Prof. Dr. Nuri ÇEL K fi HUKUKU DERSLER Yenilenmifl 25. Bas
Yay n No : 2738 Hukuk Dizisi : 1340 25. Bas - Eylül 2012 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-762 - 5 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha fl Merkezi A Blok Avc lar / STANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) : Gülgonca Çarp k Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. Narl bahçe Sok. Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www. betayayincilik.com
Sevgili Eflim Emel ÇEL K e!
ÖNSÖZ Bu kitap, 1968 y l nda ilkini yay nlad m z fl Hukuku Dersleri nin yenilenmifl yirmibeflinci bas s d r. Kitap, bireysel ve toplu ifl hukuku mevzuat yan nda, yarg kararlar n ve bilimsel yay nlar da yans tmaktad r. As l amac m z ö rencilere yard mc olmakt r. Ayr ca, bu bas da da, fl Hukuku ile ilgili çevrelere yarar sa layabilmek için, uygulama sorunlar ele al narak de erlendirilmeye çal fl lm flt r. Kitapta, de iflik alanlardaki fakülte, yüksek okul ve bölüm ö rencilerinin farkl ders programlar göz önüne al narak, baz yerler büyük puntolu olarak gösterilmifltir. Bu bas dolay s yla belirtelim ki, 2011 y l nda fl Hukukunu ilgilendiren üç temel kanun ç kar lm flt r. Bunlar 6100 say l Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 6098 say l Türk Borçlar Kanunu ve 6102 say l Türk Ticaret Kanunudur. Kitapta, 1 Ekim 2011 de yürürlü e giren 6100 say l Kanunla ilgili de iflikliklere yer verilmifl, di er iki kanunun 1 Temmuz 2012 de yürürlü e girmesi göz önüne al narak mevcut uygulamay henüz etkilemeyen bu kanunlarla ilgili aç klamalara ve yay nlara ise yer verilmemifltir. Bundan baflka, Kitapta 2010 ve 2011 y llar nda fl Kanununda de ifliklikler yapan 6009 ve 6111 say l Kanunlarla ilgili esaslar da ifllenmifl bulunmaktad r. Ancak, ifl sa l ve güvenli i ile ilgili olarak 2012 y l nda 6331 say l fl Sa l ve Güvenli i Kanunu ç kar lm flsa da, fl Kanununun 72. maddesine iliflkin en önemli hükümleri 6331 say l Kanunun yay m tarihinden itibaren alt ay sonra, di er hükümleri ise bir ve iki y l sonra yürürlü e girece inden, henüz uygulamay etkilemeyen bu Kanunla ilgli aç klama ve de erlendirmelere bu bas da yer verilmemifltir. Kitab n yenilenmesinde yard m n esirgemeyen de erli arkadafllar m Prof. Dr. Nurflen Caniklio lu ile Doç.Dr. Talat Canbolat a, ayr ca yeni bas n n dizgisini ve kapak tasar m n özenle gerçeklefltiren Gülgonca Çarp k ile kitab n k sa sürede bas - m n sa layan Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. yöneticisi Seyhan Satar a ve flirketin di er çal flanlar na teflekkürü borç bilirim. A ustos 2012 Nuri ÇEL K
Ç NDEK LER Önsöz...V K saltmalar...xxiii B R NC KISIM GENEL B LG LER Birinci Bölüm G R fi 1. fl Hukukunun konusu ve nitelikleri...1 I. fl Hukukunun konusu...1 II. fl Hukukunun niteli i...2 III. flçi-iflveren-devlet iliflkileri...2 IV. fl Hukukunun yeri...2 2. fl Hukukunun do uflu ve geliflimi...3 I. Bat Avrupa'da...3 1. flçi say s n n artmas ve iflçiyi koruma ihtiyac n n duyulmas...3 2. Sözleflme serbestisi ilkesi ve sonuçlar...3 3. Ça dafl fl Hukukuna geçifl...5 II. Türkiye'de...5 1. Tanzimattan önceki dönem...6 2. Tanzimat ve Meflrutiyet dönemi...6 3. Kurtulufl Savafl ndan sonraki dönem...8 3. fl Hukukundaki kanunlaflt rmalar n özellikleri... 14 I. Bireysel ifl iliflkilerinin ayr kanunlarda düzenlenmifl olmas... 14 II. fl Hukukunun di er alanlarla iliflkisi... 14 III. Baz iflçilere Borçlar Kanunu hükümlerinin uygulanmas... 16 IV. fl kanunlar aras nda baz farkl l klar n yarat lm fl olmas... 16 4. fl Hukukuna yön veren temel ilke ve düflünceler... 17 I. flçinin korunmas... 17 1. Anlam... 17 2. Anayasadaki iflçiyi koruyucu esaslar... 18 3. Emredici hukuk kurallar... 19 4. flçi yarar na yorum ilkesi... 20 II. flçinin kiflili inin tan nmas... 22 III. flçilerin yönetime kat lmalar... 22 1. Bat ülkelerinde... 22 2. Türkiye'de... 23 IV. Bireysel fl Hukukunu Tamamlayan Toplu fl Hukukunun Do mas... 24 V. Toplu fl Hukukunda taraflar n özerkli i... 25 5. fl Hukukunun kaynaklar... 25 I. Türk fl Hukuku kaynaklar... 25 1. Genel kaynaklar... 25
