FİZİK LABORATUARLARINA YÖNELİK HAZIRLANAN BİR HİZMET İÇİ EĞİTİM PROGRAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

FİZİK LABORATUARLARINA YÖNELİK HAZIRLANAN BİR HİZMET İÇİ EĞİTİM PROGRAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ Ali KAYA* Mehmet KÜÇÜK** Salih ÇEPNİ*** Özet Bu çalışmanın amacı, fizik öğretmenlerinin laboratuar çalışmaları konusunda mesleki gelişimlerini sağlamak için, üniversite destekli olarak geliştirilip uygulanan bir hizmet içi eğitim programının değerlendirmesini yapmaktır. Hazırlanan hizmet içi eğitim (HİE) programı, Trabzon il merkezindeki okullarda çalışan otuz fizik öğretmenine on gün süreyle uygulanmıştır. Fen laboratuarlarına yönelik tutum anketi ile kurs sonu değerlendirme anketleri, başarı testi ve uygulama sınavı yardımıyla toplanan araştırma verilerinden; programın kursa katılan öğretmenlerin laboratuar konusundaki mesleki bilgi, beceri ve genel anlamda tutumlarını arttırmada başarılı olduğu anlaşılmıştır. İlgili tüm araştırma verileri, öğretmenler için hizmet içi eğitim kursları geliştirilirken, Milli Eğitim Bakanlığı ile üniversiteler arasında aktif bir işbirliği sağlanması ve ayrıca, hizmet içi eğitim programı geliştirmenin temel unsurlarına dikkat edilmesi durumunda olumlu sonuçların alınabileceğini ortaya koymaktadır. Bu makalede değerlendirmesi yapılan HİE programının başarısında, ihtiyaçların belirlenmesi ve öğretim yöntemlerinin seçilmesi aşamalarında öğretmenlerin fikirlerinin alınması ve uygulanmasında üniversiteden öğretim elemanlarının görev alması etkili olmuştur. Anahtar Kelimeler: Hizmet İçi Eğitim, Fizik Eğitimi, Fen Laboratuarı, Program Değerlendirme Abstract The purpose of this study is to evaluate an in service course program which was developed with the help of university's partnership for physics teachers and aimed to provide professional development to them about science laboratory works. The course which had been developed based on this purpose was implemented to thirty physics teachers who work in the city center high schools of Trabzon and lasted at ten days. Data gathered by the help of attitude questionnaire towards to science laboratories, questionnaires implemented after the program, achievement tests and a practical examination. it was concluded that nearly ali the participant physics teachers found the course activities effective in reaching them to the aims of the course and found it successful to make them gain new knowledge, skills and attitudes. in addition, ali the related research data showed that if a course developed by the help of university's partnership and takes into consideration of the basic factors to develop an in-service course, it will mostly be successful. in the success of the program, which was evaluated in this article, taking teachers' ideas about their needs towards physics laboratories and teaching methods, and giving responsibility to academics from universities in the teaching of the course were very effective. Key Words: in Service Education, Physics Education, Science Laboratories, Program Evaluation. Atatürk Üniversitesi, Ağrı Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Ağrı. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Artvin Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Artvin. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Trabzon

GİRİŞ Bir ülkenin gelişip ilerlemesinde yetişmiş insan gücü önemli bir yere sahiptir. Bunun bilincinde olan ülkeler, eğitimin kalitesini artırmak için büyük çabalar sarf etmektedirler. Bu çabalar çoğunlukla eğitim sistemin alt parçaları olan öğretim programlarını iyileştirme, okul ve sınıf ortamının standartlarını yükseltme, öğrenme ortamında eğitim-öğretim teknolojilerinden etkili bir şekilde yararlanma, uygun öğretim yöntemleri geliştirme ve bunları uygulayacak öğretmenlerin eğitimi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Hızlı bir şekilde gelişen bilim ve bu yolla değişen teknoloji, fert ve toplum hayatını yoğun şekilde etkilemekte ve değiştirmektedir. Buna paralel olarak, eğitimin amaçlarında ve öğretmenlerin rollerinde bazı değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliğin takip edilip, hedeflenen şekilde gerçekleştirilmesi yeni teknolojilerin öğrenilmesi ve mesleki yaşama yansıtılması, hizmet içi eğitim (HİE) faaliyetlerinin yürütülmesini zorunlu hale getirmektedir (Özyürek, 1981; Yalın, 1997; Özdemir, 1997; Boydak, 1999). Maaske (1956: 61), "Bir mesleğe girmek, insana o meslekte ilerleme ve gelişme mecburiyetini de