KARDIOVASKÜLER DAYANIKLILIK
Kardiovasküler Dayanıklılık büyük kas gruplarını içeren dinamik egzersizleri orta-yüksek şiddet arasında uzun süre uygulayabilme becerisidir. Kardiovasküler sistemin ve kardiovasküler dayanıklılığın en önemli ve geçerli ölçütü Maksimal Oksijen Tüketimi ya da Maksimal Aerobik Güçtür (VO 2 max) 2
3 Maksimal Aerobik Güç (VO 2 max) Bireyin bir dakikada ulaşabildiği oksijen kullanma düzeyi Güç: oksidatif yani aerobik sistemin kapasitesi Enerjinin büyük oranda aerobik sistemden karşılandığı dayanıklılık aktivitelerinde büyük önem taşır
Maksimal Aerobik Güç (VO 2 max) 4
Maksimal Aerobik Güç (VO 2 max) Bu kapasite: Kalp, akciğerler ve kanın oksijeni çalışan kaslara taşıma kapasitesini ve Egzersiz sırasında çalışan kasların oksijen kullanımını yansıtmaktadır 5
ETKİLEYEN FAKTÖRLER KALITIM ANTRENMAN YAŞ CİNSİYET YAŞAM ŞEKLİ-SEDANTER /AKTİF YÜKSELTİ ÇEVRE ŞARTLARI (HAVA KİRLİLİĞİ) ERGOMETRE/PROTOKOLLER 6 6
Maksimal Aerobik Güç (VO 2 max) Mutlak (absolut) ve göreceli (relatif) olarak ifade edilmektedir Absolut (mutlak) değerler L.dak -1 Doğrudan vücut boyutu ile ilişkilidir Erkeklerin absolut VO 2 max değerleri daha yüksektir Relatif (göreceli) değerler ml.kg -1.dak -1 Vücut boyutu farkını ortadan kaldırmak için vücut ağırlığına göre ifade edilir 7
Aerobik Güç Sınıflaması 8
Aerobik Gücün Ölçümünde Kullanılan Birimler İş: kuvvet x yol Güç: iş/zaman Watt: 1 watt 6.118 kgm/dakika (L.dk -1 ): dakikada kullanılan litre (ml.dk -1 ): dakikada kullanılan mililitre (ml.kg -1.dk -1 ): dakikada kullanılan O 2 nin kg başına miktarı 9
Aerobik Gücün Ölçümünde Kullanılan Birimler MET (Metabolik Eşitlik): istirahatte kullanılan kg başına O 2 miktarı :3.5 ml.kg -1.dak -1 Ör: 10 dk lık bir egzersiz sonunda VO 2 maks=2.375 L/dk olan bir kişinin yaptığı egzersizi MET cinsinden hesaplayın. (VA: 70 kg) 10
VO 2 maks ın Fizyolojik Kriterleri Birincil kriter VO2 de Plato İkincil kriterler Son iki yük arasında < 150 ml/dk VO2 Laktik asit (>8 mmol/l) RER (>1.10) KAHmax ın (220 yaş) yüzdesi (% 90) Borg Skalası (>17) 11
Yetişkinlerde Aerobik Uygunluğun Değerlendirilmesi Kalp-dolaşım dayanıklılığı Kalp akciğerler kan damarları kanın nitelik ve niceliği egzersiz sırasında vücudun oksijen kullanımına yardımcı olan hücresel unsurlar gibi faktörlere bağlıdır 12
VO 2 max maksimal ve submaksimal olmak üzere iki şekilde belirlenebilir Maksimal VO 2 max doğrudan solunan gazlardan veya iş yoğunluğundan kestirilebilir Submaksimal VO 2 max ise kalp atım sayısı cevapları ile belirlenebilir Egzersizde iş yükü artınca çalışan kasların oksijen ihtiyacı da artmaktadır 13
Aerobik Dayanıklılığın Değerlendirilmesi VO 2 maks sporcuların ve fitness programlarına katılan bireylerin fiziksel çalışma kapasitelerini belirlemek için kullanılır Yüksek düzey dayanıklılık sporcularında 70 ml.kg -1.dak -1 üzerinde değerler bulunmuştur 14
VO 2 max Yaşla ilişkili olarak artarak 20 li yaşlarda zirveye ulaşır ve bu yaşlardan sonra yavaş bir biçimde azalmaya başlar Kadınların VO 2 max ı erkeklerden % 10-20 daha düşüktür 15
Maksimal Aerobik Güç (VO 2 max) 16
Aerobik Dayanıklılığın Değerlendirilmesi Yüksek şiddetli (>%60 VO 2 max) egzersiz programına başlayacak aşağıdaki özelliklere sahip bireylere öncelikle maksimal yüklenme testi yapılması önerilmektedir: Sağlıklı görünen 40 yaş üstü erkekler Sağlıklı görünen 50 yaş üstü kadınlar CHD riski olan bireyler Bilinen kardiyak, pulmoner yada metabolik hastalığı olanlar 17
Maksimal Testler Koşu bandı bisiklet ve kol ergometresi kullanılarak uygulanabilir Test yöntemi araç ve gerece, test yapılacak grubun özelliğine ve testin amacına göre belirlenir testler 1-3 dakikalık etaplarla başlar ve her etapta 3 MET ten daha yüksek olmamak kaydıyla artış yapılır 15-20 dk dan uzun olmamalı ve test edilen kişi istediği zaman test sona erdirilmelidir 18
