ISL 108 GENEL MUHASEBE II Yrd.Doç.Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 1. HAFTA Duran Varlıkların Tanımı ve Sınıflandırılması Duran varlıklar; bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerde işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıklardır. 22 Ticari Alacaklar(uzun vadeli) 23 Diğer Alacaklar(uzun vadeli) 24 Mali Duran Varlıklar 25 Maddi Duran Varlıklar 26 Maddi Olmayan Varlıklar 27 Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar 28 Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları 29 Diğer Duran Varlıklar 2 Maddi Duran Varlıklar 3 Maddi Duran Varlıklar ve İlgili Hesaplar Maddi Duran Varlıklar; işletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlıklar maddi duran varlıklar olarak adlandırılır. Tek Düzen Hesap Planında yer alan ana hesaplar kullanılır: 251 Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hs. 253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hs. 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hs. 257 Birikmiş Amortismanlar Hs.(-) 4 Maddi Duran Varlıklar İlgili Önemli Hususlar (1) 257 Birikmiş Amortismanlar duran varlık olmayıp, duran varlıklarla ilgili olarak dönem sonunda hesaplanan amortisman paylarının birikimli olarak toplandığı pasif karakterli düzenleyici bir hesaptır. Her bir duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanlar, ilgili varlığın değerinden düşülmek suretiyle net aktif değeri bulunur. İhtiyaç duyulan duran varlıklar; yapılmış hazır olarak satın alınabileceği gibi, başka işletmelere sipariş vererek yaptırılabilir veya bizzat kendi işletmelerinde de imal veya inşa edebilirler. Duran varlıklar tüm bu edinme şekillerinde maliyet bedelleri üzerinden muhasebeleştirilerek aktifleştirilirler. 5 Maddi Duran Varlıklar İlgili Önemli Hususlar (2) Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin edinilmesi yada değerinin artırılması sebebiyle yapılan ödemeler ile bunlara ilişkin tüm giderlerintoplamınıifadeeder(vukmd.262). Satın alınan duran varlık duran varlıklar, alış fiyatı ile birlikte bu duran varlık için ödenen gümrük vergisi taşıma ve montaj vb. ödemeleriiçerisinealır. Duran varlık işletme için kullanılabilir duruma geldiği ve fiili kullanılmayabaşlandığızamanilgilihesaptaizlenir. İşletme satın aldığı bir duran varlık teslim alınmış olmasına rağmen kullanılmaya hazır halde değilse bunlarla ilgili yapılan harcamalargeçicibirhesaptaizlenir. 6 1
Maddi Duran Varlıklar İlgili Önemli Hususlar (3) İşletmenin aktifine kayıtlı varlıklarla ilgili olarak kullanıldıkları süre içinde bir çok harcama yapılabilir. Bu harcamalar; Maddi duran varlıkları sadece iyi çalışır durumda tutmak üzere yapılan harcamalar ise dönem giderlerine kaydedilmelidir. Yapılan harcamalar ilgili duran varlığın verimini, önceden tahmin edilen hizmet süresini, dolayısıyla iktisadi değerini artırdığında ilgili varlığın değerine eklenmedir veya aktifleştirilmelidir.(vuk md 272) Maddi duran varlıklar satıldıklarında net aktif değerleri üzerinde bir değerle satılırsa satıştan kar elde edilir; tersine durumda ise satış zararla sonuçlanmış olur. Arazi: tarım faaliyetlerine ayrılan veya parsellenerek arsa haline getirilmeye uyguntoprakparçasıdır. Arsa: belediye sınırları içinde olup, inşaata müsait parsellenmiş araziparçalarınadenir. Arazi ve arsaların maliyet bedeli, satın alma bedeline; noter, tapu, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye gider ve harçları ve emlak vergisi eklenerek bulunur. Arazi ve arsalar,"250 Arazi ve ArsalarHs. nda izlenir. Hesabın İşleyişi: Satın alınan arazi ve arsalar maliyet bedeli üzerinden 250 Arazi ve Arsalar Hesabına borç; satılması durumunda veya nitelik değiştirmesi durumunda alacak kaydedilir. 