YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I YONT 101- İŞLETMEYE GİRİŞ I 1 İşletmeleri gruplandırırken genellikle 6 farklı ölçüt kullanılmaktadır. Bu ölçütler aşağıdaki şekilde sıralanabilir: 1. Üretilen mal ve hizmet çeşidine göre işletmeler, 2. Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler, 3. Hukuki yapıları göre işletmeler, 4. Ulusal kökenlerine göre işletmeler, 5. İşletmeler arası anlaşmalara göre işletmeler, 6. Diğer ölçütlere göre işletmeler. 2 1
1) Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler: a) Endüstri İşletmeleri: Üretim sürecinde, kullanılan girdileri fiziksel ya da kimyasal yönden değişikliğe uğratarak yeni bir mala dönüştüren işletmelerdir. Fabrikasyon sistemini uygulayan işletmeler, endüstriyel üretim yaparlar. b) Ticaret İşletmeleri: Ticaret kesiminde çalışan, üretici işletmelerin ürettikleri malların toptancılığını, yarı toptancılığını ve perakendeciliğini yapan işletmelerdir. (aracı kuruluşlardır) c) Hizmet İşletmeleri: Hizmet üreten ve pazarlayan her boyuttaki işletmelerdir. 3 2) Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler: a) Özel İşletmeler: Üretim araçlarının mülkiyeti özel kişilerin elinde bulunan işletmelerdir. b) Kamu İşletmeleri: Sermayesinin tümü ya da çoğunluğu devlete ya da kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. c) Karma İşletmeler: Özel ve kamu işletmelerinin birlikte kurmuş oldukları işletmelerdir. Bu tür işletmelerde çoğunluk hissesi özel işletmelere ait olduğu için, işletmenin yönetimi özel işletme tarafından gerçekleştirilir. d) Yabancı Sermayeli İşletmeler: Üretim araçlarının mülkiyeti başka ülke girişimcilerinin olan işletmelerdir. 4 2
3) Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler: a) Özel İşletmelerin Hukuksal Biçimleri: i. Tek Kişi (Şahıs) İşletmesi: İşletme sahibinin aynı zamanda yönetici konumunda olduğu, küçük ve orta ölçekli işletmelerin kuruluşunda sıklıkla kullanılan, kazancın ve riskin tek kişiye ait olduğu işletme türüdür. En tipik özelliği borçlulara karşı, kurucunun işletmeye koyduğu sermayenin dışında kendi öz varlıkları ile de sorumlu olmasıdır. 5 TEK KIŞI İŞLETMESI Üstünlükleri: Kurulması kolaydır. Yetkiler bir kişide toplandığı için hızlı karar alınır. Faaliyetler gizli kalır. Kâr bölüşülmez. İşletme örgütü esnektir. Vergi kişiseldir. 6 3
TEK KIŞI İŞLETMESI Sakıncaları: Büyüklük sınırlıdır. (Sermaye nedeniyle..) Yönetici / Sahip tüm işletmecilik bilgilerine sahip olmayabilir. İşletmenin ömrü belirsizdir. (İşletme sahibi hasta?) Borçlara karşı sorumluluk sınırsızdır. 7 ORTAKLIKLAR (ŞIRKETLER) Bir veya birden çok kişinin iktisadi bir amaca ulaşmak üzere aralarında anlaşarak para, mal ya da emeklerini bir araya getirmek suretiyle kurdukları ticari işletmelere ortaklık adı verilmektedir. 8 4
