Destekleyici İstihdam

Ünite 3: Kariyer Planlama ve Pazarlama OH 1 Ünite başlangıcında ilk yansıyı ekranda tutunuz. Türkiye de Engelliler İçin Farkındalığı & Kurumsal İstihdam Fırsatlarını Arttırmak Bu proje Avrupa Komisyonu desteğiyle finanse edilmiştir. Bu yayın sadece yazarın görüşlerini yansıtır ve Komisyon buradaki bilgilerin vaki olabilecek herhangi bir kullanımından sorumlu tutulamaz. Destekleyici İstihdam Ünite 3: Kariyer Planlama ve Pazarlama 1 5 dak HOŞ GELDİNİZ Kurs katılımcılarını karşılayınız ve kendinizi tanıtınız (isim ve kursla ilgili olan geçmiş deneyiminiz ). OH 2 Ünitenin içeriğine kısaca değininiz. İçindekiler Ünite 3 Tipik kariyer planlama yolları Birey merkezli kariyer planlamanın aşamaları Destekleyici istihdamı işverenlere pazarlama Ödev 1 5 dak KURALLAR Ünite için pratik eğitim kurallarının üzerinden geçiniz. Bunlar aşağıdakileri içermelidir: Cep telefonlarınızı kapalı tutunuz Zaman tutmanın önemi Tuvaletlerin yeri Araların zamanlaması Yangın çıkışlarının yeri 2 1

20 dak KARİYER PLANLAMANIN TİPİK YOLLARI Bugün öğrenme engelli insanları kariyer planlama ve geliştirmekte nasıl destekleyebileceğimize bakacağız. Kariyerlerin geliştirildiği tipik yollar üzerinde düşünmekle başlayacağız. (10 dak) GRUP FAALİYETİ Hedef: Bu alıştırmanın amacı grubun deneyimlerini kullanarak tipik kariyer geliştirme hakkında bilgi derlemektir. Ekipman: Kâğıt tahtası ve işaret kalemleri. Prosedür: Her bireyden okuldayken çalıştıkları yarı zamanlı veya tatil işleri ilebugüne kadar devam ederek çalıştıkları ücretli işlerden oluşan bir liste yazmalarını isteyiniz. Listenin hazırlanması için 5 dakika tanıyınız. Şimdi her bireyden kendi listelerine bakmalarını ve bu işlerin ne kadarının bir veya daha fazla kariyer yolunun bir parçası olduğuna karar vermelerini isteyiniz. (Bununla neyin kastedildiğinin bir örneğini vermeniz gerekebilir. Bir örnek yansı 3 te verilmiştir.) OH 3 Bu yansıyı, şayet gerekirse değişen kariyer yollarının bir örneği olarak sununuz. Kariyer değiştirme örneği Gazete dağıtıcısı Toplam 12 iş Tezgahtar (hafta sonu) 6 iş herhangi bir Garson (tatil işi) özel kariyer Kat hizmetlisi (tatil işi) yoluyla bağlantılı değil Telefonla satış 2 kariyer Huzurevi çalışanı (tatil işi) Hemşire Hastabakıcı Klinik Hemşire Yöneticisi Satış temsilcisi (İlaçşirketi) Satış ekibi başkanı (İlaçşirketi) Satış ekibi yöneticisi team (İlaçşirketi) 3 2

Kişilerden kendi iş adetlerini ve kaç adet kariyerleri olduğunu eklemelerini isteyiniz. Herkesten iş adetlerini okumalarını isteyiniz. Sınıf toplamı için ve ortalaması için toplayın. Herkesten kaç adet kariyerleri olduğunu sorunuz ve sınıf ortalaması ile sınıf ortalaması için toplayınız. Sonuçları sınıfla tartışınız. Alıştırma tipik kariyer gelişimi hakkında önemli noktaları vurgulamaktadır: OH 4 Tipik kariyer geliştirme ile ilgili yansıyı sununuz. Tipik kariyer geliştirme Çoğu insanın kariyerine başlamadan önce bir seri işi olur. Çoğu insan çalışma hayatında birkaç kez iş değiştirecektir. Çoğu insanın birden fazla kariyeri olacaktır. Ortalama bir insan 8-10 iş değiştirir veya 2 3 kariyer değişikliği yaşar. 4 Kişileri kariyer planlama ve geliştirme için desteklerken bunu aklımızda tutmamız önemlidir. Belli bir kariyer yolunun parçası olmayan işlere başlamak tipiktir- ancak bunlarda çalışırız çünkü para kazanmamız gerekir ve belki ara dönemlerde bir şeyler yapmak istemekteyiz. Bu ilk işler kariyer bağlantılı olmasa da gelecekteki kariyerlerimiz için çok önemlidirler. Bir çalışan olmanın ne anlamına geldiği ile ilgili ilk deneyimizi sağlarlar. Alınacak çok sayıda ders vardır: 3

OH 5 İlk işlerimizden çıkardığımız derslerden örnekler taşıyan yansıyı sununuz. İlk işlerimizden çıkardığımız dersler: Zamanında orada olmamız gerekir Patron daima haklıdır Ücretlerimiz vergilendirilecektir Bize sadece ayda bir kere ödeme yapılacaktır Hastaysanız ilk iş olarak telefon etmeniz gerekir Bazı insanlar aynı işi yaparak daha iyi ücret alabilirler Ancak belirlenmiş zamanlarda ara verebilirsiniz Farklı tip işlerin deneyimi Vs. vs. 5 Sınıftan, kendi ilk işlerinden ilave örneklerle bahsetmelerini isteyebilirsiniz. Öğrenme engelli kişiler böyle ilk iş örneklerini nadiren paylaşacaklardır. Bunun için pek çok sebep vardır: OH 6 İstihdamla ilgili ilk beklentiler /deneyimler hakkındaki yansıyı sununuz. İş/kariyere ilişkin bugüne kadarki görüşler: Engelli çocuğun gelecekte bir kariyeri olacağına dair zayıf veya hiç olmayan beklenti Engellilik ödeneği var dolayısıyla çalışmaya mali açıdan gerek yok Bir ergen gibi tatil/hafta sonu işlerinde beklenmedik şekilde deneyime gerek yok Özel okullar her zaman kariyer rehberliği sunmaz Engellilere yönelik yetişkin hizmetleri genellikle faaliyet bazlı hizmet verir, istihdam destek hizmeti vermez 6 4

