Temel İşletmeciliğe Giriş. Prof. Dr. Canan Çetin

Transkript

1 Temel İşletmeciliğe Giriş Prof. Dr. Canan Çetin İstanbul-2012

2 Yay n No : 2791 İşletme-Ekonomi Dizisi : Bask Kasım 2012 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Küreselleşmenin bir etkisi olarak işletmelerin varlıklarını koruma ve yarınlara çıkabilme yani sürdürülebilir olma gayretleri işletmeciliği, yönetimi, liderliği, girişimciliği, vb. daha da önemli hale getirmiştir. Bu kitap işletme alanında öncelikle ilgili kavramlar ve tanımları açıklamayı, işletmenin genel ve ana fonksiyonlarını, şirket türlerini, işletmelerin kuruluş yeri ve sosyal sorumluluk alanlarında katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Kitabın daha önceki baskılarında kendisinden çok şey öğrendiğim ekip arkadaşım Sayın Prof. Dr. Esin CAN a teşekkür ederim. Kitabın yönetim, insan kaynakları yönetimi ve pazarlama yönetiminin fiyatlandırma kısımlarında değişiklik olmazken diğer bölümleri yeniden kaleme alınmıştır. Şirketler kısmı yeni Türk Ticaret Yasası ndaki değişiklik nedeniyle güncelleştirilerek yazılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Sayın Öğr. Gör. Dr. Esra Dinç ÖZCAN a, Sayın Yard. Doç. Dr. Erkan TAŞKIRAN a, Sayın Öğr. Gör. Dr. Ata ÖZDEMİRCİ ye, Sayın Arş. Gör. Ali İhsan YILMAZ a ve Sayın Deniz Anıl ERCELEP e yazım ve katkılarından dolayı teşekkür ederim. Kitabın dizgi aşamasını gerçekleştiren Sayın Gökhan AYRANCI Beye, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Sahibi Seyhan SATAR Beye ve Beta çalışanlarına teşekkür ederim. Yararlı olması dileklerimle. Canan ÇETİN Marmara Üniversitesi canancetineylul@gmail.com

4

5 İçindekiler v İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM İŞLETME İLE İLİŞKİLİ KONULAR BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETME BİLİMİ VE İŞLETMEYİ TANIYALIM İŞLETME ve İLİŞKİLİ KAVRAMLAR Örgüt Kavramı İşletme Kavramı ve İşletmenin Amaçları Girişim Kavramı Girişim ve Yönetici Kavramları Girişimci Yönetici İşletme Yönetimi İşletmelerde Başarı Ölçütleri İşletme ve Çevresi Genel Çevre İş Çevresi İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi Ekonomi Bilimi İle İlişkiler Davranış Bilimleri İle İlişkiler Hukuk Bilimi İle İlişkiler Matematik ve İstatistik İle İlişkisi Bilgi Sistemleri İle İlişkileri Yararlanılan Kaynaklar... 19

6 vi Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETME TÜRLERİ İŞLETME TÜRLERİ Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler Endüstri İşletmeleri Ticaret İşletmeleri Hizmet İşletmeleri Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler Özel İşletmeler Kamu İşletmeleri Kamu İktisadi Teşebbüsleri İktisadi Devlet Teşekkülleri Kamu İktisadi Kuruluşları Yerel Yönetim İşletmeleri Katma Bütçeli İşletmeler Döner Sermayeli İşletmeler Karma İşletmeler Yabancı Sermayeli İşletmeler Sayılı Yasaya Göre Kurulan İşletmeler Petrol Yasasına Göre Kurulan İşletmeler Uluslararası Anlaşmalarla Kurulan İşletmeler Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler Tek Kişi İşletmeleri Ortaklıklar (Şirketler) Adi Ortaklıklar (Şirketler) Ticaret Ortaklıkları (Şirketleri) Şahıs Şirketleri Komandit Şirket Kollektif Şirket Sermaye Şirketleri Anonim Şirket Limited Şirket Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket Kooperatifler... 38