ORTAKLIKLAR (ŞIRKETLER) Adi Ortaklıklar (Şirketler): İki ya da daha çok kişinin sermaye ve emeklerini birleştirerek, tüzel kişiliğe sahip olmaksızın gerçekleştirilen, formalitesi az, kuruluşu kolay bir ortaklıktır. Ticaret Ortaklıkları (Şirketleri): a) Şahıs Şirketleri: Çoğunlukla birbirini iyi tanıyan ve birbirine güvenen kişiler tarafından kurulmakta olup, ortak sayısı azdır ve ortaklığın devri güçtür. b) Sermaye Şirketleri: Ortakların sorumlulukları şirkete getirdikleri sermaye ile sınırlı olup, kurulan şirkete daha sonradan getirdikleri sermaye oranında yeni kişiler de katılabilir. 9 ii) Sermaye Şirketleri: Şahıs şirketlerine göre, daha büyük ölçekte sermaye gerektiren işleri yapabilmek için daha fazla sayıda ortak ile kurulan şirketlerdir. Anonim Şirket: En az beş veya daha fazla gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulan, ortakların sorumluluğunun sermaye payları ile sınırlı olduğu, borçlarından dolayı şirket varlığı ile sorumlu olan şirkettir. Limited Şirket: En az iki, en çok elli gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulan, ortaklarının sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı olan, anonim şirketlere göre daha az sayıda alanda faaliyet gösteren şirket türüdür. 10 5
Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket: Sermayesi paylara bölünmüş olan ve ortaklardan bir veya birkaçının şirket alacakları karşısında bir kollektif şirket ortağı gibi, diğer ortakların ise anonim şirket ortakları gibi sorumlu olduğu şirkettir. KOOPERATİF: Kooperatifler tüzel kişiliğe sahip, ortaklarının belirli ekonomik çıkarlarını, özellikle mesleki ve ekonomik gereksinimlerini; karşılıklı yardım,dayanışma ve kefalet yoluyla sağlayıp korumak amacıyla,gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyler ve dernekler tarafından kurulan, esnek sayıda ortaklı ve esnek sermayeli kuruluşlardır. 11 3) Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler: b) Kamu İşletmelerinin Hukuksal Biçimleri: i) Kamu İktisadi Teşebbüsleri: (KİT) Sermayesinin tamamı ya da 50% den fazlası kamu kuruluşlarına ait olan, ekonomik alanda ticari esaslara göre faaliyet gösteren ve tüzel kişiliğe sahip olan kuruluşlara denilmektedir. İktisadi Devlet Teşekkülleri Kamu İktisadi Kuruluşları ii) Yerel Yönetim İşletmeleri: Belediyelere, il özel dairelerine ve köylere bağlı olarak kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan işletmelerdir. 12 6
iii) Katma Bütçeli Yönetimlerin İşletmeleri: Bağlı bulundukları dairelerden döner sermaye temin eden ve tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardır. iv) Döner Sermayeli İşletmeler: Devletin genel bütçesinden ayrılan sermaye ile kurulan ancak tüzel kişiliğe sahip olmayan kamu işletmeleridir. 3) Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler: c) Yabancı Sermayeli İşletmeler: Ülkemizde yabancı, gerçek ve tüzel kişilerin yalnız yabancı sermaye ile veya yerli ortaklarla birlikte kurdukları işletmelerdir. 13 4) Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler: a) Ulusal İşletmeler: Ülke sınırları içinde kurulmuş, kapital ve yönetim açısından başka bir ülkeye bağlı olmayan işletmelerdir. Bu işletmeler sadece o ülkede faaliyet gösterirler. b) Uluslararası İşletmeler: Kendi ülkesi dışında bir veya daha fazla ülkede faaliyet gösteren işletmelerdir. c) Çokuluslu Şirket: İki veya daha fazla ülkede mülkiyeti kısmen veya tamamen kendisine ait olarak üretim ve pazarlama faaliyetleri yürüten, kendisine ait işletme stratejileri olan ve bu stratejileri tüm bağlı kuruluşları veya şubelerinde uygulayan işletmelerdir. d) Küresel İşletmeler: Faaliyetlerini dünya çapında sürdüren, ileri teknoloji kullanan, global ürün, fiyat politikaları yürüten, dünya vatandaşı yöneticiler tarafından yönetilen işletmeler global işletme olarak adlandırılır. 14 7
