Bölüm 17 Makroekonomi: Resimin Tamamı (Macroeconomics: The Big Picture)

Bölüm 17 Makroekonomi: Resimin Tamamı (Macroeconomics: The Big Picture) Makroekonomi bütün ekonomiye geniş açıdan ve detaylara girmeden bakar. Özetle bu branş ekonominin bir bütün olarak nasıl büyüdüğü ve nasıl değiştiğiyle ilgilenir ve birçok piyasanın toplamının davranışı ile ilgilenir. Makroekonomi toplam tüketim, toplam yatırım, toplam ihracat vs. gibi fazla sınıflandırma yapmadan konuları bir pota altında birleştirerek inceler, bütün piyasaların toplam davranışını özetler. Mikroekonomi ise tek tek piyasaların detayları ile ilgilenir. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (Real gross domestic product, Real GDP): Bir ekonomide belirli bir zaman aralığında üretilmiş tüm mal ve hizmetlerin, enflasyona göre ayarlandıktan sonra değerlerinin ölçülmesi için bir araç. (Enflasyon etkisi düşülmüş ve gerçekten üretimde bir değişim olup olmadığını ölçen bir araç). Bazen çıktı (output) veya üretim (production) diye adlandırılır. Makroekonominin uğraştığı iki ana konu uzun dönem ekonomik büyüme (economic growth) ve kısa dönem konjontürel dalgalanmadır (business cycles) Makroekonominin inceleme konuları aşağıdaki şekil ile özetlenebilir. Bu şekil ya da GDP firmaların, tüketicilerin ve en önemlisi devletin toplam davranışının bir sonucudur. Milli Üretim (National product) için iyi bir ölçü birimi olarak reel GDP GDP genelde artan bir trend (eğilim) izler ama bu artış iniş çıkışlarla olmaktadır. Actual income < potential income = recessionary gap. Actual income > potential income = inflationary gap. Long-term growth: Short-term fluctuations: 1

Ülkenin ekonomisinin genel performansının iyi bir göstergesi milli hasıladır (national product). Buna bağlı olarak da ekonomistler (çıktının) üretimin gelirle sonuçlandığını varsayarlar. Kişi başına Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (Real GDP per capita): Kişilerin ekonomik büyümeden elde ettiği faydayı yansıtmak için bir araç. Ekonomik büyüme (Economic growth): Ekonominin zaman içindeki genişlemesini veya gelişmesini yansıtan, reel GDP deki artış (şekilde yukarı doğru eğilim). Ekonomik dalgalanmalar (Economic fluctuations): Real GDP nin uzun dönem büyüme trendi etrafından kaymasına sebep olan dalgalanmalar. Konjontürel dalgalanma (Business cycle): Real GDP ve istihdamın kendi trendleri etrafındaki iniş çıkışlar. Toplam çıktı ölçümü para ile olur, çünkü farklı yapıdaki ürünlerin bir arada bir ölçü ile değerlendirilmesi için ortak metrik olarak çok müsaittir. Bu ölçümle bazı detayları kaybetmekteyiz fakat buna karşılık genel bir bakış elde edebilmekteyiz. Ekonomik büyüme oranı (Economic growth rate): Yüzde olarak real GDP deki değişim. Ekonomik dalgalanmalar (Economic Fluctuations) İktisadi durgunluk, resesyon (Recession): En az altı aylık bir real GDP düşmesi. Zirve (Peak): Recession öncesi en yüksek real GDP noktası. Çukur (Trough): Bir ekonomik faaliyetin en düşük noktası, resesyon sonunda ulaşılmış en düşük nokta. Genişleme (Expansion): Çukur ile Zirve arasındaki dönem Canlanma (Recovery): Hemen çukur sonrası yaşanan genişleme, toparlanma. Depresyon (Depression): Büyük ve uzun süreli depresyon 2

İşsizlik oranı (Unemployment rate) = İşsizlik, Enflasyon ve Faiz Oranları (Unemployment, Inflation, and Interest Rates) issiz sayisi 100 * isgucu 3

Enflasyon (Inflation): Genel fiyat seviyesinde belirli bir dönemde (genelde bir yıl) meydana gelen artış oranı. Enflasyonun rakamsal değerini düşmesi dezenflasyon (disinflation), enflasyonun rakamsal değeri eksi olması deflasyon (deflation) olarak adlandırılır. Enflasyon 1. reel GDP ve istihdam piyasası verilerini çok yalından takip eder. 2. için uzun vadede eğilimler mevcuttur. 3. için tarihsel tecrübe 0 enflasyonun imkansızlığını göstermekte 4

