GELİŞMEKTE OLAN VE HIZLI BÜÜEN ÜLKELERİN TARIM SEKTÖRÜNÜN MALMQUIST TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİĞİ İLE ANALİZİ ÖZET Dünya geneline küreel nüfu ürekli arış göerirken arım gelişmeke olan ülkelerin büyümei için büyük fıralar unmakaır. Özellikle gelişmeke olan ülkeler arım üreimi ve ihracaını arırmak ureiyle büyümelerini arırabileceklerini fark emişir. Bu çalışmanın amacı 2010-2013 önemi için gelişmeke olan ve hızlı büyüyen ülkelerin arım ekörüne oplam fakör verimliliğini incelemekir. İlgili ülkeler; kıaca BRICS ve MINT ülkeleri olarak alanırılmakaır. BRICS ülkelerini; Brezilya Ruya Hinian Çin ve Güney Afrika MINT ülkelerini ie Mekika Enonezya Nijerya ve Türkiye oluşurmakaır. Dolayııyla bu ülkelerin arım verimliliği; ürekli aran küreel nüfuun ihiyaçlarını karşılayacak oplam arım ürünleri çıkılarını önemli ölçüe ekilemekeir ve bu neenle veri zarflama analizi ile incelenmişir. Veri zarflama analizi onucuna ie ekin ve ekin olmayan ülkeler belirlenerek ekin olmayan ülkelere arımal ekinizliğin neenleri eaylı olarak araşırılmışır. Anahar Kelimeler: Tarım Toplam Fakör Verimliliği Gelişmeke Olan Ülkeler BRICS MINT ANALZING AGRICULTURE SECTOR OF DEVELOPING AND GROWTH-LEADING COUNTRIES USING MALMQUIST TOTAL FACTOR PRODUCTIVIT ABSTRACT A he worl populaion grow more agriculure offer grea oppuruniie for eveloping counrie o grow. Developing counrie epecially have noice ha if hey coul increae heir agriculure oupu an expor hey coul have rapi growing rae. The aim of hi uy i o meaure an analyze he oal facor prouciviy of eveloping an growhleaing counrie beween 2010 an 2013. The relevan counrie are BRICS
an MINT counrie. BRICS counrie are Brazil Ruia Inia China an Souh Africa. On he oher han MINT counrie are Mexico Inoneia Nigeria an Turkey. So agriculural prouciviy of hee counrie ha been affecing on global agriculural oupu which aifie he nee of growing worl populaion an for hi reaon agriculural prouciviy of hee counrie have been analyze uing aa envelopmen analyi. In he reul of aa envelopmen analyi proucive an unproucive counrie have been foun ou an reaon of unprouciviy in hee counrie have been inveigae. Key Wor: Agriculure Toal Facor Prouciviy Developing Counrie BRICS MINT 1. GİRİŞ Günümüze küreel ıınmanın gierek armaı ve u kaynaklarının her geçen gün azalmaı arım ekörünün önemini aha a arırmakaır. Ululararaı rekabe ve keni kenine yeen ülkeler araına yer alabilmek için arım ekörünün verimliliğini arırılmaı gerekmekeir. Küreelleşmenin arığı günümüze arım ekörü ülkeler açıınan raejik bir önem kazanmışır. Gelişmeke olan ülkeler arım ekörüne ele eikleri büyümeyi ululararaı icari ilişkilerini güçlenirmee kullanmışır. Örneğin gelişmeke olan ve hızlı büyüyen ülkeleren Brezilya on öneme ünyanın en büyük gıa ihracaçıı olmuş ve ünyanın en büyük gıa ükeimi yapan ülkei olan Çin in icari orağı haline gelmişir. Örneke e oluğu gibi arım ekörü ululararaı icare pazarına varlığını gelişirmek ieyen ülkeler için önemli bir ekörür. Diğer yanan ünya geneline küreel nüfu ürekli arış göermekeir. Bu oğrulua arım gelişmeke olan ülkelerin büyümei için büyük fıralar unmakaır. Aynı zamana arım ekörü aran ünya nüfuu karşıına ürürebilir büyüme için en önemli ekörleren biri olmaya evam eecekir. Son yıllara ünya geneline arım üreimi yıla oralama yüze 1.6 ya yakın armış olup bu arışın büyük neeni gelişmeke olan ülkelerin büyümeinen kaynaklanmışır. 1 Gelişmeke olan ülkeler büyüükçe bu ülkelerin küreel arım üreimine payı ileri önemlere aha a aracakır. Haa gelişmeke olan ve hızla büyüyen ülkelerin oluşuruğu 1 Foo an Agriculure Organizaion of Unie Naion Worl Agriculure Towar 2015/2030 Rome 2002.1. 2
oplam gayri afi haılanın G7 ülkelerinin oplam gayri afi haılaını gelecek öneme geçmei beklenmekeir. İlgili ülkeler; Brezilya Ruya Hinian ve Çin ir. Bu ülkelere on olarak Güney Afrika a eklenmişir ve kıaca BRICS olarak alanırılmakaır. Büyüme poaniyeli açıınan BRICS ülkeleri ek başına ünya nüfuunun yüze 40 ını oluşurmaka ve ünyanın öre birlik bölümü kaplamakaır. BRICS ülkelerine ek olarak on öneme hızla büyüyen iğer ülkeler ie Mekika Enonezya Nijerya ve Türkiye nin oluşuruğu ve kıaca MINT olarak iimlenirilen grupur. BRICS ve MINT ülkeleri kavramı ilk kez Golman Sach yaırım bankaına çalışan ekonomi Jim O Neill arafınan uyurulmuşur ve finan piyaalarına ıklıkla kullanılan erimler haline gelmişir. Dolayııyla bu ülkelerin arım verimliliği; ürekli aran küreel nüfuun ihiyaçlarını karşılayacak oplam arım ürünleri çıkılarını önemli ölçüe ekileiğinen ve genel olarak birbiri ile benzer yapıal özellikler göeriğinen veri zarflama analizi ile incelenmişir. 