İŞSİZLİK HİSTERİSİ HİPOTEZİ OECD ÜLKELERİ İÇİN GEÇERLİ Mİ? YAPISAL KIRILMALI BİRİM KÖK ANALİZİ Burcu ÖZCAN * ÖZ İşsizlik serisinin zaman boyunca izlemiş olduğu yol ile ilgili hiseri hipoezi, doğal oran hipoezi ve yapısalcı yaklaşım şeklinde üç görüş söz konusudur. Hiseri hipoezi, işsizlik serisinin birim kök süreci izlediğini vurgulamakadır. Doğal oran hipoezi ise işsizlik serisinin durağan olduğuna işare ederken, yapısalcı yaklaşım kırılmalar ile birlike işsizlik serisinin durağan olduğunu belirmekedir. Bu çalışmada Lee ve Srazicich (2003) ile Im vd. (2005, 2010) arafından gelişirilen yapısal kırılmalı birim kök eslerini kullanmakayız. Hiseri hipoezinin geçerliliğini hem ülke, hem de panel boyuunda incelemekeyiz. Sonuçlar, çoğu OECD ülkesi için işsizlik serilerinin hiseri ekisi alında olduğuna işare emekedir. Anahar Kavramlar: İşsizlik Hiserisi, Doğal Oran Hipoezi, Birim Kök Tesi, Yapısal Kırılmalar. IS UNEMPLOYMENT HYSTERISIS HYPOTHESIS VALID FOR OECD COUNTRIES? THE ANALYSIS OF UNIT ROOT TESTS WITH STRUCTURAL BREAKS ABSTRACT There are hree approaches regarding he movemen of unemploymen series over ime, namely hyseresis hypohesis, naural rae hypohesis, and srucuralis approach. The hyseresis hypohesis poins ou ha unemploymen series follow uni roo process. The naural rae hypohesis indicaes unemploymen series being saionary, whereas srucuralis view implies saionariy in unemploymen series wih breaks. In his sudy, we apply uni roo ess ha allow for breaks developed by Lee and Srazicich (2003) and Im e al. (2005, 2010). We examine he validiy of hyseresis hypohesis in boh univariae and panel dimensions. The resuls signal ha mos unemploymen series in OECD counries are in hyseresis effec. Keywords: Unemploymen Hyseresis, Naural Rae Hypohesis, Uni Roo Tes, Srucural Breaks. * Yrd. Doç. Dr., Fıra Üniversiesi İİBF, İkisa Bölümü. Makalenin kabul arihi: Şuba 2013.
96 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 GİRİŞ Küresel anlamda üm ekonomiler için önemli bir makro ikisadi problem haline dönüşen işsizliği azalmak için poliika önerileri gelişirmek poliika yapıcılarının emel amaçları arasında yer almakadır. Bu nedenle İkisa disiplini içerisinde işsizlik ile ilgili çok sayıda eorik ve ampirik araşırmalar yapılmaka ve ulaşılan sonuçlara dayalı olarak çözüm sraejileri gelişirilmekedir. İşsizlik ile ilgili eorik ikisadi açıklamalara bakıldığında, işsizliğin zaman içerisinde izlediği yol ile ilgili 3 emel yaklaşımdan söz edilebilir. Bunlar işsizlik hiserisi hipoezi, doğal oran hipoezi ve yapısalcı yaklaşım şeklindedir. İlk perol şokunu akiben gelişmiş ülkelerin işsizlik oranlarında gözlemlenen yüksek düzeyli süreklilik (persisence), işsizlik oranlarının davranışlarını hangi eorinin daha iyi açıklayabildiği yönünde canlı bir arışma oramı doğurmuşur. Doğal oran hipoezi (Phelps, 1967, 1968; Friedman, 1968) işsizlik oranlarının, durağan salınımları anımlayan bir denge düzeyi erafında hareke eiğini ileri sürmüşür. Başlangıça, doğal oranın belirlenmesini açıklayan eorilerin eksikliği nedeniyle, praike bu oran sabi ve egzojen olarak ele alınmakaydı. Son gelişmeler ise, ekonomiler arasında zamanla görülen farklılıkları izah eden emek verimliliği, eknolojik değişme, reel faiz oranları, enerji fiyaları gibi yapısal fakörleri de işin içerisine dahil emeye başlamışlardır. İkinci yaklaşım olan yapısalcı bakış açısında ise, işsizliğe yönelik çoğu şok geçici kabul edilmekedir, faka genellikle doğal işsizlik oranının sürekli değişiği ve yapısal fakörlerdeki değişikliklerden de ekilendiği belirilmekedir. Sonuç olarak, işsizlik serisi yapısal kırılmalara izin verildiği akdirde durağan bir süreç izlemekedir (Romero-Avila, Usabiaga, 2007: 698-699). İşsizlik hiserisi şeklinde adlandırılan üçüncü yaklaşım ise, Blanchard ve Summers (1986) arafından gelişirilmiş olup işsizliğe ya da emek piyasasına yönelik şokların ekilerinin kalıcı olduğunu ileri sürmekedir. Bu çalışmada 20 OECD ülkesi için bahsedilen bu üç yaklaşımdan hangisinin geçerli olduğu yapısal kırılmalara izin veren LM (Lagrange Çarpanı) birim kök esleri ile espi edilmeye çalışılmakadır. Bu nedenle Lee ve Srazicich (2003) arafından gelişirilen bireysel LM birim kök esleri ile Im vd. (2005, 2010) ye ai panel LM birim kök esleri kullanılmakadır. Çalışma, mevcu yazına kullanılan ekonomerik meodoloji açısından kakıda bulunmakadır. Çünkü ilgili yazın incelendiğinde genellikle LM birim kök eslerinin zaman serisi boyuunda kullanıldıkları, panel boyuunda pek ele alınmadıkları görülmekedir. Bildiğimiz kadarı ile Im vd. (2005) arafından gelişirilen panel LM birim kök esi yazında sadece üç çalışma (Romero-Avila ve Usabiaga, 2007; Lee vd., 2009; Lee vd., 2010) arafından kullanılmışır. Faka Im vd. (2010) arafından önerilen panel LM birim kök esi ise ilk defa bu çalışmada kullanılmakadır.