Faiz oranı (Interest rate): Belirli bir zaman aralığında alınan borç para için ödenen ücret. Ekonomideki faiz oranları çok farklıdır ve bir faiz oranı vermek gerekirse genele uygun bir rakam verilir. Reel faiz oranı = nominal faiz oranı enflasyon Faiz oranları hem kişilerin yatırımlarını, hem de üreticilerin yatırımını belirler. 5

Makroekonomik Teori ve Politika (Macroeconomic Theory and Policy) Makroekonomik teori iki dala ayrılmıştır: Ekonomik Büyüme Teorisi (Economic growth theory): reel GDP nin artışını açıklamaya çalışır. Ekonomik Dalgalanma Teorisi (Economic fluctuation theory): ekonomik dalgalanmaları açıklamaya çalışır. Bu iki teori biraraya gelip makroekonomik teoriyi oluşturmaktadır. Potansiyel (Potential) GDP: kaynaklar tarafından tespit edilen reel GDP için ekonominin uzun dönemde alabileceği değer. Toplam Arz (Aggregate Supply): Eldeki sermaye, emek ve teknoloji ile ekonomide üretilmiş toplam mal ve hizmetlerin toplam değeri. Emek (Labor): Mal ve hizmetlerin üretiminde insanların yaptığı çalışma saati. Sermaya (Capital): Mal ve hizmet üretilmesi için fabrikalar, ekilebilir arazideki geliştirmeler, makineler, binalar ve diğer araç-gereçler. Teknoloji (Technology): Belli bir sermaye ve emekle üretilen çıktıyı arttıran her şey. Üretim fonksiyonu (Production function): Çıktıyı capital, labor ve technology bağlıyan ilişkiler. Reel GDP = F(labor,capital,technology) Y=F(L,K,T) + + + Bir ekonominin o anki durumu toplam çıktı, fert başına toplam çıktı, bunların artış hızları, işsizlik, istihdam, faiz oranı, kur oranları ve dış ticaret dengesi ile tanımlanabilir. Milli Üretim (National Product) ülkenin ürettiği mal ve hizmetlerin değer toplamıdır ve ekonomik aktivite için iyi bir ölçü birimidir. Buna göre çıktı üretimi ekonomiye gelir yarattır önermesi ekonomistler için önemli bir varsayımdır. Mal=gelir veya Milli Gelir = Milli Üretim (National Product=National Income). Nominal Milli Gelir (Nominal National Income) o yıl olan üretimin parasal değerlerinin toplamı, Reel Milli Gelir ise baz alınan yılın fiyatları ile hesaplanmış değerlerin toplamı (Y ile gösterilebilir). Değişkenlerin değişiminden bahsederken biz genelde reel değişkenlerin değişiminden bahsetmiş olacağız. Kısa dönem dalgalanmalarının ve uzun dönem trendinin kendine göre özellikleri vardır. Mali Politikaları (Fiscal Policy): Devletin harcama yapma, vergi koyma veya borçlanma politikalarıdır. Devlet dışındaki ekonomi kararlarını çok etkiler. Para Politikaları (Monetary Policy): Enflasyon kontrolü ve para arzını ile ilgili hükümet politikaları. 6

