlamlı düzeyde bir fark olduğunu ortaya koymaktadır (t (88) = 4,35; p<,05). Bu veriler doğrultusunda Kimya ve Biyoloji Bölümü adaylarının çevre hakkındaki bilgileri bakımından denk olmadıklarını Kimya Bölümü adaylarının daha duyarlı olduğu söylenebilir. Tablo 6. Çevre Hakkında Bilgi Testi Biyoloji Bölümü Adayları, Fen Bilgisi Öğretmen Adayları ile Kimya Bölümü Başarı Puanları ANOVA Analiz Sonuçları Varyansın Kaynağı Karaler Toplamı sd Kareler Ortalaması Gruplararası 139,788 2 69,894 F p Anlamlı fark Gruplariçi 582,028 133 4,376 Toplam 721,826 135 15,972,000 2-1, 3-1 1.Fen bilgisi öğretmen adayları 2. Biyoloji bölümü adayları 3. Kimya bölümü adayları Sonuçlara bakıldığında çevreye karşı tutumları hakkında bilgi testi puanları arasında anlamlı bir fark olduğu görünmektedir. F(2,133)=15,972; p<,05. Başka bir deyiş ile bilgi testine verilen cevapları ile bölümlere bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Birimler arası farkların hangi bölümlerin arasında olduğunu bulmak amacı ile yapılan scheffe testinin sonuçlarına göre, 1. birim ( X= 7,10, s= 1,82) ve 3. biriminde (X=6,95, s=2,23) okuyan öğretmen adaylarının çevre konusundaki bilgileri 2. Birimde (X= 4,91, S= 2,20) okuyan öğretmen adaylarına oranla daha olumludur.
4.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Fen Bilgisi Öğretmenliği, Kimya ve Biyoloji Bölümü adaylarına uygulanan çevreye karşı tutumları hakkında bilgi testi sonuçları değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre öğretmen adaylarının çevreye karşı hakkında bilgi seviyeleri için öneriler de bulunmalıdır. Çevre bilincinin oluşturulmasında ana unsur çevrenin korunması olmalı ve bu temel üzerine odaklanmalıdır. Çevre geleceğimiz icin çok önemli katkılarda bulunur. Eğer çevremizi kontrol altında tutamazsak, bu bizim için ilerde pişman olunacak bir duruma gelir.çevreye gösterilen duyarlılık ve olumlu tutum ancak çevreye karşı bilinçlenme ile olacaktır. Bilinçlenmenin yolu da çevre eğitiminde geçmektedir. Öğrencilerin kendi yaşantıları yoluyla etkin öğrenmeleri sağlanmalıdır. Öğretmen adaylarının en az amatör bir çevreci kadar çevreye duyarlı, çevre bilincine sahip bireyler olarak yetiştirilmesi sağlanmalı ve bu doğrultuda üniversitedeki çevreye yönelik programlar gözden geçirilmelidir. Çevre bilincini oluşturacak öğretmenlerin çevre bilincine sahip olması gerekir. Çevre eğitimi her yaş ve meslekteki kişilere belirli bir program dâhilinde verilmeli ve bu program dahilinde yaşayarak öğrenip aktarmalıdır.çevre eğitimi aileden gelmeli ve çocuğa aktarmalıdır. Çocukların aktif katılımını sağlanmalı ve onlara yönelik çalışmalar olup çevre eğitimi pekiştirilmelidir. Çevreyi korunmak en azında bireysel olarak yapılabilecek bir takım önlemler bulunmaktadır; Ormanları korunmalı, ağaçlara zarar verilmemeli, çimlerin özerinde ateş yakmamalı, hayvanlara zarar vermekten kaçınılmalı,denizler kirletilmemeli, enerji tasarrufu yapılmalı ve biten piller pil kutusuna atılmalı gibi önlemler alınıp çevreye olan duyarlık daha da artırılabilir. Çevre eğitimi mutlaka tüm derslerde ilgili konular bünyesinde yaparak, yaşayarak zihinsel ve el becerilerini geliştirecek tarzda ele alınmalı ve öğrencinin kritik düşünmesini geliştirecek şekilde organize edilmelidir. Gerektiğinde ise proje tabanlı sınıf dışı etkinlikler olarak çevre sorunlarının ortaya çıktığı yakın çevredeki alanla da, botanik - hayvanat bahçelerinde ve ayrıca korunan alanlarda yapılacak proje çalışmaları veya yerinde gözlemler ile gerçekleştirilebilir. (s.keser) Yukarı da verilen bilgiler doğrultusunda araştırmalar yapılabilir. Ayrıca öğretmen adaylarına geleceğimizin ve yaşamımız için çevre ile ilgili konularda bilgi verilebilir veya üniversitelerde bu konu hakkında daha kapsamlı öğretmek amacı ile dersler konula bilir. Öğretmen adaylarının kendi aralarında yapılan karşılaştırmalar bakıldığında ise Fen bilgisi öğretmen adaylarının daha başarılı oldukları gözükmektedir. Bununda sebebi: Fen Bilgisi öğretmen adaylarının gerçekten bu konuya biraz daha ilgili oldukları yada görmüş oldukları derslerin bu konulara daha yatkın olmasından kaynaklana bilir. Bu konuda da araştırmalar yapılabilir.
5.KAYNAKÇALAR Aydınalp,Cumhur.Çevre kirliliğinin nedenleri ve etkileri.çevre ve İnsan,37-41.1997 Çetiner,A.1992:Kent bilinci Gözüyle Çevre.İnsan Çevre Toplum. İmge Kitap Evi,Ankara. Doğan,Musa,Ulusal çevre eylem plan:eğitim ve katılımı DPT:Türkiye Çevre Vakfı.1997 Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi Sayı: 10,İstanbul,1998 Ekinci, O.1991:Çevremizde Demokrasi Bekliyor.E yayınları,istanbul Karasar, Niyazi, (2005), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, (14. Baskı).Ankara: Nobel Yayınları, s:76 85. Görmez, Kemal. Türkiye de Çevre Politikaları, Gazi Üniversitesi Yayını, Ankara. 1991 Güler, Çağatay. ve Çobanoğlu, Zeki. Toprak T.C. Çevre Bakanlığı 2000 li Yıllara Doğru Cevre Ankara, S.22,1991 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye Çevre Atlası XVIII. Çevre Eğitimi http://www.cedgm.gov.tr/dosya/cevreatlasi/atlasin_metni.pdf, Ankara, 2004 Pazarlıoğlu, V Çevre Bilinci Ve Duyarlılığının İstatistik Metotlar İle Ölçülmesi,Çevre Eğitimi :Metot Ve Özel Konular,İzmir,1998. Ünal, S., Dımışkı E. UNESCO Uluslar Arası Çevre eğitim Programına Göre Orta Öğretim Çevre Eğitimi İçin Öğretmenlerin Yetiştirilmesi Marmara Üniversitesi Atatürk