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 97 Çalışmanın bundan sonraki bölümleri şu şekilde düzenlenmişir. Öncelikle 1. bölümde işsizlik hiserisi yaklaşımı, doğal oran yaklaşımı ve yapısalcı yaklaşım eorik bir zeminde ele alınmakadır. 2. bölüm ise, yazındaki önemli çalışmalara ve elde eikleri bulgulara yer vermekedir. 3. bölüm, çalışmanın veri seini ve meodolojisini açıklamakadır. 4. bölüm ampirik bulguları değerlendirmeke ve son bölüm ise, sonuç ve poliika önerilerini içermekedir. I. İŞSİZLİK İLE İLGİLİ TEORİK YAKLAŞIMLAR İşsizliğin zaman boyunca izlemiş olduğu yol ile ilgili 3 emel yaklaşım söz konusudur. Bunlardan ilki doğal işsizlik oranı ya da enflasyonu hızlandırmayan işsizlik oranı (NAIRU) hipoezi olup işsizlik dinamiklerini şok neicesinde oralamasına geri dönen ve bu nedenle de isikrarlı bir enflasyon oranı ile de ilişkili olan bir süreç şeklinde anımlamakadır. Blanchard ve Summers (1986) arafından cari dönem enflasyonunun geçmiş dönem enflasyonuna oldukça yüksek bağımlılığı şeklinde anımlanan hiseri hipoezine göre ise, şoklar emek piyasasındaki serlikler (rijidieler) nedeniyle işsizlik düzeyleri üzerinde kalıcı ekiye sahipir. Bu nedenle hiseri hipoezi, işsizlik serisinin durağan olmadığını, oralamasına geri dönme özelliği aşımadığını ya da ekonomerik bir ifade ile birim kök sürecine sahip olduğunu ileri sürmekedir. Phelps (1994) arafından ileri sürülen yapısalcı yaklaşımda ise, işsizliğe yönelik çoğu şokun geçici olduğu ve bu şokların genellikle doğal işsizlik oranının düzeyinde değişime yol açan resesyonlar ile ilişkili oldukları belirilmekedir. Aynı zamanda, doğal oranın endojen olduğu, reel makroekonomik değişkenlerdeki ya da kurumsal çerçevedeki değişiklikler ve piyasa güçleri nedeniyle değişim içerisinde olduğu da vurgulanmakadır. Bu nedenle yapısalcı yaklaşım, işsizlik serisinin yapısal kırılmalar ile birlike sokasik varyans durağan bir süreç izlediğinden söz emekedir (Camarero vd., 2006: 168). Söz konusu eorik yaklaşımlar daha kapsamlı olarak şu şekilde açıklanabilir. Doğal oran hipoezinde, işsizlik oranları için uzun dönemde ek bir denge söz konusudur ve bu nedenle Phillips eğrisi dik bir doğru şeklindedir. Başka bir ifadeyle, uzun dönemde enflasyon ve çıkı arasında bir değiş-okuş (rade-off) söz konusu değildir. Faka kısa dönemde, uzun dönem dengesinden geçici sapmalar söz konusu olabilir ki bu durum, işsizlik serisinin durağan olduğunu ve oralamasına geri döndüğünü ifade emekedir. Şoklar geçici ekiye sahipir. Bu nedenle NAIRU hipoezi işsizlik serisinin büünleşme derecesinin (d) 0 ile 0.5 arasında olduğundan bahsemekedir (Cuesas, Gil-Alana, 2011:4). İkinci yaklaşım olan hiseri hipoezinde ise, işsizlik dinamiği uzun dönem dengesine geri dönmeyen ve durağan olmayan bir süreç şeklinde ele alınmakadır. Hiseri kavramı ile karışırılan bir diğer kavram ise yakın hiseri ya da süreklilik (persisence) şeklinde adlandırılmakadır. Burada piyasadaki serlikler, işsizliğin uzun dönem dengesine dönme hızını yavaşlamakla birlike bu dönüş gerçekleşmekedir (Mohan vd., 2008: 53). Bu nedenle Camarero vd. (2006: 168) ile
98 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 Leon-Ledesma (2002) arafından bahsedildiği üzere, hiseri ve süreklilik arasında ayrım yapmak önemlidir. Süreklilik, serinin uzun dönem denge seviyesine yavaş da olsa döndüğünü nielemekedir. Bu nedenle doğal oran hipoezinin özel bir şeklidir. Eğer işsizlik hiserisi hipoezi reddedilirse, şoklar sadece oralama bir değer ya da deerminisik bir rend erafında geçici sapmalara neden olmakadır. Bahsedilen bu açıklamalar ekonomerik bir erminoloji kullanılarak ifade edildiğinde ise, işsizlik serisinin zaman serisi özelliklerinin ya da büünleşme derecelerinin öne çıkığı görülmekedir. Şöyle ki, hiseri hipoezi, işsizlik serisinin birim köke sahip olduğunun (I(1)), doğal oran hipoezi ise durağan olduğunun (I(0)) alını çizmekedir. Kısacası, doğal oran ve yapısalcı yaklaşımların ersine hiseri hipoezi, işsizlik serisinin geçmiş dönem değerlerine bağımlı olduğunu (pah dependen) ve şokların işsizliği sürekli ekilediğinden söz emekedir. İşsizlik hiserisinin nedenlerine ilişkin ise, yazında birçok açıklama söz konusudur. Bunlardan en emel olanı Blanchard ve Summers (1986) a ai olan içeridekiler-dışarıdakiler modelidir. Bu yaklaşımda, işsizliği arıran negaif alep şoku seçim hakkına sahip olmayan işçileri emek piyasasının dışında bırakmaka ve bu işçilerin pazarlık güçlerini emek piyasasında çalışan diğer işçilere (içeridekilere) kapırmalarına yol açmakadır. Eğer içeridekiler, ücre pazarlığında dışarıdakilere sıfır ağırlık verir iseler, bu durum işsizlik oranında sürekli arışlara yol açmakadır. Çünkü içeridekiler, kendi isihdamlarının devamını mümkün kılan bir ücre seviyesi belirlemekedirler, dışarıdakiler ise ücreler üzerinde aşağı yönlü baskı doğuramadıkları için işsiz kalmaya devam emekedirler. Ayrıca, hiseri ekisini açıklayan ekonominin sendikalaşma derecesine dayalı olmayan birçok neden de ileri sürülebilir. Örneğin hiseri, işsizlerin beşeri sermaye ve yeenek kayıplarının bir sonucu şeklinde de oraya çıkabilir. Hiseri ekisinin bir diğer nedeni ise, işsizliğin bir leke (sigma) ekisi aşıyor olmasıdır. Uzun süreli yüksek işsizlik düzeyi, işsiz kalmakan kaynaklanan sosyal uancı ve leke ekisini azalabilir ki, bu durum ekin ücree sürekli arışlara ve isihdamda ise azalışlara yol açabilir. Hiserinin bir diğer poansiyel kaynağı ise, işen çıkarma maliyeleri, sermaye yeersizliği ve koordinasyon haaları şeklinde sıralanmakadır (Chrisopoulas, Leon-Ledesma, 2007: 81). Tüm bu açıklamaların yanı sıra işsizlik hiserisinin önemli poliik sonuçlar da oraya koyduğu söylenebilir. Çünkü hiseri durumunda, uzun dönemde yüksek işsizlik oranı hüküme müdahalesi olmaksızın çözülemeyecek bir problem haline dönüşmekedir. Bu nedenle, işsizlik hiserisi hipoezi doğru ise özellikle de resesyon dönemlerinde işsizlik ile mücadele eden akif hüküme poliikaları gereklidir (Smyh, 2003: 181; Song, Wu, 1998: 182). Bir başka ifadeyle, hiseri hipoezinin doğrulandığı durumda, makroekonomi poliikaları işsizlik üzerinde sürekli ekiye sahip olacakır. Faka doğal oran yaklaşımı ya da yapısalcı yaklaşımların geçerli olması halinde ise, işsizlik serisi oralamasına bir süre sonra
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 99 geri döneceği için, hüküme müdahalelerine de gerek kalmayacakır. Bu açıklamalar doğrulusunda, işsizlik hiserisinin var olup olmaması sadece ampirik araşırmacılar için değil, aynı zamanda poliika yapıcıları için de önem arz emekedir. II. YAZIN TARAMASI İşsizlik ile ilgili yaklaşımlar hakkında oldukça kapsamlı bir yazın söz konusudur. Çalışmanın amacı, eorik kapsamda geniş bir yazın araması yapmak olmadığı için burada sadece önemli görülen emel çalışmalara yer verilmekedir. İlgili yazın incelendiğinde işsizlik hiserisinin birim kök sınamaları ile es edildiği görülmekedir. Faka elde edilen sonuçlar, kullanılan birim kök esine, seçilen ülke örneklemine ve zaman aralığına dayalı olarak değişmekedir. Bu bakımdan çalışmaları, kullandıkları birim kök eslerinin ürüne göre şu şekilde gruplandırabiliriz. İlk grup çalışmalar sandar zaman serisi analizine dayalı birim kök eslerini kullanmakadırlar. Örneğin, işsizlik hiserisi yazınında bir başyapı olarak kabul edilen Blanchard ve Summers (1986) ın çalışması DF ve ADF (Dickey ve Fuller, 1979, 1981) birim kök eslerini kullanarak, Fransa Almanya, Birleşik Krallıklar ve Birleşik Devleler için 1953-1984 dönemi boyunca işsizlik hiserisi hipoezini sorgulamışır. Yazarlar, Birleşik Devleler hariç diğer ülkeler için işsizlik hiserisinin var olduğu sonucuna varmışır. Bir diğer