Toplam Talep (Aggregate Demand): Tüketiciler, firmalar, devlet ve yabancılar tarafından mal ve hizmetlerin toplamına yapılan talep. Soru 9. What determines potential GDP? What factors could cause the growth rate of potential GDP to slow down? What economic policies can the government use to affect potential GDP? Quiz: Şekil 18.4, sayfa 436 soru 7 Bölüm 18: Bir Ülkenin Üretimini, Gelirini ve Harcamalarını Ölçmek (Measuring the Production, Income, and Spending of Nations) Çeşitli ekonomik istatistikler, ekonominin yönü veya çalışması hakkında çok değerli bilgiler içermektedirler. Ekonominin durumunu yansıtması ve nabzını tutması açısından bu önemli istatistiklerden birisi Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, GSYH (Gross Domestic Product, GDP) olmaktadır ve bu bölümde nasıl hesaplandığı detaylı olarak anlatılacaktır. Bu bölümde bir üretim sonucu oluşmuş üretimi (çıktıyı), bu üretimin nasıl gelir olarak ölçülebildiğini inceleyeceğiz. GSYH Ölçümü (Measuring GDP) Daha önce reel GDP nin ülkenin üretimini göstermek için iyi bir ölçü olduğunu göstermiştik. Reel GSYH (Real GDP): Bir ekonomide yeni olarak üretilmiş ve son şeklini almış tüm (nihai) mal ve hizmetlerin (belirli zaman aralığında) enflasyona göre ayarlandıktan sonra değerlerinin ölçülmesi için bir araç. Bunun içine nelerin dahil edilmesi için cevap verilmesi gereken sorular: Ne dahildir? Yeni üretilmiş mal ve hizmetler. Nerede? Ülke sınırları içindeki ürünler GDP içinde sayılır, isterse yerli üretimi yapan yabancı bir firma olsun. Ne zaman? Zaman aralığı belirlenmiş olacak GDP sadece para cinsinden bir değerdir (bir sayıdır), fakat içinde ekonomide üretilmiş bütün malların değeri ya da katkısı vardır. Basit bir GDP hesabı: 7 teyp 5 TL / teyp 15 TL /CD 35 TL lik teyp üretimi + 45 TL lik CD üretimi +3CD? 80 TL lik teyp ve CD üretimi 7

Birbirine benzemeyen ürünleri birarada değerlendirebilmek üretilmiş malların fiyatlarına ihtiyaç duymaktayız. Böylece her ürünün değerini hesaplayabilir ve bütün ürünlerin değerlerini toplayarak hepsini birarada değerlendirebiliriz. Birden çok mal için GDP hesaplama formülü: n i= 1 p Q = p Q + p Q +... + i i 1 1 2 2 p n Q n = üretilmiş malların değerleri toplamı= üretilmiş birinci malların değerleri toplamı+...+ üretilmiş n. malların değerleri toplamı GDP hesaplamalarında yüksek fiyatlara sahip olan mallar GDP değerini daha fazla etkilemektedirler. Bunun anlamı bu malların ekonomi için daha önemli olduğu ve ekonomik göstergeler üzerinde çok etkili olduklarıdır. GDP değerini üç farklı şekilde hesaplamak mümkündür. Bu hesaplamaları yaparken dikkat edilecek noktalardan biri bir malı birden çok kez saymamaktır, çünkü bazı malların bir kısmı hemen tüketilebilirken (nihai mal) geri kalan kısmı başka malların üretiminde kullanılabilmektedir (ara mallar). Ara mal (Intermediate good): Tüketiciye satılmadan önce üzerinde daha işlem yapılacak (yapılabilecek) mal. Nihai mal (Final good): Tüketiciye satılmadan önce işleme ihtiyaç duymayan mal. Milli Gelir ve Ürün Hesabı (National Income and product accounts): Toplam gelir ve GDP birleşenleri için resmi devlet açıklaması (çizelgesi). Ulusal geliri ölçmede üç farklı yaklaşım vardır: 1. Harcama yaklaşımı (Spending approach) 2. Gelir yaklaşımı (Income approach) 3. Katma değer yöntemi (GDP by value added) ya da üretilmiş malların değerleri ile üretim yaklaşımı (Production approach) Ekonomik hayatta önemli rol oynayan aktörler: 1. Tüketiciler, hane halkı (consumers, household) 2. Firmalar, üreticiler (firms, producers) 3. Devlet (government) 4. Yabancılar (foreigners) Harcama yaklaşımı (Spending approach) 8