7 8 Arsanın edinilmesi için yapılan harcamalar istenirse dönem gideri olarak da kaydedilebilir. VUK md. 270 Satın alınan arsa üzerinde mevcut bina ve tesislerin bulunması durumunda, bunların yıktırılması, enkazı atılması ve arsanın düzenlenmesi amacıyla yapılan harcamalar ise arsa maliyetine eklenir; enkaz satışından sağlanan gelir ise arsa maliyetlinden indirilir. Bu grupta yer alan 250 ARAZİ VE ARSALAR eskimeye tabii değildir. Bu nedenle amortisman ayrılmaz. Örnek: Serdemir işletmesi 20.06.201. tarihinde depo inşaa etmek içinkarabükklavuzlarköyündebulunan600m 2 netalanıolan arsayı üzerindeki mevcuteski binaile birliktealtunişletmesinden % 18 KDV dahil 70.800 TL ye satın almıştır, ödemeyi banka hesabındanyapmıştır. 250 Arazive Arsalar 60.000 10.800 102 Bankalar Hs. 70.800 Arsa Satın Alınması 9 10 Örnek: Serdemir işletmesi daha önce satın aldığı arsa üzerindeki eski deponun yıkılması ve enkazın atılması için L işletmesine %18KDVdahil11.800TL yibankaaracılığıylaödemiştir. Örnek: Serdemir işletmesi daha önce satın aldığı arsa üzerindeki eski deponun enkazını %18 KDV dahil 5.900 TL ye satmış ve bedelinipeşintahsiletmiştir.(maliyetleriazaltmaktadır.) 250 Arazive Arsalar Hs.././201. Borç Alacak 10.000 1800 102 Bankalar Hs. 11.800 Enkazın atılma bedeli././201. 100 Kasa Hs. 5900 250 Arazive Arsalar Hs. 391 Hesaplanan KDV Hs. Enkazın satılması Borç Alacak 5.000 900 11 12 2
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs. Hesabın Niteliği: Herhangi bir işin gerçekleşmesini sağlamak veya kolaylaştırmak için; yeraltında veya yerüstünde inşa edilmiş her türlü yol, köprü, kanal, tünel, sarnıç, iskele, park, bahçe vb. yapılar "251YeraltıveYerüstüDüzenleriHs. nda izlenir. Hesabın İşleyişi: Yeraltı ve yerüstü düzenlerinin yapımı tamamlanıncaya kadar yapılan harcamalar,"258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı"na kaydedilir. Bu hesapta oluşan maliyet tutarı, yapım tamamlanınca 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı"nın, borcuna yazılarak devredilir. Yeraltı ve yerüstü düzenlerinin hizmet dışı kalması veya devredilmesi gibi durumlarda 251 Yeraltı ve YerüstüDüzenleriHesabı alacaklandırılır. 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs. Örnek: Serdemir işletmesi, işyerinin çevresine duvar örmeye karar vermiş ve bu işin yapımı için 10.000 TL ye bir müteahhit firmasıyla 24.02.201. tarihinde anlaşmıştır. Müteahhit firma 02/03/201. tarihinde yapılan işler için 4.000 TL + 720 TL KDV fatura düzenlemiştir. 02.03.201. Borç Alacak 4.000 100 Kasa Hs. 4.720 Duvar Hakediş Ödemesi 720 13 14 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs. 03/04/201. tarihinde de müteahhit firma işi bitirmiş, geri kalan iş için 6.000 TL + 1.080 TL KDV li fatura düzenlemiştir. 03.04.201. Borç Alacak 6.000 1.080 100 Kasa Hs. 7.080 Duvar Hakediş Ödemesi 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı İşin tamamlanmasıyla 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hs. kapatılır. 251 Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hs. Duvarınaktife alınması 03.04.201. Borç Alacak 10.000 10.000 15 16 Hesabın Niteliği: İşletme bakımından binalar faaliyetlerin sürdürülmesi için belli amaçlarla tahsis yapılmış yapılardır. Bu yapılar 252BinalarHesabı ndaizlenir. Hesabın İşleyişi: Hesap bina edinildiğinde, daha sonra binanın ekonomik değerini artırıcı harcamalaryapıldığındaborçlandırılır; Bina herhangi bir nedenle aktifler arasından çıktığında ise alacaklandırılır. Binalar, satın alma sırasında yapılan tapu, noter harcı vb. harcamaların alış bedeline eklenmesi suretiyle maliyet üzeriden kaydaalınır. Yadadönemgideriolarakkaydedilebilir. Örnek: Serdemir İşletmesi Safranbolu Ata İş Merkezindeki 100 m2 bir iş yerinin 70.000 TL + %18 KDV ile banka aracılığıyla alınmıştır.ayrıcaişyerininalımı için%18kdvdahil 1.180TL noter ücretini peşin ödemiştir. (I. Yol: Dönem Giderleri kaydedilmiştir.) 70.000 12.600 102 Bankalar Hs. 82.600 İşyeriAlınması 17 18 3