yazar Roed (1996) ise, 16 OECD ülkesi için ADF başa olmak üzere çeşili birim kök eslerini kullanarak Avusralya ve Kanada için güçlü, çoğu Avrupa ülkesi ve Japonya için ise zayıf hiseri ekisinin var olduğunu sapamışır. ABD için ulaşılan sonuçlar ise, hiseri hipoezini güçlü bir şekilde reddemişir. Bu grupa yer alan bir diğer çalışma ise Neudorfer vd. (1990) ye aiir. Avusurya için işsizlik hiserisini, Dickey-Fuller (1979) ile Sock-Wason (1986) arafından gelişirilen birim kök esleri ile sınayan çalışma, hiseri ekisini doğrulayıcı sonuçlar elde emişir. İkinci grupa yer alan çalışmalar ise, yapısal kırılmaları dikkae alan zaman serisi analizine dayalı birim kök eslerini kullanmakadırlar. Örneğin, Aresis ve Mariscal (1999) 26 OECD ülkesi için Clemene vd. (1998) ile Lumsdaine ve Papell (1997) arafından gelişirilen endojen iki kırılmaya izin veren birim kök eslerini kullanarak işsizlik hiserisi hipoezini es emişir. Elde edilen sonuçlar 22 ülke için işsizlik hiserisinin olmadığı yönündedir. Aresis ve Mariscal (2000) arafından ele alınan bir diğer çalışma ise, 22 OECD ülkesinde işsizlik hiserisi hipoezinin geçerliliğini incelemişir. Sonuçlar, 9 ülke için birim kök hipoezinin reddedildiğini, 10 ülke için reddedilmediğini ve 3 ülke için ise olası rend durağanlığı yönünde kanıların elde edildiği şeklindedir. Papell vd. (2000) ise 16 OECD ülkesi için hiseri ekisini Perron ve Vogelsang (1992) a ai birim kök esi ile incelemişir. Elde edilen sonuçlar 10 ülke için işsizlik hiserisinin
100 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 geçerli olmadığı şeklindedir. Bu grupa yer alan ve son döneme ai olan bir diğer çalışma ise, Lee ve Chang (2008) e aiir. Çalışma, 14 OECD ülkesi için işsizlik hiserisi hipoezini, Lee ve Srazicich (2003) arafından gelişirilen iki kırılmaya izin veren LM birim kök esi ile araşırmışır. Çalışma, hiseri hipoezinin geçerli olmadığı ve yapısalcı yaklaşımın söz konusu ülke grubu için daha gerçekçi olduğu yönünde güçlü kanılar sunmuşur. Yine bu grupa yer alan bir diğer çalışma Yılancı (2009) ya aiir. Çalışma, Perron (1989), Zivo-Andrews (1992), Lumsdaine-Papell (1997) ile Lee ve Srazicich (2003, 2004) arafından gelişirilen yapısal kırılmalı birim kök eslerini kullanarak Türkiye için işsizlik hiserisini araşırmışır. Sonuç, Türkiye nin işsizlik serisinin hiseri ekisi içerisinde olduğu şeklindedir. Türkiye ye ilişkin bir diğer çalışma Barışık ve Çevik (2008) e aiir. Çalışma, Zivo-Andrews, Bai-Perron, GPH, modifiye edilmiş Log-Periodogram ve ARFIMA modeller sayesinde hiserinin varlığını sınamış ve hiseri ekisi yönünde sonuçlara ulaşmışır. Üçüncü grupa yer alan çalışmalar ise yapısal kırılmaları dikkae almayan geleneksel panel birim kök eslerini içermekedir. Örneğin, Song ve Wu (1998) 15 OECD ülkesi için LL (Levin ve Lin, 1992) panel birim kök esini kullanarak doğal oran hipoezinin doğrulandığı sonucuna varmışır. Öncelikle ADF ve PP (Phillips ve Perron, 1988) geleneksel birim kök eslerini kullanan yazarlar, bu eslerin sonucunda hiseri sıfır hipoezinin reddedilemediğini sapamışır. Song ve Wu (1997) ya ai bir diğer çalışma ise, Birleşik Devlelerin 48 eyalei için işsizlik hiserisi hipoezini geleneksel panel birim kök esleri ile araşırmış ve hiseri ekisinin olmadığı yönünde sonuçlara ulaşmışır. Yine bu grupa yer alan bir diğer çalışma ise, Mohan vd. (2008) ye aiir. Söz konusu çalışma, Birleşik Devlelerin 3 bölgesi için işsizlik hiserisi hipoezini sandar panel birim kök esleri ile sınamış ve doğal oran hipoezini desekleyici kanılara ulaşmışır. Bir diğer yazar Johansen (2002) ise, 29 Norveç kırsal bölgesi için panel birim kök esleri ile hiseri ekisini araşırmış ve doğal işsizlik oranını desekler yönde kanılar elde emişir. Dördüncü grupa yer alan çalışmalar ise, yapısal kırılmaları dikkae alan panel birim kök esleri çerçevesinde işsizlik hiserisi hipoezini sınamakadırlar. Örneğin, Camarero vd. (2006) 19 OECD ülkesi için Carrion-i Silvesre vd. (2005) arafından gelişirilen panel durağanlık (PANKPSS) esini kullanarak hem her bir ülke için, hem de üm panel için işsizlik hiserisinin olmadığını espi emişir. Camarero vd. (2008) arafından yapılan bir başka çalışma ise, geçiş ekonomileri için PANKPSS esini uygulamış ve hiseri hipoezinin reddedildiğini oraya koymuşur. PANKPSS esini kullanan bir diğer çalışma ise Güloğlu ve İspir (2011) e aiir. Yazarlar, Türkiye için sekörel bazda hiseri hipoezini sınamış ve yapısalcı yaklaşımı desekleyici sonuçlar elde emişlerdir. Yapısal kırılmaları dikkae alan panel birim kök eslerini kullanan çalışmalardan sadece birkaçı, bu çalışmada kullanılan ve Im vd. (2005) arafından gelişirilen panel LM esini uygulamışır. Örneğin, Romero-Avila ve Usabiaga
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 101 (2007), Birleşik Devleler e ai 50 eyale ve Kolombiya Bölgesi için bireysel ve panel LM birim kök eslerini kullanarak işsizlik hiserisi hipoezini incelemişir. Sonuçlar, Birleşik Devlelerin çoğu eyalei için işsizlik hiserisini desekler yönde kanılar sunmuşur. Lee vd. (2009) ise, panel LM birim kök esini kullanarak 19 OECD ülkesi için işsizlik hiserisinin varlığını araşırmışır. Sonuçlar, işsizlik hiserisi hipoezini reddemişir. Lee vd. (2010) ise, panel LM birim kök esi ile 9 Doğu Asya ülkesi için işsizlik hiserisini incelemişir. Sonuçlar, hiseri ekisini desekleyici yöndedir. Panel birim kök eslerini kullanan bazı çalışmalar ise yaay kesi bağımlılığını dikkae alan 2. nesil birim kök eslerini kullanmakadırlar. Örneğin, Camarero vd. (2004), Breuer (2001, 2002) arafından önerilen SURADF ile Taylor ve Sarno (1998) arafından gelişirilen MADF panel birim kök eslerini kullanarak 19 OECD ülkesi için hiseri ekisini araşırmış ve sadece 7 ülkenin işsizlik hiserisi içerisinde olduğunu bulmuşur. SURADF esi, Chang vd. (2005) arafından da uygulanmışır. Yazarlar 10 Avrupa ülkesi için işsizlik hiserisini sınamış ve Belçika ile Hollanda hariç, diğer ülkeler için işsizlik hiserisi hipoezinin geçerli olduğu yönünde kanılar elde emişir. Beşinci ve son grupa yer alan çalışmalar ise, doğrusal olmayan eknikler ve kesirli büünleşme analizleri ile konuyu ele almakadırlar. Örneğin, Cuesas ve Gil-Alana (2011) bir grup Ora ve Doğu Avrupa ülkesi için yapısal kırılmaları, doğrusal dışılığı ve kesirli büünleşmeyi dikkae alan birim kök esleri ile (Lee ve Srazicich, 2003; Kapeanios, 2003) işsizlik hiserisi hipoezini sınamışır. Elde edilen sonuçlar, çoğu ülke için hiseri hipoezinin geçerli olduğu şeklindedir. Kesirli büünleşme analizinin sonuçları ise, üm ülkeler için işsizlik serilerinin oralamalarına geri döndüklerini oraya koymuşur. Caporale ve Gil- Alana (2008) kesirli büünleşme analizi ile yapısal kırılmaları da dikkae alarak Birleşik Devleler, Birleşik Krallıklar ve Japonya için işsizlik hiserisi hipoezini sınamışır. Sonuçlar, Birleşik Devleler ve Japonya için yapısalcı, Birleşik Krallıklar için ise hiseri yaklaşımının daha uygun olduğu şeklindedir. Lee (2010) 29 OECD ülkesi için işsizlik hiserisi hipoezini, Uçar ve Omay (2009) a ai doğrusal olmayan birim kök esi ile araşırmışır. Sonuçlar 23 OECD ülkesi için doğal işsizlik oranı hipoezini desekler yöndedir. III. METODOLOJİ İşsizlik oranlarının davranışını açıklayan eoriler arasında ayrım yapmak için birim kök esleri geniş çaplı olarak kullanılmakadır. Hiseri hipoezi, birim kök süreci şeklinde formüle edilmişir. Birim kök esinde sıfır hipoezinin reddedilmesi, eğer spesifikasyona yapısal kırılmalar dahil edilmez ise doğal oran hipoezine, yapısal kırılmaların dahil edilmesi durumunda ise yapısalcı (srucuralis) yaklaşıma desek vermekedir (Romero-Avila, Usabiaga, 2007: 699, Romero-Avila, Usabiaga, 2008: 78).