Nihai çıktı için yapılan toplam harcama dört büyük harcama kategorisinin toplamıdır: tüketim (C: Consumption), yatırım (I: Investment), devlet harcamaları (G: Government purchases) ve net ihracat (NX: Net Exports). Mal piyasasında akışlar: Firmalar Y Hane halkı : malların yönü : harcamanın (paranın) yönü I G Devlet Yabancılar Firmalar Y toplam değerinde mal üretip bunu piyasaya sürerek satarlar. Bunun karşılığında Y kadar para elde ederler. Bu paranın C kadarını tüketiciler aldıkları mallar için öderler, I kadarını firmalar aldıkları mallar için öderler, G kadarını devlet aldığı mallar için öder ve NX kadarını yabancılar aldıkları mallar için öderler. Sonuçta Y değerinde mal üretilir ve bunun karşılığında Y kadar para alınır. Ekonomideki aktörlerin toplam harcaması C+I+G+NX olmakta ve Y= C+I+G+NX eşitliği elde edilmektedir. Harcama (Y)= Tüketim (C)+ Yatırım (I)+ Devlet Harcamaları (G)+ Net İhracat (NX) Spending (Y)=Consumption (C)+ Investment (I)+Government Purchases (G)+ Net Exports (NX) %68 %18 %18 -%4 GSYH (GDP) 9,248 Tüketim (Consumption) 6,255 Yatırım (Investment) 1,622 Devlet Harcamaları (Government Purchases) 1,628 Net İhracat (Net exports) -257 Yukarıdaki aktörlerin yaptığı harcamaların isimleri: Tüketim (Consumption): Kişiler (hane halkı) tarafından satın alınmış nihai mal ve hizmetler. Firmalar ve devletin yaptığı harcamalar buna dahil değil. Yatırım (Investment): Firmalar tarafından nihai mallara yapılan harcamalar ve hane halkının ikamet için yaptığı harcamalar. Ara mallar bu kategoriye girmiyor. Şimdi tüketilmeyecek olan malların üretimine yapılan harcamalar yatırım harcamalarıdır. Sabit Yatırım (Business fixed investment): Fabrika veya araç-gereçlere firmalar tarafından yapılmış yatırım. Ekonominin sahip olduğu toplam sermaye malları 9

miktarına sermaye stoğu (capital stock) denir. Yeni sermaye malları yaratılması bir yatırım faaliyetidir ve buna business fixed investment ya da kısacası sabit yatırım (fixed investment) denir. Stok yatırımı (Inventory investment): Belirli zamanda stokta meydana gelen değişim. (Bir satış durumunda tüketici kısmına satış diye yazılırken stoktan düşülür). GDP hesaplamasında üretim ölçülmek istenir fakat üretilen her şey hemen satılmamaktadır (ilk önce stoklanıp daha sonra satılmaktadır). Bu yüzden stok değişimi yapılmış harcamayı (tüketimi) gösterir. Residential investment: Yeni ev ve apartmanlara yapılan harcamalar. Brüt ve Net Yatırım (Gross and Net Investment): Ekonomideki toplam yatırıma brüt yatırım (gross investment) denir. Bu da amortisman (replacement investment), mevcut sermaye stokunun muhafazasını sağlayan sermaye miktarı, ve net yatırım, brüt yatırım eksi amortisman diye ikiye ayrılır. Brüt yatırım I diye gösterilecektir. Bir ekonomist için yatırım yukarıda açıklandığı gibi üretim için harcanmış paradır. Devlet Harcamaları (Government Purchases): Devletin mal ve hizmetler için yaptığı bütün harcamalar ulusal gelirin bir parçası sayılır ve G ile temsil edilir. Bunun dışında devletin giderlerinin hepsi harcama olarak sayılmaz mesela transferler bu harcama ödemelerinin dışında tutulur. İhracat (Export): Bir ülkedeki insanların başka bir ülkedeki insanlara sattıkları toplam mal ve hizmetlerin değeri. (Yerli üretim mal ve hizmetlere yabancıların yaptığı harcamalardır.) İthalat (Import): Bir ülkedeki insanların başka bir ülkedeki insanlardan satın aldıkları toplam mal ve hizmetlerin değeri. (Yabancıların ürettiği mal ve hizmetlere yapılan yerli harcamalar.) Ticaret dengesi (Trade balance): İhracat değeri İthalat değeri Makroekonomistlerin denklemi: Y= C+I+G+NX 10

2. Determine whether each of the following is consumption, investment, or neither. Explain your answer. a. A landscaping company buys a new four-wheel-drive vehicle to carry bushes and flowers. b. A doctor buys a new four-wheel-drive vehicle to use on vacation. c. A family puts a new kitchen in their house. d. The campus bookstore increases its inventory of textbooks. e. You buy toothpaste at the drugstore. f. The state government of Alaska buys four-wheel-drive vehicles for its game wardens. 11

