Özel Öğretim Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu
Öğretim Stratejileri Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu
1- TEMEL KAVRAMLAR Öğretim Stratejisi; STRATEJİLER YÖNTEMLER Teknikler Dersin amaçlarına yön veren oldukça genel bir çerçevedir. Öğretim yaklaşımı olarak da ifade edilebilir. Öğretim sürecine her boyutta yön verir. Sunuş-buluş-araştırma inceleme olmak üzere üç türü vardır. Genel ve Yaygın Özel Öğretim Yöntemi: Öğretimin amaçlarına ulaşmak için öğretmenlerin öğretim amaçlarını, materyallerini, konuyu öğretim tekniklerini kullanmalarını ifade eder. Öncelikle strateji belirlenir, sonra yöntem seçilir. Öğretim Teknikleri: Seçilen öğretim yöntemine uygun olan daha spesifik öğretimsel davranışlardır. Öğretmenlerin öğrenmeyi en iyi şekilde gerçekleştirebilmeleri için dersin içeriğine konun özelliğine göre seçtikleri yoldur.
Strateji-Yöntem-Teknik İlişkisi Strateji (Yaklaşım) Yöntem (Yol) Teknik (Uygulama biçimi)
Öğretim stratejisi Öğretmen tarafından; bir dersin veya bir konunun öğretilmesinde, hedefe ulaşmak için seçilen öğretim metodu, çeşitli teknikler ve değerlendirmeler bütünüdür. Öğretim stratejisi Öğretmen merkezli stratejiler Öğrenci merkezli stratejiler
Öğretim yöntem ve teknikleri, öğretim stratejilerinin yapı taşlarıdır. Bazı eğitimciler, öğretim yönteminin bir "öğretim tekniği" olduğunu savunurlarken, bazıları da tekniği, daha geniş olan yöntemin içindeki bazı küçük işleri yapma yolu olarak anlarlar. Yani, bir yöntemin içinde çeşitli teknikler kullanılabilir Her öğretim yöntemi her derse, her konuya, her öğrenci grubuna, her öğretim düzeyine uygun olmayabilir. Değişik durumlarda değişik yöntemlerin kullanılması gerekir
Konunun İçeriği ve Hedefleri Öğretmenin Özellikleri Öğrenci Özellikleri Öğrenme Çevresi Strateji Seçimini Etkileyen Değişkenler
Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler 1) Dersin muhtevası: 2) Öğrenci özellikleri: 3) Öğretmen özellikleri: 4) Öğretim araçlarının durumu: Ders konuların tabiatı, yöntemin belirleyicisidir. Fizik-Kimya dersinde laboratuar çalışması gerekebilir. Konunun, en iyi öğretilebileceği yöntem kullanılmalıdır. Öğrencilerin yaş, cinsiyet, ilgileri, motivasyonları, Ailelerin sosyo-ekonomik özellikleri etkili olabilir. Öğrenci özelliklerine göre değişik yöntem uygulanmalı Değişik öğretmen tipleri vardır: teorik, ekonomik, politik tip v.s. Öğretmenin yaşı, cinsiyeti, kıdemi, o günkü durumu ve psikolojisi de öğretim metodu seçimini etkiler. Okuldaki ders araçları yöntem seçimini etkiler. Bilgisayar, tepegöz, slayt projeksiyon, laboratuvar, kütüphane gibi imkanlar yöntem seçimini etkiler.
II-ÖĞRETİM STRATEJİLERİ 1- SUNUŞ YOLU İLE ÖĞRETİM 2- BULUŞ YOLU İLE ÖĞRETİM 3- ARAŞTIRMA VE İNCELEME YOLU İLE ÖĞRETİM ÖĞRETME STRATEJİLERİ Sunuş Yoluyla Öğretim Buluş Yoluyla Öğretim Araştırma Ve İnceleme Yoluyla Öğretim
1 - Sunuş Yoluyla Öğretim
Ausubel tarafından, Buluş Yoluyla Öğretim e alternatif olarak geliştirilen bir öğretim modelidir. Alış Yolu, Alma Yolu, Anlamlı Öğrenme şeklinde de adlandırılmaktadır Bu yaklaşımda da ezberleyerek öğrenme yerine anlamlı öğrenmeye önem verilmektedir. Dersin veya ünitenin giriş etkinliklerinde kullanılır. Kavram ilke ve genellemelerin açıklanmasında kullanılır. Tümdengelim yaklaşımı esas alınır(genelden özele) Ausubel e göre birey bilgileri keşfetmekten çok hazır olarak alır.