2.BRICS ve MINT ÜLKELERİ Türkiye nin oplam nüfuu 2002 yılınan 2013 yılına kaar armaına rağmen arımla uğraşan nüfuun payı bu öneme yüze 34.04 en yüze 27.63 oranına üşmüşür. Bu kıral keimen şehirlere göçün bir göergeiir. Benzer şekile aynı öneme iiham armış olmaına rağmen arım ekörünün iiham içineki payı yüze 34.9 an yüze 23.6 a gerilemişir. ine bu önem içeriine arıman ele eilen gelir 23.7 milyar olaran 69.7 milyar olara yükelmiş faka arımın milli gelir içineki payı yüze 10.3 en yüze 8.3 e üşmüşür. 2 Türkiye e yaklaşık olarak çalışan her ör kişien biri arım ekörüne iiham eilmekeir. Bunun a 838% i kayıızır. Tarım ekörüne iiham eilen 15 yaş ve üü işgücünün çok büyük bir kımı ya keni işlemeine ve keni heabına ya a aile işlemeine çalışmakaır. Tarım ekörüne iiham eilen kaın nüfuunun ie nereeye amamı yüze 96.2 kayıızır. 3 Tarım ekörüne uarlı bir büyümenin olmamaı GSH gayri afi yuriçi haıla nın armaına rağmen GSH içine arıma üşen payın 2 Türkiye Oalar ve Boralar Birliği Türkiye Tarım Sekörü Raporu Ankara 2013.1. 3 TÜİK Hanehalkı İşgücü Ankei Sonuçları 2013.14. 3
azalmaı Türkiye nin arım performanının araşırılmaı gereğini oraya çıkarmakaır. Bu nokaa karşılaşırma krieri ie benzer özellike hızlı ekonomik büyüme göeren BRICS ve MINT gelişmeke olan ülkeleriir. BRICS ve MINT ülkelerine kıral nüfuun genel nüfu içerineki yüzeel payı önemliir. Bu ölçü ülkelerin arımla uğraşabilecek poaniyel nüfuunu göerebilmekeir ve Tablo 1 e verilmişir. Tablo 1. BRICS ve MINT ülkelerine 2010-2013 yıllarına kıral nüfuun oranı 2010 2011 2012 2013 Hinian 69.07 68.724 68.369 68.006 Nijerya 56.52 55.638 54.766 53.906 Enonezya 50.076 49.288 48.512 47.748 Çin 50.774 49.427 48.111 46.832 Güney Afrika 37.782 37.254 36.728 36.212 Türkiye 29.285 28.718 28.166 27.630 Ruya 26.313 26.268 26.214 26.149 Mekika 22.175 21.882 21.593 21.309 Brezilya 15.665 15.377 15.099 14.829 Kaynak: Dünya Bankaı ukarıaki abloan görüleceği üzere Hinian nüfuunun büyük çoğunluğu kıral nüfua ahip olmaı ülkenin arım poaniyelinin on erece yükek oluğuna işareir. Kıral nüfu oranı ıralamaına on ıra ie Brezilya ya aiir. Tablo 1 kıral bölgeen kenlere oğru göçü e genel olarak göermei açıınan önemliir. Tabloa iinaız üm ülkelere kıral nüfuun oplam nüfua oranı yıllara göre gierek azalmakaır. Bu urum erine önürülür ie arımın GSH içineki payı yükeleceği gibi kenlere görülen yoğun nüfuan kaynaklanan hava kirliliği rafik çarpık yapılaşma ve yaşam anarlarının üşmei engellenebilir. Sanayileşmeen olayı şehirlere aha çok iş bulma imkanı oyal güvence kalieli eğiim ve ağlık hizmelerinen yararlanma fıraları kenlere oluşan göçlerin bilinen neenlerini oluşura a yaırımların ve üreicinin kıral keime 4
eeklenmei ile hem arımal üreime büyüme hem e kenel kalkınma yerine ülke geneline yayılmış bir kalkınma ağlanmış olur. BRICS ve MINT ülkelerine arımın GSH içeriineki payı a incelenebilir. Tablo 2 e BRICS ve MINT ülkelerinin 2010-2013 önemine arım ekörünün GSİH içeriineki payı göerilmişir. Tablo 2. BRICS ve MINT ülkelerine 2010-2013 yıllarına arım ekörünün GSH içeriineki payı 2010 2011 2012 2013 Nijerya 23.89 22.29 22.05 21.00 Hinian 18.21 18.37 18.04 17.95 Enonezya 14.31 13.79 13.67 13.73 Çin 9.62 9.53 9.53 9.41 Türkiye 9.46 9.01 8.84 8.33 Brezilya 4.85 5.12 5.27 5.63 Ruya 3.87 4.37 3.93 3.95 Mekika 3.46 3.35 3.52 3.53 Güney Afrika 2.63 2.52 2.39 2.32 Kaynak: Dünya Bankaı Tablo 2 inceleniğine Brezilya için arımın GSH içeriineki payının iikrarlı bir şekile her yıl gierek arığı görülmekeir. Bu neenle bu göerge veri zarflama analizine Brezilya hakkına olumlu bir bekleni içeriine olmamıza ebep oluşurabilir. 3.LİTERATÜR TARAMASI Tarım ekörüne ekinliği ve oplam fakör verimliliğineki eğişimi inceleyen pek çok çalışma varır. Bu çalışmalar ülkeleraraı yapılan çalışmalar ve ülkelerin keni arımal verimliliğini inceleyen çalışmalar olarak ikiye ayrılabilir. Bu nokaa çalışmanın konuu olan ülkeleraraı oplam fakor verimliliğini inceleyen çalışmalar şunlarır: Hayami ve Ruan 1970 çalışmalarına 38 gelişmiş ve az gelişmiş ülkenin arımal verimliliklerini Cobb-Dougla üreim fonkiyonunu kullanarak ölçmüşlerir. Veri zarflama analizi ve Malmqui Verimlilik 5