102 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 Zaman serisi analizine dayalı geleneksel birim kök eslerinin (ADF gibi) durağanlık alernaifine karşı küçük örneklemlerde oldukça düşük bir güce sahip oldukları bilinmekedir. Bu sorunu çözmek için iki farklı yaklaşım gelişirilmişir. İlk yaklaşım, verinin hem zaman boyuunu, hem de kesi boyuunu dikkae alan panel birim kök eslerinin kullanılması şeklindedir. Bu anlamda, panel birim kök esleri hem yaay kesi, hem de zaman serisi boyuundan gelen bilgiyi birleşirerek örneklem boyuunu arırmaka ve daha kesin sonuçlar oraya koymakadır. İkinci yaklaşım ise, Perron (1989) arafından önerilen yapısal kırılmaların da birim kök es sürecine dâhil edilmesi şeklindedir. Perron (1989) geleneksel ADF birim kök esinin, doğru daa yaraım sürecinin kırık bir doğrusal rend erafında durağan olması durumunda, birim kök sıfır hipoezini reddeme konusunda oldukça düşük güce sahip olduğundan söz emişir. Bu nedenle eğer yapısal kırılmalar var ise ve modellenmez iseler, sıfır hipoezi iser durağanlık, iser durağansızlık olsun sonuçların sahe olması olasıdır. Bu doğruluda Perron u akiben araşırmacılar, birim kök esinde yapısal kırılmaların da dikkae alınması gerekiğinin farkına varmışır. Örneğin, Zivo ve Andrews (1992, ZA esi) endojen olarak belirlenen ek kırılmayı dikkae alan birim kök esini önermişir. Daha sonra Lumsdaine ve Papell (1997, LP esi), ZA esini düzey ve eğimde iki kırılmaya izin verecek şekilde gelişirmişir. Lee ve Srazicich (2003) ise, kırılmalar ile birim kökün varlığı durumunda ek kırılmalı eslerde olduğu gibi aynı sonucun oraya çıkığını ileri sürmüşür. ZA ve LP endojen kırılma eslerinin en önemli eksiklikleri, birim kök sıfır hipoezi alında kırılma varsaymamaları ve kriik değerlerini ise buna uygun olarak üremeleridir. Bu çalışmada ise, bahsedilen açıklamalara dayalı olarak hem yapısal kırılmalar dikkae alınmaka, hem de panel veri kullanılmakadır. Bu nedenle Lee ve Srazicich (2003) ile Im vd. (2005, 2010) arafından gelişirilen LM (Lagrange Çarpanı) birim kök esleri uygulanmakadır. A. LEE VE STRAZICICH (2003) BİRİM KÖK TESTİ LM birim kök esinin bir akım avanajları söz konusudur. Başlangıça kırılma nokaları endojen olarak belirlendiği için es, kırılmalar ile birim kökün varlığı durumunda sahe reddemelere konu değildir. En önemli şey ise, alernaif hipoezin doğru olması durumunda sahe reddemelerin olmamasıdır (Lee, Srazicich, 2004:2). LM esinde sıfır hipoezinin reddi, zorunlu bir biçimde birim kökün değil, kırılmalar olmaksızın birim kökün reddine işare emekedir (Lee, Chang, 2008: 316). Geleneksel ADF ye dayalı yapısal kırılmalı birim kök eslerinin ersine, LM birim kök esi sıfır hipoezi alında da kırılmalara izin vermekedir. Perron (1989) a dayalı olarak yapısal kırılmaları modellemeke ve (1) nolu daa yaraım süreci ile açıklanmakadır: y Z X X X 1 (1)
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 103 Burada y işsizlik oranıdır, Z egzojen değişkenleri içermekedir ve ise klasik özelliklere sahip haa erimidir. Sadece düzeyde iki kırılmaya izin veren model (Model A) dikkae alındığında Z 1,, D D biçimini almakadır. j, 1, 2, D, serinin düzeyinde kırılmalara izin veren gölge değişkendir. iki kırılmaya ai arihi gösermesi durumunda (j=1,2 iken); T Bj nin D j, T T Bj Bj 1için 1için 1 0 Serinin düzeyinde ve eğiminde iki kırılmaya izin veren model (Model C) dikkae alındığında ise, Z 1,, D, D, DT DT biçimini almakadır. Burada D, ve j j 1, 2, 1,, 2, DT, sırasıyla serinin düzeyinde ve eğiminde yapısal kırılmaları emsil eden gölge değişkenlerdir ve j=1,2 iken; D j, T T Bj Bj 1için 1için 1 0 ve DT j, T T Bj Bj 1için 1için T 0 Bj Daa yaraım süreci ise sıfır hipoezi ( 1) ve alernaif hipoez ( 1) alında kırılmaları içermekedir. Model A ve C de nın değerine bağlı olarak sıfır ve alernaif hipoezler (2) ve (3) nolu denklemler ile belirilmekedir: Sıfır: Alernaif: Sıfır: Alernaif: y co d1b1 d2b2 y 1 1 (Model A) (2) y c1 d1d1 d2d2 2 y co d1b1 d2b2 y 1 1 (Model C) (3) y c1 d1d1 d2d2 d3dt3 d4dt4 2 2 Burada j ~ iid(0, ) olup durağan haa erimini emsil emekedir. B j sıfır hipoezi alındaki gölge değişkendir ve B j T T Bj Bj 1için 1 1için 0
104 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 LM esinde birim kök es isaisiği (4) nolu regresyondan elde edilmekedir. y Z (4) k S ~ B p S ~ 1 p p 1 Burada y ve Z sırasıyla y ve Z nin ilk fark ~ dir. y nin rendden arındırılmış değeri S 1 ile emsil edilmekedir. Ookorelasyonu düzelmek için ~, ADF ipi birim kök eslerinde olduğu üzere S p regresyona dahil edilmekedir. klasik varsayımları içeren sokasik haa erimidir. y nin durağanlığı nin 0 a eşi olup olmadığı ile sınanmakadır. Sonuça, (4) nolu regresyonda 0 için gelişirilen esi her ülke için LM es isaisiğini ( ~ ile göserilen) hesaplamak için kullanılmakadır. B. IM VD. (2005, 2010) PANEL LM BİRİM KÖK TESTLERİ Im vd. (2005) bireysel LM es isaisiklerine dayalı olarak sadece serinin düzeyinde kırılmaya izin veren panel LM birim kök esini gelişirmişir. Panel LM esinin kullanımı birakım avanajlara sahipir. İlkin, es isaisiğinin dağılımı sorunlu paramerelere ve sıfır hipoezinin alındaki kırılma(lar)nın yerlerine dayalı değildir. Panel LM esinin dağılımı kırılmaların sayısından da ekilenmemekedir. Bir diğeri, panel LM es isaisiği paneli oluşuran üyeler arasında heerojen nieliğe sahip sabi, deerminisik rend ve süreklilik (persisen) paramerelerinin varlığına izin vermekedir. Ayrıca, opimal kırılma sayısı, kırılma nokalarının yeri ve gecikme sayısı panelin üyeleri arasında heerojen olup endojen olarak belirlenmekedir. Panel LM es isaisiği her ülke için ahmin edilen opimal bireysel LM birim kök -es isaisiklerinin oralamalarının alınması ile hesaplanmaka ve N 1 LM ~ NT i şeklinde göserilmekedir. Sandarlaşırılmış panel LM birim kök es isaisiği ise sıfır hipoezi alında, her bir ülkenin -es isaisikle- N i 1 rinin beklenen değer ve varyansını göseren E ( L T ) ve V ( L T ) nin kullanımı ile hesaplanmaka ve (5) nolu formül ile elde edilmekedir: N LM NT E( LT ) LM (5) V ( L ) T
