REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No 04.09.2012 Madde 5.5.3; 5.6 ve 5.7 de radyasyon çukuru ve 01 çukurun radyoaktivitesinin ölçümü ile ilgili tarifleme yapıldı. 11.09.2012 Radyoaktif Bekletme Çukuru Takip Formu nun 02 Madde 5.8 de tariflendi. Hazırlayan: Onaylayan: Onaylayan: Yrd. Doç.Dr. Deniz Bedel, Tıbbi Fizikçi Meltem Atamel Tıbbi Fizikçi Yenal Senin Yusuf Ertük Adem Aköl Kalite Konseyi Başkanı Sinan Özyavaş Kalite Koordinatörü 1/6
1. AMAÇ Bu talimatın amacı, Atık Yönetim Prosedürü doğrultusunda halka, çalışanlara ve çevreye zarar vermeyecek miktar ve özellikte olduğu kabul edilen radyoaktif atıkların, tıbbi atık çöpüne gönderilmesi ile atık su sistemine verilmesi yöntemlerini belirlemektir. 2. KAPSAM Bu talimat radyoaktif atık kontrolü ile ilgili faaliyetlerini kapsar. 3. SORUMLULAR Bu talimatın uygulanmasından Nükleer Tıp Bölümü Uzman Hekimi, Teknisyeni ve Radyasyon Onkolojisi Tıbbi Fizikçisi sorumludur. 4. TANIMLAR 4.1. Radyoaktif Atık: Tekrar kullanılması düşünülmeyen her türlü radyoaktif maddeler veya radyoaktif maddelerle bulaşmış diğer malzemelerdir. 4.2. Radyoaktif Madde: Brakiterapi cihazında kullanılan Ir-192 kaynağını tanımlar. 4.3. Kırmızı Renkli Tıbbi Atık Torbaları: Tıbbi atık torbaları delinme, kırılma, taşınmaya karşı dayanıklı 150 mikron kalınlığında kırmızı plastik torbalardır. Bu torbaların üzerinde görülebilecek boyutta ve her iki yüzünde "Uluslararası Tıbbi Atıklar" amblemi bulunur. 4.4. Bekletme Çukuru: Sıvı radyoaktif atıkların toplanarak belirli bir süre (radyoizotopların yarılanma ömürleri göz önünde tutularak) bekletilip, sonrasında kanalizasyona verildiği güvenli ve sızdırmaz bölümleri tanımlar. 4.5. TAEK: Türk Atom Enerjisi Kurumu 5. UYGULAMA 5.1. Çevre Yasası na (Sayı, 18 / 2012) göre; Radyoaktif atıklar, hastanemizin Nükleer Tıp Birimi Çalışanları tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan halka, çalışanlara ve çevreye zarar vermeyecek şekilde biriktirilir. 5.2. Radyoaktif malzeme depolama, kullanım, taşıma, temizlik süreçlerinde görev alan tüm çalışanlar Radyasyon Güvenlik Sorumlusu tarafından korunma yöntemleri ve temas halinde yapılacakları da içerecek şekilde süreçler konusunda Oryantasyon Prosedürü ve Personel Eğitim Prosedürü doğrultusunda eğitilirler. Periyodik olarak eğitimler tekrarlanır. Radyasyon Güvenlik Uzmanı tarafından yapılan denetimler ile eğitimin etkinliği değerlendirilir. 5.3. Katı Radyoaktif Atıklar 5.3.1. Tüm katı radyoaktif atıklar, kurşun zırhlı çöp kutuları içinde muhafaza edilir. 5.3.2. Tüm çöp kutuları üzerinde uluslararası radyoaktivite işareti bulunur. 2/6
5.3.3. Çöp kutuları içine kırmızı renkli tıbbi atık torbaları yerleştirilir. 5.3.4. Tıbbi atık biriktirme torbaları dolduğunda ağzı flaster bant ile sıkıca kapatılır. 5.3.5. Geiger Müller cihazı ile torba yüzeyinden sayımlar alınarak doz şiddeti ve ölçüm tarihi Radyoaktif Atık Defteri ne kaydedilir. Torba katı atık bekletme odasında muhafaza edilir. 5.3.6. Radyoaktif Atık Defteri ndeki kayıt takibinde 10 yarı ömür geçirip süresi dolan atıklar, Geiger Müller cihazı ile doz şiddeti ölçüldüğünde 1uSv/h altına düştüğü görülerek ya da aşağıdaki formülle hesaplanarak tıbbi atık olarak atılır. TAEK tarafından belirlenen "Radyoaktif Madde Kullanımında Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik 02.09.2004/ 25571"de belirlenen etiket (Ek-1) tıbbi atığa gönderilen torba üzerine yapıştırılır. Etiket üzerindeki bilgiler nükleer tıp teknisyeni tarafından doldurulur. Doz Şiddeti = (Aktivite x Gama Faktörü) / (Uzaklık) 5.3.7. Tc-99m,Tl 201, Ga 67, I-131 enjektör (iğnesiz) atıklar için sıcak odada bir adet kurşun çöp kutusu bulunmaktadır. 