Eneki kullanmaan verimlilik ölçen bu çalışma eğişkenleriyle bu ineki kullanan birçok çalışmaya referan olmuşur. Arnae 1994 çalışmaına 70 ülkenin 1961-1993 önemine arımal verimliliğini incelemiş ve örneke yer alan 40 gelişmeke olan ülkeen 36 ının negaif eknik eğişim oranları göeriğini bulmuşur. Benzer şekile Rao ve Coelli 1998 çalışmalarına 1965-1990 önemi için 60 ülkenin oplam fakör verimliliğineki eğişimi incelemişir. Coelli ve Rao 2003 1980-2000 yılları araına arıma en iyi 93 ülkenin arımal verimliliğineki eğilimlerini Malmqui Verimlilik İneki emelli veri zarflama analizi ile ölçmüşlerir. Delikaş Erungur ve Canemir 2005 1980-2002 önemi için 14 AB ülkei ile Türk Tarım ekörünün göreli ekinliklerini ve oplam fakör verimlilik eneklerini veri zarflama yöneemi ile incelemişir. Çalışmaa genel olarak; AB ülkeleri ve Türkiye e eknolojie ilerleme varken ekinlike bir azalış oluğunu apamışlarır. Bu iki eğişken içeriine eknoloji ağır baığı için Türkiye ışınaki üm ülkelere oplam fakör verimliliği poziif bulunmuşur. Avcı ve Kaya 2008 1992-2004 önemi için Türkiye ile geçiş ekonomileri olarak alanırılan ülkeler araına arım ekörü verimliliğini incelemiş ve Türk arım ekörünün eknolojik ilerleme göermemeine rağmen ölçek ekinliğineki arış neeniyle oplam fakör verimliliğinin bunan olumlu ekileniğini bulmuşur. Bun rağmen Türkiye nin arımal oplam fakör verimliliği igger geçiş ülkeleri oralamaının geriine kalığı görülmüşür. Swinnen ve Vranken 2010 çalışmalarına 8 Avrupa ülkeinin arım verimliliklerinin reform poliikalarına ekilerini veri zarflama analizi ile incelemişlerir. Nin-Pra u ve Fan 2010 Çin ve Hinian ın 1961-2006 yılları araına arımal oplam fakör verimliliğini karşılaşırmışlarır. Luh Chang ve Huang 2008 8 Doğu Aya ülkei; Nin Arn ve Preckel 2003 gelişmeke olan 20 ülke; Fulginii ve Perrin 1997 gelişmeke olan 18 ülke ve Shahabineja ve Akbari 2010 D-8 ülkeleri için Malmqui verimlilik eneki eğerlerini heaplamışlarır. Liia Runguriyawiboon ve Porkhomenko 2007 AB-15 AB-10 ve Avrupa Birliği AB ne girmeye aay olan ülkeler; Tonini ve Jongeneel 6
2006 ie Eylül 1998 e AB ne kaılım için formal görüşmelere başlamış olan 10 Ora ve Doğu Avrupa ülkei için Malmqui Verimlilik Eneki kullanarak veri zarflama analizini uygulamışlarır. 4.TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİĞİ Verimlilik en genel ifaeyle bir üreim veya hizme ieminin üreiği çıkı ile bu çıkıyı ele emek için kullanılan giri araınaki ilişkiir Prokopenko1998:3. Başka bir ifaeye göre ie verimlilik; çıkının giriye oranı olup kaynakların hangi ölçüe eken ve ekili kullanılığına ilişkin bir ölçüür Baş ve Arar 1991:36. Verimlilik kımi fakör verimliliği çok fakörlü verimlilik ve oplam fakör verimliliği şekline ifae eilmekeir. Toplam fakör verimliliği TFV belli bir üreim faaliyei onucuna ele eilen oplam çıkının bu çıkının ele eilmeine kullanılan üreim fakörlerine oranı şekline anımlanır Kuruüzüm ve Kaya 2011:344. Toplam fakör verimliliğineki eğişme TFVD; eknik ekinlikeki eğişme TED ve eknolojieki eğişme TD olmak üzere iki kıma ayrılır. ükek eknik ekinlik ve eknolojik ilerleme oplam fakör verimliliğini arırır. Bununla beraber eknik ekinlik eğeri e keni içeriine ölçek ekinliği ile af eknik ekinliğin çarpımı bileşenlerinen oluşmakaır. Böylece eknik ekinlikeki eğişimin neenleri olarak ölçek ekinliğineki eğişimen mi yoka yöneimel ekinliği ölçen giri bileşiminin ne erece oğru ahi eiliğini göeren af eknik ekinlikeki eğişimen mi kaynaklanığı a ayrıca irelenebilir. 5. VERİ ZARFLAMA ANALİZİ VE MALMQUIST VERİMLİLİK ENDEKSİ Toplam fakör verimliliğini ölçmee en ıklıkla kullanılan yönemleren birii Malmqui verimlilik enekiir. Kuruüzüm ve Kaya 2011:345. Malmqui verimlilik eneki heaplamaına VZA veri zarflama analizi kullanılmakaır. Bu yönem 1978 yılına Charne Cooper ve Rhoe arafınan gelişirilmişir. Bu yönem homojen olukları varayılan üreim birimlerini keni aralarına kıyalar. En iyi gözlemi ekinlik ınırı olarak kabul eiken onra iğer gözlemleri bu en ekin gözleme göre eğerlenirilir. Dolayııyla VZA yönemine ekinlik ınırı varayılan bir urum eğil; gerçekleşen bir gözlemir. Ekinlik ınırı bu şekile epi eiliği için e bu yöneme raal haa kullanılmaz. Ancak gözlemler 7
araına çok uç eğerleri emil eiği üşünülen gözlemleri ayıklamak mümkünür. İnan 2000:85-86 VZA moelinin avanajlarını aşağıaki gibi ıralamışır. VZA moellerine çok ayıa giri ve çıkı kullanmak mümkünür. Özellikle çok ayıa giri ve çıkıya ahip olan bankacılık ekörü açıınan bu özellik on erece önemliir. VZA paramerik yönemlere oluğu gibi giri ve çıkı araına bir fonkiyonel ilişki kurgulamak zoruna eğilir. Gerçek hayaa böyle bir ilişkiyi üelik ek çıkıya bağlı kalarak kurgulamak olukça orunlu gözükmekeir ve bu ilişki yanlış kurulura büün moel bunan ekilenecekir. VZA aynı nielike homojen olan birimleri keni aralarına kıyalar. VZA uygulamaına giriler ve çıkılar çok farklı birim eğerleri ile ifae eilebilirler. Fizikel üreim paraal büyüklük veya rayolar cininen VZA