Bu, öğrenme engelli yetişkinin çoğunlukla Engelli olmayan emsallerinin yetişmelerinin doğal bir parçası olarak edindikleri desteğe kariyer seçiminde çok ihtiyaç duyacakları anlamına gelir. Sorumluluklar anlamında bir işinin olmasının ne anlama geldiğini öğrenmeleri gerekir, her sabah kalkma mecburiyeti, oraya vaktinde gitmek, yapmanızı söylenenleri yapmak... Görevler, iş ortamı, iş kültürleri anlamında yapmayı sevdikleri türde karar vermeleri için bir dizi farklı deneyime ihtiyaç duyacaklardır...ve muhtemelen işlerini ve kariyerlerini değiştirmek için diğer herkes gibi aynı fırsatı isteyeceklerdir. Destekleyici istihdam birisinin iş bulması için desteklemek değildir sadece onların birçok işin sahibi ve belki birden fazla kariyerleri olması için desteklenmesiyle ilgilidir. Öğrenme engelli kişilerin diğer herkesin olduğu gibi çalışma hayatları boyunca ilerlemek ve gelişmek ihtiyacına sahiptirler. Rutin, düşük statülü işlerde başlama gereksinimleri olabiliraynı hepimizin yaptığı gibi- fakat bizim gibi-kendilerini daha fazla kanıtlayabilecekleri, daha yüksek statü ve özsaygı verecek işlere doğru ilerlemek isteyeceklerdir. Pekiyi o zaman bunu nasıl yapıyoruz? Nerede başlıyoruz? Birisini bir kariyer seçmesinde ve bir iş hakkında karar vermekte desteklemek, kişi merkezli bir süreçtir; kişi ilgi alanlarını, becerilerini ve tercihlerini belirlemek ve daha sonra kariyerleri ve o kariyeri gerçekleştirmeleri için bilgilendirilmiş tercihler yapmak için desteklenecektir. 60 dak KİŞİ MERKEZLİ KARİYER PLANLAMANIN AŞAMALARI Kişiyi ve Potansiyelini bilmek (Mesleki Profil Çıkarma). Mesleki Profil çıkarmanın amacı bir bireyin iş tercihleri ve bununla alakalı işle ilgili becerileridir (sosyal yetkinlikleri dâhil). Mesleki profil formatları değişir fakat aşağıdaki geniş alanları kapsamalıdır: Kişi işi neden istemektedir insanların bir iş için motive olması gerekir. Kişi ne türde bir iş istemektedir bazı kişilerin fikirleri vardır, diğerlerinin bir görüş oluşturmak için yarıma ihtiyaçları vardır. Kişinin iş ile alakalı yetkinlikleri ve muhtemel destek ihtiyaçları kişinin sahip olduğu beceriler (örn., beden durumu ve genel motor hareketler, hassas motor manipülasyon, bilişsellik, sosyal beceriler, dil anlama ve kullanma, akademik beceriler ) kişinin yapmakta deneyimli olduğu faaliyetler (örn. Evde, toplum içinde, seyahatte, para kullanımı, akademik beceriler), kişinin sahip olduğu bilgi (örn. Çalışma günü /haftası temposu, çevre coğrafyası), kişinin bir faaliyeti gerçekleştirirken gösterdiği motivasyon, disiplin veya sebat, bu alanlarda potansiyel kritik ihmaller ve olası destek gereksinimleri. İş ortamı türü için kişinin tercihleri işin içerde mi dışarıda mı olacağı 5

veya yavaş tempoda mı olacağı veya sıcak, normal veya soğuk bir yerde mi olacağı veya gürültülü mü sessiz mi veya kişilerle işbirliği mi içermeli yoksa yalnız mı çalışmalı vs. Kişi hakkında doğru işi bulmalarına ve nasıl yapacağına yardım edecek herhangi başka bir şey - örn. Öğrenme tarzı, önceki iş deneyimi, gelirin sosyal hakları nasıl etkileyeceği, gerekli seyahat düzenlemeleri ve tercih edilen öğle yemeği düzenlemeleri gibi pratik hususlar. İş ile ilgili potansiyel engeller hakkında bilgi - örn.,kaçınılması, değiştirilmesi veya esnek olarak ele alınması gereken çalışma uygulamaları, davranışsal zorluklar ve davranışı zorlayan tetikler, kişisel alışkanlıklar, fiziksel/duyusal yetiler/engeller veya sağlık sorunları. (Öneri; bu bilgi çözümler dizayn etmek için bu bilgi gereklidir, kişiyi istihdam dışı bırakmak için değil) AŞAMA 1: NEDEN ÇALIŞMALI? Birey merkezli kariyer planlama bir dizi aşama olarak tanımlanabilir. İlk adım kişinin ücretli işte çalışmak için desteklenmek istediğine, bunun ne anlama geldiğini anladığına ve çalışmayı istemesinin nedenlerini tanımlayabildiğine emin olmaktır. OH 7 Kariyer planlama sürecinin birinci aşamasıyla ilgili yansıyı sununuz. Kariyer planlama Aşama 1 Kişi ücretli iş mi istiyor? Kişi bunun ne anlama geldiğini biliyor mu? Kişinin iş aramasının sebepleri nelerdir? 7 Bazı kişiler iş isteme konusunda gayet net olabilirler. Bu kendi birey merkezli planını geliştirmesi için kişiyi destekleyerek tanımlanmış olabilir. Birey merkezli plan kişinin tercihlerini yaşamlarının bütün kısımlarında ele alır: teneffüs, eğitim, yaşantı, dinlence, ilişkiler ve istihdam. Şayet kişi normal olarak ücretli bir iş /kariyer için isteğini tanımlarsa, bu durumda bu doğrudan kariyer planlama sürecine yol açacaktır. 6