yükler" diyerek hizmet içi eğitimin önemini vurgulamıştır. Özel veya kamu kurumlarında çalışan personelin hizmet öncesi eğitim eksikliğinin tamamlanmasında, eğitim-öğretimden beklenen süreklilik ve davranış değişikliğinin sağlanmasında ve özellikle de mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerilerin kazanılmasında hizmet içi eğitimin önemli bir yeri vardır. Hizmet içi eğitim, bir işyerinde çalışan personelin istenilen yönde gelişimini kapsar. Bu açıdan bakıldığında, herhangi bir kurum personelinin görevleriyle ilgili bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını motive edecek etkinliklerin tamamına hizmet içi eğitim denmektedir (Pehlivan, 1997). HİE'in amacı, personelin verimliliğini ve doyumunu artırmak olarak ifade edilmektedir (Boydak, 1999). Ülkemizde, öğretmenlere yönelik HİE faaliyetleri merkezi olarak Hizmet İçi Eğitim Dairesi Başkanlığı (HİEDB), mahalli olarak ise il ve ilçe Milli Eğitim Müdürlükleri (MEM) tarafından yıllık olarak planlanıp yürütülmektedir (Yalın, Hedges & Özdemir, 1996). Fizik öğretmenlerinin, hizmet öncesi dönemde laboratuar çalışmaları konusunda yeterli bir eğitim almadıkları ve özellikle de laboratuar konusunda HİE'e ihtiyaç duydukları bir çok araştırmacı tarafından dile getirilmektedir (Değirmençay, 1999; Üstüner, 2000; Şahin, 2001; Çepni, Kaya & Küçük, Basımda). Fizik ve fen bilimleri öğretmenlerinin nitelikleri üzerinde yapılan bazı araştırmalarda, bu alan öğretmenlerinin laboratuar araç ve gereçlerini kullanma konusunda bilgi ve beceri eksikliklerinin olduğu ve derslerinde laboratuar yöntemini kullanmadıkları tespit edilmiştir (Çepni, Akdeniz & Ayaş, 1995; Akdeniz, 1997; Değirmençay, 1999; Karamustafaoğlu, 2000; Çepni & Kaya, 2002; Ekici, Ekici & Taşkın, 2002). Fen/fizik öğretiminde laboratuar yönteminin kullanılmasının önemi büyüktür. Fen bilimleri eğitiminde en etkili ve kalıcı öğrenme laboratuar yönteminin kullanılmasıyla gerçekleşmektedir (Tobin & Gallaher 1987; Gürdal, 1997; Bağcı & Şimşek, 1999; Güven & Gürdal, 2002; Ndirangua, Kathurib & Mungaib, 2002). Fen/fizik öğretiminde laboratuar yöntemi kullanılarak öğrencilerin fen eğitim-öğretim sürecine aktif katılımları; içinde kendi düşünce ve çabalarının yer aldığı araştırmalara katılmaları, kişisel gözlemlerle merak ettikleri konular hakkında yeni fikirler elde etmeleri, kavramlar arası ilişkiler kurabilmeleri, bilimsel gerçeklere ulaşma yollarını öğrenmeleri, öğrendikleri teorik bilgileri pratikte kullanabilmeleri, somut öğrenme deneyimleri kazanmaları ve fen derslerine karşı olumlu tutumlar geliştirmelerinin sağlanabileceği belirtilmektedir (Collette & Chiappetta 1989; Ayaş, Akdeniz & 90

Çepni, 1994). Bütün bu sonuçlar, fizik öğretiminde laboratuar yönteminin kullanılmasının çok faydalı olduğunu ve olmaya devam edeceğini göstermektedir. Fakat, bunun yapılabilmesi için, fizik öğretmenleri, ilgili alandaki bilgi ve beceri eksikliklerine çözüm bulabilecek etkili HİE programlarına ihtiyaç duymaktadır. Bu amaçla fizik öğretmenlerinin fikir ve önerileri alınarak fen ve fizik eğitimi araştırmacıları tarafından bir HİE programı geliştirilmiştir. Bu HİE programının geliştirilme süreci bundan önceki makalede kapsamlı olarak açıklanmıştır (Kaya, Küçük & Çepni, Basımda). Bununla birlikte, geliştirilen bu hizmet içi eğitim programının etkinliğinin belirlenmesi ve yansımalarına bakılması, ilgili alanda bundan sonra çalışma yapmak isteyen eğitim araştırmacıları için oldukça faydalı olabilecektir. Bu çalışma, fizik öğretmenlerinin laboratuar çalışmalarına yönelik geliştirilen hizmet içi eğitim programını değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. YÖNTEM Fizik öğretmenlerinin fen laboratuarlarını kullanma konusunda sahip oldukları bilgi, beceri ve tutumları geliştirmek amacıyla hazırlanan hizmet içi eğitim programı, 17-28 Haziran 2002 tarihleri arasında Trabzon il merkezindeki liselerde çalışan toplam otuz fizik öğretmenine on gün süreyle ve altmış ders saatinde uygulanmıştır. Bu çalışmada veri toplama aracı olarak; başarı testi, uygulama sınavı, kurs sonu ve tutum anketleri kullanılmıştır. Bu çalışmada üç farklı ölçme aracının kullanılmasının nedeni, programın kursa katılan fizik öğretmenlerine bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlarda kazandırdığı davranışları ortaya koymaktır. Veri toplama araçlarının pilot çalışması, hazırlanan taslak programın 28 Ocak - 8 Şubat 2002 tarihleri arasında 12 fizik öğretmeniyle gerçekleştirilen pilot uygulamalarla yapılmıştır. 