VIII 2. Özel kaynaklar... 26 II. Uluslararas fl Hukuku kaynaklar... 26 1. Çok tarafl sözleflmeler ve andlaflmalar... 26 2. ki tarafl iflgücü sevki andlaflmalar... 26 6. Çal flma örgütleri... 27 I. Türk çal flma örgütü... 27 1. Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl... 27 2. Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl n n ba l ve ilgili kurulufllar... 28 3. Çal flma hayat n n denetimi ve teftifli ile görevli merciler... 29 II. Uluslararas Çal flma Örgütü... 30 1. Kuruluflu ve amac... 30 2. Organlar... 31 3. Çal flmalar... 31 kinci Bölüm fi HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI 7. flçi...33 I. flçi tan m ve kavram... 33 II. flçilerin çal flt r lma alan ve iflçi - memur ay r m... 34 1. Genel olarak... 34 2. flçi - memur ay r m ndan do an sorun ve bugüne kadarki çözümü... 35 8. Ç rak ve stajyer... 37 I. Ç rak... 37 1. Genel olarak... 37 2. Ç rakl a iliflkin mevzuat... 38 3. Meslekî E itim Kanunu...38 II. Stajyer... 40 9. flveren... 41 I. fl Kanununa göre iflveren kavram... 41 1. Tan m ve unsurlar... 41 2. flveren fonksiyonuna sahip kifliler... 41 II. Sendikalar Kanununa göre iflveren kavram... 41 III. Toplu fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanununa göre iflveren kavram...42 10. flveren vekili... 42 I. fl Kanununa göre iflveren vekili kavram... 42 II. Sendikalar Kanununa göre iflveren vekili kavram... 43 III. Toplu fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanununa göre iflveren vekili kavram...44 11. Alt flveren... 45 I. Kavram...45 1. Yasal esaslara genel bak fl...45 2. As l iflin bir bölümünde alt iflverene verilecek ifllere iliflkin koflul...47 II. Birlikte sorumluluk...50 1. Kavram...50 2. Yard mc ifl veya as l iflin bir bölümü ile sorumluluk...51 3. Sadece ifl al nan iflyerinde çal flt r lma...52 III. As l iflveren - alt iflveren iliflkisinin s n rlar ve yapt r m...53 1. S n rlar...53 2. Yapt r m...55 12. flyeri ve iflletme... 57 I. Genel olarak... 57
IX II. flyeri... 58 1. flyerinin tan m ve unsurlar... 58 2. flyerine ba l yerler kavram n n s n rlar... 59 3. flyerinin aç lmas... 61 4. flyerinin devri... 61 5. flyerini bildirme... 67 6. flyerinin kapat lmas... 68 III. flletme... 69 K NC KISIM B REYSEL fi HUKUKU Birinci Bölüm fi KANUNUNUN KAPSAMI 13. fl Kanununun kapsam na iliflkin kural ve istisnalar... 71 I. Kapsama iliflkin kural... 71 II. stisnalar konusuna genel bak fl... 71 III. Kanunda say lan istisnalar... 72 1. Deniz ve hava tafl ma iflleri... 72 2. Elliden az iflçi çal flt r lan tar m ve orman iflleri... 72 3. Tar mla ilgili yap iflleri...74 4. Ev hizmetleri... 74 5. Ç raklar... 74 6. Rehabilite edilenler... 74 7. Esnaf ve Sanatkârlar Kanununa göre üç kiflinin çal flt iflyerleri... 75 IV. fl Kanunu kapsam d fl ndaki ifllere Borçlar Kanununun uygulanmas ve bu konudaki hükümlerin de erlendirilmesi...75 1. Kapsam d fl b rak lan ifllerde...76 2. Hizmet sözleflmelerinde...77 V. Sanayi, ticaret, tar m ve orman iflleri... 79 kinci Bölüm fi SÖZLEfiMES Birinci Kesim Genel Bilgiler 14. fl sözleflmesinin tan m ve ifl iliflkisi... 81 I. fl sözleflmesinin tan m... 81 II. fl sözleflmesi ve ifl iliflkisi... 81 1. Genel olarak... 81 2. Sözleflme ve kat lma teorileri... 82 3. Hukukumuzda ifl sözleflmesi ve ifl iliflkisi...83 15. fl sözleflmesinin unsurlar... 84 I. Bir iflin görülmesi... 84 II. flin ücret karfl l nda görülmesi... 84 III. flin ba ml l k iliflkisine dayanmas... 85 1. Ba ml l k iliflkisi... 85 2. Ba ml l k iliflikisinin rolü... 88 16. fl sözleflmesinin hukuki nitelikleri... 90 I. Özel hukuk sözleflmesi olmas... 90 II. flçinin flahs na ba l olmas... 90 III. Karfl l kl borç yüklemesi... 91
X IV. Devaml bir sözleflme olmas... 91 17. fl sözleflmesinin türleri... 92 I. Borçlar Kanunu ve ifl kanunlar nda düzenlenen sözleflmeleri... 92 II. Sözleflme türünü ve çal flma biçimlerini belirleme serbestisi... 92 III. Sürekli ve süreksiz ifl sözleflmeleri... 92 1. Ay r m n esas... 92 2. Ay r m n önemi... 93 IV. Belirli ve belirsiz süreli ifl sözleflmeleri... 93 1. Ay r ma iliflkin esaslar... 93 2. Zincirleme ifl sözleflmeleri... 97 3. Ay r m n s n rlar... 102 V. Tam süreli ve k smî süreli ifl sözleflmeleri... 103 1. Ay r m n esas... 103 2. K smi süreli sözleflmelere uygulanacak kurallar... 104 VI. Ça r üzerine çal flma...106 VII. Deneme süreli olan ve olmayan ifl sözleflmeleri... 108 VIII. Tak m sözleflmesi... 109 IX. Geçici ifl iliflkisi... 