7 İçindekiler vii 1.4. Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler Ulusal İşletmeler Uluslararası İşletmeler Çokuluslu İşletmeler Küresel İşletmeler İşletmelerarası Anlaşmalara Göre İşletmeler Yararlanılan Kaynaklar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERİN KURULUŞU İŞLETMELERİN KURULUŞU İşletme Kurma Fikri En Uygun (Optimal) Kuruluş Yeri İşletmenin Kuruluş Nedenleri Miras Bağımsız İş Yapma İsteği Kazanç Sağlama İsteği Toplumsal İtibar Sağlamak Başka Fırsatların Yokluğu Bir Düşünce veya Bir Misyonu Gerçekleştirme İsteği Kuruluş Yeri Etmenleri Taşıma Hammadde Pazar Alanı İş Gücü Su ve Su Kaynakları İklim Koşulları Sosyal ve Kültürel Koşullar Şehir ve Bölge Yöneticilerinin Davranışları Vergi, Resim ve Harçlar ile Teşvik Önlemleri Enerji Kaynakları İşletme Dışı Artırımlar (Tasarruflar) İşletmenin Kuruluş Analizi ve Plânlama Çalışmaları Ön Proje Ekonomik Etüt Piyasa Araştırması ve Talep Tahmini Büyüklük ve Kapasite Seçimi... 59

8 viii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş Teknik Etüt Finansal Etüt Hukuksal Etüt Değerlendirme ve Yatırım Kararları Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi Kesin Proje Projenin Uygulanması İşletme (Üretime Geçiş) Aşaması Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemlerinden Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi Yararlanılan Kaynaklar İKİNCİ KISIM İŞLETMENİN İŞLEVLERİ BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN TEMEL İŞLEVİ: YÖNETİM KONU İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Yönetim Yönetici Yönetici Becerileri YÖNETİM BİLİMİNİN DOĞUŞU ve TARİHSEL GELİŞİMİ Bilimsel Yönetim Öncesi Dönem Klâsik (Geleneksel) Yönetim Teorisi Bilimsel Yönetim Yaklaşımı Yönetim Süreci Yaklaşımı Bürokrasi Yaklaşımı Neoklasik (Davranışsal) Yönetim Teorisi Modern (Çağdaş) Yönetim Teorisi Sistem Yaklaşımı Durumsallık (Koşulsallık) Yaklaşımı Modern Sonrası Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar Organizasyonlarda Çevreye Uyum (Adaptasyon) Yaklaşımları Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar... 89

9 İçindekiler ix 3. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ (FONKSİYONLARI) Plânlama işlevi Plânlama Süreci Karar Verme Organize Etme (Örgütleme) işlevi Organizasyon Yapıları Biçimselleşme Yetki Devri Yürütme İşlevi Koordinasyon (Eşgüdümleme) İşlevi Kontrol İşlevi YÖNETİM KAVRAMIYLA İLGİLİ DİĞER İŞLEVLER: İLETİŞİM MOTİVASYON VE LİDERLİK İletişim İletişimin Fonksiyonları İletişimin Yönü Yukarıdan Aşağıya Doğru İletişim Aşağıdan Yukarıya Doğru İletişim Yatay İletişim Kişiler Arası İletişim Örgütsel İletişim Motivasyon Motivasyonun Tarihsel Gelişimi Motivasyonun Tanımı Liderlik Liderlik Tanımı Liderlik Teorileri Özellik ve Nitelik Teorileri Davranış Teorileri Durumsallık Teorileri Yararlanılan Kaynaklar

10 x Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETMELERDE VERİMLİLİK: ÜRETİM YÖNETİMİ ÜRETİM YÖNETİMİ Üretim Sistem ve Stratejileri Üretim Planlama Uzun Dönemli Üretim Planları Orta Dönemli Üretim Planları Kısa Dönemli Üretim Planları Üretim Yönetiminde Teknoloji Seçimi İş Yeri Düzenleme Lojistik Yönetimi Stok Yönetimi Stokların Sınıflandırılması Stok Kontrolünde JIT Prensibi Stok Kontrolünde Kanban Yöntemi Proje Yönetimi ve Proje Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği-PERT Yararlanılan Kaynaklar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMEYE DEĞER YARATMAK: PAZARLAMA PAZARLAMA Pazarlama Anlayışının Tarihsel Gelişimi Pazarlama Planlaması Pazarlama Araştırmaları Pazarlama Araştırmaları Süreci PAZARLAR VE ALICILAR Tüketici Pazarları ve Bölümlendirmesi Tüketici Davranışları Tüketici Davranışlarını Etkileyen Psikolojik ve Sosyokültürel Faktörler Tüketicinin Satın Alma Karar Süreci Endüstriyel Pazarlar (Örgütsel Pazarlar) PAZARLAMA KARMASI