1. Veri toplama araçları Bu çalışmanın verileri; örnekleme uygulanan başarı testi, uygulama sınavı ve tutum anketleri yardımıyla toplanmış olup, her biri ile ilgili kapsamlı bilgiler aşağıda sunulmuştur: 1. Başarı testi: Uygulanan programın kursa katılan fizik öğretmenlerine kazandırdığı bilişsel davranışları belirlemek amacıyla geliştirilen "fizik laboratuar uygulamaları başarı testi", örnekleme programın başında ve sonunda olmak üzere iki defa uygulandı. Eğitim fakültesinin fen ve fizik eğitimi anabilim dalındaki öğretim elemanlarının konuyla ilgili fikirleri alınmak suretiyle geçerliği sağlanan bu test, kısa cevaplı yirmi açık-uçlu sorudan oluşmaktadır. Fizik öğretmenlerinin testteki her bir soruya verdikleri doğru cevap 5 puan, yanlış veya boş cevap ise 0 puan kategorisine ayrılarak analiz edildi. Bağımlı t testi kullanılarak, ön test ve son test verileri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına bakıldı. 2. Tutum anketi: Fizik öğretmenlerinin fen laboratuarlarını derslerinde kullanmaya yönelik sahip oldukları duyuşsal davranışlardaki değişiklikleri belirlemek amacıyla likert tipinde bir tutum anketi geliştirilmiştir. Bu anket, Ayaş (1993) tarafından kimya dersi için hazırlanan tutum anketindeki maddeler fiziğe uyarlanarak hazırlanmıştır. Kurs programının başında ve sonunda olmak üzere örnekleme iki defa uygulanan tutum anketinin Coranbach Alfa güvenirlik katsayısı 0,88 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca, programın tamamını farklı boyutlardan değerlendirmek 91

amacıyla "kurs sonu değerlendirme anketi" uygulanmıştır. Bu anket formları ilgili literatürden alınıp (Yalın, Hedges & Özdemir, 1996), araştırmacılar tarafından bu çalışmanın doğasına uyarlanmıştır. Kurs sonu değerlendirme ve tutum anketlerinden elde edilen araştırma verileri, katılımcıların her bir soru maddesine verdikleri cevaplardan aldıkları puanlar; olumlu cevaptan olumsuza doğru beşli ölçekte; 5, 4, 3, 2, 1 ve dörtlü ölçekte ise; 4, 3,2,1 şeklinde sıralandı. Kurs sonu değerlendirme anketindeki soru maddeleri için hesaplanan ortalama puanlara göre nitel değerlendirmelere gidildi. Bu ortalama puanlar; "hiç katılmıyorum" (1,00-1,74), "az katılıyorum" (1,75-2,49), "katılıyorum" (2,50-3,24) ve "kesinlikle katılıyorum (3,25-4,00) kategorileri içinde değerlendirilip, 3,25 ve üstü ortalamalar anlamlı ölçüde olumlu olarak kabul edildi. Tutum anketinden elde edilen verileri karşılaştırmak amacıyla = 0,05 anlamlılık düzeyinde bağımlı t testi kullanılmıştır. Bu anketteki tutum puanlarının ortalaması; "hiç katılmıyorum" (1,00-1,79), "az katılıyorum" (1,80-2,59), "orta derecede katılıyorum" (2,60-3,39), "oldukça katılıyorum" (3,40-4,19), "tamamen katılıyorum" (4,20-5,00) kategorileri içinde değerlendirilip, 3,40 ve üstü ortalama puanlar anlamlı ölçüde olumlu olarak kabul edildi. 3. Uygulama sınavı: Kursun katılımcı öğretmenlerin psikomotor alandaki davranışlarına sağladığı katkıyı belirlemek amacıyla, kursun ilk haftasının sonunda örneklem bir uygulama sınavına tabi tutuldu. Bu sınav, kurs süresince izlenen deneysel etkinliklerin kursa katılan fizik öğretmenleri tarafından tekrarlanabilme düzeyini ölçecek şekilde uygulandı. 2. İşlem: 1. Hazırlanan başarı testi ve tutum anketi kurs programının başında katılımcı fizik öğretmenlerine uygulandı. 2. Hazırlanan kurs programı araştırmacılar tarafından ve planlanan öğretim yöntemleri kullanılarak on gün süreyle uygulandı. 3. Kursun ilk haftasından sonra örnekleme uygulama sınavı yapıldı. 4. Kursun sonunda örnekleme kurs sonu değerlendirme anketi uygulandı. BULGULAR Hazırlanan hizmet içi eğitim programının değerlendirme çalışmasında otuz fizik öğretmenine tutum anketleri ve başarı testi uygulanmış olup, ayrıca uygulama sınavı yapılmıştır. Elde edilen tüm araştırma verileri aşağıda sunulmuştur. 1. Kurs Sonu Değerlendirme Anketi Verileri HİE programına katılan otuz fizik öğretmeni tarafından kursun sonunda doldurulan anketlerdeki maddelerden elde edilen veriler; kurs programının genel, öğretim süreci, uygulama ve yöntem, öğretim elemanı ve içerik açısından değerlendirilmesi amacıyla alt gruplara ayrılarak aşağıda sıralanan tablolarda ortalama puanlar şeklinde verilmiştir. 92