110 1. Genel olarak... 110 2. Kurulmas ve hükümleri... 110 3. Toplu ifl iliflkileri ile ilgisi... 114 4. Geçici ifl iliflkisi ve ifl arac l... 115 18. Çal flma koflullar n n düzenlenmesi... 116 I. fl sözleflmesi hükümleri... 116 II. fl sözleflmesini zorlayan veya tamamlayan kaynaklar... 116 1. Kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri... 117 2. Toplu ifl sözleflmesi hükümleri... 117 3. flyeri iç yönetmelikleri... 117 III. fl sözleflmesi hükmü haline gelen iflyeri uygulamalar... 118 1. flyeri uygulamas n n anlam... 118 2. flyeri uygulamalar n n ifl flart haline gelmesi... 119 IV. flverenin yönetim hakk... 121 kinci Kesim fl Sözleflmesinin Yap lmas 19. Taraflar n ehliyeti... 123 I. Kural... 123 II. S n rlar... 124 1. Yafl küçüklü ü... 124 2. Cinsiyet... 124 3. Sa l k durumu... 125 4. Yabanc l k... 125 20. fl Hukukunda sözleflme özgürlü ünün s n rland r lmas... 126 I. Sözleflme yapma özgürlü ünün s n rlar... 126 1. Sözleflme yapma zorunlulu u... 127 2. Sözleflme yapma hakk n n kötüye kullan lmas n n önlenmesi... 129 II. Sözleflmenin muhtevas n düzenleme serbestisinin s n rlar... 130 1. Genel olarak... 130 2. Özel olarak... 130 III. fiekil serbestisi ve s n rlar... 132 1. fl Kanununda düzenlenen ifl sözleflmelerinin flekli... 132 2. Öteki ifl kanunlar nda... 133
XI 21. fl sözleflmesinin hükümsüzlü ü... 134 I. Sözleflmenin kesin hükümsüzlü ü... 134 II. Sözleflme ile ba l kal nmama... 137 Üçüncü Kesim fl Sözleflmesinden Do an Borçlar 22. flçinin borçlar... 137 I. fl görme borcu... 137 1. fl görme borcunun unsurlar... 137 2. fl görme borcunu yerine getirmemenin sonuçlar... 139 II. flverenin talimat na uyma borcu... 140 1. Genel olarak... 140 2. Girifl-ç k fl kontrolu... 141 3. Sigara içme yasa... 142 III. Sadakat borcu... 142 1. Esaslar... 142 2. Sadakat borcuna ayk r l n sonuçlar... 145 IV. Teslim ve hesap verme borcu... 145 V. Rekabet etmeme borcu... 146 1. Özelli i... 146 2. Koflullar... 147 3. Hükümleri... 148 23. flverenin borçlar... 149 I. Ücret ödeme borcu... 149 1. Genel olarak ücret... 149 2. Ücretin yüksekli i... 151 3. Hukuki bak mdan ücret flekilleri... 151 4. Ücret ödeme yeri ve flekli... 159 5. Ücret ödeme zaman... 160 6. Ücret hesap pusulas... 161 7. Ücrete iliflkin zamanafl m... 162 8. Ücretin korunmas na iliflkin yasal düzenlemeler... 162 9. Ücretin korunmas na iliflkin cezaî düzenlemeler... 173 II. flçiyi koruma borcu... 174 1. fl sa l ve güvenli i önlemleri ve iflverenin sorumlulu u... 174 2. Öteki önlemler... 186 III. Eflit davranma borcu... 187 1. Eflit davranma ilkesi... 187 2. Borcun mutlak olarak uygulanamayaca durumlar... 189 3. Borcun mutlak olarak uygulanabilece i durumlar... 192 4. S n rlar... 194 IV. flverenin di er borçlar... 194 Dördüncü Kesim fl Sözleflmesinin Sona Ermesi 24. Sözleflmeyi bildirimsiz sona erdiren durumlar... 195 I. Taraflar n anlaflmas... 195 II. Ölüm... 196 1. flçinin ölümü... 196 2. flverenin ölümü... 196 III. Belirli sürenin bitimi... 197 1. Sözleflmenin kendili inden sona ermesi... 197 2. Sözleflmenin sürdürülmesi... 197
XII 3. Sözleflmenin sona ermesinin bildirim kofluluna ba lanabilmesi... 197 25. fl sözleflmesinin fesih bildirimiyle sona erdirilmesi... 198 I. Genel olarak fesih bildirimi... 198 1. Anlam... 198 2. Fesih bildirimi kavram ve nitelikleri... 199 3. Fesih bildiriminin hüküm do urma an... 201 4. Fesih bildiriminin flekli... 202 5. Fesih bildiriminin yap lma yeri ve zaman... 203 II. Süreli fesih bildirimi... 203 1. Uygulama yeri ve hükmü... 203 2. Ortak hükümler... 204 3. fl güvencesi d fl ndaki iflçinin sözleflmesinin feshi... 217 4. fl güvencesi kapsam ndaki iflçinin ifl sözleflmesinin feshi... 223 III. Süresiz fesih bildirimi... 269 1. Koflullar... 269 2. Nedenleri... 271 3. fl Kanununun 25. maddesine iliflkin anlaflmalar... 296 4. Feshi kullanma süresi... 300 5. Tazminat... 