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 105 E ( L T ) ve V ( L T ) nin değerleri Im vd. (2005) de yer almakadır. Panel LM es isaisiğinin dağılımı yapısal kırılmaların varlığından ekilenmemeke ve sandar normal dağılmakadır. Tesin sıfır hipoezi H0 1 2... N 0 iken alernaif hipoezi ise Ha n 0 en azından bir n için ( n N) şeklindedir. Im vd. (2010) arafından gelişirilen bir diğer panel LM esi ise serinin hem düzeyinde, hem de eğiminde heerojen iki kırılmaya kadar izin vermekedir. Ayrıca es Pesaran (2007) arafından gelişirilen yaay kesi açısından genişleilmiş süreci (CA) uygulayarak yaay kesi bağımlılığının varlığını da düzelmekedir. Im vd. (2010) ye ai panel LM esinin dağılımı gereksiz (nuisance) paramerelere bağlıdır ve bu durumun ihmali önemli boyu bozulmalarına konu olacakır. Faka Im vd. (2010) söz konusu bağımlılığı Lee vd. (2012) yi akiben (6) nolu dönüşüm ile oradan kaldırmakadırlar. ~ S * T ~ S TB1 T ~ S TB2 TB1 T ~ S T TB2 TB 1 için TB 1 < TB2 için (6) TB 2 < T için ~ ~ Daha sonrasında ise (4) nolu regresyonda S 1 i S * 1 ile değişirmeke ve regresyonu her bir yaay kesi birim için uygulamakadırlar. Tes isaisiklerinin oralamasını kullanarak (7) nolu isaisiğini daha sonrasında ise, bu oralama es isaisiğinin sandarlaşırılmış halini hesaplamakadırlar. 1 N N i 1 ~* i (7) nin beklenen değeri ve varyansı sıfır hipoezi alında ( H0 : i 0, üm i ler için) E( ) ve V( ) ile göserilmekedir. Sonuça, nin oralamalarının ve varyanslarının oralamasının ahmini değerleri kullanılarak sandar normal dağılıma sahip olan (8) nolu panel LM es isaisiği hesaplanmakadır. ~ N[ E( )] ~* LM ( ) = ~ (8) V ( )
106 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 IV. AMPİRİK SONUÇLAR Lee ve Srazicich (2003, 2004) i akip ederek, bu çalışmada gecikmeli genişleilmiş erim sayısı maksimum 8 den (k=8) başlayarak belirlenmekedir. Daha sonra süreç, en son genişleilmiş erimin anlamlılığını araşırmakadır. Bunu akiben, %10 düzeyindeki 1.645 asimpoik normal değer, ilk farkı alınmış son gecikmeli erimin isaisiği ile karşılaşırılmakadır. İki kırılmanın her alernaif kombinasyonundaki opimal k yı belirlediken sonra, endojen iki kırılmalı LM es isaisiğinin minimum olduğu yerde kırılmalar belirlenmekedir. Bu şekilde, [0.1T, 0.9T] zaman aralığı boyunca iki kırılma nokasının her muhemel kombinasyonu incelenmekedir. Burada T örneklem boyuunu gösermekedir. Bununla birlike, işsizlik hiserisinin analizinde genellikle kullanılan modelin deerminisik öğeleri içerisine sadece sabi dahil edilirken, rend dışlanmaka ve sadece düzeyde kırılmalar dikkae alınmakadır. Cameraro vd. (2008: 623) nin beliriği üzere, eslerin deerminisik spesifikasyonu ile ilgili olarak hiserinin reddinin, işsizlik oranının doğal oran erafında durağan bir yol izlediğine işare eiği belirilmelidir. Bu nedenle söz konusu yazarlar, işsizlik hiserisinin esinde en uygun deerminisik spesifikasyonun sabi erimi içeren spesifikasyon olduğunu ileri sürmekedirler. Çünkü rendin ilave edilmesi durumunda söz konusu spesifikasyon, işsizlik oranının değişen doğal oranlar arasında uzun bir geçiş göseriyor olabileceği gerçeğini maskeleyecekir. Ayrıca Cameraro vd. (2008) çalışmalarında ülkelere ai işsizlik serilerinin grafiklerine bakarak rend ilave emenin uygun olmadığını da dile geirmişir. Bu anlamda Papell vd. (2000) konuyu ele almış ve işsizlik için sıfır olmayan bir rendin asimpoik olarak bir anlam ifade emezken, yavaşça aran bir doğal oranın küçük örneklemlerde, rend durağan bir süreç ile emsil edilebildiğinden söz emişlerdir. Bu çalışmada ise, hem sadece düzeyde kırılmaya izin veren Model A nın, hem de düzeyde ve eğimde kırılmaya izin veren Model C nin sonuçları karşılaşırılmak maksadıyla verilmekedir. Faka söz konusu yazındaki çalışmalar da dikkae alınarak (Lee vd., 2009; Lee vd., 2010) Model A nın sonuçlarına dayalı olarak çıkarımlar yapılmakadır. İlave olarak, öncelikle karşılaşırmak maksadıyla yapısal kırılmaları dikkae almayan Schmid ve Phillips (1992, SP) arafından gelişirilen bireysel ve panel LM birim kök esleri de uygulanmış ve sonuçları Tablo 1 de rapor edilmişir.
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 107 Tablo 1: SP Panel Birim Kök Tesi Sonuçları Ülkeler Bireysel LM Tes İsaisikleri Avusurya -2.174[8] Avusralya -1.674[0] Belçika -1.785[7] Kanada -2.496[7] Danimarka -2.245[3] Finlandiya -2.600[3] Fransa -1.748[5] Almanya -1.160[7] Yunanisan -2.269[5] İzlanda -1.741 [4] İrlanda -2.407 [5] İalya -1.758 [6] Japonya -2.176 [3] Lüksemburg -2.416 [5] Hollanda -1.366 [7] Yeni Zelanda -1.552 [3] Norveç -1.562 [2] Porekiz -1.986 [1] İspanya -1.928 [3] İsveç -1.896 [6] Türkiye -2.573 [0] Birleşik Krallıklar -1.665 [4] Birleşik Devleler -3.328 [1]** Panel LM Tes İsaisiği -0.964 Nolar: Köşeli paranez içerisindeki rakamlar oo korelasyonu düzelmek için birim kök esine dahil edilen gecikmeli ilk farkı alınmış erimlerin opimal sayısıdır. Trimaj değeri %10 dur. ***, ** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılığı gösermekedir. SP esi için %1, %5 ve %10 düzeyindeki kriik değerler sırasıyla -3.63, -3.06 ve - 2.77 dir. Kırılmaları dikkae almayan panel LM es isaisiğinin kriik değerleri ise %1, %5 ve %10 düzeyleri için sırasıyla -2.326, -1.645 ve -1.282 dir. Tablo 1 de görüldüğü üzere yapısal kırılmalar dikkae alınmadığı zaman SP esi, Birleşik Devleler hariç üm ülkeler için işsizlik hiserisi olduğu yönünde sonuçlar oraya koymakadır. Kırılmalar dikkae alınmadığı zaman ise, panel LM es isaisiği -0.964 değerinde olup üm anlamlılık düzeylerinde kriik değerlerden büyükür. Sonuç olarak, 23 ülkeden oluşan OECD paneli için birim kök sıfır hipoezinin reddedilemeyeceği bir başka ifade ile hiseri ekisinin olduğu söylenebilir.