* Kursun genel değerlendirmesiyle ilgili veriler Tablo 1' de sunulmuştur. Tablo 1. Kursun genel değerlendirme verileri Değerlendirme maddeleri rtalama Puan 93 Kurs programı fen laboratuarı konusunda çok sayıda bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktadır. Kurs programına katıldığım için kendimi şanslı sayıyorum. Kurs programından kazandığım bilgi ve becerileri mesleğimde kullanırım. 3,33 3,11 3,22 Tablo 1 'de; fizik öğretmenlerinin kurs programının fen laboratuarı konusunda çok sayıda bilgi, beceri ve tutum kazandırdığı noktasında oldukça başanlı olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. * Kursun öğretim süreci açısından değerlendirilmesiyle ilgili veriler Tablo 2' de sunulmuştur. Tablo 2. Kursun öğretim süreci açısından değerlendirme verileri Değerlendirme maddeleri Kurs programı faydalı ve kapsamlı bilgiler içermektedir. Kurs programı tüm lise fizik programında bulunan deneyleri içermektedir. Kurs süresince yürütülen etkinlikler memnuniyet vericidir. Uygulanan etkinliklerde yeterli seviyede tartışma yapılmıştır. Deneylerin sıralanışında ve eşzamanlılıkta tutarlılık vardır. Kurs süresince yürütülen etkinlikler memnuniyet vericidir. Kursun genel konulan kursun başındaki durumu açıklar niteliktedir. rtalama Puan 3,22 3,83 3,33 2,77 3,83 3,00 3,33 İçerik yeterli ve etkili sunulmuştur. 3,16 Katılımcılara sağlanan yazılı materyaller yararlı olmuştur. 3,27 Kurs genel anlamda beklentilerimi karşılamıştır. 3,05 Öğrenme materyallerinin kullanımı faydalı olmuştur. 3,16

Katılımcı arkadaşlarla kurduğum iletişi faydalı olmuştur. Kursta öğrendiklerim bundan sonraki çalışmalarımda bana yardımcı olacaktır. 3,22 3,27 94 Kursta anlatılan konuları kolayca anladım. 3,50 Kursta yapılan bilgisayar sunuları faydalı olmuştur. 3,16 Tablo 2'de; fizik öğretmenlerinin kursu öğretim süreci açısından değerlendirirken oldukça etkili ve başarılı buldukları noktalar tabloda koyu renkle işaretlenmiştir. İlgili tablodan, öğretmenlerin kursta tartışılan konuları kolayca anladıkları ve kursta öğrendiklerinin daha sonraki çalışmalarına katkı sağlayacağına inandıkları belirlenmiştir. * Kursun uygulama ve yöntem açısından değerlendirmesiyle ilgili veriler Tablo 3'de sunulmuştur. Değerlendirme maddeleri Değerlendirme maddeleri Tablo 3. Kursun uygulama ve yöntem açısından değerlendirme verileri Kursun yeri ve tarihi konusunda zamanında bilgilendirildik. Tüm ihtiyaçlarımız kurs merkezinde karşılanmıştır. Uygulama yapılan laboratuar ortamı iyi hazırlanmıştır. Evet Hayır f % f % 25 83 5 17 20 67 10 33 20 67 10 33 Kurs genel anlamda iyi şekilde yönetilmiştir. 23 78 7 22 Kursun içeriği hakkında önceden bilgilendirildik. 22 72 8 28 Tablo 3 'de; öğretmenlerin yaklaşık % 80'inin kursun yeri ve tarihi konusunda zamanında bilgilendirildiklerini ve kursun genel anlamda iyi idare edildiğini, yaklaşık % 60'mın da uygulama yapılan laboratuar ortamının elverişli olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. * Kursun uygulanması sırasında görev alan öğretim elemanlarının sorumluluklarını yerine getirebilme düzeyleriyle ilgili katılımcı değerlendirmeleri Tablo 4' de sunulmuştur.

95 Tablo 4. Kurs programının öğretim elemanı açısından değerlendirme verileri Değerlendirme maddeleri Kursun sağlıklı yürümesi için ihtiyaç duyulan tüm önlemler ilgililer tarafından alınmıştır. Kursun etkili ve verimli devam etmesi için çalışan öğretim elemanları üstün performans sarf etmiştir. Öğretim elemanlarının sağladığı rehberlik ve yardım oldukça faydalı olmuştur. Evet Hayır f % f % 22 73 8 27 30 10 0 - - 28 93 2 7 Tablo 4'de; fizik öğretmenlerinin yaklaşık % 75'inin kursun sağlıklı yürümesi için gerekli önlemlerin önceden alındığını, tamamının kursun etkili ve verimli yapılabilmesi için çalışan öğretim elemanlarının üstün performans sarf ettiklerini ve aynca sağladıkları rehberlik ve yardımların oldukça faydalı olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. * Kurs sonu değerlendirme anketinde programın içeriğiyle ilgili değerlendirme kısmında "yeterli" ve "yetersiz" kriterleri kullanılarak elde edilen veriler, Tablo 5'de sunulmuştur. Değerlendirme maddeleri Tablo 5. Kurs programının içerik açısından değerlendirme verileri Yeterl Yetersi F % f % Kurs konularının tanıtımı 24 80 6 20 Kursun amaçlarının ve prensiplerinin açıklanması 24 80 6 20 Programın düzenlenme işlemlerinin açıklanması 24 80 10 20 Öğrenme/öğretme yaklaşım, metot ve tekniklerinin tanıtılması 26 87 7 13 Yeni öğretim materyallerinin kullanılması 16 53 8 47 Laboratuar yaklaşım ve yöntemlerinin tanıtılması Ev ödevi, deney raporu ve grup çalışmalarının düzenlenmesi İlave öğretim materyallerinin düzenlenmesi ve geliştirilmesi Destek materyallerin kullanılması (bilgisayar, tepegöz, etkinlik planı vb..) 28 93 93 7 20 67 67 33 14 47 47 53 26 87 87 13