Gelir yaklaşımı (Income approach) Bir ülkede GDP ölçmenin bir başka yolu da insanların üretimden kazandıkları gelirdir. Bunun sebebi ise bir ekonomide satılmış malların gelirlerinin yine bu ekonomiye katkı yapmış olan insanlara döneceği varsayımıdır. Gelir yöntemiyle GDP nin hesaplanması alttaki şekilde akımın değerlerinin toplanmasıyla yapılır. Faktör piyasasında akışlar: I Firmalar Y Hane halkı ücret, faiz, kâr, : Kiralanan üretim faktörleri : Kira geliri Devlet vergi, transfer Yabancılar ücret, faiz, kâr, kira Buradaki üretim faktörlerinin hepsi üretim faaliyetinde yer alan, emek, sermaye malları, doğal kaynaklar ve girişimdir. Bunlar üretime katılmalarından dolayı sahiplerine ücret gelirleri, faiz gelirleri, kâr gelirleri ve kira gelirleri sağlamaktadır. Şirketler elde ettikleri hasılayı nasıl dağıtırlar? Milli gelir, üretime katılanların elde ettiği kâr, ücret, faiz ve kiradan oluştuğundan, ekonomide elde edilen bu faktör paylarının toplanması gerekir. Ulusal gelir muhasebesi yapanlar dört ana faktörle GDP yi hesaplarlar: Emek geliri, ücretler (labor income, wages): Emek hizmetleri için işçilere yapılan ödemelerdir. Bunlara emeklilik ya da sosyal yardım ödemleri de dahildir (fringe benefits) (wage: TL/saat, sallary: TL/ay veya TL/yıl) Sermaye geliri (capital income): Kâr (divident ve firma kullanımındaki kârlar GDP hesabına girer), kira ödemeleri (toprak ve öteki kiralanan faktörlere yapılan ödemeler ranttır) ve faiz ödemelerinden (banka mevduatından, firmalara verilen borçlardan sağlanan faiz ve öteki yatırım gelirleri buna girer) oluşmuştur. Amortisman (Depreciation): Malın değerindeki zaman içinde meydana gelen kayıp. Verim kaybını önlemek için her sene bunun kadar yatırım yapılmalı. Net Yatırım = Brüt (Gross) Yatırım - Amortisman. Gelecek için yatırım. 12

Safi Ulusal Ürün, Net Ulusal Ürün, NDP (Net Domestic Product)= GDP Amortisman. NDP = Ücretler + Rant + Faiz + Kârlar + vergiler-sübvansiyon Dört gelir unsuruna vergileri ekleyip sübvansiyonları çıkardığımızda karşılaştığımız kavram. Sübvansiyonlar (subsidies): Devlet sübvansiyonları hesaplamadan çıkarılır. Dolaylı işletme vergisi (Indirect business taxes): Satılmakta olan mallara konmuş vergiler. Yabancıların net geliri (Net income of foreigners): Yerli GDP üretiminde kullanılmış yabancı faktörler eklenip, yabancı ülkede kullanılmış milli faktörler çıkarılır. İstatistiksel fark (Statistical discrepancy): veriler ve başka sebeplerden ötürü meydana gelen fark. TOPLAM GELİR $9,248 Emek geliri (ücretler, aylıklar, yan gelirler) 5,332 Sermaye geliri (kâr, faiz, kira) 2,157 Dolaylı işletme vergisi 1,141 Amortisman 703 Yabancıların net geliri 15 İstatistiksel fark -100 GDP ye eşittir $9,248 C + I + G + (X-M) =GDP - Amortis manlar = C + I + (X-M) =NDP - Dolaylı vergiler = _ Ücret (gelirleri) + +Kira +Kâr =Milli gelir - Transfer + Transfer - - Dolaysız ödemele ri gelirleri vergiler - Kişisel gelir Ulusal gelir (National Income) = Emek geliri + Sermaye geliri. Kişisel Gelir (Personel Income) = Emek geliri + transferler + Sermaye gelir payı. = Kullanıla bilir gelir 13