108 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 Tablo 2: Bireysel ve Panel LM Birim Kök Tesi Sonuçları (İki Kırılmalı Model A İçin) Ülkeler Bireysel LM Tes İsaisikleri Kırılma Tarihleri Avusurya -2.846 [8] 1979, 1991 Avusralya -2.264 [0] 1977, 1981 Belçika -2.833 [8] 1972, 1975 Kanada -3.206 [1] 1974, 1981 Danimarka -3.128 [6] 1970, 1973 Finlandiya -3.682* [4] 1975, 1997 Fransa -2.029 [5] 1971, 2006 Almanya -4.002** [8] 1974, 1980 Yunanisan -3.264 [5] 1974, 1978 İzlanda -5.192***[3] 1981, 1988 İrlanda -3.553* [7] 1982, 1992 İalya -2.593 [7] 1972, 1975 Japonya -2.711 [3] 1972, 1975 Lüksemburg -3.337 [8] 1972, 1976 Hollanda -3.021 [8] 1972, 1992 Yeni Zelanda -3.623* [7] 1970, 1972 Norveç -3.051 [1] 1974, 2006 Porekiz -2.794 [1] 1974, 2002 İspanya -3.060 [7] 1972, 2000 İsveç -5.962***[5] 1990, 2006 Türkiye -3.992** [1] 1971, 2000 Birleşik Krallıklar -2.948 [8] 1972, 1990 Birleşik Devleler -4.183** [1] 1974, 1983 Panel LM Tes İsaisiği -30.376*** Nolar: Köşeli paranez içerisindeki rakamlar oo korelasyonu düzelmek için birim kök esine dahil edilen gecikmeli ilk farkı alınmış erimlerin opimal sayısıdır. Trimaj değeri %10 dur. İki kırılmalı Model A için kriik değerler %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerinde sırasıyla -4.545, -3.842 ve -3.504 dir. ***, ** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılığı gösermekedir. Burada kullanılan panel LM esi Im vd. (2005) ye aiir ve kriik değerleri ise %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeyleri için sırasıyla 2.326, 1.645 ve 1.282 şeklindedir. Tablo 2 de görüldüğü üzere, işsizlik serilerinin düzeyinde iki kırılmaya izin verildiği akdirde 23 OECD ülkesinden sadece 8 ülke (Finlandiya, Almanya, İzlanda, İrlanda, Yeni Zelanda, İsveç, Türkiye, Birleşik Devleler) için yapısalcı yaklaşımın geçerli olduğu, başka bir ifadeyle kırılmalar ile birlike işsizlik serilerinin durağan oldukları espi edilmişir. Geriye kalan 15 ülke için ise işsizlik hiserisi hipoezinin geçerli olduğu bulunmuşur. Im vd. (2005) arafından gelişirilen ve sadece düzeyde iki kırılmaya izin veren panel LM esi ise, üm
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 109 OECD ülke paneli için hiseri ekisinin değil, kırılmalar ile birlike durağanlığı savunan yapısalcı yaklaşımın geçerli olduğunu gösermişir. Kırılmaların meydana geldikleri arihlere bakıldığında ise, ilk kırılmanın genellikle 1. ve 2. perol krizlerini kapsayan (1972-1982) dönemde gerçekleşiği görülmekedir. İkinci kırılmanın ise, 11 ülke için 1990 sonrasında meydana gelmesi dikka çekmekedir. Bu dönemde yaşanan 1990-1992 Körfez Savaşı, 1997-98 Asya Krizi, 1998-99 Rusya Krizi, OECD ülkelerinin işsizlik serilerinin düzeyinde önemli kırılmalara yol açmış görülmekedir. Geriye kalan 9 ülke için ise, 2. kırılmanın arihleri 1. ve 2. perol krizlerinin yaşandığı döneme denk düşmekedir. Tablo 3 ise hem düzeyde, hem de eğimde iki kırılmaya izin veren Model C nin ahmin sonuçlarına yer vermekedir. Tablo 3: Bireysel ve Panel LM Birim Kök Tesi Sonuçları (İki Kırılmalı Model C İçin) Ülkeler Bireysel LM Tes İsaisikleri Kırılma Tarihleri Avusurya -6.928[1]*** 1974, 1996 Avusralya -5.517[1]* 1972, 1985 Belçika -6.167[7]** 1973, 1984 Kanada -4.386[1] 1974, 1996 Danimarka -6.587[3]*** 1972, 1982 Finlandiya -5.366[5]* 1976, 1991 Fransa -4.468[3] 1978, 1998 Almanya -6.290[4]*** 1971, 1979 Yunanisan -5.390[1]* 1974, 1984 İzlanda -6.356[3]** 1983, 1993 İrlanda -6.078[7]** 1982, 1996 İalya -5.732[1]** 1984, 2002 Japonya -4.301[3] 1979, 1996 Lüksemburg -7.905[7]*** 1973, 1986 Hollanda -5.232[1] 1973, 1987 Yeni Zelanda 7.7913[8]*** 1981, 1998 Norveç -6.208[6]** 1974, 1989 Porekiz -4.678 [2] 1973, 1986 İspanya -5.390[7]* 1978, 1996 İsveç -6.911[5]*** 1991, 1999 Türkiye -4.777[2] 1974, 1999 Birleşik Krallıklar -5.213[1] 1981, 1999 Birleşik Devleler -5.588[1]* 1973, 1996 Panel LM es isaisiği -7.069**** Panel LM CA es isaisiği -2.683***
110 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 1 Kriik Değerleri (Model C) 2 0.4 0.6 0.8 0.2-6.16, -5.59, -5.27-6.41, -5.74, -5.32-6.33, -5.71, -5.33 0.4 - - - -6.45, -5.67, -5.31-6.42, -5.65, -5.32 0.6 - - - - - - -6.32, -5.73, -5.32 Nolar: ***, ** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılığı gösermekedir. 1 ve 2 birinci ve ikinci kırılmanın konumlarını gösermekedir. Köşeli paranez içerisindeki rakamlar oo korelasyonu düzelmek için birim kök esine dahil edilen gecikmeli ilk farkı alınmış erimlerin opimal sayısıdır. Trimaj değeri %10 dur. Burada uygulanan panel LM esi Im vd. (2010) ye ai olup %1, %5 ve %10 düzeylerinde kriik değerleri sırasıyla 2.326, 1.645 ve 1.282 dir. Tablo 3 de görüldüğü üzere, işsizlik serilerinin hem düzeyinde, hem de eğiminde kırılmalara izin verilmesi durumunda sadece 7 ülke hariç geriye kalan 16 ülke için işsizlik hiserisi olmadığı sonucuna varılmışır. Kanada, Fransa, Japonya, Hollanda, Porekiz, Türkiye ve Birleşik Krallıklar için işsizlik hiserisi gözlemlenirken, diğer 17 OECD ülkesi için ise yapısalcı yaklaşımın doğrulandığı sapamışır. İlave olarak Im vd. (2010) arafından gelişirilen panel LM esi ise üm anlamlılık düzeylerinde hiseri sıfır hipoezini OECD paneli için reddemekedir. Burada söz konusu iki es isaisiğinden ilki (-7.069) yaay kesi bağımlılığını dikkae almazken, ikincisi ise (-2.683) yaay kesi bağımlılığını dikkae almakadır. Faka elde edilen sonuçlar her iki durumda da hiseri ekisinin OECD paneli için geçerli olmadığı şeklindedir. Sonuç iibari ile Model C nin sonuçları OECD ülke paneli için yapısalcı yaklaşımı desekleyici yönde sonuçlar oraya koyarken, Model A ise çoğu ülke için hiseri yaklaşımını deseklemekedir. Faka ilgili yazından yola çıkarak Model A nın hiseri hipoezini sınamak için daha doğru bir spesifikasyona sahip olmasından öürü sonuçlarına da güvenilmesi gerekmekedir. Bu nedenle, örneklemdeki OECD ülkelerinin büyük çoğunluğu için işsizlik serilerinin hiseri ekisi içerisinde olduğu söylenebilir. Faka üm OECD paneline yönelik sonuçlar sunan panel LM esleri ise, yapısalcı yaklaşımı deseklemekedir. Yalnız burada unuulmaması gereken noka, panel birim kök eslerinde Karlsson ve Lohgren (2000) arafından ileri sürüldüğü üzere, üm serilerin birim kök aşıdığı şeklindeki sıfır hipoezinin, sadece birkaç durağan serinin bulunması nedeniyle reddedilebildiğidir. Bu nedenle panel LM eslerinin sonuçlarından ziyade, bireysel LM eslerinin sonuçlarına güvenilmesi gereklidir.