herhangi belirli bir an için gerçekleşirken Malmqui Verimlilik Eneki zaman boyuunu ikkae almakaır. Bu enek özellikle kamu ekörü ve kâr amacı gümeyen organizayonların performanlarının ölçümüne kullanılan güçlü bir yönemir Tarım2001:151. Malmqui verimlilik eneki; Farrel eknik ekinlik ölçüüne uzaklık fonkiyonları eklenerek ele eilmişir. Enek iki gözlemin TFV eki eğişmeyi orak bir eknolojiye olan uzaklıkların oranı olarak ölçmekeir. Bu ölçüm için uzaklık fonkiyonu kullanılmakaır. Bu enek ilk efa 1953 e Malmqui arafınan bulunmuş ve Cave Chrienen Diever Fare ve Grokopf arafınan gelişirilmişir Kuruüzüm ve Kaya 2011:345. Enek; mikarlara ilişkin verileri kullanmaı aha az varayım gerekirmei ekinizliği ölçmei ekonomerik ahmin gerekirmemei ve uygulanmaının aha bai olmaı neeniyle gelenekel oplam fakör verimliliği eneklerinen üünür. Malmqui oplam fakör verimliliği eneki iki gözlemin oplam fakör verimliliğineki eğişimini orak bir eknolojiye olan uzaklıkların oranı olarak ölçer. Bu ölçüm için "uzaklık fonkiyonu" kullanılmakaır. Cave ve iğerleri arafınan gelişirilen bu eneke uzaklık fonkiyonları 8
9 yarımıyla enek kurma fikrini ilk oraya aan Sen Malmqui'in arınan Malmqui imi verilmişir. Cave Chrienen Diewer 1982a:73-86; Cave Chrienen Diewer 1982b:1394-1414; Malmqui 1953:209-242. Uzaklık fonkiyonu çok-girili çok-çıkılı üreim eknolojilerini maliye minimizayonu veya kar makimizayonu gibi heefleri belirmeen anımlamaa kullanılmakaır. Çıkıya göre uzaklık fonkiyonu } / : min{ S y y x = δ δ olarak anımlanır. 1 Uzaklık fonkiyonu xy'nin alacağı eğerler y vekörü S ınırı üreim ınırı üzerine ie 1.0; y vekörü S içineki eknik ekin olmayan bir nokayı anımlıyora >1.0; ve y vekörü S ışınaki mümkün olmayan bir nokayı anımlıyora <1.0ır. Fare ve iğerlerini izleyerek ea alınan önemi ve izleyen önemi araınaki çıkıya göre Malmqui TFVD eneki "uzaklık fonkiyonu" çerçeveine = m 2 olarak heaplanır. Bu göerime önemi gözleminin önemi eknolojiinen olan uzaklığını ifae eer. m. fonkiyonunun eğerinin 1.0'an büyük olmaı öneminen önemine TFV'e büyüme oluğunu 1.0'an az olmaı ie aynı önemler ikkae alınığına TFV'e azalma oluğunu göermekeir. ukarıaki eşilik aşağıaki gibi yazılabilir = m 3 Eşiliğin ağ arafınaki ilk erim önem ve önem araınaki Farrell'in oplam eknik ekinlik eğişmeinin ölçüüür. Paranez içineki ifae ie eknik eğişmeyi ifae eer. Dolayııylaeknik ekinlikeki eğişim o o y x D y x D ile ölçülür. 4
D Teknolojik ekinlikeki eğişim ie D o o x x y y D D o o x x y y ile bulunur. 5 Teknolojik eğişim TED iki önem araınaki eknolojie meyana gelen eğişimi ölçmekeir. TED eneki iki önem araınaki yenilikleren kaynaklanan ilerleme ereceini vermekeir. Aynı zamana üreim ınırları eğrii eknolojik eğişmeyi yenilikleri göermekeir Avcı ve Kaya 2008:850. Bu inekin e iki önem araına ekinlik arışı urumuna eğeri 1 en büyük ekinlik azalışı urumuna ie eğeri 1 en küçük olur Öncü ve Akaş2007:254. Bu inekin 1 en büyük olmaı aynı giriyle aha fazla çıkı üreiliği anlamına gelir Toun ve Akan 2010:7. Bir ampirik çalışmaa arışık iki önem için heaplama yapabilmek için ör uzaklık fonkiyonunun a bulunmaı gerekmekeir. Bu heaplama ie maemaikel programlamayla gerçekleşirilebilir. Malmqui TFV eneki ile ilgili olarak kapamlı bir arama Fare ve iğerleri arafınan yapılmışır. Fare Grokopf Roo 1997 TFV eneki için kullanılan uzaklık fonkiyonlarının heaplanmaına günümüze en çok başvurulan yaklaşım olan Fare ve iğerlerinin gelişiriği maemaikel programlama moelleri mari noayonuyla aşağıa verilmişir: Fare Grokopf Norri Zhang 1994: 66-83. 1 [ y x ] = max φ [ y x ] φy x i λ 0 φ λ i + λ 0 λ 0 φy x i λ 0 1 = max i + λ 0 λ 0 φ λ φ 6 10
1 [ y x ] = max φ [ y x ] φy x i λ 0 φ λ i + λ 0 λ 0 φy x i λ 0 1 = max i + λ 0 λ 0 ukarıa anımlanan uzaklık eğerlerinin üm önemler ve gözlemler için heaplanabilmei n gözlem ayıını ve önem ayıını göermek üzere n3-2 ane oğrual programlama moelinin çözümünü gerekirmekeir. 6. UGULAMA Uygulama kapamına BRICS ve MINT ülkelerine ai Dünya Bankaı nan ele eilen arımal göerge verileri kullanılmışır. İncelenen veriler 2010-2013 yılları için arımal ekinlik için önemli performan göergeleri olan üzerine ahıl üreimi yapılan arazi hekar kıral nüfu kişi arıma elverişli arazi hekar arımın GSH içine yaraığı eğer milyar $ ve ahıl üreimi on/yıl ır. Bu fakörleren üzerine ahıl üreimi yapılan arazi kıral nüfu ve arıma elverişli arazi giri fakörleri iken arımın GSH içine yaraığı eğer ve ahıl üreimi çıkı fakörleriir. ukarıa belirilen fakörler ve bu fakörlere ai BRICS ve MINT ülkelerinin 2010-2013 yılları için eğerleri aşağıaki ablo 3 e verilmişir. φ λ φ 7 11