Başka kişiler destekleyici istihdam ajansına bir başkası o kişi için iyi bir fikir olduğunu düşündüğünden bir aile üyesi, bir personel, başka bir servisten birisi veya kişiyle etki veya alakası olan herhangi birisi başvurmuş olabilir. Kişiyi, başkasının değil, kendi kişisel kararına dayalı bir kariyer planlamasında destekleyeceğimizden emin olmak önemlidir. Bunu neden çalışmak istedikleri konusuna sorular sorarak yapabiliriz. Şu soruyu sormak da önemlidir: Neden çalışmak istiyorsun zira kişiyi motive edenin ne olduğu hakkında bilgi verir. Bu bilgi kişiyi ilgilendikleri türde iş veya kariyer hakkında karar almakta kişiyi desteklerken bu bilgi yararlı olacaktır. Örneğin, şayet bir kişi yeni kişilerle karşılaşmak ve arkadaş edinmek için çalışmak istiyorsa, tabidir ki aradıkları iş/kariyer ilişki kurmaya imkân verecek bir iş olmalıdır temizleyici olarak, ofisleri çalışma saatlerinden sonra herkes eve gittikten sonra çalışmak uygun olmayacaktır. Şayet kişi gelirini önemli ölçüde artırmak için çalışmak istiyorsa, o durumda neyin önemli mali artışa yol açacağına bakmak lazım. Destekleyici İstihdam örneklerinin Ek 1 olarak bahsedildiği kursiyerlere verilen Hazırlık Belgesine (Preliminary Document) atıfta bulununuz. AŞAMA 2: MESLEKİ PROFİL Bir kez kişinin istihdamda desteklenmek istediği açık olarak anlaşıldığında, ikinci aşama mesleki bir profil geliştirmektir. Mesleki profil kişiyle ilgili kariyer bilgisi sağlar, önceki iş deneyimi, mesleki eğitim, resmi vasıflar, resmi vasıflar, eğitim, iş becerileri, kariyerle ilgili hırslar, tercih edilen çalışma şartları, muhtemel iş fırsatları vs. Bu bilgi desteklenen çalışan ile konuşurken, kişiyi iyi tanıyan başkalarıyla konuşurken veya yazılı raporlar ve referansları okullardan, iş deneyimleri ve varsa önceki işlerden derleyerek, elde edilebilir. Mesleki profilin pozitif odaklı olması önemlidir. Bunun anlamı, kişinin becerileri, yetileri ve kapasitelerine dayalı olduğunu ve engelleri üzerine dayalı olmadığını göstermektedir. Şayet bu kişiyi işverene aday olarak başarılı bir şekilde satacaksak, bu kişinin hangi konuda iyi olduğunu gayet iyi bir şekilde bilebilmeliyiz. İşverenler becerileri satın alırlar, sorunları değil. Ancak, kişinin destek ihtiyaçlarını tanımlamak da önemli olacaktır. Bu daha sonraki bir aşamada kariyer planlama sürecinde, işler ve kariyerlerde engeller veya bariyerleri incelerken yapılabilir. Merkezi planlama sürecine sizlerden aşina olanlar bir kişiyi, birey merkezli plan geliştirmesi ile kişiyi bir kariyer planını geliştirmek için desteklemek arasındaki benzerliği teşhis edebileceklerdir. 7

OH 8 Birey merkezli planlamanın kilit özelliklerini listeleyen yansıyı sununuz. Birey merkezli kariyer planlamanın kilit özellikleri: Odak kişi yaşamı hakkındaki tercihleri kendisinin yapması için desteklenmiştir. Kişi onun kişisel profilini geliştirme, hayallerini ve amaçlarını tespit ve bu amaçlara ulaşmasına adanmaya istekli insanlardan oluşan bir destek çemberi tarafından desteklenir. Birey merkezli planın odağı bireyin becerileri, kapasiteleri ve tercihleri üzerindedir. Birey merkezli planlama devam eden hem esnek hem de dinamik bir süreçtir. 8 Birey merkezli planlamayla zaten ilgili olan kişiler için: Şayet desteklenen çalışan zaten birey merkezli bir planlama süreci içindeyse, bir destek çemberini tanımlamak için zaten çok çalışma yapılmış olacaktır. Destek çemberi fertleri kişiyi kendi pozitif kişisel profilini geliştirmekte desteklemiş olabilirler. Mesleki profil engeller yerine beceriler, kapasiteler ve tercihlere odaklanmak anlamında pozitif kişisel profile benzer. Ancak, pozitif kişisel profil kişinin hayatının bütün yönlerini kapsarken, mesleki profil spesifik olarak işle alakalı bilgiye odaklanır. Destek çemberinin farklı üyeleri kişiyi desteklemek için tekrar devrede olabilirler bu kez kendi mesleki profillerini geliştirmek için. Kişi merkezli planlama ile henüz alakalı olmayan bireyler için: Şayet desteklenen çalışan henüz birey merkezli bir planla alakalı değilse, o halde bu aşamada bir destek çemberi oluşturmak gerekebilir. Bir destek çemberi bireyi iyi tanıyan ve onları bütün destekleyici istihdam sürecinde desteklemeye istekli kişilerden oluşmalıdır. Başka deyişle, kişiyi is bulmayı seçme, bulma ve muhafaza etmekte desteklemeye hazırdırlar. Destek çemberi üyelerinin rolleri değişebilir; bazıları aktif şekilde sürecin bir kısmını seçmekte (kariyer planlama) başkaları potansiyel işleri teşhis etmekte ve iş bulmakta ve diğerleri kişiyi işe başladıktan sonra desteklemekte devrede olabilirler. 8