11 İçindekiler xi 3.1. Ürün: Mal veya Hizmet Ürün Yaşam Döngüsü Yeni Ürün Geliştirme Yeni Ürün Geliştirme Aşamaları Markalama ve Ürünlerin Tanıtılması Hizmetler ve Stratejileri Dağıtım Dağıtım Kanalları Dağıtım Türleri Dağıtım Kanalının Seçimi ve Seçimi Etkileyen Faktörler Fiziksel Dağıtım Tutundurma Etkili Bir Tutundurma Karması Geliştirmek Tutundurma Stratejileri Tutundurma Karması Kişisel Satış Kişisel Satış Görevleri Kişisel Satış Süreci Reklam Satış Promosyonları Halkla İlişkiler Fiyat Kararları Arz ve Talep: Fiyat Mekanizması Piyasa Dengesi ve Piyasalar Tam Rekabet Piyasası Monopol Piyasası Eksik Rekabet Piyasaları Monopolcü (Monopollü) Rekabet Piyasaları Oligopol Piyasaları Düapol Piyasaları Ölçek Ekonomileri İşletmenin Üretim Fonksiyonuna ilişkin Ölçek Ekonomileri Diğer İşletmecilik Fonksiyonlarına İlişkin Ölçek Ekonomileri

12 xii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş Fiyatlandırma Amaçları Fiyatlandırma Stratejileri Fiyatlandırma Yöntemleri Fiyat Politikaları Yararlanılan Kaynaklar DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERDE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİ: MUHASEBE TEMEL KAVRAMLAR ve MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI Muhasebenin Tanımı Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri FİNANSAL MUHASEBE Temel Finansal Tablolar Bilanço Gelir Tablosu Finansal Oranlar Likidite Oranları Kaldıraç Oranları Kârlılık Oranları Faaliyet Oranları MALİYET MUHASEBESİ Maliyet, Gider ve Harcama Kavramları Maliyet Yöntemleri Yararlanılan Kaynaklar BEŞİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN FAALİYETİNE KAYNAK BULMA: FİNANS YÖNETİMİ FİNANS YÖNETİMİ Çalışma Sermayesi Nakit Bütçesi Finans Fon Kaynakları Satıcı Kredileri Banka Kredileri Finansman Bonosu

13 İçindekiler xiii Factoring Hisse Senedi Tahviller Leasing Finansal Sistemin Yapısı ve Finansal Piyasaların İşleyişi Yararlanılan Kaynaklar ALTINCI BÖLÜM: İŞLETMENİN EN DEĞERLİ VARLIĞI: İNSAN KAYNAKLARI İNSAN KAYNAKLARI İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi İnsan Kaynakları Yönetimi İlkeleri Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları İNSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN KONUMLANDIRILMASI İnsan Kaynakları Departmanı ve Yetki İlişkisi İnsan Kaynakları Yöneticisi ve Rolleri İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN ÇEVRE FAKTÖRLERİ İŞ ANALİZİ VE İŞ TASARIMI İş Analizinin Amaçları İş Tanımının Unsurları İş Tasarımı Yaklaşımları İNSAN KAYNAKLARI PLÂNLAMASI ÇALIŞAN BULMA, SEÇME VE YERLEŞTİRME EĞİTİM VE GELİŞTİRME KARİYER YÖNETİMİ VE PLÂNLAMASI Kariyer İle İlgili Bazı Temel Kavramlar Kariyer Yönetimi Kariyer Plânlama PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ Performans Değerlendirmenin Yararları Performans Değerlendirme Yapacak Taraflar

14 xiv Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 9.3. Performans Değerlendirme Yöntemleri Performans Değerlendirmede Yapılan Hatalar İŞ DEĞERLENDİRME VE ÜCRET YÖNETİMİ İş Değerlendirme Yöntemleri Ücret Bileşenleri Geniş Band Sistemi SENDİKA İLE İLİŞKİLER VE TOPLU PAZARLIK ÇALIŞAN SAĞLIK VE GÜVENLİĞİ İNSAN KAYNAKLARI BİLGİ SİSTEMLERİ VE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Yararlanılan Kaynaklar ÜÇÜNCÜ KISIM İŞLETMENİN BÜYÜME GÜDÜLERİ VE SOSYAL SORUMLULUK BİRİNCİ BÖLÜM: EKONOMİK BÜYÜME İLE İLGİLİ GÖSTERGELER EKONOMİK BÜYÜME İLE İLGİLİ GÖSTERGELER Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla, Milli Gelir ve İstihdam Gayri Safi Yurtiçi Hâsılayı Hesaplama Yöntemleri Enflasyon, İşsizlik ve Beklentiler Finansal Sistemin Analizi: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve Para Arzı Makro Ekonomik Politikalar: Ödemeler Bilançosu ve Cari Açık Cari Açık ve Tasarruf Yatırım İlişkisi Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Başlı Amaçları İktisat Politikası İle İşletme Politikası Arasındaki İlişkiler Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Amaçları Para Politikası Maliye Politikasının Analizi İşverenin-İşgücü İlişkileri Politikasını Etkileyen Bazı Gelişmeler Demokrasi Oyununu Kurallarına Göre Oynama Zorunluluğu