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 111 SONUÇ Çalışmada OECD ülkelerinin işsizlik serilerinin hiseri ekisi alında olup olmadıkları yapısal kırılmalara izin veren Lee ve Srazicich (2003) ile Im vd. (2005, 2010) arafından gelişirilen bireysel ve panel LM birim kök esleri ile incelenmişir. Model ercihi olarak ise işsizlik serisinin sadece düzeyinde kırılmaya izin veren ve Perron (1989) arafından da Crash Model olarak adlandırılan Model A ercih edilmişir. Faka karşılaşırmak maksadıyla da serinin hem düzeyinde, hem de eğiminde kırılmaya izin veren Model C nin sonuçlarına da yer verilmişir. Elde edilen sonuçlar, iser yapısal kırılmalar dikkae alınsın, iser alınmasın çoğu OECD ülkesi için hiseri yaklaşımını doğrular nielikedir. Bireysel LM esi sonuçları, düzeyde kırılmaya izin veren Model A nın dikkae alınması durumunda 23 OECD ülkesinden sadece 7 si için yapısalcı yaklaşımın doğru olduğunu oraya koymuşur. Im vd. (2005) arafından önerilen düzeyde kırılmaya izin veren panel LM esi ise üm panel için yapısalcı yaklaşımın geçerli olduğunu sapamışır. Faka üm seriler durağandır şeklinde sıfır hipoezine sahip olan panel birim kök eslerinde unuulmaması gereken noka sadece birkaç serinin durağanlığının, panel esinin durağanlık yönünde sonuçlar vermesi için yeerli olduğudur. Bununla birlike işsizlik serisinin hem düzeyinde, hem de eğiminde iki kırılmaya izin veren Model C nin sonuçları ise hem ülke, hem de panel bazında yapısalcı yaklaşımı desekler yönde kanılar sağlamışır. Sonuç olarak Model A nın sonuçlarına dayalı olarak, örneklemdeki çoğu OECD ülkesi için hiseri ekisinin söz konusu olduğu söylenebilir. Bu durum, OECD ülkelerinin işsizlik verilerinin birim kök içerdiklerini, oralamalarına geri dönmediklerini ve emek piyasasındaki şokların, işsizlik serileri üzerinde kalıcı ekilere yol açıklarını oraya koymakadır. Bu bağlamda, hiseri yönünde elde edilen sonuçlar önemli poliik çıkarımlara da sahipir. Şöyle ki, işsizlik serisine yönelik çoğu şokun kalıcı doğaya sahip olmasından dolayı emek piyasasına yönelik isihdam ve makroekonomik isikrar poliikaları, OECD ülkelerinin işsizlik serileri üzerinde uzun süreli ekilere sahip olacakır. Bu durum ise, emek piyasasına yönelik akif hüküme müdahalelerini gerekli kılmakadır. İşsizlik serisi, oralama değerinden sürekli bir sapma göserdiği için, hükümein yöneimsel poliikası işsizlik sorununu çözmek için gerekli hedefleri belirlemek şeklinde olmalıdır. Aynı zamanda, işsizlik serilerinin oralamalarına geri dönmemeleri nedeniyle, geçmiş dönemlerinden harekele geleceğe ai harekeleri hakkında öngörüde (forecas) bulunmak da mümkün olmayacakır. Ayrıca, işsizlik serilerinin durağansızlığı ya da birim kök içermesi nedeniyle, akarım kanalları aracılığı ile bu birim kök süreci, işsizlik ile bağlanılı diğer makro ekonomik değişkenlere (enflasyon oranı, çıkı vs.) de yansıyacakır. Örneğin, işsizlik ve çıkı arasındaki ilişkileri deaylı bir şekilde açıklayan Okun yasasında düşük çıkı seviyesi, sık-
112 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 lıkla işsizlikeki yükselişin nedeni olarak belirilmekedir. Bununla birlike, çıkıdaki salınımları rend değerinden geçici sapmalar şeklinde ele alan geleneksel iş çevrimi yaklaşımı, işsizlikeki birim kök sürecinin çıkıya akarılması ile geçerliliğini yiirecekir. Son olarak ise, işsizlik ve diğer ekonomik değişkenler arasındaki ilişkinin ekonomerik modellenmesi esnasında, durağan olmayan işsizlik serilerinin varlığı eşbüünleşme analizini gerekli kılmakadır. Bu nedenle durağan seriler arasındaki ilişkiyi inceleyen vekör ooregresif model (VAR) yerine, durağan olmayan seriler arasındaki ilişkiyi oraya koyan vekör haa düzelme modeli (VEC) ve bu model üzerinden nedensellik sınamalarının yapılması daha doğru olacakır.
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 113 KAYNAKÇA ARESTIS, Philip and Iris B.F. MARISCAL; (1999), Uni Roos and Srucural Breaks in OECD Unemploymen, Economics Leers, 65(2), pp. 149-156. ARESTIS, Philip and Iris B.F. MARISCAL; (2000), OECD Unemploymen: Srucural Breaks and Saionariy, Applied Economics, 32(4), pp. 399 403. BARIŞIK, Salih ve İsmail E. ÇEVİK; (2008), Türkiye de İşsizlik Hiserisinin Yapısal Kırılma ve Güçlü Hafıza Modellemesi ile Sekörel Analizi TİSK Akademi, 3(6), ss. 67-87. BLANCHARD, Olivier J. and Lawrance H. SUMMERS; (1986), Hyseresis and he European Unemploymen Problem, NBER Working Paper Series, Inerne Address: hp://www.nber.org/papers/w1950.pdf, Dae of Access:07.09.2012 BREUER, Boucher; Rober MCNOWN and Myles S. WALLACE; (2001), Misleading Inference Form Panel Uni Roo Tess wih an Illusraion From Purchasing Power Pariy, Review of Inernaional Economics, 9(3), pp. 482 93. BREUER, Boucher; Rober MCNOWN and Myles S. WALLACE; (2002), Series Specific Uni Roo Tes wih Panel Daa, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 64(5), pp. 527 46. CAMARERO, Mariam; Josep L. CARRION-I-SILVESTRE and Cecilio TA- MARIT; (2004), Tesing For Hyseresis in Unemploymen in OECD Counries New Evidence Using Aaionariy Panel Tess wih Breaks, Economic Working Papers a Cenro de Esudios Andaluces 2004/40, Inerne Address: hp://public.cenrode esudiosandaluces.es/pdfs/e200440.pdf, Dae of Access: 07.08.2012. CAMARERO, Mariam; Josep L. CARRION-I-SILVESTRE and Cecilio TA- MARIT; (2006), Tesing for Hyseresis in Unemploymen in OECD Counries: New Evidence Using Saionariy Panel Tess wih Breaks, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 68(2), pp. 167-182. CAMARERO, Mariam; Josep L. CARRION-I-SILVESTRE and Cecilio TA- MARIT; (2008), Unemploymen Hyseresis in Transiion Counries: Evidence using Saionariy Panel Tess wih Breaks, Review of Developmen Economics, 12(3), pp. 620-635. CARRION-I-SILVESTRE, Josep L.; Tomas D. BARRIO-CASTRO and Enrique LOPEZ-BAZO; (2005), Breaking The Panels: An Applicaion o The GDP Per Capia, Economerics Journal, 8(2), pp. 159 175.