Bireyi kariyerini planlamada destekleyenler, kişiyi ve becerilerini iyi tanımalılar, bireyle iletişim kurmakta iyi olmalılar ve çalışma hayatı hakkında genel olarak iyi bir bilgi sahibi olmalıdırlar. Mesleki profil formları: Mesleki profil için ilgili bilgiyi toplamak ve kaydetmek için geliştirilmiş birçok şekil vardır. Birçok şekil aşağıdakilerle ilgili bilgi arayacaktır: OH 9 Mesleki profil için bilgiler konulu yansıyı sununuz. Mesleki profil için bilgiler: İş tercihleri Kariyer tipi İş görevleri İş çevresi Çalışma gün ve saatleri Resmi nitelikler Eğitim (okul, erişkin eğitim kursları, sertifika vs.) Önceki iş deneyimleri/ geçmiş istihdam Diğer ilgili nitelikler örn. sürücü belgesi Kişisel nitelikler Kişisel beceriler (hijyen, dakiklik, hareketlilik vs.) Sosyal beceriler (iletişim, görgü, eleştiriye cevap vs.) Akademik beceriler (okuma, yazma, sayılar, zaman kavramı, konsantrasyon vs.) 9 Bir mesleki profil şekli İlave Materyaller dosyasında bulunmaktadır ve sınıfın bakması için kopyalanabilir. Ancak, desteklenen istihdam ajansları en fazla kendi öz formlarını geliştirmek isterler. Bazı bilgiler kolaylıkla toplanabilirler. Diğer bilgilere erişmek daha fazla zaman isteyebilir. Bireyin okul veya geçmiş işverenlerini yazmak için desteğe ihtiyaç duyabilir; iş tercihlerini tanımlamak için yardıma ihtiyaçları olabilir bilhassa daha önce iş deneyimleri yoksa. Mesleki profil oluşturmak bir kerede yapılıp tamamlanacak bir şey değildir. Mesleki profil kişinin ilgi alanları ve becerileri değiştikçe eklenip çıkarılabilecek esnek ve dinamik bir kayıttır. Bazı bilgiler kariyer planlama sürecinin erken aşamalarında derlenebilir ancak başka kısımlar, cevaplar netleşmeye başladıkça sadece sonraki aşamalarda eklenecektir. İş Denemelerinin Mesleki Profile bir Yardımı olarak Kullanılması. Entelektüel engelleri olan kişiler istihdam ile ilgili olarak bilinçli seçim yapacak deneyimden mahrum olabilirler. 9

Buna ilaveten, istihdam personelinin insanların gerçekleştirmek için pek fırsat bulamadıkları yetkinlikleri değerlendirmekte zorlukları olabilir. Bu problemler kişilerin entelektüel engellerinin düzeyi daha ağırlaştıkça daha kötü olma eğilimindedirler. İş denemeleri (bazen tadıcılar/job taster olarak adlandırılırlar) insanların yapmaktan en fazla hoşlanacakları işin türü hakkında bilinçli bir karar vermelerini ve istihdam personelinin davranışsal olarak güçlü yanlarını ve ihtiyaçlarını anlamalarını sağlayabilir. Tabiidir ki, bunlar bütün engelli kişiler için bir zorunluluk olarak görülmemelidirler. Bunlar, şayet şahıs net isteklere sahipse ve söz konusu işle ilgili bir fikri varsa gerekli olmayabilir. Yüksek kaliteli iş denemelerinin bazı özellikleri vardır: Sınırlıdırlar, birkaç saat veya gün sürerler (aylar veya yıllar değil) Kısacası, birkaç işle ilgili deneyim sağlarlar ki kararlar aralarında yapılacak bir karşılaştırmaya dayanır Hedefleri somut olmalı ve aşağıdakilerin tanımlanmasını içermelidir: kişinin iş ve iş yeri tercihleri bu işi yapmaktaki güçlü ve zayıf yönleri nasıl en iyi şekilde öğrendikleri işi yapmak için ne tür yardıma ihtiyaçlarının olabileceği (örn. İşe gitmek, sosyal olarak baş edebilmek, aralarda başkaları gibi davranabilmek) Kişilere uygun bir destek sunmalıdırlar (örn, bir iş koçundan veya iş yeri eğiticisinden veya amirden) bu şekilde kişi ve istihdam personeli çoğu bilgiyi deneyimden elde ederler. AŞAMA 3: HAYAL EDİLEN KARİYER Birey merkezli planlama kişiyi hedefleri tanımlamak için destekleme sürecidir. Kariyer planlama bir kişiyi kendi hayalindeki kariyerini tanımlamaya destekleme sürecidir. Destekleyici istihdam kolaylaştırıcısının rolü, kişinin kendisini istenilen sonuca ulaştıracak ve ilgi ve becerilerine uygun olan kariyer yolu hakkında gerçekçi karar vermesini kolaylaştırmaktır. Bu, erişilebilir olup olmadığını değerlendirmek için kişinin hayalini kurduğu kariyerin ne olduğunu netleştirmektir. Bazı kişilerin ne yapmak veya ne olmak istediklerine dair gayet net bir fikirleri olabilir. Başkalarının çok az fikirleri olabilir veya hiç olmayabilir. Onları seçim yapmaları için desteklerken, seçenekler hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıdırlar. Bu aşağıdaki şekillerde yapılabilir: OH 10 Kişileri hayal ettikleri kariyerle ilgili seçim yapmaları desteklemekle ilgili yansıyı sununuz. 10

Kariyer seçimini destekleme Farklı tiplerde iş yapan insanlarla konuşma İşler/kariyerler hakkında broşürler, medya vs. üzerinden bilgi toplama Çeşitli tipte işyerlerini ziyaret Çeşitli iş deneyimleri temin etme 10 Çemberin fertleri destek stratejilerinin her birinde gayet aktif olabilir. Kendi işlerinden bahsedebilirler, işyeri ziyaretleri organize etmek için kendi bağlantılarını kullanabilirler, bilgi toplayabilirler ve destekledikleri kişiye erişilebilir kılabilirler vs. İş deneyimi, tercih ettikleri işleriyle ilgili görevleri ve iş ortamları hakkında karar vermek için gerçek yaşam deneyimine ihtiyaç duyan kişileri desteklemek için önemli bir vasıtadır. İlgili kişinin kendini keşfetmesi için bir fırsat sağlar ve aynı zamanda o kişiyi destekleyen kişilere yetileri ve destek gereksinimlerini daha iyi anlama imkânı verir. İş deneyimi ve istihdam arasındaki fark konusunda çok net olmak çok önemlidir. OH 11 İş deneyimiyle ilgili yansıyı sununuz. İş deneyimi Duruma göre yapılan bir değerlendirmedir Zaman sınırı vardır genelde 6 haftaya kadar Bir iş sözleşmesi içermez Ödeme yapılmaz Deneyimleme ve öğrenmeye ilişkin açık hedefleri vardır Değerlendirilmesi yapılır 11 11