Üretim Yaklaşımı (Production Approach) İlk olarak dikkate alınacak sorular Çıktı nedir? ve Çıktıdaki değişimler nasıl oluyor?. Ülkenin toplam çıktısı o ekonomideki bütün firmaların veya üreticilerin ürettikleri ürünlerin değerlerinin toplamı mıdır? Üretim aşamalarla olmaktadır: Bazı firmalar diğer firmalara girdi olacak çıktılar üretmektedirler ve bu süreç birkaç aşama devam etmektedir. Bir firmanın çıktısı başka bir firmanın girdisi olduğunda problem ortaya çıkmaktadır. Eğer böyle bir toplam yapılırsa bir değer birden çok toplanmış olmaktadır (Multiple counting). Bunu engellemek için malları ara mallar (intermediate goods) ve nihai mallar (final goods) diye ikiye ayırıyoruz. Ara mallar firmaların girdi olarak kullandıkları mallar, nihai mallar ise hiçbir şekilde girdi olarak kullanılmayan mallardır. Nihai talep (final demand) ise nihai malların tüketimi, yatırımı ve ihracatı için satın alınmasıdır. Malların satışında ne amaçla kullanılacağı bilinmez, bu yüzden ara veya nihai mal olup olmamasını tespit yöntemi katma değer (value added) ile olmaktadır. Her firmanın katma değeri çıktısının değerinden öteki firmalardan satın aldığı girdilerin değerinin çıkarılmasıyla bulunur. Çiftçi-Değirmenci-Pastacı örneği (nihai mallara dikkat): Çiftçi buğday 50 kg Değirmenci un 25 kg üretir üretir Q 1 =100 kg Q 2 =50 kg Pastacı üretir Q 3 =25 kg pasta Tüketici Tüketici Tüketici Yukarıda 3 yöntemle GDP gösterilebilir. Ekonomideki toplam katma değer ekonominin toplam piyasaya çıktısıdır. Katma değer (Value added) = Çıktı başka firmalardan girdi olarak alınan = faktör ödemeleri toplamı. Katma değer = Firma üretim değeri ara mal değeri 14

Tasarruf, Yatırım ve Net İhracat (Saving, Investment and Net Exports) Ekonomistler ülkenin harcamalarından veya gelirinden bahsederken sanki bir insanın yaptığı harcamadan veya gelirden bahseder gibidirler. Böyle benzetmeler anlatımı ve anlamayı kolaylaştırmaktadır. Tasarrufu (saving) anlamak ekonomik dalgalanmaları ve büyümeyi açıklamakta faydalı olacaktır. Milli Tasarruf (National Saving)= Toplam gelir tüketim devlet harcamaları. S = Y C G Bu tasarruf nereye gitmektedir? S = I + NX Bankaya yatırılmış para yatırımcılara sunulabilmektedir ya da başkalarına mallarını almak için kiralanabilir. Bunu da formüllerle göstermek gerekirse: S - I = NX Bu iki formül nasıl neticelenir? Reel GDP ve Nominal GDP Gayrisafi milli hasıla, GSMH (Gross National Product, GNP) (milli fertlerin kazançları) ve GDP (milli toprakların üretiminin kazancı) farkı nedir? GNP ve GDP ekonomik aktivite için iyi ölçü birimleridir, fakat harcanabilir gelir (disposable income) milli gelir içinden hane halkının tüketim veya tasarruf için ayırabileceği miktardır. Ekonomistler ekonominin zaman içinde nasıl bir değişim gösterdiğini görmek için araç olarak GDP kullanıyorlar. Burada dikkat edilmesi gereken nokta GDP nin bir parasal değer olarak hesaplanıyor olması ve fiyatla üretim miktarının çarpımında oluşmasıdır. GDP kapsamındaki malların üretimleri değişmese de fiyatların değişimi GDP yi değiştirecektir. Bu yüzden GDP konusu nominal GDP ve reel GDP diye iki başlık altında incelenmektedir. Nominal GDP deki değişim hem fiyattaki hem de üretimdeki değişimi içerir, reel GDP deki değişim ise sadece üretimden ötürü değişimi verir. 15

Harcama ya da gelirleri o yılki parasal değerleri üzerinden toplarsak nominal (cari) değerleri elde ederiz. Nominal milli gelir (national income) ilgilenilen yıldaki fiyatlarla hesaplanmış toplam GDP dir. Reel milli gelir baz alınan yılın fiyatları bütün yıllar için sabitlenerek hesaplanan toplam GDP dir. Örnek: 1997 1998 Fiyat Adet Fiyat Adet CD 15 TL 1 000 20 TL 1 200 Tape 5 TL 2 000 10 TL 2 200 Nominal GDP hesabı (çok kolay): Cari fiyatlarla GDP 1997 = 15 1 000 + 5 2 000 = 25 000 Cari fiyatlarla GDP 1998 = 20 1 200 +10 2 200 = 46 000 46'000 25'000 Nominal GDP ye göre 100 = % 84 bir artış var. 25'000 Reel GDP hesabı (çok sayıda hesaplama var): İlk olarak Reel GDP büyümesinin bulunması 1997 fiyatları baz alınarak Sabit fiyatlarla GDP 1997 üretimi= 15 1 000 + 5 2 000 = 25 000 Sabit fiyatlarla GDP 1998 üretimi= 15 1 200 + 5 2,200 = 29 000 29'000 25'000 1997 fiyatlarına göre artış= 100 = % 16 25'000 1998 fiyatları baz alınarak Sabit fiyatlarla GDP 1997 üretimi= 15 1,000 + 5 2,000 = 40 000 Sabit fiyatlarla GDP 1998 üretimi= 15 1,200 + 5 2,200 = 46 000 46'000 40'000 1998 fiyatlarına göre artış = 100 = % 15 40'000 Ekonomistler bu iki sayının geometrik ortalamasını alarak iki yıl arasındaki reel GDP artışını bulur yani %15.5. Dikkat bu rakam daha reel GDP yi vermiyor, bu iş için bir baz yıla ihtiyaç var. GDP = GDP YIL 0 * GDPYIL1 Reel GDP 1998 = reel GDP 1997 + 1997 yılında ekonominin büyüme değeri = = reel GDP 1997 + (reel GDP 1997) * (o yılki büyüme oranı)= = 25 000 + (25 000) * 0.155= = 28 875 16