Örnek: Serdemir İşletmesi Safranbolu Ata İş Merkezindeki 100 m2 bir iş yerinin 70.000 TL + %18 KDV ile banka aracılığıyla alınmıştır.ayrıcaişyerininalımı için%18kdvdahil 1.180TL noter ücretini peşin ödemiştir. (I. Yol: Dönem Giderleri kaydedilmiştir.) 770 Genel Yönetim Giderleri Hs. 1.000 180 100 Kasa Hs. 1.180 İşyeriAlınması Örnek:SerdemirİşletmesiSafranboluAtaİşMerkezindeki100m 2 birişyerinin70.000tl+%18kdvile bankaaracılığıylaalınmıştır. Ayrıcaişyerininalımıiçin%18KDVdahil1.180TLnoterücretini peşinödemiştir.(ii. YolMaliyeteEklenmiştir) 100 Kasa Hs. 102 Bankalar Hs. İşyeri Alınması 71.000 12.780 1.180 82.600 19 20 253 Tesis Makine ve Cihaz Hs. 253 Tesis Makine ve Cihaz Hs. Hesabın Niteliği: İşletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü makine, tesis (elektrik, telefon, su buharı, havagazı, ısıtma, havalandırma, yangından koruma vb.) ve cihazlar ile bunların eklentisi ve bu amaçla kullanılan taşıma gerekleri "253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR Hesabında maliyet değeriyle muhasebeleştirilir. Hesabın İşleyişi: Hesap Tesis, Makine ve Cihaz edinildiğinde yada daha sonra bunların ekonomik değerini artırıcı harcamalar yapıldığında borçlandırılır; Bu araçlar herhangi bir nedenle aktifler arasından çıktığında ise alacaklandırılır. Bu varlıkların edinilmesi ve kullanılır duruma getirilmesi ve değerinin artırılması için yapılan harcamalar bu hesapta aktifleştirilirler. Maliyeti oluşturmaları nedeniyle aktifleştirilmesi gereken giderler şöyle sıralanabilir: Fatura bedeli Taşıma ve hammadde giderleri Gümrük vergileri Taşıma sırasındaki sigorta giderleri Varsa alımla ilgili vergiler (KDV dışında) Montaj öncesi depolama giderleri Montaj ile ilgili diğer giderler 21 22 253 Tesis Makine ve Cihaz Hs. Örnek: Serdemir İşletmesi 25.09.201. tarihinde fatura değeri 100.000 TL olan 5.000 TL de montaj masrafı olan bir makineyi satın almıştır. Montaj masrafı makinenin maliyetine eklenmiştir. Makineninbedelinive%18KDVpeşinödenmiştir. 253 Tesis Makine ve Cihazlar Hs. 105.000 18.900 100 Kasa Hs. 123.900 Makine Satın alınması Taşıtyükveyolcutaşımayayarayanaraçlarıngeneladıdır. İşletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü taşıma araçları 254 Taşıtlar Hesabında izlenir. Taşıtlar herhangi bir nedenle elden çıkarıldığındaisealacaklandırılır. Taşıtlarmaliyetbedeliüzerindenmuhasebeleştirilir. Bir taşıtın maliyeti: alış bedeli, gümrük vergisi, taşıma gideri, taşınma sırasında sigorta gideri, taşıt alım vergisi ve alımla ilgili diğergiderlerdenoluşur. Özel tüketim vergisi mükelleflerin isteği üzerine maliyet bedeline eklenebiliryadadönemgideriolarakkaydedilebilir. 23 24 4
Taşıtlarınaktife alınmasındansonra, kullanım süresi içinde normal fonksiyonlarını devam ettirebilmesi için yapılan bakım onarım giderleri(yağ, parça ve lastik değiştirme giderleri dönem gideri olarak kaydedilirken; kasa veya motor değiştirmesi şeklinde olan değerartırıcıgiderleraktifleştirilir. Örnek: Serdemir işletmesi ticari faaliyetlerinde kullanmak üzere 2014 model Volkswagen Crafter Minibüsü yetkili acentesinden peşin olarak satın almıştır ve özel tüketim vergisini alınan Minibüs ün maliyetine eklenmiştir. Yetkili acentenin Serdemir işletmesine verdiğifaturabilgileriaşağıdakigibidir: Minibüs Bedeli : 100.000 TL Özel Tüketim Vergisi (%27) : 27.000 TL Ara toplam : 127.000 TL Katma Değer Vergisi (%18) : 22.860 TL Toplam : 149.860 TL 25 26 Örnek: Serdemir işletmesi ticari faaliyetlerinde kullanmak üzere 2014 model Volkswagen Crafter Minibüsü yetkili acentesinden peşin olarak satın almıştır ve özel tüketim vergisini alınan Minibüs ün maliyetine eklenmiştir. 