Ülke Aı Tablo 3. BRICS ve MINT ülkelerinin 2010-2013 yılları için fakörler bazına performan eğerleri Tahıl üreimi yapılan arazi hekar Kıral nüfu kişi Tarıma elverişli arazi hekar Tarımın GSH içine kama eğeri milyar $ Tahıl üreimi on Brezilya 18600440 30579671 70321000 117.19 75161327 2010 Brezilya 19216441 30282716 71930000 142.58 77586276 2011 Brezilya 19611226 29995072 72605000 128.30 89908244 2012 Brezilya 20906133 29711670 70626283 136.46 100901726 2013 Çin 89907000 679206337 111351700 600.63 496891000 2010 Çin 91006790 664363135 111598500 734.17 518832200 2011 Çin 92538010 649832871 105920000 845.56 541440900 2012 Çin 93844960 635688202 109091012 948.12 552876400 2013 Enonezya 17385126 120521157 23600000 115.46 84797030 2010 Enonezya 17068335 120164952 23500000 131.31 83400154 2011 Enonezya 17403119 119758756 23500000 133.28 88443148 2012 Enonezya 17656756 119305841 22354774 131.70 89791562 2013 Hinian 100075800 832724944 157510000 311.04 267838300 2010 Hinian 100585700 839227469 157350000 338.57 287860000 2011 Hinian 97100000 845510352 156200000 331.10 293290000 2012 Hinian 99250000 851530054 142326605 367.98 293940000 2013 Mekika 9977156 26141310 25307000 36.37 34926332 2010 Mekika 8768533 26118625 25491000 35.91 28409477 2011 Mekika 9735308 26094596 23132000 41.76 33615012 2012 Mekika 9806421 26067811 25232471 43.98 33210301 2013 Nijerya 16132210 90266837 36000000 89.31 24656270 2010 Nijerya 15473907 91353660 36000000 93.35 20702585 2011 Nijerya 15298290 92463506 35000000 103.02 21435636 2012 Nijerya 17545000 93589088 35492707 109.56 26970000 2013 Ruya 32357000 37465903 120000000 58.97 59624036 2010 Ruya 40627900 37551803 121500000 83.23 91792153 2011 Ruya 37004100 37532681 119750000 79.13 68762551 2012 Ruya 40343946 37523779 116439546 82.12 90375448 2013 Güney Afrika 3548001 19190161 12533000 9.87 14699306 2010 Güney Afrika 3210412 19205733 12033000 10.50 12918562 2011 Güney Afrika 3866850 19224058 12000000 9.50 14266240 2012 Güney Afrika 3992880 19249390 11973198 8.48 14872900 2013 Türkiye 12095807 21125480 21384000 70.58 32764875 2010 Türkiye 11899920 20980980 20539000 70.85 35195055 2011 Türkiye 11289261 20842031 20577000 70.97 33371844 2012 Türkiye 11533210 20703889 20172002 69.78 37475264 2013 Kaynak: Dünya Bankaı ve Ululararaı Para Fonu ıl 12
ukarıaki veriler inceleniğine bu ülkeler içeriine arıma elverişli araziye ahip olma urumuna göre ülkeler üm yıllara ıraıyla Hinian Ruya Çin Brezilya Nijerya Mekika Enonezya Türkiye ve Güney Afrika şekline ıralanmakaır. Üzerine ahıl üreimi yapılan arazi büyüklüğü ikkae alınacak olura üm yıllara bu kez ıralama; Hinian Çin Ruya Brezilya Enonezya Nijerya Türkiye Mekika ve Güney Afrika şekline oluşmakaır. Kıral nüfu fakörü incelenire üm yıllara ıralama Hinian Çin Enonezya Nijerya Ruya Brezilya Mekika Türkiye ve Güney Afrika şeklineir. Dolayııyla Hinian incelenen giri fakörleri açıınan 2010-2013 yılları için üm fakörlere en bol kaynağa ahipir. Buna karşın; Güney Afrika her üç fakör açıınan a en az kaynağa ahipir. Çıkı fakörleri açıınan urumu görel açıan inceleiğimize; Çin arımın GSH içine yaramış oluğu eğer açıınan iğer ülkeler içeriine üm yıllara ıralamaa birinciliği ele geçirmişir. Hinian ie aha fazla giri kaynağına ahip olmaına rağmen bu çıkı fakörüne üm yıllara ikinci olmuşur. En az giri kaynağına ahip Güney Afrika ie bu fakör açıınan 2010-2013 yılları için onuncuur. Bir iğer çıkı fakörü olan yıllık ahıl üreimi açıınan Çin bir kez aha iğer ülkeler içeriine üm yıllara ıralamaa birinciliği ele geçirmişir. Hinian ie aha fazla giri kaynağına ahip olmaına rağmen bu çıkı fakörüne üm yıllara ikinci olmuşur. En az giri kaynağına ahip Güney Afrika ie bu fakör açıınan 2010-2013 yılları için onuncuur. ukarıaki ön incelememiz veri zarflama analizi performanı beklenileri açıınan özellikle Çin hakkına olumlu beklenilere ahip olmamıza ebep vermekeir. Güney Afrika için ie am eri urumu bekleyebiliriz. Çin ve Güney Afrika haricineki iğer ülkelere ilişkin arımal verimlilik performanı eğerleri ie veri zarflama analizi ile heaplayacağımız Malmqui verimlilik enekleri ile aha ne görülebilecekir. Aşağıa ablo 4 e ekinlik analizi onuçlarına göre ülkelerin 2010-2013 önemine global eknik ekinlik eğeri TE ve bu eğerin bileşimini oluşuran af eknik ekinlik STE ve ölçek ekinliği ÖE korları 13