302 26. fl sözleflmesinin feshine iliflkin özel durumlar...303 I. Toplu iflçi ç karma...303 1. Esaslar...303 2. Sendika temsilcileri ile görüflme...304 3. Toplu iflçi ç karman n hükmü...305 4. flten ç kar lanlar n yeniden ifle al nmalar zorunlulu u...306 II. Askerlik veya kanundan do an çal flma ödevi ile ayr lma...307 27. fl sözleflmesinin sona ermesinin hukuki sonuçlar...308 I. Çal flma belgesi verilmesi...310 II. flin kanuna uygun olarak b rak lmas...310 1. flçinin sorumlulu u...310 2. Yeni iflverenin sorumlulu u...311 3. Birlikte sorumlulu un nedeni ve kapsam...311 III. bra sözleflmesi...311 IV. K dem tazminat...313 1. Genel olarak...313 2. Koflullar...314 3. K demin hesaplanmas...321 4. K dem tazminat n n miktar...334 5. K dem tazminat n n tavan...338 6. K dem tazminat hükümlerinin niteli i...339 7. Zamanafl m ve gecikme faizi...340 Üçüncü Bölüm fi N DÜZENLENMES Birinci Kesim Çal flma Süreleri 28. Normal çal flma ve di er çal flma flekilleri...343 I. Normal çal flma süresi...343 1. Genel olarak...343 2. Çal flma süresi ve bunun günlere bölünmesi...344 3. Çal flma günlerine bölünemeyen ifllerde denklefltirme...348 4. Ola anüstü hallerde çal flma süresi...348
XIII II. Çal flma süresinden say lan durumlar...348 1. Genel olarak...348 2. Yolda geçen süreler...349 III. Gece çal flmalar...351 1. Gece kavram...351 2. Hükümleri...351 IV. Telafi çal flmas...353 V. K sa çal flma...355 1. Kavram...355 2. Bildirim ve izin...355 3. Süresi ve ödene i...356 29. Normalden az çal flma süreleri...357 30. Fazla çal flma ve fazla sürelerle çal flma...357 I. fl Kanununda...357 1. Kavram...357 2. Nedenleri ve türleri...359 3. Koflullar...359 4. Azami süresi...361 5. Fazla çal flma karfl l...363 6. Yasaklar...367 II. Öteki ifl kanunlar nda...367 1. Deniz fl Kanununda...367 2. Bas n fl Kanununda...368 31. Haz rlama tamamlama ve temizleme iflleri...368 I. Kapsam...368 II. Hükümleri...368 32. Ara dinlenmesi...369 I. Anlam...369 II. Süresi...369 III. Hükümleri...369 kinci Kesim Ücretli Tatiller ve Y ll k Ücretli zin 33. Tatiller ve tatil ücretlerinden yararlanma flekilleri...371 I. Hafta tatili...371 1. Anlam...371 2. Ücrete hak kazanma koflulu...371 II. Ulusal Bayram ve genel tatiller...374 1. Yasal düzenleme...374 2. Ulusal Bayram veya genel tatil gününün hafta tatiline rastlamas...374 3. Ulusal Bayram veya genel tatil gününün çal fl lmayan Cumartesiye rastlamas...375 4. Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinde iflyerinin kapat l p kapat lamayaca...375 34. Tatil ücretine girmeyen k s mlar...376 35. Tatil ücretinin ücret flekillerine göre hesaplanmas...376 I. Ayl k d fl ndaki ücret flekillerinde tatil ücretinin hesaplanmas...377 1. Saat ücretinde...377 2. Günlük ücrette...377 3. Haftal k ücrette...377
XIV 4. Parça bafl na, akort, götürü veya yüzde usulü ile çal flan iflçilerin tatil günü ücreti...377 II. Ayl k ücrette tatil ücretinin hesaplanmas...377 1. Yasal düzenleme...377 2. Ayl k ücret ile ayl k ödeme kavramlar...378 3. Kanundaki hükmün uygulanmas esaslar...378 4. Ayl k ücret ile öteki zamana göre ücret flekillerinin karfl laflt r lmas...379 5. Ayl k ücret ile geçici iflgöremezlik ödene i aras ndaki iliflki...380 36. Y ll k ücretli izin...380 I. fl Kanununda...380 1. Y ll k ücretli izin hakk ve niteli i...380 2. Y ll k ücretli izne hak kazanma...381 3. Y ll k ücretli izin süresi ve iznin uygulanmas...385 II. Öteki ifl kanunlar nda...392 1. Deniz fl Kanununda...392 2. Bas n fl Kanununda...393 ÜÇÜNCÜ KISIM TOPLU fi HUKUKU Birinci Bölüm SEND KALAR Birinci Kesim Genel Bilgiler 37. flçi ve iflveren kurulufllar kavram ve unsurlar...395 I. flçi ve iflveren kurulufllar kavram...395 1. Anayasa ve Sendikalar Kanunu hükümleri...395 2. Kurulufl ve sendika deyimleri...396 3. Günümüzde iflçi ve iflveren kuruluflu kavram...396 4. flçi ve iflveren kurulufllar ve yabanc lar n durumu...397 5. flçi ve iflveren kurulufllar ve kamu görevlileri sendikalar...397 6. Sendika ve dernek kurma haklar aras ndaki farklar ve iliflkiler...399 7. Sendika kurma hakk n n uluslararas alandaki güvencesi...400 II. flçi ve iflveren kurulufllar n n tan m ve unsurlar...401 1. Tan m...401 2. Unsurlar...402 38. Sendikac l n geliflimi...409 I. Bat Avrupa ülkelerinde...409 II. Türkiye'de...410 1. Osmanl mparatorlu unda...410 2. Cumhuriyet döneminde...411 kinci Kesim Sendika Özgürlü ü ve Hakk 39. Sendika özgürlü ü ve hakk kavram...415 40. Bireysel sendika özgürlü ü...417 I. Sendika kurma ve sendikaya üye olma özgürlü ü...417 1. Bu özgürlükten yararlananlar...417 2. Bu özgürlükten yararlanamayanlar...418