114 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 CHANG, Tsangyao; Kuei-Chiu LEE; Chien-Chung NIEH and Ching-Chun WEI; (2005), An Empirical Noe on Tesing Hyseresis in Unemploymen for Ten European Counries: Panel SURADF Approach, Applied Economics Leers, 12(14), pp. 881-886. CHRISTOPOULOS, Dimiris K. and Miguel A. LEÓN-LEDESMA; (2007), Unemploymen Hyseresis in EU Counries: Wha Do We Really Know Abou I?, Journal of Economic Sudies, 34(2), pp. 80-89. CLEMENTE, Jesus; Marcelo MONTAÑES and Anonio REYES; (1998), Tesing for a Uni Roo in Variables wih a Double Change in he Mean, Economics Leers, 59(2), pp. 175-182. CUESTAS, Juan C. and Luis A. GIL-ALANA; (2011), Unemploymen Hyseresis,Srucural Changes, Non-lineariies and Fracional Inegraion in European Transiion Economies, Working Papers 2011005, Inerne Address: hp://www.shef.ac.uk/polopoly_fs/1.105369!/file/2011005. pdf, Dae of Access: 10.09.2012. DICKEY, David A. and Wayne A. FULLER; (1979), Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, 74(366), pp. 427 431. DICKEY, David A. and Wayne A. FULLER; (1981), Disribuion of he Esimaors For Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Economerica, 49, pp. 1057-72. FRIEDMAN, Milon; (1968), The Role of Moneary Policy, American Economic Review, 58, pp. 1 17. CAPORALE, Guglielmo M. and Luis A. GIL-ALANA; (2008), Modelling he US,The UK and Japanese Unemploymen Raes Fracional Inegraion and Srucural Breaks, Faculy Working Papers 11/08, Inerne Address: hp://www.unav.es/faculad/econom/files/ workingpa...8_alana_caporale.pdf, Dae of Access: 20.08.2012. GÜLOĞLU, Bülen ve Serdar M. İSPİR; (2011), Doğal İşsizlik Oranı mı? İşsizlik Hiserisi mi? Türkiye İçin Sekörel Panel Birim Kök Sınaması Analizi, Ege Akademik Bakış, 11(2), ss. 205-215. IM, Kyung S.; Junsoo LEE and Margie TIESLAU; (2005), Panel LM Uni Roo Tess wih Level Shifs, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 67(3), pp. 393 419. IM, Kyung S.; Junsoo LEE and Margie TIESLAU; (2010), Panel LM Uni- Roo Tess wih Trend Shifs, Mimeo, Inerne Address: hp://www.fdic.gov/bank/analyical/cfr/2011/seminar2011/im_lee_ties lau.pdf, Dae of Access: 23.04.2012.
İşsizlik Hiserisi Hipoezi OECD Ülkeleri İçin Geçerli mi? Yapısal Kırılmalı Birim Kök Analizi 115 JOHANSEN, Kare; (2002), Hyseresis in Unemploymen: Evidence from Norwegian Counies, Working Paper Series No. 6/2002, Inerne Address: hp://www.sv.nnu.no/iso/wp/2002/6hyserwp.pdf, Dae of Access: 21.09.2012. KAPETANIOS, George; Yongcheol SHIN and Andy SNELL; (2003), Tesing for a Uni Roo in he Nonlinear Sar Framework, Journal of Economerics, 112, pp. 359 379. KARLSSON, Sune and Mickael LOTHGREN; (2000), On he Power and Inerpreaion of Panel Uni Roo Tess, Economics Leers, 66(3), pp. 249 55. LEE, Junsoo and Mark C. STRAZICICH; (2003), Minimum LM Uni Roo Tes wih Two Srucural Breaks, Review of Economics and Saisics, 85(4), pp.1082-1089. LEE, Junsoo and Mark C. STRAZICICH; (2004), Minimum LM Uni Roo Tes wih One Srucural Break, Working Paper 04-17, Inerne Address: hp://econ.appsae.edu/repec/pdf/wp0417.pdf, Dae of Access: 20.04.2012. LEE, Junsoo; Mark C. STRAZICICH and Ming MENG; (2012), Two-Sep LM Uni Roo Tess wih Trend-Breaks, Journal of Saisical and Economeric Mehods, 1(2), pp. 81-107 LEE, Chien C. and Chun P. CHANG; (2008), Unemploymen Hyseresis in OECD Counries: Cenurial Time Series Evidence wih Srucural Breaks, Economic Modelling, 25(2), pp. 312 325. LEE, Jun D.; Chien C. LEE and Chun P. CHANG; (2009), Hyseresis in Unemploymen Revisied: Evidence from Panel LM Uni Roo Tess wih Heerogeneous Srucural Breaks, Bullein of Economic Research, 61(4), pp. 325-334. LEE, Cheng F.; (2010), Tesing for Unemploymen Hyseresis in Nonlinear Heerogeneous Panels: Inernaional Evidence, Economic Modeling, 27(5), pp. 1097-1102. LEE, Hsiu Y.; Jyh L. WU and Chiung H. LIN; (2010), Hyseresis in Eas Asian Unemploymen, Applied Economics, 42(7), pp. 887 898. LEON-LEDESMA, Miguel A.; (2002), Unemploymen Hyseresis in he US and EU: A Panel Daa Approach, Bullein of Economic Research, 54(2), pp. 94-102. LEVIN, Andrew and Chien F. LIN; (1992), Uni Roo Tess in Panel Daa: Aasympoic and Finie-Sample Properies, Discussion Paper 92-23, Inerne Address: hp://ciec.repec.org/s/2003/cdlucsdec.hml, Dae of Access: 10.08.2012
116 Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 40, Haziran-Aralık 2012 ss. 95-117 LUMSDAINE, Robin L. and David H. PAPELL; (1997), Muliple Trend Breaks and The Uni Roo Hypohesis, The Review of Economics and Saisics, 79(2), pp. 212-218. MOHAN, Ramesh; Francis KEMEGUE and Fahlino SJUIB; (2008), Hyseresis In Unemploymen: Panel Uni Roos Tess Using Sae Level Daa, Journal of Business & Economics Research 6(2), pp. 53-60. NEUDORFER, Peer; Karl PICHELMANN and Michael WAGNER; (1990), Hyseresis, NAIRU and Long Term Unemploymen in Ausria, Empirical Economics, 15(2), pp. 217 229. PAPELL, David H.; Chrisian J. MURRAY and Hala GHIBLAWI; (2000), The Srucure of Unemploymen, The Review of Economics and Saisics, 82, pp. 309 315. PERRON, Pierre; (1989), The Grea Crash, he Oil Price Shock, and he Uni Roo Hypohesis, Economerica, 57, pp.1361 1401. PERRON, Pierre and Timohy J. VOGELSANG; (1992), Nonsaionariy and Level Shifs wih Applicaion o Purchasing Power Pariy, Journal of Business & Economic Saisics, 10(3), pp.301-320. PHELPS, Edmund S.; (1967), Phillips Curves, Expecaions of Inflaion and Opimal Unemploymen Over Time, Economica, 34(3), pp. 254 81. PHELPS, Edmund S.; (1968), Money-Wage Dynamics and Labor-Marke Equilibrium, Journal of Poliical Economy, 76(4), pp. 678 711. PHELPS, Edmund S.; (1994), Srucural Slumps: The Modern Equilibrium Theory of Unemploymen, Ineres, and Asses, Firs Ediion, Cambridge: Harvard Universiy Press. PHILLIPS, Peer C.B. and Pierre PERRON; (1988), Tesing for a Uni Roo in Time Series Regression, Biomerika, 75(2), pp. 335 346. PESARAN, Hashem M.; (2007), A Simple Panel Uni Roo Tes in he Presence of Cross Secion Dependence, Journal of Applied Economerics, 22( 2), pp. 265-312. ROED, Knu; (1996), Unemploymen Hyseresis - Macro Evidence from 16 OECD Counries, Empirical Economics, 21(4), pp. 589-600. ROMERO-AVILA, Diego and Carlos USABIAGA; (2007), Uni Roo Tess, Persisence, and he Unemploymen Rae of he U.S. Saes, Souhern Economic Journal, 73(3), pp. 698-716. ROMERO-ÁVILA, Diego and Carlos USABIAGA; (2008), On he Persisence of Spanish Unemploymen Raes, Empirical Economics, 35, pp. 77 99.