Ezberden ziyade anlamlı bir öğrenme için, öğrenilecek bilgilerin öğretmen tarafından kendi içinde anlamlı ve organize bir bütün haline getirmesi gerekir. Bilginin, belli bir düzen ve aşamalılık içinde aktarılmasını ve tümdengelim yaklaşımı yoluyla öğretilmesini içerir. Verilen ilke ve kavramlar aşamalı bir sıra izlenmeli, örnek resim ve şekillere yer verilmeli Öğretmenler sunuş yoluyla öğretimi kullanırken, fikirleri en somut yollarla, öğrencinin çok sayıda duyu organını harekete geçirecek biçimde sunmaları gerekmektedir. Kavram haritaları anlamlı öğrenme için kullanılan bir tekniktir.bütün öğrencilerin anlayabileceği bir dil kullanmalı Öğrenciler neleri öğrenecekleri konusunda bilgilendirmeli, Sunuş, ses tonu değişiklikleri, jest ve mimiklerle desteklenmeli Sunuş, konunun önemli kısımları özetlenerek bitirmeli.öğretmen sınıfı sürekli denetlemeli, her öğrenciyle göz iletişimi kurmalı
Ausubel Sunuş Yoluyla Öğretim Modelinde Önemsediği Düzenleyicileri Üçe Ayırır Gelişmiş Ön Düzenleyiciler: Öğrenciler yeni gelen bilgiler ile halihazırda sahip oldukları bilgiler arasında köprü kurmalarını sağlayan bilgilerdir. Açıklayıcı Düzenleyiciler: Bireyin daha önce hiç karşılaşmadığı bir konu hakkında önbilgi edinmesini sağlayan düzenleyicilerdir. Konuların birbirleriyle ilişkisinin şematik olarak verilmesi bu tür düzenleyicilere örnek verilebilir. Karşılaştırıcı Düzenleyiciler: Öğrencinin yeni gelen bilgileri daha önceki bilgilerle karşılaştırmasını sağlayan düzenleyicilerdir. Örneğin; bilgi işlem kuramı açıklanırken bilgisayar benzetmesinin önceden verilmesi
Uygulama Aşamaları Ön bilgilerin sunulması (başlangıç) Öğrenilecek yeni konunun, materyalin sunulmasıyla bilişsel yapının güçlendirilmesi (gelişme) Konunun, önceki öğrenilenlerle ilişkilendirilmesi (sonuç)
Öğrenciye sunulan materyallerin onun için anlamlı olması gerekir. Öğrenci öğrenilecek materyalle ilgili önbilgilere sahip olmalı. Öğrencinin anlamlı öğrenmeye niyetli olması gerekir. Derse ön düzenleyiciler ile başlanmalı Materyaller öğrencinin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmalı Öğretim sırasında öğrencilere bol örnek verilmeli. Örnekler verilirken öğrencilerin dikkati örnekler arasındaki benzerlik ve farklılıklara çekilmeli.
Uygulamada Görülen Bazı Eksiklikler Ön düzenleyicileri yeterince sunamamak Sunuş yaklaşımını düz anlatım yöntemine indirgemek. Alternatif yaklaşımları göz ardı etmek. Destekleyici öğeleri önemsememek Parçacı (tikel)bakışa ağırlık vermek. Öğrencileri derse katmamak.
Sunuş Yoluyla Öğretim AVANTAJLARI SINIRLILIKLAR Kısa zamanda çok bilgi kazandırır. Düzenleyicilerin belirlenmesi güçtür. Anlamlı öğrenmeyi sağlar. Dersin işlenişi ekonomik ve kolaydır. Kalabalık sınıflarda etkin stratejidir. Organizeli bilgi sağlar Anlamlı öğrenmeye istekli olmayan öğrenci, ezbere yönelebilir. İyi bir hazırlık gerektirir. Öğrenciler arasındaki bireysel farklılıkları dikkate almak zordur.