Normal olarak, birden fazla iş deneyimi sağlamak gerekli olacaktır. Sadece farklı iş görevleri ve ortamlar deneyerek insanlara karşılaştırmak ve farkları çıkarmak ile kendileri için en uygun olanı seçmeğe yardım edebiliriz. Bazı destekleyici istihdam ajansları iş deneyimi sunmaya istekli işverenlerle bir dizi sözleşme gerçekleştirirler. İşyeri yelpazesi bir kişinin mümkün olduğu kadar geniş çeşitlilikte deneyim kazanması için mümkün olduğu kadar farklı olmalıdır. İş deneyiminin değerlendirilmesi kişilerin kendilerinden, işverenden, çalışma arkadaşlarından ve bireyi aile gibi diğer destekleyenlerden alınabilecek aşağıdaki bilgiyi içermelidir. OH 12 İş deneyiminin değerlendirilmesi hakkındaki yansıyı sununuz. İş deneyiminin değerlendirilmesi Dakikliği Davranış/Sosyal becerileri Çevreye ve çevresel unsurlara tepkisi Talimatlara tepkisi Görevle ilgili tercihleri Görev konusundaki hassasiyeti 12 İş deneyimi özellikle insanların yüksek düzeydeki destek ihtiyaçları ve zayıf dil becerisi olan kişilerin kolaylaştırıcılığı esnasında özellikle önemli bir araç olabilir. Şayet bu insanın beden dilleriyle, yüz ifadeleriyle, çıkardıkları seslerle hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeyleri nasıl ilettiğinin farkındaysak işi ve belirli görevleri ne denli beğendiklerini gözlemleyebileceğiz. Aileler kişinin işe her gün gitmeğe isteklin olduğuna dair bilgi temin edebileceklerdir. Nihayet, iş deneyiminin bir iş bulma aracı olarak görülmemesi gerektiğini vurgulamak önemlidir. Bir işe gizli kapaklı giriş yolu değildir ve işverene hiçbir zaman kişiye iş teklifinde bulunması için talepte bulunulmamalıdır. Şayet işverence kişiye deneyime dayalı olarak iş teklifinde bulunulursa, bu bir istihdam sözleşmesiyle sonuçlanabilir. 12

AŞAMA 4: AŞAMALARI VE KARİYERİN GEREKLERİNİ TANIMLAYINIZ Bazen, hayal edilen iş veya kariyer size veya network deki diğer kişilere gerçekçi görünmeyebilir. Ancak, hayali bu noktada kırmamak gerekir. Önce daha yakından incelenmesi gerekir evvela destekle, ilk bakışta düşünüldüğü kadar gerçekçi olmayabilir. Diğer yandan, kişi hayallerindeki kariyerinin ne içerdiğini veya kendi beceri düzeyini anlamak için desteğe ihtiyaç duyabilir. Bu zaman alabilir. Gerçekçi kariyer tercihleri yapmak için aşağıdakileri elde etmek gereklidir: Kariyer gereklerinin, beceriler, vasıflar ve deneyim olarak ve kariyer aşamalarının bilinmesi Kariyerin gereklerini ne ölçüde karşıladığını belirlemek için kişinin becerilerini ve ilgi alanlarını bilmek ve anlamak. Kariyer planlama sürecinin dördüncü aşaması kişinin kariyerin taleplerini ve kariyerin aşamalarını daha fazla anlamasını desteklemektir. Kariyerin gerekleri Seçilmiş herhangi bir kariyer aşağıdakiler bazında ayrılacaktır: Kariyer vasıfları Kariyer içi gereken beceriler Örneğin, şayet birisi otomobil tamircisi olmak istiyorsa, eğitim ve/veya çıraklığa dayalı bir çeşit sertifika/vasıf gerekecektir. İyi küçük kas becerileri ve kaba motor becerilerine, göreceli olarak kuvvetli olup iyi koordinasyon becerilerine sahip olmaları gerekir. Aynı zamanda bu kariyerde başarılı olmak için gerekli beceriler de vardır: kirlenmekle problemleri olmaması gerekir, müşterilerle ve diğer oto tamircileriyle sorunları tartışabilmek için otomobil tamircisi diline hâkim olmalıdır ve problem çözücü başarılara sahip olmalıdır. Kariyer aşamaları Bir kariyer bir kişinin kariyer hedefine erişmek amacıyla atması gereken normal adımlar olarak da ayrıntılara ayrılabilir. Otomobil tamircisi konusuna dönersek: Otomobillere ilgi duyan bir genci düşününüz: Bir benzin istasyonunda bir tatil işine giriyor akaryakıt doldurmak, camları yıkamak, su doldurmak ve diğer ufak tefek işler. Bir otomobil teşhir salonunda başka bir tatil işine giriyor araç valeliği yapıyor. Daha sonra araçların parçalandığı ve parçaların satıldığı bir hurdalıkta yardımcı olacağı bir işe girebilir. 13

Daha sonra yerel yetişkin eğitim merkezinde bir eğitim kursuna başvurabilir. Kursu tamamladıktan sonra kalifiye bir oto tamircisi ile çalıştığı ilk çıraklık işine girer. Nihayet tam kalifiye bir oto tamircisi olarak ilk işine girer. Bunlar hep bir oto tamircisi olana kadar kariyer yolundaki muhtemel aşamalardır. Buradan kariyeri ileriye doğru gelişebilir- bazı belli araba markalarında uzmanlaşabilir ve sonunda kendi atölyesine sahip olabilir. İçimizden çok azı kendi hayal ettikleri kariyerlere doğrudan başlarlar. Çoğumuzun yol boyunca istikamet değiştirdiğimiz de olmuştur kafamızda bir fikirle başlamışızdır, ancak çalışma deneyimimiz esnasında, istediğimizi düşündüğümüz bir kariyerle ilgili neyi sevip neyi sevmediğimiz hakkında daha fazla fikir sahibi oluruz ve yeni bir yön seçebiliriz. Öğrenme engelli kişilerin anlaması için destekleyerek - sadece belli bir kariyer ile bağlantılı iş ortamı ve iş türü değil - fakat aynı zamanda bu kariyere giden yol üzerindeki muhtemel aşamaları anlayarak, onları aramaya başlamaları gereken iş türlerini teşhis etmekte kendilerini destekleyebiliriz, bu da hayal edilen kariyerde sonuçlanabilir fakat aynı zamanda onları başka bir iş veya kariyer seçmeye yönlendirebilir. (15 dak) GRUP FAALİYETİ Hedef: Bu alıştırmanın hedefi öğrenicilere kariyerleri gerektirdikleri beceriler ve bu kariyeri gerçekleştirmek için gereken aşamalar bazında analiz etme şansı vermektir. Ekipman: Gerekmemektedir Prosedür: Sınıfı beşer kişiden fazlasından oluşmayan gruplara ayırınız. Gruplara yansıdan iki kariyer seçmelerini ve her biri için gereken beceriler ile bu kariyer yolundaki muhtemel aşamaları analiz etmelerini söyleyiniz. OH 13 Kariyer listesini içeren yansıyı sununuz. 14