Tablo 5'de; fizik öğretmenlerinin % 80'inin kursun amaç ve prensiplerinin açıklanması ve destek materyallerin kullanımı, tamamına yakınının ise laboratuar yaklaşımlarının ve yöntemlerinin tanıtımı açısından programı yeterli buldukları belirlenmiştir. 2. Tutum Anketi Verileri Uygulanan tutum anketindeki maddelerin ön test ve son test puanları arasında, tüm maddelerin sadece üçünde anlamlı fark bulunmuş olup, ilk ve son uygulama değerleri arasında anlamlı fark bulunan üç madde ile genel değerlendirme sonuçları ile ilgili veriler aşağıdaki tablolarda sunulmuştur. * Tutum anketinin "deneyler beni korkutmuyor" maddesinin ilk ve son uygulamalarının t testi ile karşılaştırılmasından elde edilen veriler Tablo 6'da verilmiştir. Tablo 6. Tutum anketinin "deneyler beni korkutmuyor" maddesinin ön ve son test verileri N ort. s.s. sd t P Ön test 30 4,13 1,10 Son test 30 4,70 0,65 29-2,37 0,024 Tablo 6'da; ön testte anket maddesine "oldukça katılıyorum" (3,40-4,19) şeklinde cevap veren katımcılann fikirleri, son testte "tamamen katılıyorum" (4,20-5,00) olarak değişmiştir. Ayrıca, her iki uygulama sonuçları arasında a = 0.05 düzeyinde ve son uygulama lehine anlamlı bir fark olduğu hesaplanmıştır (t= - 2,37; p< 0,05). * Tutum anketinin "deneyleri yaparken rahat olurum " maddesinin ilk ve son uygulamalarının t testi ile karşılaştırılmasından elde edilen veriler Tablo 7'de sunulmuştur. Tablo 7. Tutum anketindeki "deneyleri yaparken rahat olurum" maddesinin ön ve son test verileri N ort. s.s. sd t P Ön test 30 3,96 0,96 29-2,644 0,013 Son test 30 4,40 0,62 Her iki uygulama arasında a = 0.05 düzeyinde ve son uygulama lehine anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (t = - 2,644; p < 0,05). * Tutum anketinin "deney yapmak öğrenmeyi teşvik etmektedir" maddesinin ilk ve son uygulamalarının t testi ile karşılaştırılmasından elde edilen veriler Tablo 8'de sunulmuştur. 96

Tablo 8. Tutum anketinin "deney yapmak öğrenmeyi teşvik etmektedir" maddesinin ön ve son test verileri N ort. s.s. sd t P Ön test 30 4,33 0,75 29-2,644 0,013 Son test 30 7,76 0,43 Her iki uygulama arasında a = 0.05 düzeyinde ve son uygulama lehine anlamlı bir farkın olduğu hesaplanmıştır (t = - 2,644; p < 0,05). * Tutum anketinin tümünün ön ve son test uygulamalarının t testi ile karşılaştırılmasından elde edilen veriler Tablo 9'da sunulmuştur. Tablo 9. Tutum anketinin tümünün ön ve son test uygulaması verileri Test Türü N ort. s.s. sd t P Ön test 30 4,15 0,45 29-1,54 0,133 Son test 30 4,32 0,53 Tablo 9'da; tutum anketinin ön test uygulamalarında ilgili soru maddelerine "oldukça katılıyorum" (3,40-4,19) şeklinde cevap veren katılımcı fizik öğretmenlerinin düşünceleri son test uygulamasında "tamamen katılıyorum" (4,20-5,00) olarak değişmiştir. Ayrıca, katılımcıların fen laboratuarlarını derslerinde kullanmaya yönelik fikirleri arasında son test uygulaması lehine ve a - 0.05 düzeyinde anlamlı bir ilişkinin olduğu hesaplanmıştır (t = - 1,54; p > 0,05). 4. Fizik Laboratuar Uygulamaları Başarı Testi Verileri Başarı testinin ilk ve son uygulamalarından elde edilen verilerin t testi sonuçları aşağıda Tablo 10'da sunulmuştur. Tablo 10. Başarı testi Test Türü N ort. s.s. sd t P Ön test 30 44,67 12,45 29-11,68 0,001 Son test 30 64,67 14,91 97 Tablo 10'da; ön test ve son test verileri ve son test lehine anlamlı bir farkın olduğu hesaplanmıştır (t = - 11,68; p < 0,001). 4.1. Uygulama Sınavı Verileri Kursun beşinci günü uygulamalı olarak yapılan ara değerlendirmede, kursta uygulanan fizik deneyleri arasından tesadüfi olarak seçilen altısı, katılımcılar tarafından bireysel olarak gerçekleştirilmiştir. Bu esnada, öğretmenlerin deney araç-gereçlerini seçmede, kullanmada, deney düzeneklerini kurmada, ölçümler yapmada ve sonuçlan analiz etmede oldukça başarılı olduklan kurs araştırmacılan tarafından belirlenmiştir.

TARTIŞMA ve SONUÇ 98 Bu değerlendirme çalışmasından elde edilen veriler, içerik, öğretim süreci, organizasyon ve etkililik olmak üzere dört alt başlık altında aşağıda tartışılmıştır. İçerik Hizmet içi eğitim programının içeriğinin iyi belirlenmesi programın ilgi çekmesini, başarılı ve verimli olmasını sağlamaktadır (Çepni, 1993; Bolam, 1994). Bu kurs programının içeriği, fizik öğretmenlerinin fen laboratuarları konusunda ihtiyaçları belirlenerek oluşturulmuştur. İlgili değerlendirme verilerinden, öğretmenlerin tamamına yakınının hazırlanan programın bütün lise fizik programında yer alan deneyleri kapsadığını belirttikleri, ayrıca programı laboratuar yaklaşımlarını tanıtma ve destek materyalleri kullandırma konusunda