127.000 22.860 100 Kasa Hs. 149.860 Taşıt Satın alınması Örnek: Serdemir işletmesi ticari faaliyetlerinde kullanmak üzere aldığı minibüse frigofrik(soğutucu) dolap montajı için % 18 KDV hariç 5.000 TLnakit olarak ödemiştir. / /201. Borç Alacak 5.000 900 100 Kasa Hs. 5.900 Değer Artırıcı Harcama 27 28 Örnek: Serdemir işletmesi ticari faaliyetlerinde kullanmak üzere aldığı minibüse 10.000 km bakımı yaptırmıştır. Bu hizmetin bedeli olarak%18 KDV dahil 2.124 TL peşin olarak ödenmiştir.(dönem gideri) / /201. Borç Alacak 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hs. 1.800 324 100 Kasa Hs. 2.124 Bakım onarım giderleri Hesabın Kapsamı: İşletmenin daha çok yönetim faaliyetlerinde kullanılan kasa, hesap makinesi, bilgisayar büro eşyaları 255 Demirbaşlar Hesabında izlenir. Demirbaşlar da diğer maddi duran varlıklar gibi maliyet bedeli üzerinden muhasebeleştirilirler. Maliyeti oluşturan unsurlar makinelerde olduğu gibidir. 2014 yılı için 800 TL yi aşmayan demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan gider olarak yazılabilirler. 29 30 5
Örnek: Serdemir işletmesi 08.01.201. tarihinde yönetim faaliyetlerinde kullanılmak üzere 2.500 TL ye bir bilgisayar satın almıştır. % 18 KDV ile birlikte bilgisayar bedelinin tamamı peşin ödenmiştir. 2.500 450 100 Kasa Hs. 2.950 Bilgisayar satın alınması Örnek: Serdemir İşletmesi 08.01.201. tarihinde yönetim faaliyetlerinde kullanılmak üzere 500 TL ye bir masa satın almıştır. % 18 KDV ile birlikte masa bedelinin tamamı peşin ödenmiştir. 770 Genel Yönetim Giderleri Hs. 500 90 100 Kasa Hs. 590 Masa satın alınması 31 32 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hs. Yukarıda belirtilen hesapların hiçbirinin kapsamına girmeyen, özellikle kendi gruplarında tanımlanmayan diğer maddi duran varlıkların izlendiği hesaptır. Maddi duran varlıklar satın alma, devir, inşa veya imal edildiklerinde maliyet bedeliyle bu hesap borçlandırılır. Satılan, devredilen, kullanma kabiliyetini kaybedenler ise hesaba alacak kaydedilir. İhtiyaç halinde işletmeler maddi duran varlıkları; Yapılmışhazırolaraksatınalabilirler Başkaişletmeleresiparişvererekyaptırabilirler Bizzatkendileriimalyadainşaedebilirler. İkinci şıkta belirtilen durumda maddi duran varlığı imal yada inşa etmeyi üstlenen işletmeye zaman zaman yapılan ödemeler 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabına borç kaydedilir. Söz konusu maddi duran varlığın yapımı tamamlanarak, işletmeye teslim edildiğinde 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabı alacalandırılarak kapatılır; ilgili duran varlık hesabı borçlandırılır. 33 34 Üçüncü şıkta belirtilen durumda, işletme yapımı süren ve tamamlandığında ilgili hesaba aktarılacak maddi duran varlık için her türlü hammadde ve malzeme, işçilik ve genel üretim giderleri için için yapılan harcamalar da 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabındaizlenir. Yurt içi ve yurtdışından satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran varlıklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği aktif bir hesaptır. Sipariş edilen maddi duran varlıklar için ödeme yapıldığında 259 Verilen Avanslar Hesabına Borç, sipariş edilen varlık teslim edildiğinde ise bu hesaba alacak kaydedilir. 35 36 6
Örnek: Serdemir İşletmesi 30.10.201. tarihinde 90.000 TL+%18 KDV ye satın alacağı Büro takımları için 20.000 TL avansı bankadan havale yaparak ödemiştir. 20.000 102 Bankalar Hs. 20.000 Avans Verilmesi Örnek: Serdemir İşletmesi 30.10.201. tarihinde 90.000 TL+%18 KDV ye satın alacağı Büro takımları için 20.000 TL avansı bankadan havale yaparak ödemiştir. Bir süre sonra büro takımları teslim alınmış, kalan borç çek düzenlenerek ödenmiştir. 103 Verilen Çek ve Ödeme Emirleri Hs. Demirbaşların Teslim Alınması 90.000 16.200 20.000 86.200 37 38 Kaynakça Teşekkür Ederim Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, 2002. Ahmet Vecdi CAN/ Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak 2003. 8 No lu TMS- Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, 1999. Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 39 40 7