Kariyerler: beceriler ve iş adımları Güzellik uzmanı Veteriner Kütüphaneci Banka memuru Hemşire Polis memuru İtfaiyeci 13 AŞAMA 5: BİREYİN HAYAL EDİLEN KARİYERİN AŞAMALARINI GERÇEKLEŞTİRMEK İÇİN BECERİLERİ Kariyer yoluyla ilgili bilinçli bir tercih yapmak için, tanımlanan kariyer ile kişinin imkânları ve becerilerini eşleştirmek gereklidir. Mesleki profil kişinin iş konusundaki ilgi alanları ve becerileri hakkında genel bilgi sağlar ve bu aşamada bu ilişkiye hayal edilen kariyerin gerektirdiği özel beceriler bağlamında bakmak gereklidir. Kariyer aşamalarının tanımlandığı yerde, bunlara becerilerle bağlantılı olarak bakılması önemli olacaktır - belki şahsın mevcut becerileri bir depo veya büyük mağazada çalışmaya uygundur - ama doğrudan müşterilere satış yapmaya uygun değildir (hayal edilen kariyere doğru bir adım) - ve kesinlikle bir mağaza müdürü olma kariyeri hayaline hiç uygun değildir. Bir kez daha bu, kişinin kendisiyle ve kendilerini desteklemek için devrede olan diğer kişilerle görüşmeler içeren bir bilgi toplama aşamasıdır. Şayet işe aday olan kişi çalışma deneyimine katılmışsa onlara ve diğerlerine çalışma becerileri hakkında bir iç görü vermiştir. Bu aşamanın sonunda, bireyin hangi becerilere sahip olduğu ve kariyer aşamalarına ve gereklere ne denli uygun olduğu hakkında net bir fikir edinmiş olmalıdır. AŞAMA 6: ENGELLERİ VE ONLARI AŞMAK İÇİN ENGELLERİ VE STRATEJİLERİ TANIMLAMAK Bir kez hayal edilen kariyer ile ona giden aşamalar tanımlandıktan sonra, kariyer yolundaki muhtemel engelleri ele almak ve bunları aşmak için muhtemel stratejilerin incelenmesi zamanı gelmiştir. 15

Bu meseleler üzerinde sayılar içeren oda anahtarlarını rakamları tanımazken nasıl verebileceğim? gibi seçilen kariyere özgü olabilir veya istihdam edilmekle ilgili olarak Tam zamanlı çalışırsam engelli aylığımı kaybedecek miyim?, İşe nasıl zamanında gideceğim? İş arkadaşlarımı nasıl tanıyabileceğim gibi genel meseleler olabilir. Destek network uyla birlikte bir beyin fırtınası yapmak ile kariyer veya işle ilgili engelleri aşması mümkün olacaktır. Örneğin, kişiye oda anahtarı numaralarını tanıması öğretilebilir, kişiye anahtarların elektronik olarak kodlandıkları ve oda kartı üzerine basıldığı resepsiyonda bir iş bulunabilir bu durumda kişinin numaranın basıldığı yeri işaret emesi yeterlidir - veya kişinin resepsiyonda oda anahtarı vermesini gerektirmeyen başka işte çalışması mümkün olabilir. AŞAMA 7: BİR KARİYER PLANI HAKKINDA GERÇEKÇİ VE BİLİNÇLİ TERCİHLER YAPMAK Şayet tanımlanan engelleri aşmak için destekler yerleştirilirse, o zaman kişinin kariyer tercihi hem gerçekçidir hem de erişilebilirdir. Şayet aşılamayacak engeller varsa, aşamalara bakılması ve aşağıdakilerin sorulması gerekli olacaktır: Şahıs, hayalindeki kariyeri gerçekleştirmeden de olsa kariyer aşamalarından herhangi birine ilgi duyar mıydı? Şahıs, hayalindeki kariyeri gerçekleştirmeden de olsa kişiyi hayalindeki kariyere çeken içeriklerden bazılarına sahip olan ancak aynı engellerin bulunmadığı veya aşılabildiği alternatif kariyerler var mıdır? Bireyi bu soruları cevaplamakta desteklemek suretiyle, kişinin kendi kariyer planı hakkında gerçekçi ve bilinçli tercihler yapması mümkün olacaktır. Nihai plan orijinal hayalden farklı olabilir fakat gene de kişinin ilgi alanları ve becerilerine uyabilir. Buna dayanarak, kişiyi kendi kariyer planını oluşturmakta desteklemek mümkündür. Örneğin: OH 14 Bir kariyer planı örneğini içeren yansıyı sununuz. 16

Seçilen kariyer Kariyer Planı Veteriner resepsiyonisti 1. Hayvanlarla çalışmada deneyim edinmek için gönüllü çalışma 2. Müşterilere hizmette deneyim edinmek için bir hayvan satış dükkanında çalışma 3. Hayvan berberi resepsiyonunda randevu alma ve takip işleri 4. Temel bilgisayar kursu 5. Bir veteriner resepsiyonistinin yardımcısı olarak çalışma 6. Bir veteriner resepsiyonisti olarak çalışma 14 Neticede, kariyer planlama sürecinde 7 aşama vardır. Bunlar aşağıdaki gibidir: OH 15 Kariyer planlamanın 7 aşaması hakkındaki yansıyı sununuz. 7 aşamalı kariyer planlama süreci 5. Kariyer için bireyin becerilerini saptama 4. Kariyer aşamaları ve gereken Becerileri saptama 3. Hayal edilen kariyer 7. Kariyer planı için gerçekçi bilgili tercihler yapmak 6. Engelleri ve destek stratejilerini saptama 2. Bir mesleki profil geliştirme? 1. Neden çalışmak istiyorsunuz? 15 Engelli kişileri işe yerleştirme/kariyer planlamada yetkinlikler/becerileri ele almak için bazı değerlendirme enstrümanları vardır. Sosyal yetkinlikler için işle bağlantılı ortamlarda yararlı olduğu kanıtlanmış sekiz (8) değerlendirme enstrümanı mevcuttur; 1. İletişim ve Etkileşim Becerileri Değerlendirmesi (ACIS) 2. Gelişimsel engelleri olan çocuklar ve genç erişkinlerde Sosyal Yetkinliklerin Değerlendirilmesi (ASC) 3. CB-KOMPAS 1-2-3, çok az ya da hiç okul eğitimi bulunmayan kişilerde istihdam tavırları/iş tavırlarının ölçülmesi 4. INVRA-Bağımsız yaşamak için Becerilerin/Yetilerin Emek Envanteri 17