XV 3. Sendika kurma özgürlü ü...418 4. Sendikaya üye olma özgürlü ü...420 II. Sendikadan ç kma ve sendikadan uzak kalma özgürlü ü...421 41. Kollektif sendika özgürlü ü...421 42. Sendika özgürlü ünün korunmas...422 I. Bireysel sendika özgürlü ünün korunmas...422 1. flçi sendikas na ve üye olup olmaman n ve faaliyet kat lman n hukukî güvencesi...422 2. flçi sendikas na üye olup olmaman n ve faaliyete kat lman n cezaî güvencesi...431 3. flçi kuruluflu yöneticili i ve yöneticilerin güvencesi...432 4. flyeri sendika temsilcili i ve temsilcilerin güvencesi...437 II. Kollektif sendika özgürlü ünün korunmas...450 1. Genel olarak...450 2. Sendikalar n iflyerlerindeki faaliyetleri...450 Üçüncü Kesim flçi ve flveren Kurulufllar n n Kurulufl ve flleyiflleri 43. flkoluna göre sendikalaflma ilkesi...451 I. flkoluna veya mesle e göre sendikalaflma...451 II. Türkiye'nin durumu...452 1. flkoluna göre sendikalaflma ilkesi...452 2. flkollar n n kanunla belirlenmesi...452 3. flyerinin girdi i iflkolunun belirlenmesi...454 44. Kurulufl türleri ve kurulma koflullar...458 I. Sendikalar...458 1. flçi sendikalar...458 2. flveren sendikalar...461 II. Konfederasyonlar...463 1. Tan m ve kuruluflu...463 2. Federasyonun engellenmesi...463 45. flçi ve iflveren kurulufllar n n kurulmalar...464 I. Kuruculuk koflullar...464 1. flçi sendikas kuruculu u...464 2. flveren sendikas kuruculu u...465 3. Konfederasyon kuruculu u...466 II. Kurucu say s...466 III. Kurulufl ifllemleri...467 1. Tüzü ün haz rlanmas ve Valili e verilmesi... 467 2. lân...467 46. flçi ve iflveren kurulufllar na üyelik...467 I. Genel olarak üyelik...467 II. Sendika üyeli i...468 1. Sendika üyeli inin koflullar...468 2. Üyeli in kazan lmas...470 3. Üyelikten do an haklar ve borçlar...475 4. Üyeli in sona ermesi...479 III. Konfederasyon ve uluslararas kurulufl üyeli i...485 1. Konfederasyon üyeli i...485
XVI 2. Uluslararas kurulufllara üyelik...485 IV. flçi ve iflveren kurulufllar nda kat lma veya birleflme...486 47. flçi ve iflveren kurulufllar n n iflleyifli...486 I. Organlar...486 1. Genel olarak...486 2. Zorunlu organlar...488 II. Gelirleri ve giderleri...499 1. Gelirleri...499 2. Giderleri...499 48. flçi ve iflveren kurulufllar n n faaliyetleri...502 I. Sendika ve konfederasyonlarn genel faaliyetleri...502 II. Sendikalar n çal flma hayat na iliflkin faaliyetleri...503 III. Sendika ve konfederasyonlar n sosyal ve ekonomik faaliyetleri...504 IV. Sendikalar n faaliyetlerine iliflkin uygulamalar...506 1. Sendikalar n baflar l baz faaliyetleri...506 2. Sendikalar n baz konulardaki baflar s zl klar...506 V. Kurulufllar n bask grubu niteli i...507 VI. Sendikac l n sorunlar...507 49. flçi ve iflveren kurulufllar na yasak faaliyetler...508 I. Temel ilkelere iliflkin yasaklar...508 II. Amaca ayk r l k hallerinde siyasi faaliyet yasa...509 III. flçi ve iflveren iliflkilerindeki yasaklar...510 IV. Ticaret yasa ve di er yasaklar...510 V. Dernekler Kanununda yer alan yasaklar ve izne ba l faaliyetler...510 50. flçi ve iflveren kurulufllar n n denetimi...511 I. Genel olarak...511 II. dari ve mali denetim...511 III. Devlet Denetleme Kurulunun ve Baflbakanl n Denetimi...512 IV. Genel güvenlik denetimi...512 51. flçi ve iflveren kurulufllar n n faaliyetlerinin durdurulmas...513 I. Faaliyetlerin durdurulmas nedenleri...513 1. Tüzük ve belgelerin kanuna ayk r olmas...513 2. D fl kaynaklardan izinsiz yard m ve ba fl al nmas...514 3. Organlarda görev alamayacak olan n görevlendirilmesi...514 4. Kapatmay gerektiren bir suç nedeniyle dava aç lmas...514 II. Kayy m tayini...514 Dördüncü Kesim flçi ve flveren Kurulufllar n n Sona Ermesi ve Hükümleri 52. flçi ve iflveren kurulufllar n n sona ermesi...515 I. Kendili inden sona erme (infisah)...515 II. Fesih...515 1. Kurulufl karar ile fesih...515 2. Kapatma... 515 53. Sona ermenin hükümleri...516 I. Tasfiye...516 II. Tahsis...516