yeterli bulduklarını ifade ettikleri belirlenmiştir. Programın içerik açısından öğretmenlerin çoğunluğu tarafından genel anlamda yeterli görülmesi, HİE programının içeriğinin hazırlanmasında katılımcıların ihtiyaçlarının belirlenmesi ve görüşlerinin alınmasına bağlıdır. Bir çok durumda öğretmenlerin hizmet içi eğitim faaliyetlerini zaman kaybı olarak gördükleri çeşitli araştırmalarla ortaya çıkarılmıştır (Çepni, Kaya & Küçük, Basımda). Halbuki, öğretmenlerin HİE faaliyetlerini zaman kaybı olarak görme eğilimlerinin önlenmesinin yolu, gerçek ihtiyaçlarını dikkate alan HİE programları hazırlamaktan geçmektedir. Bu çalışma, HİE programının planlama, geliştirme ve uygulamasında üniversite-milli Eğitim Müdürlüğü işbirliğine bir örnek oluşturmuştur. Bu işbirliği sonucu oluşturulan programın içeriğinden öğretmenlerin memnun oldukları görülmektedir. Öğretim süreci Bir öğretim programının başarısı, programda sunulacak konular için etkili öğretim yaklaşımlarının seçilmesine ve bunların gerektirdiği yöntem ve tekniklerin verimli kullanılmasına bağlıdır. Bu çalışmanın yürütülmesinde kullanılan tümevarım yaklaşımının, küçük grupların birlikte çalışmasına dayalı etkinliklerin amaçlarına paralel şekilde uygulanması durumunda, beceri kazandırmaya yönelik HİE kurslarında kullanılabilecek etkili bir öğretim yöntemi olduğunu ortaya koymuştur (Tezer & Gündoğdu, 1995). Katılımcılara her bir öğretim etkinliğinin uygulanmasında kullanılacak öğretim yaklaşımına göre hazırlanmış etkinlik planları, konularla ilgili yapılmış araştırmaların fotokopileri gibi öğretim yardımcı dokümanlarının verilmesi, bir çok alanda kendilerine katkı sağlamıştır. Bununla birlikte, öğretmenlerin bu etkinlik planları dışında ders kitapları ve deney kılavuzu gibi dokümanları kursa getirmedikleri belirlenmiştir. Bu durum, derslerin yürütülmesi için hazırlanan ders planlarının uygulanacak öğretim yaklaşımına göre özenle hazırlanmasına ihtiyaç duyulduğu anlamına gelmektedir. Kursun uygulaması sürecinde farklı aşamalarda üniversiteden toplam üç öğretim elemanı çalışmakla birlikte, özelikle deneysel etkinliklerin yürütülmesinde sadece biri görev yapmıştır. Fakat, bir öğretim elemanı deneysel etkinliklerin giriş ve değerlendirme aşamasında yeterli olsa da, bazı deneylerin yapılış aşamasında kurulan altı gruba rehberlik etmekte yeterli olamadığından, deney sonu tartışmalarına çok fazla zaman ayrılamamıştır. Bu nedenle, kursun daha etkili uygulanabilmesi

için öğretim elemanı sayısının öğretmen sayısı dikkate alınarak, en az iki veya daha fazla olmasına dikkat edilmelidir. Kursa katılan fizik öğretmenlerin hemen hemen tamamı, öğretim elemanlarının sağladığı rehberlik ve yardımların oldukça faydalı ve ayrıca, programın destek materyal kullanma konusunda yeterli olduğunu dile getirmiştir. Organizasyon Kurs sonu değerlendirme anketi verilerinden anlaşılacağı üzere, fizik öğretmenlerinin tamamına yakını kursun yeri, tarihi ve üçte ikisi de kursun içeriği konusunda zamanında bilgilendirildiklerini belirtmiştir. Bu durum öğretmenlerin gerekli hazırlıkları yaparak kursa katılmalarım sağlamakla birlikte, kurstan önemli ölçüde faydalanmalarına imkan vermiştir. Kurstaki deneysel etkinliklerin bir çoğu, oluşturulan altı grupla gerçekleştirilirken, uygulanacak bazı deneylerde grupların tamamı için yeterli sayıda araç-gereç temin edilemediğinden daha az sayıdaki grupla çalışılmış veya gösteri deneyleri yapılmıştır. Kurstan önce, laboratuardaki eksik araç-gereçler ve diğer öğretim materyalleri tespit edilmesine rağmen, MEM ve kurs merkezi yönetiminden beklenen destek alınamadığından, bir takım araç ve gereçlerin eğitim fakültesinden temin edilmesi sağlanmıştır. Halbuki, Milli Eğitim ve kurs yöneticisinin HİE programına gereken önemi vermesi ve araçgereç temininde müdürlüğe bağlı diğer kuruluşlarla işbirliğini sağlayacak belli bir sistemin olması durumunda, sorunun ortadan kalkacağı düşünülmektedir. Zaten, HİE'in başansı için idari destek bir zorunluluktur. Kursun uygulanmasında program planında yer alan etkinliklerin belirlenen saatlerde gerçekleştirilmesine özen gösterilmiş ve bu durum programın ciddiyet içinde yürütülmesi ile gerçekleştirilen etkinliklerin amacına ulaşmasına katkı sağlamıştır. Kurs programının organizasyonunda planlama, programın geliştirilmesi, katılımcıların bilgilendirilmesi ve yürütülmesinde başarı sağlandığı görülmektedir. Fakat, kurs merkezinin ihtiyaçlarının karşılanmasında ve programın denetiminin yapılmasında kurs yöneticisinden gereken destek alınamamış