heaplanmışır. Skorların heaplanmaına Tablo 3 eki veriler ile Fronier Analy programı kullanılmışır. Tablo 4. BRICS ve MINT ülkeleri arımal ekinlik korları 2010 2011 2012 2013 TE STE ÖE TE STE ÖE TE STE ÖE TE STE ÖE Brezilya 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 Enonezya 1.0000 1.0000 1.0000 0.9571 1.0000 0.9571 0.8734 1.0000 0.8734 0.8637 1.0000 0.8637 Güney Afrika 0.8307 1.0000 0.8307 0.7567 1.0000 0.7567 0.6860 1.0000 0.6860 0.6769 1.0000 0.6769 Hinian 0.4843 0.4885 0.9914 0.5020 0.5063 0.9915 0.5162 0.5232 0.9866 0.5027 0.5098 0.9861 Mekika 0.9416 1.0000 0.9416 0.7506 0.8788 0.8541 0.8437 0.9613 0.8776 0.7138 0.8616 0.8285 Nijerya 0.8446 0.8760 0.9642 0.7627 0.8287 0.9204 0.7762 0.9087 0.8542 0.6831 0.8040 0.8496 Ruya 0.6475 0.7237 0.8947 0.9541 1.0000 0.9541 0.6112 0.7080 0.8633 0.7092 0.7520 0.9431 Türkiye 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 Çin 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 Tablo 4 inceleniğine 2010-2013 önemine; Brezilya Türkiye ve Çin arımal ekinlik açıınan am olarak ekin gözükmekeirler. Bu ülkelerin global eknik ekinlik koru TE üm önem boyunca am ekinliği göeren 1 e eşi bulunmuşur. Bu ülkeleri en yakınan akip een ve ekin olma ınırına yaklaşan ülke ie Enonezya ır. Enonezya nın ekinlik koru 2010 yılına am olarak ekinliği göeren 1 eğeri iken iğer akip een yıllara ekinliği üşüş göermişir. Ancak bu üşüşe ve am olarak ekin olmamaına rağmen iğer ekin olmayan ülkeler olan Mekika Nijerya Güney Afrika Ruya ve Hinian a göre aha iyi urumaır. Tarımal ekinlik performanı açıınan ekin olmayan ülkeler Enonezya Mekika Nijerya Güney Afrika Ruya ve Hinian içeriine en köü uruma olan ülke ie giri fakörleri açıınan 2010-2013 yılları için üm fakörlere en bol kaynağa ahip Hinian ır. Hinian oplam çıkılara genel ıralamaa Çin in arınan ikinci ola a ahip oluğu kaynaklara göre çıkı önüşüm oranı yeerli eğilir. Buna göre iğer ekin olmayan ülkelerle beraber özellikle Hinian ın ahip oluğu giri kaynaklarını aha fazla çıkıya önüşürecek üreçleri gelişirmei gerekliir. Örneğin Hinian ın ekinlik ınırına olabilmei için 2013 yılına ahip oluğu ahıl üreimi alınaki arazinin nereeye yarıı ve barınırmış 14
oluğu kıral nüfuun ve arıma elverişli arazinin yüze 40 ı civarı ile GSH içine yüze 37 aha fazla kama eğer yaramış olmaı gerekiri. Tablo 4 e ekin olmayan ülkelerin zamana göre eknik ekinliklerineki eğişim incelenecek olura eköreki en iyi uygulamalara göre Enonezya ve Güney Afrika a ürekli bir üşüş Mekika ve Nijerya a azalış reni Hinian a verimiz üzeylere urgunluk Ruya a ie engeiz algalanmalar ve iikrarızlık gözükmekeir. Dolayııyla bu ülkelerin ümünün arım poliikalarını yakınan incelemei gerekliir. Bu nokaa Enonezya ve Güney Afrika nın ekin olmama ebepleri ekin ölçek büyüklüğüne çalışmamaları iken Hinian Mekika Nijerya ve Ruya a hem ölçek ekinizliği hem e giri bileşiminin oğru ayarlanmamaınan kaynaklanan yöneel ekinizlikler gözükmekeir. Örneğin bu ülkeler için giri fakörlerinen kıral keime yaşayan nüfu oranı ile bir başka giri fakörü olan arıma elverişli arazi oranı araına uyumuzluklar öz konuu olabilir. Bu a arımal çıkı mikarını ekilemekeir. Buraya kaar; ülkelerin aece eköreki rakiplerine göre eknik ekinliklerineki eğişimi ireleik. Toplam fakör verimliliği için bir iğer önemli ölçü e eknolojik eğişimir. Teknik ekinlikeki eğişimin neenleri af eknik ekinlikeki eğişim yani giri bileşiminin yöneimel açıan oğru oranlara bir araya geirilememei ve ölçek ekinliğineki eğişim yani ekin ölçek büyüklüğünün yakalanamamış olmaıır. Teknolojik eğişimin eknik ekinlik eğişimleri ile çarpımı ie malmqui oplam fakör verimliliği enekini vermekeir. Eğer bir ülke eknik ekinlikeki eğişim bakımınan eköreki en iyi emilcileri yakalamış ancak eknolojik gerileme göermişe oplam fakör bakımınan ülke keni içeriine verimlilik açıınan gerilemiş emekir. Tam eri urum a öz konuu olabilir. Bir ülke eknik ekinlikeki eğişim açıınan ekörün en iyi uygulamalarının geriine olabilir. Ancak eknolojik giri-çıkı önüşüm ürecine genel bir iyileşme göeriye alına oplama bir önceki öneme göre verimliliğini iyileşirmiş emekir. ani aece eknik ekinlikeki eğişime bakılarak verilen bir karar oplam fakör verimliliği açıınan yeerizir. Buna göre ablo 5 ülkelerin 2010-2013 önemleri içeriine malmqui oplam fakör verimliliğineki eğişimi MTFVD; af eknik ekinlikeki eğişim STED ölçek ekinliğineki eğişim ÖED ve eknolojik eğişim TD neenleriyle açıklamakaır. 15