Kullanılabilen Yöntem ve Teknikler Workshop Tekniği Soru- Cevap Yöntemi Gösteri (Afiş,Slayt) Tekniği Anlatım Yöntemi Beyin Fırtınası Tekniği Örnek Olay Yöntemi Balık Kılçığı Tekniği
2 - Buluş Yoluyla Öğretim
Temel Özellikleri Bruner tarafından 1960 lı yıllarda geliştirilmiştir. Öncüleri Bruner ve Piaget tir. Keşfederek Öğrenme, Sezgisel Öğrenme şeklinde de adlandırılmaktadır Öğrenmede, bireysel yaşantılardan hareketle, somuttan soyuta doğru ve keşfetme yoluyla yaparak yaşayarak öğrenilenlerin pekiştirilmesi esasına dayanır. Bruner, öğrenmeyi, öğrenenin yeni fikirler oluşturduğu veya eski bilgilerine yeni kavramlar eklediği aktif bir süreç olarak görür. Bruner a göre öğrenciyi harekete geçiren en büyük güdü merak, başarılı olma ve birlikte çalışmadır. Öğrenme süreci öğrencinin kendi etkinliklerine dayalı olup öğretmenin görevi öğrenciye rehberlik etmektir.
Buluş yolu, zihinde tutmayı ve transferi kolaylaştırır. Öğrenmeyi güdüler, sezmek ve bulmak esaslarına dayanır. Öğrenci merkezli olup öğrencinin öğrenme sürecine etkin katılması esastır. Özelden genele doğrudur (Tümevarım) Öğretmen sorularla öğrencilerin meraklarını uyandırmalı, onlara rehberlik yaparak aktif katılımı sağlamalıdır. Öğretmen; öğrenciye rehberlik eder. Hazır bilgi sunmaz, konuya merak uyandırarak öğrencinin bilgiyi keşfetmesine ortam hazırlar, cevabı öğrenciye buldurur.
Buluş Yoluyla Öğretim Yapılandırılmış Buluş: Öğretmen kılavuzluğunda gerçekleştirilir. Sonucu bile öğretmen planlar. Yapılandırılmamış Buluş: Planlanmamış doğal bir ortamda problemin çözümünü birey kendi kendine bulur. Çevre düzenlemesi çok önemlidir. Eğitimci çevrenin kullanım yönlerinin hepsine hakimdir. Bu buluş türünde her şey en ince ayrıntısına kadar planlanır. Örneğin ; küçük yaşlardaki öğrenmelerin bir çoğu oyun içinde kendiliğinden oluşan, bir anlamda yapılandırılmamış öğrenmelerdir
Bruner in Öğrenme Teorisinin Temel Unsurları 1) Öğrenci Öğrenmeye Hazır Olmalı: Her çocuğun içinde bir öğrenme arzusu veya güdüsü (merak) vardır. 2) Bilgiler; Yapılandırılmış ve Öğrencinin Kolay Alabilecekleri Olmalı: Öğrenmenin başarılı olması için, konuların önceden bilinen temel kavram ve ilkelere dayandırılması gerekir. 3) Öğrenilecek Materyal Etkili ve Ardışık Olarak Sunulmalı: Öğretilecek bilgiler, çocuğun zihinsel gelişimine uygun olmalı, kullanılacak araçgereç ona göre sıralanmalı. (Kolaydan zora, basitten karmaşığa ) 4) Öğrenmede Pekiştireçler Kullanılmalı: Pekiştirmenin zamanlaması çok önemlidir. Güdüleme amaçlı olmalı, öğrencinin öğrenme isteğinin içten gelmesine odaklanmalıdır
Uygulama Aşamaları Öğretmenin örnekleri sunması Öğrencilerin örnekleri betimlemeleri Öğretmenin ek örnekler vermesi Öğrencilerin ek örnekleri betimlemesi ve öncekilerle karşılaştırmaları Öğretmenin ek örnekleri ve örnek olmayan durumları sunması Öğrencilerin zıt örnekleri karşılaştırmaları Öğretmenin, öğrencilerin teşhis ettiği özellikleri, ilişkileri ya da ilkeleri vurgulaması Öğrencilerin tanımlamaları, ilişkileri ve özellikleri ifade etmeleri Öğretmenin öğrencilerden ek örnekler istemesi.