19
Maksimal Testler 20
Maksimal Testler 21
Maksimal Koşu Bandı Yöntemleri Bruce Yöntemi Koroner kalp hastalığı tanısı için en çok kullanılan yöntem Motorlu koşu bandı, kronometre, EKG veya KAH monitörü kullanılmalıdır Koşu bandı hızı ve eğimi her 3 dk artırılmaktadır Denek devam edemediğinde test sona erdirilir 22
Bruce Yöntemi Etap Süre (dk) Hız (mil/s) Eğim (derece) 1 3 1.7 10 2 3 2.5 12 3 3 3.4 14 4 3 4.2 16 5 3 5.0 18 6 3 5.5 20 7 3 6.0 22 23
Eşitlikler: Erkek: Bruce Protokol VO 2 max=14.76-1.379(zaman)+0.451(zaman 2 )- 0.012(zaman 3 ) Kadın: VO 2 max=4.38(zaman)-3.90 Birim: ml/kg/dk 24
Maksimal Koşu Bandı Yöntemleri Balke Yöntemi Sabit yürüme hızı temel alınmıştır Hız 3.3 mph Eğim dakikada 1 derece artırılmaktadır KAH 180 e ulaştığında test sona erdirilir 25
Balke Yöntemi Eşitlik: Erkek VO 2 =1.44(zaman)+14.99 Kadın VO2= 1.38(zaman)+5.22 Birim: ml/kg/dk 26
27 Maksimal Koşu Bandı Yöntemleri Ör. Bruce ve Balke protokollerinde 10 dk yürüyebilen bir erkek ve kadının VO 2 maks ını hesaplayın
Maksimal Testin Avantaj ve Dezavantajları Submaksimal testlere göre daha anlamlı yani doğru sonuçlar vermektedir Ancak kalp-solunum sistemine fazla stres vermektedir Gençler için daha uygun, risk taşıyan bireyler için sakıncalı olabilir 28
Submaksimal Testlerin Avantaj ve Dezavantajları Kalp atım hızına bağlı olduğu için sınırlamaları vardır Verilen herhangi bir yükte KAH VO 2 max tan bağımsız olarak heyecan ve kaygı gibi nedenlerle fazla bir artış gösterebilir KAH birçok faktörden etkilenebilir (yemek, uykusuzluk vb) 29
Submaksimal Testler Astrand-Rhyming Testi iş yükü ile KAH arasındaki ilişkiye dayalıdır Kadınlar için 75 ile 100 W Erkekler için 100 ile 150 W Pedal çevirme hızı 50 rpm 30
Astrand-Rhyming Testi Araç-Gereç Mekanik bisiklet ergometresi Kronometre KAH monitörü 31
32 Astrand-Rhyming Testi Test sırasında her dakika boyunca KAH kaydedilir ve 5. ve 6. dakikaların ortalaması alınır Eğer bu iki KAH farkı 5 atımdan az ise test sonlandırılır Eğer bu fark 5 atımdan fazla ise test kalp aıtm hızınde denge durumu oluşana kadar devam eder Kondisyon durumu iyi olan bireyler için çok uygun bir test değildir
Astrand- Rhyming Testi 33
34 Yaş Düzeltme Faktörü Yaş Düzeltme Faktörü 15 1.10 25 1.00 35 0.87 40 0.83 45 0.78 50 0.75 55 0.71 60 0.68 65 0.65
PWC 170 Testi Fiziksel Çalışma Kapasitesi Testi Aerobik iş kapasitesinin belirlenmesi Başlangıç yükü Vücut ağılığı/60 Pedal hızı 60 devir/dakika 35
PWC 170 Testi Denek her yüklemede 3 dakika pedal çevirir 3. ve 6. dakikada olma üzere yük 2 kez arttırılır Her yüklemenin son 15 saniyesinde KAH ölçülerek bir sonraki yüklemenin ne kadar olacağı belirlenir 36
PWC 170 Testi İlk yükleme sonunda KAH (155 ten fazla ise test durdurulur) 100 ün altında ise %70 100-110 arasında ise %60 111-120 arasında ise %50 121-130 arasında ise %40 131-140 arasında ise %30 141-150 arasında ise %20 151-160 arasında ise %10 37
PWC 170 Testi İkinci yükleme sonunda KAH (165 ten fazla ise test durdurulur) 130 ün altında ise %70 130-140 arasında ise %50 141-150 arasında ise %30 151-165 arasında ise %10 38
Değerlendirme PWC170= PWC 170 Testi (Y3-Y2)/(KAH3-KAH2) x170-kah3)+y3 VA Y3 ve Y2= 3. ve 2. yüklemeler (Watt; yükler 60 ile çarpılarak bulunur) KAH3 ve KAH2= 3. ve 2. yüklemelerdeki KAH VA= Vücut Ağırlığı 39
Alan Testleri Yo-Yo Aralıklı Toparlanma testi Modifiye Mekik koşusu Testi 40
41 YO-YO ARALIKLI TOPARLANMATESTİ 2 x 20 m lik bir alanda başlangıç, dönüş ve bitiş çizgileri arasında 10 km.s -1 koşu hızıyla başlayan, sinyal cihazından gelen bip sesine göre de koşu hızının kademeli olarak arttığı tekrarlı koşulardan oluşan bir dayanıklılık testidir(krustrup ve ark. 2003).