XVII kinci Bölüm TOPLU fi SÖZLEfiMES Birinci Kesim Toplu fl Sözleflmesinin Özellikleri ve Yap lmas 54. Toplu sözleflme hakk ve özerkli i...519 I. Toplu sözleflme hakk ve yararlar...519 II. Toplu sözleflme özerkli i ve bunun s n rland r lmas sorunu...521 1. Bat ülkelerinde...521 2. Türkiye'de...523 55. Toplu ifl sözleflmesinin tan m ve muhtevas...526 I. Toplu ifl sözleflmesinin tan m...526 II. Toplu ifl sözleflmesinin muhtevas...527 1. Toplu ifl sözleflmesinin normatif k sm...527 2. Toplu ifl sözleflmesinin Borçlar Hukukuna iliflkin k sm...532 56. Toplu ifl sözleflmesinin hukuki niteli i...534 57. Toplu ifl sözleflmesinin yap lmas...534 I. Toplu ifl sözleflmesinin kapsam ve düzeyi...534 1. Genel olarak...534 2. flyeri veya iflyerleri toplu ifl sözleflmesi...535 3. flletme toplu ifl sözleflmesi...537 II. Toplu ifl sözleflmesi ehliyeti ve yetkisi...542 1. Genel olarak...542 2. flçi taraf...542 3. flveren taraf...546 III. Yetki tespiti ve itiraz...547 1. Yetki tespiti için baflvuru...547 2. Yetki itiraz...550 3. Yetkisizlik tespitine karfl dava ve itiraz yollar...553 4. Yetki belgesi...554 IV. Toplu görüflmeye ça r ve toplu görüflme...554 1. Ça r... 554 2. Toplu görüflme yeri ve zaman n n tespiti...556 3. Toplu görüflme...556 V. Toplu sözleflmenin imzalanmas ve flekli...557 VI. flverenin toplu ifl sözleflmesiyle ba l l...558 kinci Kesim Toplu fl Sözleflmesinin Hükümleri 58. Toplu ifl sözleflmesinin ifl sözleflmesi ile olan iliflkileri...599 I. fl sözleflmesinin toplu ifl sözleflmesine ayk r olamamas...599 1. Toplu ifl sözleflmesindeki normatif hükümlerin niteli i...599 2. Toplu ifl sözleflmesindeki normatif hükümlerin ifl sözleflmelerine do rudan do ruya ve emredici etkisi...560 II. fl sözleflmesindeki boflluklara toplu ifl sözleflmesinin uygulanmas...561 III. fl sözleflmesinin iflçi yarar na olan hükümlerinin geçerlili i...562 1. Yasal düzenleme ve anlam...562 2. lkenin amac...563 3. lkenin uygulanma zaman...563 IV. flçilere toplu sözleflmenin üstünde haklar sa lanmas...563
XVIII V. Sona eren toplu ifl sözleflmesinin etkisi...564 1. Genel olarak...564 2. Sona eren sözleflmenin etki alan...565 3. Sona eren sözleflmenin etkileme süresi...567 VI. Eski ve yeni toplu ifl sözleflmeleri iliflkileri...568 59. Bir toplu ifl sözleflmesi varken ayn düzeyde ikinci bir sözleflmenin yap lamamas...569 Üçüncü Kesim Toplu fl Sözleflmesinin Uygulanma Alan 60. Toplu ifl sözleflmesinin kifliler aç s ndan uygulanma alan...570 I. Sözleflmeden yararlanma koflullar n n sendikal -sendikas z ay r m yasa ile olan iliflkileri...570 II. Sözleflmenin uygulama alan n n iflyeri iflvereni ve iflçileri ile s n rl olmas...571 1. Uygulama esaslar ve sorunlar...571 2. Sorunlar n temel nedeni ve çözüm yollar...574 III. Sözleflmeden yararlanabilecek olan iflçiler...576 1. Taraf iflçi sendikas üyelerinin sözleflmeden yararlanmalar...577 2. Taraf iflçi sendikas na üye olmayanlar n sözleflmeden yararlanmalar..577 3. Bakanlar Kurulu karar ile sözleflmenin teflmili...580 IV. Yararlanma koflullar n n gerçekleflmemesine ra men iflçinin sözleflmeden yararland r lmas...582 V. Sözleflme kapsam d fl nda b rak lma...584 61. Toplu ifl sözleflmesinin yer aç s ndan uygulanma alan... 587 I. flyeri...587 II. flyerinin nakli...587 III. flyerinde baflka bir iflverenin ifl almas...588 Dördüncü Kesim Toplu fl Sözleflmesinin De ifltirilmesi 62. Sözleflmenin hâkim taraf ndan de iflen koflullara uyarlanmas...589 I. Uyarlamaya iliflkin Borçlar Hukuku esaslar...589 II. Borçlar Hukuku esaslar n n toplu sözleflme için geçerli olup olamayaca...581 62a. Sözleflmenin taraflarca de ifltirilmesi...594 I. Genel olarak...594 II. Paraya iliflkin hükümlerin de ifltirilmesi...595 1. Genel olarak...595 2. Sözleflmede de ifliklik yapma ehliyeti ve yetkisi...596 Beflinci Kesim Toplu fl Sözleflmesinin Sona Ermesi. 63. Toplu ifl sözleflmesinin süresi ve bitimi...597 I. Toplu ifl sözleflmelerinde en az ve en çok süre...597 1. Kural...597 2. stisna... 597 II. Toplu ifl sözleflmesinin süresinin de ifltirilememesi...597 III. Yürürlük bafllang c n n geriye götürülebilmesi...598 1. Genel olarak...598 2. Yürürlü ü geriye götürülebilecek hükümler...600