Nominal GDP üretim artışını bulmak için iyi bir çözüm değil, bunun yerine reel GDP daha iyi bir çözümdür. Üç yıl boyunca ortalama reel GDP artışı nasıl bulunabilir? İki yıl için hesaplama (istenilen bütün zamanlar için de hesaplanabilir) 1997 15.5 1998 14.5 13.5 1999 Bir yıldaki reel GDP bulmak için bir yıl baz yılı (base year) alınır ve yukarıdaki hesaplama yöntemini kullanarak diğer yıllar için reel GDP hesaplanabilir. Hangi yıla kadar GDP yi hesapladıysak real GDP in. (yıl) measured in. (yıl) TL (dollars) diye nitelendiriyoruz veya chained in. (yıl) TL (dollars) diyoruz. Reel GDP, baz fiyatlarla GDP: Bir ekonomideki yeni olarak üretilmiş tüm mal ve hizmetlerin belirli zaman aralığında enflasyona göre ayarlandıktan sonra değerlerinin ölçülmesi için bir araç. Nominal GDP, cari fiyatlarla: Bir ekonomideki yeni olarak üretilmiş tüm mal ve hizmetlerin belirli zaman aralığında enflasyona göre ayarlanmadan değerlerinin ölçülmesi için bir araç. GSMH Deflatörü (The GDP Deflator) Nominal GDP fiyat değişimini de içerdiğinden reel GDP den fiyat artış hızı kadar daha hızlı büyümektedir. Bu mantığı kullanarak eğer nominal GDP den üretim artışını eleyebilirsek fiyatlardaki artış hızını tespit etmiş oluruz, bunu GDP deflatörü yardımı ile bulabiliyoruz. 17

Nominal GDP Cari fiyatlarla GDP Zimni Deflator (Implicit GDP Deflator) = 100 = 100 Reel GDP Baz fiyatlarla GDP 18

U.S. Nominal ve Reel GDP, (milyar dollar) Yıl Nominal GDP Reel GDP (1992) Zımni GDP Deflatörü 1960 526.6 2,262.9 23.3 1965 719.1 2,881.1 25.0 1970 1,035.6 3,397.6 30.5 1975 1,630.6 3,873.9 42.1 1980 2,784.2 4,615.0 60.3 1985 4,180.7 5,323.5 78.5 1990 5,743.8 6,136.3 93.6 1992 6,244.4 6,244.4 100.0 1995 7,265.4 6,742.1 107.8 GSMH deflatörü (GDP deflator): Baz yıla oranla mal ve hizmetlerin fiyat seviyesini (price level) ölçmektedir ve fiyat değişimlerini ölçen bir zımni bir endekstir: Bir yıldan diğerine zımnî deflatördeki değişim enflasyonu vermektedir. Başka bir enflasyon ölçme yönteminde tüketici fiyatları endeksi kullanılmaktadır. Tüketici fiyatları endeksi (Consumer price index CPI): Tüketici fiyatları endeksi bir baz yılındaki sabit bir sayıdaki mal ve hizmetleri ölçen bir fiyat endeksidir. CPI kullanımında sabit sayıdaki mal hep değişen fiyatlarla çarpılmaktadır. Bir önceki rakamlar için bu sayı: $20 *1 + $10 * 2 40 = = 1.6 $15 *1 + $5 * 2 25 Buradaki sorun hesaplamalarda her yıl için sabit sayıda alınan mal miktarı arz ve talebi yansıtmamaktadır, yani fiyatı artan malları tüketicilerin hala aynı miktarda tükettiği varsayılmaktadır. Bu da daha enflasyon tahminlerinin yüksek olmasına sebep olmaktadır. 19