Buluş Yoluyla Öğretimin Etkili Kullanımı Bu strateji; kavrama,analiz,sentez,değerlendirme gibi üst düzeyde hedef davranışların kazandırılmasında kullanılmalı, Öğretmen öğrenme sürecini önceden çok iyi planlamalı, öğrencilere verilecek örnek durumlar önceden hazırlanmalı, Öğretmen bu stratejide hiçbir açıklamada(ipucu hariç) ve anlatımda bulunmamalı, yönlendirici sorularla öğrencileri cevabı tahmin etme konusunda cesaretlendirmeli, Öğretmen konuyla ilgili çok sayıda örnek vermeli ve öğrencilerden de yeni örnekler istemeli, Stratejinin uygulanması esnasında değişik yöntem, araç-gereçler ve oyunlar kullanılmalı, Dersle doğrudan ilgili olmayan konularda da olsa öğrencilerin merakını doyurmaya önem verilmeli, Ders konusuyla ilgili alanlarda çok sayıda zıt örnekler kullanılmalı, Örneklere, alıştırmalara ve öğrenci etkinliklerine yeterince zaman ayrılmalıdır.
Uygulamada Görülen Bazı Eksiklikler Dersin ön hazırlık ve planlamasının yetersiz olması Örneklem seçiminde isabet olmaması Örnek üzerinde düşünmede öğrenciye yeterli zaman verilmemesi Zıt örneklerin göz ardı edilmesi. Benzerlik ve farklılıklara vurgu yapılmaması
Buluş Yoluyla Öğretim AVANTAJLARI Problem çözme becerisini geliştirir. Etkin/ aktif katılımı olduğu için öğrenme kalıcı olur. Öğrencileri araştırma yapmaya teşvik eder, düşünmeye sevk eder Bilişsel alanı kavrama, analiz ve sentez, duyuşsal alanın örgütleme, psikomotor alanında duruma uydurma düzeylerindeki hedef davranışlar kazandırılır. SINIRLILIKLARI Her konu buluş yoluyla öğretime uygun değildir. Konuyla ilgili ön bilgi gerektirir Çok sayıda araç gereç gerektirdiği için maliyeti yüksektir. Çok iyi bilen kişiler tarafından yürütülmesi gerekir. Bazen sonuca ulaşılamayabilir. Çok fazla zaman alır.
Eğitimciye yaraşan balık tutmayı öğretmektir.
Kullanılabilen Yöntem ve Teknikler Rol Oynama Beyin Fırtınası Benzetme Soru-Cevap Dramatize Etme Örnek Olay Tartışma
Sunuş ve Buluş Yoluyla Öğrenme Stratejilerinin Ortak Özellikleri 1 - İki yaklaşımda da öğrencinin aktif olarak öğrenme sürecine katılmasını gerektirir. 2 - Her iki yaklaşımda da öğrencilerin ön öğrenmelerinin harekete geçirilmesine ve yeni öğrenmelerinin ilişkilerinin kurulması önemlidir. 3 - Bir diğer ortak özellikleri de her yeni öğrenmelerin sürekli olarak bireyin zihninde birtakım değişmelere neden olduğu konusundaki görüş birliğidir. Diğer bir deyişle, her iki yaklaşımda bilişsel bir nitelik taşımaktadır ve anlamlı öğrenmenin oluşturulmasını savunmaktadır.