Tablo 5. BRICS ve MINT ülkelerine ai malmqui oplam fakör verimliliğineki eğişim eğerleri 2010-2011 2011-2012 2012-2013 STED ÖED TD MTFVD STED ÖED TD MTFVD STED ÖED TD MTFVD Brezilya 1.0000 1.0000 1.1107 1.1107 1.0000 1.0000 1.0173 1.0173 1.0000 1.0000 1.0766 1.0766 Enonezya 1.0000 0.9571 1.1757 1.1253 1.0000 0.9125 1.1181 1.0203 1.0000 0.9889 1.0149 1.0036 Güney Afrika 1.0000 0.9109 1.0346 0.9424 1.0000 0.9066 1.0627 0.9634 1.0000 0.9867 1.0293 1.0156 Hinian 1.0364 1.0001 1.0315 1.0692 1.0334 0.9951 1.0263 1.0554 0.9744 0.9995 1.0069 0.9806 Mekika 0.8788 0.9071 1.0425 0.8310 1.0939 1.0275 1.0887 1.2237 0.8963 0.9441 1.1105 0.9397 Nijerya 0.9460 0.9547 1.2021 1.0857 1.0965 0.9281 1.0915 1.1108 0.8848 0.9946 1.1022 0.9700 Ruya 1.3818 1.0664 1.0424 1.5360 0.7080 0.9048 1.1699 0.7494 1.0621 1.0924 1.1330 1.3145 Türkiye 1.0000 1.0000 1.0615 1.0615 1.0000 1.0000 0.9933 0.9933 1.0000 1.0000 1.0512 1.0512 Çin 1.0000 1.0000 1.1279 1.1279 1.0000 1.0000 1.1160 1.1160 1.0000 1.0000 1.0571 1.0571 Tablo 5 inceleniğine; 2010-2011 önemine Güney Afrika ve Mekika nın oplam fakör verimliliği azalış göermişir. 2011-2012 önemine Güney Afrika Ruya ve Türkiye nin oplam fakör verimliliği azalmışır. 2012-2013 önemine ie bu kez Hinian Mekika ve Nijerya nın oplam fakör verimliliği üşüş eğilimineir. Ruya 2010-2011 ve 2012-2013 önemlerine MFTFV açıınan birinci 2011-2012 önemine onuncuur. Mekika için ie am er urum geçerliir. Bununla beraber malmqui oplam fakör verimliliğine azalma görülen 6 farklı ülkeen 5 i Güney Afrika Mekika Ruya Hinian ve Nijerya global eknik ekinlik açıınan ekinizliği Tablo 4 e apanmış ülkelerir. Bu ülkelerin ışına global eknik ekinlik olarak üm önemlere ekin olan Türkiye nin 2011-2012 önemine oplam fakör verimliliği azalmışır. Bu öneme; Türkiye nin eknik ekinlik açıınan eköreki en iyi uygulamaları yakalaığı ancak eknolojik olarak giri-çıkı önüşümüne bir önceki yıla göre çok az gerilemeye ahip oluğu görülmekeir. Bu neenle Türkiye nin oplam fakör verimliliği 2012 yılına azalmışır. Brezilya ve Çin hem üm önem boyunca global olarak ekin hem e Tablo 5 e görülüğü gibi eknolojik ekinliğini ürekli arırarak oplam fakör verimliliğini ürekli gelişiren ülkelerir. 16
Enonezya; Brezilya Çin ve Türkiye ye eknik ekinlik açıınan en yakın ülkeir ve oplam fakör verimliliğini ürekli iyileşirmekeir. Enonezya nın oplam fakör verimliliğineki iyileşmenin büyük kımı eknolojik ilerlemeen gelmekeir. Eğer ölçek ekinliğini e iyileşirire Brezilya Çin ve Türkiye gibi arımal ekin ülkelere kaılabilir. Güney Afrika Hinian Mekika Nijerya ve Ruya üm önemlere eknolojik eğişim açıınan olumlu ilerlemeler göermekeir. Ancak iğer ülkere göre eknik ekiniz bu ülkelere en önemli orunlar Güney Afrika için uygun ölçek büyüklüğüne çalışmamak iken Hinian Mekika Nijerya ve Ruya için giri bileşiminin yöneimel olarak oğru oluşurulamamaı ve ölçek ekinliği orunları biraraa gözükmekeir. 7. SONUÇ 2010-2013 önemine BRICS ve MINT ülkelerine ai arımal giri ve çıkı fakörleri veri zarflama analizi ile incelenerek ülkelerin eknik ekinlikleri ve malmqui oplam fakör verimliliği enekleri heaplanmışır. Çalışmanın onuçları ilgili öneme Brezilya Çin ve Türkiye nin eknik ekinlik açıınan iğer ülkeler Enonezya Güney Afrika Hinian Mekika Nijerya ve Ruya ya göre am ekin oluğunu göermişir. Bu ülkeleren Brezilya ve Çin oplam fakör verimliliğini ürekli iyileşirmekeir. Türkiye ie yalnızca 2012 yılına eknolojik eğişiminin gerilemeinen olayı oplam fakör verimliliğine kayıp yaşamışır buna rağmen yine e eknik ekinlik açıınan en iyi ülkeleri yakalamışır. Ekin olmayan ülkeler araına en orunlu ülke ie Hinian ır. Hinian oplam çıkılara genel ıralamaa Çin in arınan ikinci ola a ahip oluğu kaynaklara göre verimliliği yeerli eğilir. Hinian ı en köü global eknik ekinlik eğerleri ile nieleniriğimiz eğerler 2010 yılı 0.4843 2011 yılı 0.5020 2012 yılı 0.5162 ve 2013 yılı 0.5027 ir Tablo 4. Hinian ın global eknik ekinliğinin köü olmaının ebepleri ie uygun ölçek büyüklüğüne arımal faaliyelerini yürümemei ve giri bileşimini uygun oranlara biraraya geirememeiir. Bu iki neen araına ie giri bileşimini oğru oranlara biraraya geirememe aha ağır bir problem olarak öne çıkmışır. Hinian ın ekinlik ınırına olabilmei için 2013 yılına ahip oluğu ahıl üreimi alınaki arazinin nereeye yarıı ve barınırmış oluğu kıral nüfuun ve arıma elverişli arazinin yüze 40 ı civarı ile GSH içine yüze 37 aha fazla kama eğer yaramış olmaı gerekiri. 17
