Egzersiz ve Hormonlar: Yanlış kullanım ve Doping Prof. Dr. Oğuz Karamızrak EÜTF Spor Hekimliği AD
Kapsam Besinsel destekler (suplement, ergojenik yardımcılar) Spor ve performansla ilişkili besinsel girişimler Sporda hormonların önemi ve kullanımı Ergojenik yardım - doping ayırımı WADA yasaklı madde listesi 2014 Doping amaçlı kullanımın neden olduğu sağlık sorunları TUE (tedavi amaçlı kullanım muafiyeti
Sporda ergojenik yardım esasları Tanım: Fizyolojik sınırlar içinde kalmak koşulu ile performansı arttırmaya yönelik biyokimyasal, besinsel, psikolojik ve antrenman yöntemleri Kreatin monohidrat (CP havuzunun yüksek tutulması amaçlı: 0.3 g/kg, süratte devamlılık) Sodyum bikarbonat (hücre dışı sıvı tampon sisteminin desteklenmesi amaçlı: 0.3 g/kg, oksijenden bağımsız enerji eldesinde ph artışı) Sodyum sitrat Kafein (SSS uyarıcısı; lipolizi destekleyici)
Suplementler Amino asid desteği popüler olsa da kas yapıcı etkisi sorgulanabilir. Arg ve Orn GH salınımını arttırır, ancak kuvveti değil. BCAAlar net protein yıkılımını azaltmıyor, yorgunluğu MSS üzerinden azaltmıyor. Betahydroxy beta-methylbutyrate (HMB) lösin türevidir, yağsız vücut kitlesini arttırdığı net değildir. Vücutta günde 0.2-0.4g üretilir. Kreatin monohidrat
Artan protein gereksinimi Günlük 0.6-0.8 g/kg yerine 1.4-1.7 g yeterli. Yüksek doz çalışmaları kısa süreli. Protein katabolizması artıyor Kesince gerileme oluyor Böbrek hasarı, artmış kan lipoproteinleri (arterioskleroz riski) ve dehidratasyon
Egzersizde hormonal kontrol Hormone-reseptör etkileşimi Kanda hormon düzeyini etkileyen faktörler Steroid hormonların hücredeki etkileri Hormonal etkide ikincil mesajcı hipotezi Hipotalamus- releasing factor lerin hormonal (posterior) hipofizer salınımı kontrolü Temel hormonal etkiler: Epi (glikojeni mobilize), norepi, glukagon, insülin, kortizol, aldosteron, T3-T4 (mb destek), GH, östrojenler, testosteron KC den glikojeninden Glu, glükoneogenez, hücreye giriş, adipoz dokudan plazma FFAlar
Hormon düzeyini etkileyen faktörler
Hormon-resepör etkileşimi Hormonlar sadece spesifik reseptörleri olan dokuları etkiler Etkinin büyüklüğü: Hormon konsantrasyonu, hücredeki reseptör sayısı Reseptörün hormona affinitesi Aşağı regülasyon: yüksek hormon konsantrasyonuna karşı reseptör sayısı düşüşü Yukarı regülasyon: düşük hormon konsantrasyonuna karşı reseptör sayısı artışı
Temel hormonal etki mekanizmaları Membran transportu değişimi: insülin Protein sentezini modifiye etmeye yönelik DNA aktivitesi değişimi: steroid hormonlar G proteini üzerinden ikincil mesajcıları camp, Ca, ITP, DAG aracılığında aktive ediş Tirozin kinaz aktivitesi: İnsülin ve GH
Steroid hormonların etki mekanizması
camp ikincil mesajcı mekanizması
Ca ve fosfolipaz C ikincil mesajcısı
İnsülin reseptörü, tirozin kinaz, GLUT4
GH salınımına etkiler
Posterior hipofiz Oksitosin Antidiüretik hormon (ADH): Plazma hacmini korumak için su kaybını azaltma (böbrek tübülleri kapillerlerinden geri emilimi destekler) Yüksek plazma ozmolalitesi veya düşük plazma hacmi ile uyarılır (yerine konmamış ter) >60% VO2 max egzersizde salınımı artar (plazma hacmini korumak için)
Adrenal medulla Katekolaminlerin salgısı: Epi, Nepi (SSS nöron) Hızlı etkili hormonlar Savaş veya kaç yanıtı Adrenerjik reseptörler: Alfa, beta Etki kullanılan hormon ve reseptör tipine bağlı
Aldosteron (mineral kortikosteroid) Na+ geri emilimi ve K+ salınımı kontrolü Kan hacmi ve BP regülasyonu Renin-angiotensin-aldosteron sisteminin parçası (egzersizde artan K+ konsantrasyonu, düşen plazma hacmi ile) Artan VO2max ile artar
Kortizol (glükokortikoid) Plazma glükozunun sakınımı (Glükoneogenez için protein yıkılımı; FFA mobilizasyonunu destekler; glükoz sentezini uyarır; glükozun hücre içine girişini baskılar: FFA kullanımını arttırır) Uyarılması: Stres, ACTH üzerinden (Genel adaptasyon sendromu parçası): egzersiz
GH un performans etkileri GH kasta protein sentezini ve uzun kemik büyümesini arttırır (dwarfism, yaşlılıkta) Yarardan çok yan etki var GH un kuvvet artışını desteklediği kanıtı yok Protein sentezi kollajende, kasılma proteinlerinde değil Sporcu kullanımı belirlenmesi zor
Anabolik steroidler Sentezi arttıranlar: Ins, Tes (adolesan), T3 Yıkımı azaltanlar: Ins, Glu, fiziksel aktivite Yıkımı arttıranlar: Glukagon, G-cort Androstendionun anabolik etkisi sorgulanabilir AS yan etkileri: akne, kıllanma, prostat HT, testis işlev geriliği, KC hasarı, düşük HDL-kolesterol (KVH); el, yüz ve ayak kemiklerinde büyüme; DM a predispozisyon GH daha ziyade kollajen sentezini arttırıyor (aktin-myozini değil); antrenmanla birlikte Güç atletleri GH ile birlikte insülin kullanıyor Sentetik türevleri, efedrin ve norefedrin doping
İnsülin, glukagon ve protein sentezi Glukagon aktivitesinin artışı protein yıkımını arttırır. İnsülin protein sentezini arttırır (mekanizma tam bilinmemekte) T3 ün yüksek düzeyleri de bu etkide (düşük düzeyler ise protein sentezini destekler)
WADA listesi Her zaman yasaklılar S0. NON-APPROVED SUBSTANCES S1. ANABOLIC AGENTS 1. Anabolic Androgenic Steroids (AAS) 2. Other Anabolic Agents S2. Peptid hormonlar, GFler ve ilişkililer (Epo, GH) S3. BETA-2 AGONISTS S4. HORMONE AND METABOLIC MODULATORS S5. DIURETICS AND OTHER MASKING AGENTS M1. MANIPULATION OF BLOOD AND BLOOD COMPONENTS M2. CHEMICAL AND PHYSICAL MANIPULATION M3. GENE DOPING TUE (tedavi amaçlı kullanım muafiyeti) S6. STIMULANTS S7. NARCOTICS S9. Glükokortikosteroidler Alkol; beta-blokerler