3 Araştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim
Temel Özellikleri; Suchman ve J. Dewey tarafından geliştirilmiştir. Öğrencilere araştırma etkinliklerini problem çözme yoluyla öğretmeyi amaçlar, Öğrenciler bir öğrenme konusu üzerinde bilimsel yöntemin (problem çözme süreci) basamaklarını kullanarak öğrenmeyi gerçekleştirir. Öğretmenin öğrencilerden verdiği bir konu ile ilgili değişik kaynaklardan bilgi toplamalarını sağlaması, olayı değişik boyutlarıyla ele almalarını, bunlar arasındaki ilişkileri belirleyip sonuca ulaşmalarını sağlamasıdır. Bu durumda öğrenci olayın değişik boyutlarını ve bu boyutlar arasındaki bağlantıları ortaya koyarak en üst düzeyde öğrenme gerçekleşmiş olur. Öğrenci kendi gayretleriyle öğrenir; öğretmen öğrenciyi araştırmaya, incelemeye yönlendirir. Öğrenci problemi hisseder,tanımlar, problemin çözümü için hipotezler kurar, hipotezlerin sınanması için veri toplar ve verileri değerlendirerek sonuca ulaşır
Bu yaklaşımda problem çözme, örnek olay, laboratuar yöntemleri, deney, gezi, gözlem gibi teknikler etkili bir şekilde kullanılabilir. Bu strateji, bilimin anlaşılmasına, yaratıcı düşüncenin kullanılmasına, bilgiyi inceleme, analiz etme ve üretme becerilerini geliştirilmesine imkan sağlar. Özellikle uygulama ve daha üst düzeydeki hedef-davranışların öğrencilere kazandırılmasında kullanılır. Sınıf içi ve dışı öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanılmasını gerektirir. Yaparak yaşayarak öğrenme ilkesini temele alır. Tümevarım ve tümdengelim akıl yürütme yollarının birlikte kullanılmasını gerektirir. Öğrenci problem uygulamanın merkezindedir. Problem çözme, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme ve karar verme gibi üst düzey düşünme becerilerini temele alır.
Uygulama Aşamaları; Problemi hissetme ve onunla yüzleşme Problem durumunu tanımlama ve netleştirme Problemle ilgili bir araya getirerek hipotezler kurma. Problemin çözümü için yöntem geliştirme ve veriler-kanıtlar toplama Veri ve kanıtları analiz ederek hipotezleri test etme. Sonucu raporlaştırma
Uygulamada Görülen Bazı Eksiklikler Problemin,öğrencinin bilişsel sürecini zorlamayacak kadar kolay olması. Öğrencinin gerçek hayatında bir problem olarak karşılaşmadığı durumların problem olarak öne sürülmesi(havuz problemleri gibi). Öğrencinin yapması gereken işlemleri(deney vs.)öğretmenin yapması. Problemin sonucu ile ilgili öğretmen beklentilerinin açığa vurulması. Problem çözümü için öğrenciye yeterince zaman verilmemesi.
Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim AVANTAJLARI SINIRLILIKLARI Öğrencileri çok yönlü düşünmeye sevk eder, sorumluluk duygusunu gelişirtirir Problem üzerinde çalışarak, çözüm üretme becerilerini geliştirirler. Probleme çözüm üretme çabaları, çocukları ezber yerine düşünmeye yönlendirir Öğrenciler genellikle üst düzey kazanımlar ve alternatif beceriler geliştirirler. Öğrencilerde araştırma becerileri ve bilimsel düşünce gücünü geliştirir. Öğrenci aktif olduğu için, daha motive edici olup öğrenciyi, üzerinde çalışılan konu ile ilgili daha ayrıntılı düşünmeye sevk eder. Daha fazla zaman gerektirir ancak her zaman bu mümkün olmayabilir. Bazı durumlar fazla materyal gerektirebilir. Materyal, maliyetin yükselmesine sebep olur. Problemlerin her zaman öğrencinin hayatıyla ilgisini kurmak zor olacağından, öğrencide isteksizlik oluşturabilir. Problemin tamamen çözülmesi mümkün olmadığı durumlarda öğrencilerin güdülenmesini olumsuz etkileyebilir. Kalabalık sınıflar için uygulanması zordur. Öğretmen her öğrenciye yeterince rehberlik sağlayamayabilir. Her konunun öğretimine uygun bir yaklaşım olmayabilir.
Kullanılabilen Yöntem ve Teknikler Gezi, gözlem Bireysel Çalışma Deney Problem Çözme Laboratuar Örnek olay