XIX 3. Yürürlü ün geriye götürülmesinden yararlanabilecek olanlar...601 IV. Toplu ifl sözleflmesinin sona ermesi...606 V. Toplu ifl sözleflmesinin feshi...606 64. Toplu ifl sözleflmesinin hükümsüzlü ü...608 I. Genel olarak...608 II. Sözleflmenin hükümsüzlü üne iliflkin baz sorunlar...610 65. Toplu ifl sözleflmesini sona erdirmeyen durumlar...612 Üçüncü Bölüm TOPLU fi UYUfiMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI Birinci Kesim Genel Bilgiler 66. fl uyuflmazl klar ve toplu ifl uyuflmazl kavram...615 I. Hak ve menfaat uyuflmazl klar...615 II. Bireysel ve toplu ifl uyuflmazl klar...616 67. Toplu ifl uyuflmazl klar n n çözümü...617 I. Çeflitli sistemler...617 1. Grev ve lokavt yasa ve zorunlu hakem...617 2. S n rl bir grev ve lokavt serbestisi... 617 3. Genifl bir grev ve lokavt serbestisi...617 II. Türkiye'de uygulanan sistem...618 III. Toplu ifl uyuflmazl klar n n çözümünde baflvurulan bar flç yollar... 618 1. Bar flç yollar n amac...619 2. Bar flç yol türleri...619 kinci Kesim Arabuluculuk 68. Ola an arabuluculuk...620 I. Arabuluculuk kavram...620 II. Resmi arabuluculuk teflkilât...621 III. Arabuluculu a baflvurma ve arabulucunun atanmas...621 1. Uyuflmazl n tespiti...621 2. Arabulucunun atanmas...622 3. Arabulucu seçimine iliflkin sorunlar...624 IV. Arabulucunun nitelikleri...625 V. Arabuluculuk faaliyetleri...625 1. Gönüllü arabuluculuk faaliyeti...625 2. Zorunlu arabuluculuk faaliyeti...626 VI. Özel arabuluculuk...629 VII. Arabuluculuk sisteminin ve uygulamas n n elefltirisi...629 69. Ola anüstü arabuluculuk...630 Üçüncü Kesim Grev ve Lokavt 70. Grev ve lokavt kavramlar...631 I. Grev ile lokavt aras ndaki nitelik fark...631 II. Grev...634
XX 1. Tan mlamalar ve s n rlamalar...634 2. Kanuni grevin unsurlar...634 III. Lokavt...639 1. Tan mlamalar ve s n rlamalar...639 2. Kanuni lokavt n unsurlar...639 71. Grev ve lokavt kararlar ve uygulamas...643 I. Grev ve lokavt kararlar alma yetkisi...643 1. Grev karar alma yetkisi...643 2. Lokavt karar alma yetkisi...643 II. Grev ve lokavt karar n n al nmas, tebli i ve ilân...643 1. Grev ve lokavt kararlar n n al nmas...643 2. Grev ve lokavt kararlar n n tebli i ve ilân...645 III. Grev oylamas...645 1. Oylaman n yap lmas...645 2. Oylaman n sonucu ve hükümleri...646 IV. Grev ve lokavt n uygulanmas...648 1. Azami süre ve uygulama tarihi...648 2. Sürelere uymaman n sonuçlar...649 72. Grev ve lokavt n sonuçlar...650 I. flyerinden ayr lma zorunlulu u...650 1. Grev halinde... 650 2. Lokavt halinde...651 II. Grev veya lokavta kat lamayacak iflçiler... 651 1. Düzenlemenin amac ve kapsam...651 2. Kat lamayacaklar n tespiti...652 3. Kat lamayacaklar n ismen belirlenmesi...653 III. Grev veya lokavt n ifl sözleflmelerine etkisi... 654 1. Hizmet akitlerinin ask da kalmas...654 2. flçilerin baflka ifl tutamamas ve iflverenin baflkalar n çal flt ramamas...658 IV. Grev ve lokavt n konut haklar na etkisi...658 V. Grev ve lokavt uygulamas n n çal flma hürriyeti ile olan iliflkileri...659 1. Genel olarak...659 2. Stoklar n d flar ç kar lmas...659 3. Alt iflverenin ve iflçilerinin çal flma hürriyeti...662 4. Grev s ras nda iflin baflka iflverene yapt r lmas...662 VI. Grev ve lokavt gözcüleri...662 73. Grev ve lokavt haklar n n kötüye kullan lmas...663 I. Genel olarak...663 II. Lokavt n iflyerini temelli kapatmak amac yla yap lmas...664 III. Grev s ras ndaki zarardan sendikan n sorumlulu u...664 74. Grev ve lokavt n sona ermesi...665 I. Grev ve lokavt sona erdiren durumlar...665 1. Sona erdirme karar...665 2. flçi veya iflveren sendikas n n son bulmas veya faaliyetinin durdurulmas...666 3. flçi sendikas n n üyelerini kaybetmesi...666 II. Grev ve lokavt n sona ermesinin sonuçlar...667
XXI Dördüncü Kesim Grev ve Lokavt Yasaklar ve Erteleme 75. Grev ve lokavt yasaklar ve Yüksek Hakem Kuruluna baflvurma...667 I. Genel olarak...667 II. Grev ve lokavt yasaklar...668 1. Sürekli yasaklar...668 2. Geçici yasaklar...669 III. Yasaklarda Yüksek Hakem Kuruluna baflvurma...671 1. Baflvuru...671 2. Yüksek Hakem Kurulunun kuruluflu...671 3. Yüksek Hakem Kurulunun çal flmas ve kararlar...672 76. Grev ve lokavt n ertelenmesi...672 I. Genel olarak...672 II. Erteleme nedenleri ve karar...673 III. Erteleme durumunda uyuflmazl n çözümü...673 1. Erteleme süresi içinde...673 2. Erteleme süresinin bitiminden sonra...674 IV. Yasal düzenlemenin elefltirisi...674 Beflinci Kesim Toplu Hak Uyuflmazl klar ve Mahkemeye Baflvurma 77. Yorum ve eda davalar...676 78. Eda davas nda faiz...677 Alt nc Kesim Özel Hakeme Baflvurma 79. Özel hakeme baflvurulabilecek durumlar...678 80. Özel hakem kararlar n n niteli i...679 Yedinci Kesim Kanun D fl Grev ve Lokavt 81. Kanun d fl grev ve sonuçlar...679 I. Kanun d fl grev...679 1. Amaca ayk r l k...679 2. Kanun hükümlerine ayk r l k...680 II. Kanun d fl grevin sonuçlar...680 1. Kanun d fl grevin hukuki sonuçlar...680 2. Kanun d fl grevin cezai sonuçlar...686 82. Kanun d fl lokavt ve sonuçlar...686 I. Kanun d fl lokavt...686 1. Amaca ayk r l k...686 2. Kanun hükümlerine ayk r l k...687 II. Kanun d fl lokavt n sonuçlar...687 1. Kanun d fl lokavt n hukuki sonuçlar...687 2. Kanun d fl lokavt n cezai sonuçlar...687 Kaynaklar...689