olmasında, MEM yetkililerinin hizmet içi eğitimin önem ve gerekliliğini gerçek anlamda kavrayamamış olmalarının, bu konudaki görev ve sorumluluklarını önemsememelerinin ve özellikle de kurs yöneticisine belli bir ücret ödenmemesinin etkili olduğunu düşünülmektedir. Etkililik Bir eğitim programının değerlendirilmesi, katılımcılara eğitim süreci sonunda kazandırılan davranışların kontrol edilmesi ihtiyacından doğmakta olup, bu bağlamda program değerlendirmenin amacı, eğitim programının etkinliği hakkında yargıda bulunmak ve ortaya çıkabilecek bir takım sorunların programın hangi boyut ve unsurlarından kaynaklandığını belirleyerek ihtiyaç duyulan düzeltmelerin yapılmasına imkan sağlamaktır (Boydak, 1999). Bu amaçla, uygulanan programın hedeflenen davranışları katılımcılara kazandırma derecesini ölçmek için uygulanan tutum anketleri ve fizik laboratuar uygulamaları başarı testinden toplanan veriler kapsamlı olarak irdelenmiştir. Fizik laboratuar uygulamaları başarı testi verilerine göre, ön ve son test sonuçları arasında son test lehine anlamlı bir fark ortaya çıkmış olup, bunda programın uygulanmasında uygun-öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanılmasının önemli bir katkısı olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca, kurs programının fizik öğretmenlerine öğretim programındaki fizik deneylerini yapma, deney araç- 99

100 gereçlerini tanıma ve işlevlerini tanımlama bilgisi kazandırmada oldukça etkili, programın bilişsel alanla ilgili davranışları öğretmenlere kazandırma noktasında başarılı olduğu sonucuna varılmıştır. Tutum anketlerinden elde edilen verilerin t testi karşılaştırmasından da, kursa katılan fizik öğretmenlerinin fen laboratuarını derslerinde kullanmaya dönük fikirlerinin olumlu ölçüde değiştiği belirlenmiştir. İlgili anketin ilk uygulamasında, öğretmenlerin laboratuarları kullanmaya dönük olumlu tutumları, kurstan sonra bazı maddelerde de açıkça fark edilebileceği üzere üst seviyeye çıkmıştır. Kurstan önce, öğretmenlerin deneyleri yapma konusunda çok fazla olmasa da bir takım korkulara sahip oldukları, fakat daha sonra bu sorunun ortadan kalktığı anlaşılmıştır. Bunların tümü, kursun katılımcılara duyuşsal alanla ilgili bazı davranışları kazandırdığını ifade etmektedir. Kursun beşinci günü uygulamalı olarak yapılan ara değerlendirme verilerinden, katılımcıların deney araç-gereçlerini seçmede, kullanmada, deney düzeneklerini kurmada, ölçümler yapmada ve sonuçları analiz etmede oldukça başarılı olmaları, kursun katılımcı öğretmenlerin psikomotor davranışları kazanmalarını sağladığı anlamına gelmektedir. Bu değerlendirme çalışmasından toplanan verilerden, hazırlanan hizmet içi eğitim programının, fizik öğretmenlerinin fen laboratuarı çalışmalarıyla ilgili mesleki bilgi, beceri ve tutumlarını geliştirecek nitelikte olduğu söylenebilir. Kurs sonu değerlendirme anketi verileri bunu desteklemektedir. Programın hedeflerine ulaşmasında, programın geliştirilmesinde eğitim fakültesi ve MEM arasında işbirliği yapılması, ihtiyaçların belirlenmesi, içeriğin öğretmenlerin ihtiyaçlarına ve isteklerine göre tespit edilmesi, programın hazırlanmasında ilgili alan uzmanlarının fikirlerinin alınması, konuların sunulmasında akademisyenlerin çalışması ve etkili/uygun öğretim yaklaşım ve yönteminin kullanılmasının önemli katkısı olmuştur. Bir çok araştırmacı MEB tarafından düzenlenen HİE programlarının çoğunun beklendiği ölçüde etkili olmadığı düşüncesine sahip olup (Akyüz, 1999; Değirmençay, 1999; Çevikbaş, 2002), HİE programının başarıya ulaşabilmesinin üniversitelerle yapılacak işbirliği ile gerçekleşebileceği mevcut çalışmayla destelenmiştir (Özyürek, 1981; Yalın, 1997; Özdemir, 1997; Üstüner, Ersoy & Sancar, 2000; Şahin, 2001; Çevikbaş, 2002; Doğan, 2003). Buna benzer uygulamaların yurt dışındaki bir çok ülkede de başanyla yürütüldüğü de bilinmektedir (Bairt & Szamosi, 1987; Treagust, Harrison & Venville, 2001; Posnanski, 2002). Buraya kadar yapılan tüm tartışmalardan, fizik öğretmenleri için ve üniversite destekli düzenlenen hizmet içi eğitim kursunun kısa süreli değerlendirmelerinin oldukça verimli olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, kursun katılımcı fizik öğretmenlerinin sınıf içi öğretim uygulamalarına ne şekilde yansıdığıyla ilgili uzun süreli değerlendirmelerin yapılması ve bu sonuçlar üzerinde de önemle durulması gerekmektedir. Bundan sonraki çalışmada, kursa katılan fizik öğretmenlerinin öğretim uygulamalarının uzun süreli olarak gözlenmesi planlanmaktadır.