15 İçindekiler xv İşletmenin Yeni Psikolojik, Toplumsal, Siyasal Yönleri Çağdaş Çalışanın Sendikalaşmadan Bekledikleri Yararlanılan Kaynaklar İKİNCİ BÖLÜM: SOSYAL SORUMLULUK İŞLETME ve SOSYAL SORUMLULUK İşletmenin Sosyal Sorumlulukları İşletmelerde Sorumluluk Türleri İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Alanları Sosyal Sorumluluğun İşlevleri İle Avantaj ve Dezavantajları Yararlanılan Kaynaklar

16 xvi Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş ŞEKİL LİSTESİ ŞEKİL I-3.1: Yapılabilirlik Projesi ŞEKİL II-1.1: İletişim Kanallarının Bilgi Zenginliği ŞEKİL II-3.1: Pazarlama Planlaması Aşamaları ŞEKİL II-3.2: Pazarlama Araştırma Süreci ŞEKİL II-3.3: Tüketici Satın Alma Karar Sürecinin Aşamaları ŞEKİL II-3.4: Tutundurma İtme ve Çekme Stratejileri ŞEKİL II-3.5: Kişisel Satış Süreci ŞEKİL II-3.6: Fiyatlama Süreci ŞEKİL II-4.1: Bilanço Örneği ŞEKİL II-4.2: Gelir Tablosu Örneği ŞEKİL II-6.1: Değer Yaratan Faaliyetler ve Değer Zinciri Analizi ŞEKİL II-6.2: İnsan Kaynakları Yönetimi ve Çevre ŞEKİL II-6.3: İnsan Kaynakları Plânlama Döngüsü ŞEKİL II-6.4: Tedarik Kaynakları: Avantaj ve Dezavantajları ŞEKİL II-6.5: Kariyer İle İlgili Bazı Temel Kavramlar ŞEKİL II-6.6: Örgütsel Kariyer Geliştirme Modeli ŞEKİL II-6.7: Bireysel Kariyer Grafiği ŞEKİL II-6.8: Personel Değerlendirme Yöntemleri ŞEKİL II-6.9: Toplu Pazarlık Alanı ŞEKİL II-6.10: İş Kazası Nedenleri ŞEKİL II-6.11: İnsan Kaynakları Yönetim Denetim Süreci

17 İçindekiler xvii TABLO LİSTESİ TABLO I-2.1: Anonim Şirketlerin Kuruluş Aşamaları TABLO I-2.2: Limited Şirketlerin Kuruluş Aşamaları TABLO I-3.1: Aday Kuruluş Yerinin Maliyetlerinin Karşılaştırılması TABLO II-1.1: Fayol un ilkelerinin Sınıflandırılması TABLO II-1.2: Küçük Grup Ağları ve Etkinlik Kriterleri TABLO II-3.1: Pazarlama Anlayışındaki Gelişmeler TABLO II-4.1: Muhasebe Fonksiyonları TABLO II-4.2: Tek Düzen Hesap Planı Hesapları TABLO II-4.3: Başabaş Noktası Tablosu TABLO II-5.1: Ülkemizde Faaliyet Gösteren Finansal Piyasalar TABLO II-6.1: Personel Yönetimi ile İnsan Kaynakları Yönetim Yaklaşımları Arasındaki Farklar TABLO II-6.2: Eğitim ile Geliştirme Farkı TABLO II-6.3: Eğitimsel Tasarım Süreci TABLO II-6.4: Geleneksel Kariyer İle Çok Yönlü Kariyerin Karşılaştırılması TABLO II-6.5: İş Değerlendirme Yöntemleri TABLO II-6.6: İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi İşlevleri ve Temel Faaliyetler

18