YO-YO ARALIKLI TOPARLANMATESTİ 42
Her 40m lik koşu sonrasında 10 ar saniyelik, 2x5m den oluşan aktif toparlanma alanı bulunmaktadır Test YO-YO ARALIKLI TOPARLANMATESTİ 10 km.s -1 hızda 1 tur, 11 km.s -1 hızda 1 tur, 12-13 km.s -1 hızda 1 er tur, 13.5 km.s -1 hızda 3 tur, 14 km.s -1 hızda 4 tur, 14.5 km.s -1 hızda 8 tur ve 0.5km.s -1 artışlarla 19.5 km/s hıza kadar 8 er tur şeklinde yapılmaktadır. 43
Test, YO-YO ARALIKLI TOPARLANMATESTİ kişi tükenme noktasına gelene kadar veya ardı ardına üç sinyal sesini kaçırması durumunda sonlandırılmaktadır 44
45 YO-YO ARALIKLI TOPARLANMATESTİ Yo-Yo Aralıklı Toparlanma Testi sonucunda aşağıdaki formül ile VO 2 maks hesaplanmaktadır (Bangsbo ve ark.,1991). VO 2 maks= 24.8+(0.014x Koşu mesafesi)
MODİFİYE MEKİK KOŞUSU TESTİ Test 20 metre uzunluğundaki düz ve doğrusal bir kulvarda, koşu temposunun sinyal üretici elektronik bir cihaz yardımı ile ayarlandığı ve kişinin iki uç arasında, aynı hat üzerinde çift yönlü olarak, sinyal sesine uygun bir koşu temposuyla gidip gelmesini içermektedir 46
MODİFİYE MEKİK KOŞUSU TESTİ 47
MODİFİYE MEKİK KOŞUSU TESTİ Koşulan her 20 m bir mekik olarak kayıt edilir Koşu hızı 8 km/s ile başlar her dakika 0.5 km/s artar Koşu parkurunun her iki tarafında 20 m çizgilerinden içe doğru 2 metrelik birer alan bulunmaktadır sinyal sesi geldiğinde katılımcıların 2m çizgisini yakalamış olması ve 20 m çizgisine temas ederek dönmesi gerekir. 48
MODİFİYE MEKİK KOŞUSU TESTİ Modifiye Mekik Koşusu Testi sonucunda birçok formül ile VO 2 max hesaplanabilir Örnek: Fernhall formülü: 0.35 x (mekik sayısı) -0,59 x BMI 4.61 x (1) +50.6 49
50 MODİFİYE MEKİK KOŞUSU TESTİ Ard arda 3 hata yapan katılımcının testi sonlandırılır ve üçüncü hatadaki 20 m kayıtlara geçmez. Test katılımcı testi kendi isteğiyle bırakana veya üst üste 3 hata yapana kadar aynı şekilde devam eder.
Testlerde Genel Prensipler Egzersiz öncesi kalibrasyon Test öncesi 2-3 dk ısınma Test sırasında denek gözlemlenmeli KAH her dakika kontrole edilmeli KB her etabın sonunda ölçülmeli Deneğin görünüşü ve belirtileri takip edilmeli Submaksimal testte KAH %70 veya %85 e ulaşınca test sona erdirilmeli Test sonunda en az 3-4 dk soğuma dönemi verilmeli (KAH ve KB kontrol edilmeli Test alanında sıcaklık 21-23 C, nem % 60 ın altında olmalıdır 51
Sağlıklı Bireylerde Egzersiz Testini Sonlandırma Kriterleri Angina ve benzeri belirtiler SKB de çok büyük düşüş (20 mmhg) ya da SKB nın artmaması Kan basıncında oldukça fazla bir artış SKB>260 mmhg ya da DKB>115 mmhg KAH nın egzersiz şiddetiyle birlikte artış göstermemesi Kalp ritminde bozukluk Baş dönmesi, görsel sorunlar, zihinsel sorunlar, baygınlık vb. Deneğin durmak istemesi Aşırı yorgunluk belirtileri Test ekipmanının bozulması 52