KAYNAKLAR Akdeniz, A. R. (1997). Ders Geçme ve Kredi Sisteminde Fizik Müfredatlarının Uygulanmasının Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15, 79-85. Akyüz, M. (1999, Kasım). İlköğretimde Görev Yapan Öğretmene Yönelik Hizmet İçi Eğitim, Eğitimden Yansımalar V- 21. Yüzyıllm Eşiğinde Türk Eğitim Sistemi Ulusal Sempozyumu, Ankara. Ayaş, A. (1993). A Study of Teachers' and Students' View of the Upper Secondary Chemistry Curriculum and Students' Understanding of Introductory Chemistry Concepts in the East Black-Sea Region of Turkey, Yayınlanmamış doktora tezi, University of Southampton, İngiltere. Ayaş, A., Akdeniz, A. R., & Çepni, S. (1994). Fen Bilimleri Eğitiminde Laboratuarın Yeri ve Önemi-1: Tarihsel Bir Bakış, Çağdaş Eğitim, 204, 21-25. Bağcı, N., & Şimşek^ S. (1999). Fizik Konularının Öğretiminde Farklı Öğretim Metotlarının Öğrenci Başarısına Etkisi, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3) 79-88. Bairt, D. M., & Szamosi, J. (1987). Establishment Of ARegional High School Instrumentation Center at Western Illinois, Journal of Chemical Education, 64(12) 1051-1052 Bolam, R. (1994). The Impact of Research on Policy and Practice in Continuing Professional Development, British Journal ofln-service Education, 20(1) 35-44. Boydak, M. (1999). Hizmet İçi Eğitim Programlarının Etkililiğinin Değerlendirilmesi: (Fırat, Gazi, Marmara Üniversiteleri ve TÜBİTAK Örneği), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış doktora tezi, Elazığ. Collette, A. T., & Chiappetta E. L. (1989). Science Instruction in the Middle Secondary Schools, (2nd Edition), Merrill Publishing Company, Ohio, USA. Çepni, S. (1993). New Secondary Science Teachers' Development in Turkey: Implications for the Academy of New Teachers Program, Yayınlanmamış doktora tezi, Southampton Üniversitesi, İngiltere. Çepni, S., & Kaya, A. (2002). ÖSS Sınavının Liselerdeki Fizik Eğitim-Öğretimine Etkileri, V. Eğitim Bilimleri Sempozyumu, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul. Çepni, S., Akdeniz, A. R., &Ayas, A. (1995). Fen Bilimlerinde Laboratuarın Yeri ve Önemi (III): Ülkemizde Laboratuar Kullanımı ve Bazı Öneriler, Çağdaş Eğitim, 206, 24-28.EEEE Çepni, S., Kaya, A., & Küçük, M. (Basımda). Fizik Öğretmenlerinin Laboratuarlara Yönelik Hizmet İçi İhtiyaçlarının Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. Çevikbaş, R. (2002). Hizmet İçi Eğitim ve Türk Merkezi Yönetimindeki Uygulaması, Nobel Yayın Dağıtım, I. Baskı, Ankara. Değirmençay, Ş. A. (1999). Fizik Öğretmenlerinin Laboratuar Becerileri, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Doğan, F. (2003). Öğretmenlerin Fen Bilgisi Dersini Etkili Olarak 101

Öğrenmelerinde Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Deneyimlerinin Rolü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Ekici, F. T, Ekici, E., & Taşkın, S. (2002, Eylül). Fen Laboratuarlarının İçinde Bulunduğu Durum, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Gürdal, A. (1997). Fen Eğitiminde Laboratuarın Başarıya Etkisi, Yaşadıkça Eğitim Dergisi, 55, 14-19. Güven, L, & Gürdal, A. (2002, Eylül). Ortaöğretim Fizik Derslerinde Deneylerin Öğrenme Üzerindeki Etkileri, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Güzel, H. (2002, Eylül). Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Laboratuar Kullanımı ve Teknolojik Yenilikleri izleme Eğilimleri (Yerel Bir Değerlendirme), V. Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Karamustafaoğlu, O. (2000). Fizik Öğretiminde Laboratuar Uygulamalarının Yürütülmesinde Karşılaşılan Güçlükler, 19. TFD. Fizik Kongresi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Kaya, A., Çepni, S., & Küçük, M. (Basımda).^ Fizik Öğretmenlerinin Fen Laboratuarlarına Yönelik Hizmet İçi İhtiyaçları İçin Bir Program Geliştirme Çalışması, Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi. Linn, R. L. & Gronlund, N. E. (1995). Measurement and Assessment in Teaching, A Simon & Schıster Company (7th Edition) USA. Maaske, R. J. (1996). Türkiye'de Öğretmen Yetiştirme Hakkında Rapor (Çeviren Maarif Vekaleti, Maarif Basımevi, Ankara, 1956). Ndirangua, M., Kathurib, N. J., & Mungaib, C. (2002). Improvisation As A Strategy For Providing Science Teaching Resource: An Experience From Kenya, InternationalJournal ofeducational Development, 15, 42-56. Özdemir, S. (1997). Her Organizasyon Hizmet içi Eğitim Yapmak Zorundadır, Milli Eğitim Dergisi, 133, 17-19. Özyürek, L. (1981). Öğretmenlere Yönelik Hizmet İçi Öğretim Programlarının Etkinliği, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını, No: 102, Ankara. Pehlivan, İ. (1997). Türkiye'de Ulusal Kalkınma ve Kurumsal Verimliliğin En Önemli Araçlarından Biri Hizmet İçi Eğitimdir, Milli Eğitim Dergisi, 133, 26-28. Posnanski, T. J. (2002). Professional Development Programs for Elemantary Science Teachers: An Analysis of Teacher Self-Efficacy Beliefs and a Professional Development Model, Journal of Science Teacher Education, 13(2) 189-220. Şahin, Y. (2001). Türkiye'deki Bazı Üniversitelerin Eğitim Fakültelerindeki Temel Fizik Laboratuarlarının Kullanımı ve Uygulanan Yaklaşımların Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Tezer, E., Gündoğdu, M. (1995). Terfi Nedeni Olarak Hizmet İçi Eğitim, Milli Eğitim Basımevi, EARGED Araştırması, Ankara. Tobin, K, & Gallaher, J. J. (1987). What Happens High Schools Science Classrooms? Journal of Curriculum Studies, 19(6) 549-560. Treagust, D. E, Harrison, A. G., & Venville, G. J. (2001). Teaching Science Effectivelly with Anologies: An Approach for Preservice and Inservice Teacher Education, Teacher Education, 9(2). Üstüner, I. Ş., Ersoy, Y, & Sancar, M. (2000). Fen / Fizik Öğretmenlerinin Hizmet içi Eğitim ve Sempozyumlardan Beklentileri, IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Ankara. Yalın, H. İ. (1997). Hizmet İçi Eğitim Var Olan Ya da İleride Çözülmesi Gerekecek Bir Problem İçin Yapılır, Milli Eğitim Dergisi, 133, 29-30. Yalın, H. L, Hedges, L., & Özdemir, S. (1996). Hizmet içi Eğitim Program Geliştirme El Kitabı, Milli Eğitim Basımevi, Ankara. 102