5. Öğrenme zorluğu veya zihinsel engeli olan erişkinler için Innsbruck Sosyal Yetkinlik Soru Çizelgesi (ISKIE) 6. MELBA mesleki rehabilitasyon be entegrasyon için bir enstrüman 7. İşyerinde Sosyal Yetkinlik (SCW) 8. Mesleki Değerlendirme ve Müfredat Rehberi (VACG) Bunlardan sizin dikkatinize olarak kişisel eğitim materyallerinde detaylı olarak bahsedilmiştir. 30 dak DESTEKLEYİCİ İSTİHDAMI İŞVERENLERE PAZARLAMAK Engelli kişiler için istihdam istatistikleri, olağan işleri yapan kişilerin sayısında önemli bir iyileşme göstermemektedir. İstihdam Eşitliği Kanununa rağmen işverenler engelli kişileri istihdam etmekte fazla istekli görünmemektedirler. İlk ünitemizde, destekleyici istihdamın muhtelif müşterilerini tartıştık. Bunlardan biri engelli kişilerin istihdamını teşvik etmek için ana akım fonlamasına para koymaya istekli olan devlettir. Bunun merkezi sebeplerinden biri mümkün olduğu kadar fazla sayıda kişiyi iş gücüne katılmaya, vergi ödemeye, ücret kazanmaya, vergi ödemeye, engelli aylıkları ve sağlık yardımı anlamında daha düşük maliyetli olması için cesaretlendirmektir. Devlet destekleyici istihdamı kabul ettiğinde, Türkiye deki ekonomik büyümeye rağmen işverenler istihdam kalıplarını gene de değiştirmiyor olabilirler. Türkiye de engellileri çalışmaya motive etmekte olumsuz etkisi olacak bir yasal uygulama mevcuttur. Bu engelleri %40-%69 (sağlık raporuyla kanıtlanmış olması gerekir) arasında olanlar için yıldan yıla artmakta olan mali destektir. Şayet devletten aylık mali ücret engelli kişi işe girerse yasal olarak ücreti durdurulur. İtalya da engelli işçiler çalışma hayatının başlangıcıyla durdurulmayan bir gelire sahiptirler. Destekleyici istihdam profesyonelleri, bireylerin kariyer planı geliştirmesinde, iş bulmakta ve başarılı çalışanlar haline gelmelerinde tipik şekilde bir kerede bir kişi temelinde çalışmışlardır. Bir yandan bu yaklaşım bireysel iş başvurusu yapan için gene de faydalı olsa da engelli kişilerin istihdam oranını dramatik biçimde artırmayacaktır. Destekleyici İstihdam programları halen toplumdaki işkollarında göreceli olarak tanınmamaktadır ve işverenler engelli kişileri işe almanın kuruluşlarına olan faydalarından veya bundan nasıl istifade edileceğinden çok az haberdardırlar. 18

Rolümüzü işverenlere sürekli hizmet verecek bir iş kolu olarak ciddi biçimde gözden geçirmeliyiz. Aşağıdakileri içeren müşteri ilişkisi becerilerimizi geliştirmeliyiz: OH 16 Müşteri ilişkileri becerileri hakkında yansıyı sununuz. Müşteri İlişkileri Becerileri Müşterinin ihtiyaçlarını dinleme Etkin yazılı ve sözlü iletişim Olumlu arkadaşça tutum Hızlı tepki İyi organizasyon becerileri Yaratıcılık İşin sonunu getirme Esneklik 16 Buna ilaveten, destekleyici istihdam programlarının iş dünyasına hizmetlerini pazarlamaya başlamasına gerek vardır. Pazarlama, müşterilerin ihtiyaç ve tercihleri ile ilgili olarak bilgi toplamayı ve sonra bu bilgiyi müşteriye sunulan ürün veya hizmeti geliştirmekte kullanmayı içerir. Müşteri memnuniyeti başarının anahtarıdır! Bu destekleyici istihdam kuruluşlarının sürekli olarak işletmelerin ihtiyaçlarını gözetmeli ve müşteri memnuniyetini ölçmek için yöntemler geliştirmelidir. İşletme ihtiyaçlarını belirlemenin bir yolu toplumun istihdam tabanının bir kesitini oluşturan işveren grubundan bir odak grup oluşturmaktır. Kimin odak grubun bir parçası olacağını belirlemek amacıyla bölgenizdeki işverenlerin iş piyasası araştırmasını yapmak önemli olabilir. (15 dak) GRUP FAALİYETİ Hedef: Bu alıştırmanın hedefi öğrenicilere temel bir piyasa araştırması yapılırken cevaplanması gereken soruların türleri hakkında bir düşünme fırsatı vermek ve kendi bölgelerindeki işverenler hakkında bilgilerini paylaşmaktır. 19