7. Suppose there are only the following three goods in the economy. YE GOOD PRI QUANTI a. Calculate nominal GDP for 2001 and 200 Tomato $2.5 1,000 2002. Squash $1.2 500 b. Calculate the percentage change in GDP Telepho $10 10 from 2001 to 2002 using 2001 prices and 200 Tomato $3.5 800 using 2002 prices. Squash $2.2 400 d. Calculate the percentage change in real Telepho $10 14 GDP from 2001 to 2002 using your answers from (b). e. What is the GDP deflator for 2002 if it equals 1.0 in 2001? GDP Ölçümünde Eksiklikler (Shortcomings of the GDP Measure) GDP nin eksik olduğu noktalar: 1. GDP de hesaplamasında sürekli gözden geçirip düzeltmeler vardır. (Verilerin elde edilmesi aynı anda olmamaktadır ve yeni veri elde edildikçe düzeltmeler yapılmaktadır.) 2. GDP bazı üretimi ihmal ediyor. (Resmen tanınan piyasalar dışında üretim hakkında veri toplanamamaktadır. Evde yaptığımız işler eğer maaş ile başkalarının yardımı ile yapabileceğimiz işlerse üretimdir fakat GDP ye girmez. Eğlence için yapılmış eylemler GDP ye ilave edilememektedir, çünkü hayat kalitesi genellikle GDP/kişi ile ölçülür. 20

Yine kayıt dışı yapılan üretim sayılamıyor. Ayrıca gelişen kalite de bu kapsamda yer almıyor.) 3. Hayat kalitesini sadece kişi başına üretim tespit etmiyor. GDP nin Uluslararası karşılaştırmaları (International Comparisons of GDP) Fiyat farklılıkları ve döviz kurları sebebiyle GDP karşılaştırmaları yapmak zordur. Örnek: 1994 Japon GDP: 4.7 trilyon dolar (470 trilyon Yen ve 1$=100 ) 1994 Amerikan GDP: 7 trilyon dolar Fakat bu yöntem alım gücünü temsil etmemektedir ve böylece iyi bir ölçü değildir. Çünkü döviz kuru ile Big Mac Japonya da 4.5$ ama Amerika da 2.5$. Satın alma gücü paritesi döviz kuru (Purchasing power parity exchange rates): Farklı ülkelerde aynı para birimi ile ölçüldüklerinde benzer malların fiyatı aynı olacak şekilde ayarlama yapan döviz kuru. Örnek: 1994 Japon GDP: 2.6 trilyon dolar (470 trilyon Yen ve 1$=180 ) 1994 Amerikan GDP: 7 trilyon dolar 21

Türkiye için GSYH GSMH-CARİ Fiy.(DIE) GSMH- SABİT (1987) FİY. 1969 182.8000 32707.5000 1970 205.6000 33765.1000 1971 255.1000 35644.7000 1972 304.9000 38291.6000 1973 383.5000 39540.8000 1974 520.0000 41752.9000 1975 674.1000 44748.3000 1976 857.0000 49429.5000 1977 1096.5000 51113.4000 1978 1632.4000 51881.6000 1979 2850.6000 51557.8000 1980 5230.6000 50296.0000 1981 7901.0000 52738.7000 1982 10492.2000 54617.9000 1983 13905.8000 57333.0000 1984 21997.1000 61181.2000 1985 35095.5000 63776.1000 1986 51079.3000 68248.1000 1987 74721.9000 74721.8000 1988 129224.5000 76306.2000 1989 227323.9000 76498.3000 1990 393060.2000 83578.5000 1991 630116.9000 84352.7000 1992 1093368.0000 89400.7000 1993 1981867.1000 96590.5000 1994 3868429.1000 91320.7000 1995 7762456.1000 97887.8000 1996 14772110.2000 104745.1000 1997 28835883.2000 112631.2000 1998 52224945.2000 116113.5000 1999 77415272.4000 110646.0000 2000 124583458.2000 118789.1000 2001 126285559.4000 83506.3000 4.50E+05 4.00E+05 3.50E+05 3.00E+05 2.50E+05 2.00E+05 1.50E+05 1.00E+05 5.00E+04 0.00E+00 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 22