5.3.8. Tc-99m in yarılanma ömrü 6 saat, I-131 in yarılanma ömrü 8 gündür. 5.3.9. Enjektör uçları atık kutusu sıcak odada kurşunlu bölmede bir adet bulunmaktadır. 5.3.10. Her iki çöp kutusuna kendisi ile ilişkili vial atıkları atılır. 5.3.11. Kurallara uygun biriktirilmiş, bekletilmiş, torbalanmış ve gerekli radyasyon ölçümleri yapılmış katı atıklar tıbbi atık olarak değerlendirilirler. 5.4. Jeneratörler 5.4.1. Hasta yoğunluğuna göre yapılan planlama ile Teknik Servis Personeli tarafından jeneratör Nükleer Tıp Bölümü'ne getirilir. 5.4.2. Sıcak Oda'daki çeker ocak içindeki kurşun zırhlı bölüme yerleştirilir. 5.4.3. Eski jeneratör katı atık bekletme odasında bekletilir. 5.4.4. Yarılama ömrü dolduğunda jeneratör tıbbi atık poşetine konularak hastane dışına taşınarak bertaraf edilir. 5.5. Sıvı Radyoaktif Atıklar (Flor -18, Teknesyum-99m, İyot-131) 5.5.1. İzin verilen sınırlar çerçevesinde sıvı atıklar, ünite içerisinde belirlenen ve altında (T) dirsek olmayan bir lavabodan kanalizasyon sistemine su ile seyreltilerek bırakılır. Bu lavabo üzerine Uluslararası Radyoaktif Atıklar Amblemi takılır. 5.5.2. Kanalizasyon sistemine bırakılacak sıvılar içindeki bütün radyoizotoplar, su içerisinde çözülebilir ve dağılabilir özellikte olmalıdır. Sıvı atık kendi içinde çözünmeyen katı parçacık veya tortu 3/6
bulunduruyorsa, kanalizasyona bırakmadan önce filtre edilir. Filtre işleminde kullanılan malzeme katı atık olarak işleme tabi tutulur. 5.5.3. Yakın Doğu Üniversitesi Hastanesi nde kullanılmakta olan Flor-18, Teknesyum-99m ve İyot- 131 radyoizotoplarının yarılanma süreleri 100 günden kısa olduğundan (Flor-18: 109.754 dakika, Teknesyum-99m: 6.02 saat, İyot-131: 8.04 gün) bekletme çukurunda en az 10 gün bekletildikten sonra bu atıklar kanalizasyona verilmektedir. 5.6. Atıklar kanalizasyona verilmeden önce Teknik Servis tarafından radyoaktif bekletme çukurunun dolu olduğu bilgisi Radyasyon Fizikçisine iletilir. Radyasyon Fizikçisi tarafından Geiger Müller cihazı ile ölçümleme yapılır ve Radyoaktif Madde Kullanımında Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik 02.09.2004/ 25571 de belirtilen değerlere uygunluğu belirlendikten sonra kanalizasyona verilebilir. 5.7. Bekletme çukurunda Radyasyon Fizikçisi tarafından yapılan ölçümlerde bir defalık limit 2.5 birim veya 100 MBq, aylık limit 25 birim olmalı ve ölçüm sonuçları Tıbbi Atıkların Radyoaktivitesini Ölçme, Değerlendirme Formu nda kayıt altına alınır ve kayıtlar Tıbbi Fizikçi tarafından arşivlenir. 5.8. Tıbbi fizikçiler tarafından yapılan bu ölçümde sonuçlar normal değerlerde olması halinde, teknik servis personeli tarafından radyoaktif bekletme çukurunun tahliyesi yapılır ve yapılan tahliye kayıtları Radyoaktif Bekletme Çukuru Takip Formu nda teknik servis personeli tarafından arşivlenir. 5.9. Gaz Halindeki Radyoaktif Atıklar 5.9.1. Gaz atıkları atmosfere salıvermek için, Kurumca önceden onaylanmış olan proje çerçevesinde uygun bir sistem kurularak Çevre Yasası (Sayı, 18-2012) ve ilgili mevzuat çerçevesinde yetkili kuruluşlardan izin alınır. 