Ekipman: Her gruptan bir İş Piyasası Araştırması örneği (grup materyalleri dosyasında bulunur). Prosedür: Sınıfı, aynı coğrafi alanda çalışan kişiler aynı grupta olmak üzere gruplara ayırın, (Bu alıştırmada gruplar farklı boyutlarda olabilir. Ancak 6 kişiyi aşan gruplar varsa iki veya daha fazla gruplara ayırınız.) Gruplardan iş piyasası araştırmasındaki soruların cevaplarını tartışmalarını isteyiniz formları doldurmakta kendi bilgi ve tecrübelerini kullanarak. Kendilerinden cevaplayabilmek için daha fazla araştırmaları gereken soruları not almalarını isteyiniz. Gruplara 10 dakika süreyi grup çalışması için veriniz ve sonra - her gruptan farklı sorulara yanıt vermelerini sağlayarak geri bildirim isteyiniz. Bir odak grup kurulduğunda, üyeler bir toplantıya çağrılabilirler destekleyici eğitimden haberdar olmak üzere değil fakat ihtiyaçları hakkında soru sormak için -. Sorulacak soru türleri: OH 17 İşveren odaklı gruba olası soruları listeleyen yansıyı sununuz. İşveren odaklı bir gruba işveren gereksinimlerini saptamak için sorular Şu andaki en büyük ihtiyacınız nedir? Hiç engelli çalıştırdınız mı? Engelli çalıştırmanın maliyet veya diğer konuları hakkında endişeleriniz var mı? Mevcut istihdam kaynaklarınız sizi tatmin ediyor mu? Programlarımızı duydunuz mu? Büromuz iş gereksinimlerinizde size nasıl yardım edebilir? 17 İşverenlerle olan her temasta olduğu gibi, toplantıya davetin, toplantının kendisinin ve takibinin (teşekkür mektubu ve toplantı özeti) profesyonel şekilde olmasını sağlamak önemlidir. Sorulara verilen cevaplar destekleyici istihdam programlarının hizmetlerini organize ediş şekillerini ve sunduklarını yeniden gözden geçirme gereğini ortaya çıkarabilir. Örneğin, bazı işkolları desteğin 20

akşamları ve hafta sonlarında da sağlanmaya devam edilmesini isteyebilir ve bu da destekleyici istihdam profesyonelleri için daha esnek istihdam sözleşmelerine yol açabilir. İşverenlerin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda ikinci bir bilgi kaynağı müşteri memnuniyeti araştırmalarından gelir. Bu zaten desteklenmiş çalışanları istihdam eden işverenlerle ilgili bilgi verir. (15 dak) GRUP FAALİYETİ Hedef: Bu alıştırmanın hedefi öğrencilere işverenlerle ilgili olan ve destekleyici istihdam programları için geri bildirim alınması önemli olan sorunlar hakkında düşünme şansı vermektir. Ekipman: Her grup için kâğıt tahtası ve işaret kalemleri. Blutack (yapıştırma macunu). Prosedür: Sınıfı beş kişilikten fazla olmayan gruplara ayırınız. (Şayet birlikte iyi çalışmışlarsa sabahkiyle aynı grupları kullanınız.) Gruplardan bir destekleyici istihdam ajansı tarafından engelli bir kişiyi istihdam etmesi için desteklenen veya desteklenmiş olan işverenler için bir dizi soru üzerinde tartışıp yanıtlanmasını isteyiniz. Gruplardan kâğıt tahtası üzerinde listelerini yazmalarını ve tamamlandığında duvara yapıştırmalarını isteyiniz. Gruplara listelerini tamamlamaları için 10 15 dak veriniz, temel noktalar üzerinde genel bir tartışma gerçekleştiriniz. Grup çalışmasını bilgi derleme konusunda kısa bir tartışma ile neticelendiriniz (yazılı araştırma, mülakat, toplantı vs.) Bir kez işveren ihtiyaçları belirlendiğinde ve mevcut hizmetler konusundaki memnuniyetleri değerlendirildiğinde müşterilerin ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasını sağlamak için hizmette yapılması gereken değişiklikleri teşhis etmek mümkün olacaktır. Bir kez bu yapıldıktan sonra, destekleyici istihdamı satmaya başlamak zamanı gelmiştir. BU İŞ BULMAK HAKKINDA DEĞİLDİR. Bu destekleyici istihdam hizmetlerini bir işe alım ajansı gibi işverenlere pazarlamakla ilgilidir, bir farkla işverenleri iyi çalışanları az kullanılan bir kaynaktan, engelli kişilerden, bulmalarını desteklemek konusunda uzmanlaşmıştır ve işverene sağlanan desteği işverenin ihtiyaçlarını sürekli şekilde karşılaması için özel olarak biçimlendirmektedir. Bu pazarlama belli bir kişiye belli bir iş bulmakla ilgili değildir. Bu işverenlere engelli kişileri çalıştırma fikrini pazarlamaktır ve 21

destekleyici eğitim programının pazarlanmasıdır öyle ki bir daha açık bir pozisyon oluştuğunda, uygun personelin olup olmadığını öğrenmek için ajansla temasa geçeceklerdir. Veya bir destekleyici istihdam profesyoneli kendilerini bir daha aradığında kendilerine zaman ayırmaya ve bir adayın uygunluğunu görüşmeye hazır olacaklardır. Destekleyici istihdamı işverenlere satmak bireysel bazda işverenlereveya işveren gruplarına yapılabilir. İşverenleri, hem destekleyici istihdam personeliyle, hem desteklenen çalışanları istihdam eden işverenlerle hem halen odak grupla ilgili işverenlerle tanışabilecekleri bir bilgi ünitesine davet etmek mümkün olabilir. Aynı şekilde, işveren gruplarının tipik olarak bir araya geldikleri bir foruma davet almak mümkün olabilir (rotary kulübü, ticaret odası vs.) İşverenlere bilgi iletmenin bir başka yolu medya yoluyladır yerel veya ulusal gazetelerde makaleler vasıtasıyla ve radyo, televizyon mülakatlarıyla. İşverenlerin iyi bir iş uygulaması ve normal olarak engelli olan kişileri istihdam etmelerini istiyoruz. Bu iyilik yapmak, hayır işi veya iyi görünmek ile ilgili değildir (engelli kişileri istihdam etmek eşit fırsatlar anlamında firmaların iyi görünmesi sonucunu sağlayabilir.) İşverenlere bir bilgilendirme akşamı gerçekleştirmeden önce, tabii ki paylaşılacak olan bilgileri hazırlamak gerekecektir. İlk görevlendirmeniz için işverenlere destekleyici istihdam hakkında bir sunum yazmanız istenecektir. Bu sürece başlamanız için size yardım etmek üzere gruplarınızda bir alıştırma yapmanızı isteyeceğiz. 15 dak SORULAR & CEVAPLAR Ünitenin kısa bir özetini veriniz ve sorularla cevaplar için bir süre tanıyınız. 15 dak ÖDEV 1 İlk ödev görevlendirme için özetin üzerinden geçiniz. Bu Değerlendirme dosyasında bulunur. Bu ödev için not verme kriterine dikkat çekmek önemlidir. 3. ÜNİTENİN SONU 22