KISALTMALAR Ank.BD : Ankara Barosu Dergisi ag : ad geçen age : ad geçen eser agm : ad geçen makale ags : ad geçen seminer AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi AY : Anayasa AYM : Anayasa Mahkemesi B : Birleflim b. : bent BGB : Bürgerliches Gesetzbuch (Alman Medeni Kanunu) BK : Türk Borçlar Kanunu bkz. : bak n z c. : cümle CSTD : Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi Çal flma ve Toplum: Ekonomi ve Hukuk Dergisi, Birleflik Metal- fl, stanbul Çimento flv. D. : Çimento Müstahsilleri flverenleri Sendikas (ÇM S) yay n organ, Ankara DK : 2908 say l Dernekler Kanunu dn. : dipnotu E. : Esas f. : f kra HFD : Hukuk Fakültesi Dergisi HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu G da flveren : Türkiye G da Sanayii flverenleri Sendikas Yay n Organ, stanbul BD : stanbul Barosu Dergisi HD : fl Hukuku Dergisi, stanbul HU : fl Hukuku Uygulamas, Kararlar ve ncelemeleri, stanbul K : cra ve flâs Kanunu K D : lmî ve Kazaî çtihadlar Dergisi, Ankara- stanbul NTES flv. D. : Türkiye nflaat ve Tesisat Müteahhitleri flveren Sendikas yay n organ, Ankara
XXIV kt. ve Mal. D. : ktisat ve Maliye Dergisi, stanbul fl ve HD : fl ve Hukuk Dergisi, zmit fl H K D : fl Hukuku lmî ve Kazaî çtihatlar Dergisi, Ankara fl K. : fl Kanunu fll. ve HD. : flletme ve Hukuk Dergisi, stanbul flv. D. : flveren Dergisi, Ankara T A : ktisadî ve Ticarî limler Akademisi ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas Ü FM : stanbul Üniversitesi ktisat Fakültesi Mecmuas K. : Karar Kamu- fl : fl Hukuku ve ktisat Dergisi, Kamu flletmeleri flverenleri Sendikas Dergisi, Ankara Türk Kamu-Sen : Türkiye, Maden, Enerji ve Hizmet Sektörü Kamu flverenleri Sendikas Dergisi, Ankara (Derginin yay n na son verilmifltir) karfl. : karfl laflt r n z KHK : Kanun Hükmünde Kararname K PLAS : Türkiye Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik Sanayii flverenleri Sendikas Yay n Organ, stanbul Koop. K. : 1163 say l Kooperatifler Kanunu Legal HD : Legal Hukuk Dergisi, stanbul. Legal HD : Legal fl Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, stanbul Legal YK : Legal fl Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna liflkin Yarg Kararlar ve ncelemeleri Dergisi, stanbul m. : madde MERCEK : Türkiye Metal Sanayicileri Sendikas dergisi, stanbul MESS Gazetesi : Türkiye Metal Sanayicileri Sendikas yay n organ, stanbul MGK : Millî Güvenlik Konseyi MK : Türk Medenî Kanunu MMTD : Millet Meclisi Tutanak Dergisi N : kenar numaras O : Oturum Rn. : Randnummer (kenar numaras ) RG : Resmi Gazete RKD : Resmî Kararlar Dergisi, Adalet Bakanl, Ankara Selüloz - fl : Türkiye Selüloz, Ka t ve Mamülleri flçileri Sendikas yay n organ, zmit Sicil HD : MESS fl Hukuku Dergisi, stanbul SK : 2821 say l Sendikalar Kanunu t. : tarih TCK : Türk Ceza Kanunu Tekstil flv. D : Türkiye Tekstil Sanayii flverenleri Sendikas Dergisi, stanbul
XXV T K T SK Akademi TODA E Toprak flv. TSGLK TTK TÜH S TÜT S vd. v.s. Yarg. HGK Yarg. BK Yarg. 9. HD Yarg. 10. HD Yarg.21.HD Yasa D Yön. YKD : Türk çtihatlar Külliyat, stanbul : Türkiye flveren Sendikalar Konfederasyonu dergisi, Ankara. : Türkiye ve Ortado u Amme daresi Enstitüsü : Türkiye Toprak Seramik ve Cam Sanayii flverenleri Sendikas yay - n, stanbul : 2822 say l Toplu fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanunu : Türk Ticaret Kanunu : Türk A r Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu flverenleri Sendikas Dergisi, Ankara : Türk Ulaflt rma Kamu flverenleri Sendikas Dergisi, Ankara (Derginin yay n na son verilmifltir) : ve devam : ve sair : Yarg tay Hukuk Genel Kurulu : Yarg tay çtihad Birlefltirme Karar : Yarg tay 9. Hukuk Dairesi : Yarg tay 10. Hukuk Dairesi : Yarg tay 21. Hukuk Dairesi : Yasa Hukuk Dergisi, stanbul : Yönetmelik : Yarg tay Kararlar Dergisi, Ankara