5) İşetmeler Arası Anlaşmalara Göre İşletmeler: İşletmeler pazarlara daha çok egemen olma, tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri işleri ortaklaşa gerçekleştirme, daha yeterli olanaklara kavuşma ve sonuçta daha yüksek karlar sağlama amacıyla aralarında gizli ya da açık anlaşmalar yaparlar. Örneğin kartel, tröst, konsern, konsorsiyum, centilmenlik anlaşmaları, tam birleşme, holding. 6) Diğer Ölçütlere Göre İşletmeler: Büyüklük: İşletmeler çalışan sayılarına, üretim kapasitelerine ve diğer bazı nicel ölçütlerine göre büyük, orta ve küçük şeklinde sınıflandırılabilir. 15 6) Diğer Ölçütlere Göre İşletmeler: Büyüklük: İşletmeler çalışan sayılarına, üretim kapasitelerine ve diğer bazı nicel ölçütlerine göre büyük, orta ve küçük şeklinde sınıflandırılabilir. Küçük (1-50) Orta (51-150) Büyük (150 +) Riske Katlanma: İşletmeler riskli Pazar koşullarında yatırım yaparak faaliyetlerini sürdüren işletmeler ve daha durağan ve istikrarlı Pazar koşullarını tercih edenler olarak da sınıflandırılabilirler. Yönetim Biçimleri: Çalışanların da kararlara katıldığı merkezkaç bir yapıya sahip işletmeler ile kararların tepe yönetim tarafından verildiği merkezi bir yapıya sahip işletmeler şeklinde sınıflandırılabilir. Alıcıların Türü: İşletmeler ürettikleri ürün ya da hizmetleri nihai alıcılara veya endüstriyel alıcılara pazarlayanlar olarak da sınıflandırılabilirler. 16 8
KOBİ LER KOBİ ler, işletmelerin çalıştırdıkları işçi, ciro ya da sabit sermaye gibi faktörlere göre gruplandırılmaktadır. KOSGEB'e göre; (Küçük ve orta ölçekli işletmeleri Geliştirme ve Destekleme Başkanlığı) 1-49 : Küçük 50-149 : Orta 150 + : Büyük işletme İdaresi KOBİ lerin tanımlanması ve gruplandırılması, KOBİ lerin en serbest ekonomi ortamlarında bile çeşitli desteklerden yararlanması için gereklidir. 17 KOBİ ler KOBİ ler desteklenmeli ve sayıları artmalıdır çünkü; En kolay istihdam yaratma yoludur. Kriz dönemlerine en dayanıklı sektördür. Dinamiktirler, ekonomiye canlılık kazandırırlar. Değişen pazara hemen uyum gösterirler. 18 9
KOBİ ler KOBİ lerin Avantajları Gelişen ekonomilerde, pazardaki küçük gelişme adımları ancak KOBİ ler tarafından verimli değerlendirilir. Esnektirler ve talep değişimine çok hızlı uyum gösterirler. Gider kalemlerinin sabit kısmı küçüktür ve bu nedenle dayanıklıdırlar. İşletme içi bürokrasi azdır, kararlar hızlı alınır. 19 Kurulumu kolaydır. Maliyetleri düşüktür. Göz ardı edilmiş niş leri kapsayabilir. Patron-çalışan ilişkileri yakındır. Müşteri hizmetlerinde etkilidir. Yenilikçi ve yaratıcıdır. 20 10
KOBİ ler KOBİ lerin Başarısızlık Nedenleri KOBİ lerin %80-60 arası ilk beş yılda kapanmaktadır. Bu nedenle öncelikle ilk beş yıl büyük bir önem taşımaktadır. Bu dönemde genel olarak karşılaşılan sorunlar şunlardır: Yeterli ve sürekli bir yönetim kurgusunun oturtulamayışı, İşletme sermayesi sorunları, Dönemsel ekonomik krizler, Nakit akış sorunları, Rekabet, Kuruluş yeri sorunları, Büyük sanayi ya da pazara entegrasyon sorunları, Devlet ile çalışma zorlukları, İşletmecilik sorunları, 21 11