5.9.2. Katı radyoaktif atıklar ve toplanıp bekletildikten sonra kanalizasyona verilecek sıvı radyoaktif atıklar için; atıkların cins, aktivite, doz hızı ve miktarları ile veriliş tarihlerini belirten kayıtlar Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü ne göre Radyoaktif Atık Defteri nde tutulur ve saklanır. Bu kayıtlar istenildiği durumlarda yazılı olarak KKTC Çevre Koruma Dairesi ne bildirilir. 5.10. Fantom Atıkları 5.10.1. Nükleer Tıp Gama Kamerasının kalite kontrolü için fantomlar kullanılır. 5.10.2. Fantom içine distile su ile birlikte radyoaktif kaynak doldurulur. 5.10.3. Kalite kontrolü için kullanıldıktan sonra sıcak odada jeneratörün bulunduğu çeker ocaklı kurşunlu muhafazanın sol alt bölmesinde bekletilir. Tc-99m için bekleme süresi en az 2 gün, Ga 67 4/6
için bekleme süresi en az 12 gündür. 5.10.4. Bekletilmiş fantom atıkları debili su ile sıcak oda lavabosundan kanalizasyona boşaltılır. 5.10.5. Atıkların kanalizasyona verilmesinde TAEK'in belirlediği Radyoaktif Madde Kullanımında Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik 02.09.2004/ 25571 deki sınırlar dikkate alınır. 5.11. Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması 5.11.1. Brakiterapi cihazında kullanılan Ir-192 kaynağı Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği ne (TAEK Sayı, 25869) uygun olarak ilgili firma tarafından teslim alınır, güvenliği sağlanır ve bertaraf edilir. 6. İLGİLİ DOKÜMANLAR 6.1. Radyoaktif Atık Defteri 6.2. Radyoaktif Madde Kullanımında Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik 02.09.2004/ 25571, (Dış kaynaklı doküman) 6.3. TAEK'in 8/7/2005 tarihli Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği (Dış kaynaklı doküman) 6.4. Çevre Yasası (Sayı, 18/2012), (Dış kaynaklı doküman) 6.5. Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü, (Dış kaynaklı doküman) 6.6. Oryantasyon Prosedürü 6.7. Personel Eğitim Prosedürü 6.8. Tıbbi Atıkların Radyoaktivitesini Ölçme, Değerlendirme Formu 6.9. Radyoaktif Bekletme Çukuru Takip Formu Ek-1 Radyoaktif Maddelerle Yürütülen Çalışmalar Sonucu Oluşan Atıklara Ait Etikette Yer Alması Gereken Bilgiler; Kuruluş / Laboratuar Adı: Adresi: Radyoizotopun Cinsi: Yaklaşık Aktivite Miktarı: Torbanın Etiketlenme Tarihi: Yüzey Radyasyon Doz Hızı: Radyasyon Güvenlik Uzmanı: İmza: 5/6
Teslim Alan Kuruluş: Tarih: Görevlinin Adı-Soyadı: İmza: Ek-2 RADYASYON KORUNMASINDA KULLANILAN BİRİMLER SI Eski Dönüşüm Birimi Özel Birim Aktivite Becquerel (Bq) 1 Bq = 1/sn Curie (Ci) 1 Bq = 2.7x10-11 Ci = 27 pci 1 Ci = 3.7x10 10 Bq = 37 GBq Soğurulan Doz Gray (Gy) 1 Gy = 1 J/kg Rad (rad) 1 Gy = 100 rad 1 rad = 0.01 Gy = 10 mgy Doz Eşdeğeri Sievert (Sv) 1 Sv = 1 J/kg Rem (rem) 1 Sv = 100 rem 1 rem = 0.01 Sv = 10 msv Işınlama Coulomb/kg (C/kg) Röntgen (R) 1 C/kg = 3876 R = 3.876 kr 1 R=2.58x10-4 C/kg=258µC/kg Kaynak: Radyoaktif Madde Kullanımından Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik Ek-3 BİRİM SİSTEMLERİNDE KULLANILAN ÖNEKLER Sembol Önek Faktör Sembol Önek Faktör E exa 10 18 m mili 10-3 P peta 10 15 µ mikro 10-6 T tera 10 12 n nano 10-9 G giga 10 9 p piko 10-12 M mega 10 6 f femto 10-15 k kilo 10 3 a atto 10-18 Kaynak: Radyoaktif Madde Kullanımından Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik 6/6