Ekin olmayan faka ekin olma ınırına en yakın ülke ie Enonezya ır. Enonezya nın eknik ekinlik koru 2010 yılına am olarak ekin 1 eğeri iken iğer akip een yıllara ekinliği üşmüşür. Ancak bu üşüşe ve am olarak ekin olmamaına rağmen iğer ekin olmayan ülkeler; Mekika Nijerya Güney Afrika Ruya ve Hinian a göre aha iyi urumaır ve oplam fakör verimliliği 2010-2013 yılları araına gierek yükelmekeir. 1.1253 1.0203 1.0036. Tablo 5 Güney Afrika Hinian Mekika Nijerya ve Ruya üm önemlere eknolojik eğişim açıınan olumlu ilerlemeler göermekeir. Ancak iğer ülkelere göre eknik ekiniz bu ülkelere en önemli orunlar Güney Afrika için uygun ölçek büyüklüğüne çalışmamak iken Hinian Mekika Nijerya ve Ruya için giri bileşiminin yöneimel olarak oğru oluşurulamamaı ve ölçek ekinliği orunları biraraa gözükmekeir. BRICS ve MINT ülkelerine arım poliikaı gelişirenlerin kaynakları engeli ağımaı ve uygun ölçeke üreim yapma başarıı ile ekinliklerini gelişirmeleri mümkünür. Böylece bu ülkelere üreim ve verimlilik ararak genel refah üzeyi aha fazla yükelecekir. KANAKÇA Arnae Carlo Uing Daa Envelopmen Analyi To Meaure Inernaional Agriculural Efficiency an Prouciviy US Deparmen of Agriculure Economic Reearch Service Technical Bullein 1994. Avcı Ali ve Kaya Ayşen Geçiş Ekonomileri ve Türk Tarım Sekörüne Ekinlik ve Toplam Fakör Verimliliği Analizi Ege Akaemik Bakış Cil: 8 Sayı: 2 2008. Baş Melih ve Arar Ayhan İşlemelere Verimlilik Deneimi Ölçme ve Değerlenirme Moelleri MPM ayınları Sayı: 435 1991. Cave Dougla; Chrienen Lauri ve Diewer Erwin "Mulilaeral Comparion of Oupu Inpu an Prouciviy Uing Superlaive Inex Number" Economic Journal Sayı: 92 1982a.73-86. Cave Dougla; Chrienen Lauri ve Diewer Erwin "The Economic Theory of Inex Number an The Meauremen of Inpu Oupu an Prouciviy" Economerica Sayı: 50 1982b.1393-1414. 18
Coelli Tim an Rao Praaa Toal Facor Prouciviy in Agriculure: A Malmqui Inex Analyi of 93 Counrie 1980-2000 CEPA Working Paper Serie Cil: 2 2003.115-134. Delikaş Eruğrul; Erungur Muafa ve Canemir Mehme The Comparion of Agriculural Efficiency an Prouciviy Growh in he EU an Turkey:1980-2002 Inernaional Journal of Buine Managemen an Economic Cil: 1 Sayı: 1 2005.109-124 Fare Rolf; Grokopf Shawna; Norri Mary ve Zhang Zhongyang "Prouciviy Growh Technical Progre an Efficiency Change In Inurialie counrie" American Economic Review Cil: 84 1994.66-83. Fare Rolf; Grokopf Shawna ve Roo Ponu "Malmqui prouciviy inexe: A urvey of heory an pracice" Inex Number: Eay in Honour of Sen Malmqui Kluwer Acaemic Publiher: Boon 1997. Fulginii Lilyan ve Perrin Richar LDC Agriculure: Nonparameric Malmqui Prouciviy Inexe Journal of Developmen Economic Cil: 53 1997.373-390. Hayami ujiro ve Ruan Vernon Agriculural Prouciviy Difference among Counrie The American Economic Review Cil: 60 Sayı: 5 1970.895-911. İnan Emre Banka Ekinliğinin Ölçülmei ve Düşük Enflayon Sürecine Bankacılıka Ekinlik Bankacılar Dergii Sayı: 34 2000.84 97. Kuruüzüm Ayşe ve Kaya Pınar Oraöğreime Toplam Fakör Verimliliği: İller Bazına Bir Araşırma 16. Dünya Verimlilik Kongrei ve 2010 Avrupa Verimlilik Konferanı Biliriler 2011.344-355. Liia Alexej; Runguriyawiboon Supawa ve Parkhomenko Sergiy How Far Are he Traniion Counrie from he Economic Sanar of he European Union? Meauring Efficiency an Growh in Agriculure Eaern European Economic Cil: 45 Sayı: 3 2007 51-75. Luh ir-hueih; Chang Ching ve Huang Fung-Mey Efficiency Change an Prouciviy Growh in Agriculure: A Comparaive Analyi for Selece Ea Aian Economie Journal of Aian Economic Sayı: 19 2008.312-324. 19
Malmqui Sen "Inex Number an Inifference Curve" Trabajo e Eaiica Cil: 4 1953.209-242. Nin Alejanro; Arn Channing ve Preckel Paul I Agriculural Prouciviy in Developing Counrie Really Shrinking? New Evience Uing A Moifie Nonparameric Approach Journal of Developmen Economic Cil: 71 2003 395-415. Nin-Pra Alejanro; u Bingxin ve Fan Shenggen Comparion of Agriculural Prouciviy Growh in China an Inia Journal of Prouciviy Analyi 2010 Cil: 33.209-233. Öncü Semra ve Akaş Rabia enien apılanırma Dönemine Türk Bankacılık Sekörüne Verimlilik Değişimi öneim ve Ekonomi Cil: 14 Sayı: 1 2007.247-266. Prokopenko Joeph Verimlilik öneimi Uygulamalı El Kiabı. MPM ayınları: 476 Ankara 1998. Rao Praaa ve Coelli Tim Cach-up an Convergence in Global Agriculural Prouciviy 1980-1995 CEPA Working Paper Deparmen of Economic Univeriy of New Englan Armiale Auraila 1998. Shahabineja Vahi ve Akbari Ahma Meauring Agriculural Prouciviy Growh in Developing Eigh Journal of Developmen an Agriculural Economic Cil: 2 Sayı: 9 2010.326-332. Swinnen Johan ve Vranken Liebe Reform an Agriculural Prouciviy in Cenral an Eaern Europe an he Former Socie Republic:1985-2005 Journal of Prouciviy Analyi Sayı: 33 2010.241-258. Tonini Axel ve Jongeneel Roelof I The Collape Of Agriculural Oupu İn The Ceec A Goo Inicaor Of Economic Performance? A Toal Facor Prouciviy Analyi Eaern European Economic Cil: 44 2006.32-59. Toun Ömür ve Akan Hane SSK Haanelerinin Sağlık Bakanlığı na Devrinin Haane Verimlilikleri Üzerine Ekileri TİSK Akaemi Cil: 5 Sayı: 10 2010.112-129. 20