Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27, Sayfa 1-16, 2009 EĞİTİM TEKNOLOJİSİ STANDARTLARI AÇISINDAN ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖZYETERLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Ahmet Naci Çoklar, Hatice Ferhan Odabaşı Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 26470, ESKİŞEHİR ncoklar@anadolu.edu.tr ; fodabasi@anadolu.edu.tr ÖZET Araştırma öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme hizmetlerinde teknoloji kullanım özyeterliklerini pekçok ülke tarafından kabul gören NETS*T standartları açısından değerlendirmek amacı ile desenlenmiştir. Bir doktora tezinin bir parçası olan ve TÜBITAK tarafından da desteklenen bu araştırma 7 farklı üniversitedeki 6 bölümün son sınıfında öğrenim gören 2.566 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Genel durumu betimlemesi nedeniyle tarama modelinde olan araştırmada, araştırma kapsamında geliştirilen ölçek ile veri toplanmıştır. Araştırma sonucunda eğitim teknolojisi standartları açısından öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme hizmetlerinde kendilerini iyi düzeyde yeterli gördükleri sonucuna ulaşılmıştır. Özyeterlikler konusunda cinsiyet önemli bir değişikliğe neden olmazken, öğrenim görülen üniversite ve öğrenim görülen bölüme göre sahip olunan ölçme-değerlendirme özyeterliklerinin farklılaştığı görülmüştür. Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri ile Sınıf Öğretmenliği bölümleri öğretmen adayları bu konuda kendilerini daha yeterli görürken, Matematik Öğretmenliği bölümü öğretmen adayları daha az yeterli görmüşlerdir. Anahtar Kelimeler: Eğitim Teknolojisi Standartları, Ölçme ve Değerlendirme, Teknoloji Kullanım Özyeterliği, NETS*T.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27, Sayfa 1-16, 2009 DETERMINING THE ASSESSMENT AND EVALUATION SELF-EFFICACIES OF TEACHER CANDIDATES REGARDING EDUCATION TECHNOLOGY STANDARDS Ahmet Naci Çoklar, Hatice Ferhan Odabaşı Anadolu University, Faculty of Education, Computer and Instructional Technologies Teaching Department, 26470, ESKİŞEHİR ncoklar@anadolu.edu.tr ; fodabasi@anadolu.edu.tr ABSTRACT This study was carried out to investigate teacher candidates technology use selfefficacies in assessment and evaluation services considering NETS*T standards approved by a number of countries. The study, a part of a doctorate thesis and supported by TUBITAK (hocam bunun ingilizcesi parantez içine yazılsa iyi olur gibime geldi), employed a total of 2.566 senior-class teacher candidates from the departments of Computer and Instructional Technologies, Mathematics Teacher Training with a Minor Sciences, Elementary School Teacher Training, English As a Second Language, Arts and Crafts Education, and Social Studies with a Minor in Turkish in 7 different universities. In the study, descriptive analysis was run, and the data were collected through a scale developed in the scope of the study. As a result of the present research, it was found out that teacher candidates considered themselves as proficient in the use of assessment and evaluation services with respect to education technology standards. While gender did not cause a significant change in terms of teacher candidates self-efficacies, their assessment-evaluation self-efficacies differed with respect to their departments of education. Teacher candidates from the departments of Computer and Instructional Technologies and Elementary School Teacher Training considered themselves more proficient, whereas those from the department of Mathematics Teacher Training with a Minor in Turkish regarded themselves less proficient. Keywords: Educational Technology Standards, Assessment and Evaluation, Self-efficacy in Technology Use, NETS*T.
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 3 GİRİŞ Eğitim süreçleri dikkate alındığında, eğitim teknolojilerinin geniş çaplı olarak ve eğitim süreçlerinin tamamında kullanılması gerekir. Bu amaçla Eğitim teknolojisi kullanımı neleri kapsamalıdır veya nasıl olmalıdır? sorusu eğitim teknolojilerinin kullanılması konusuna yardımcı olabilir. Bu soruya yanıt aranarak, Amerika Birleşik Devletleri nde ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan Ulusal Eğitim Teknolojisi Standartları (National Educational Technology Standards NETS) eğitim teknolojilerinin kullanımı konusunda eğitim sürecinin bireyleri olan öğretmen, öğrenci ve yöneticilere bir rehber olarak kabul edilebilir. Öğretmenlere Yönelik Eğitim Teknolojisi Standartlarının Ortaya Çıkışı (NETS*T) Eğitim teknolojisi standartlarının ortaya çıkışında 1990 lı yıllarda yaşanan sorunlar etkili olmuştur. O dönemde hızlı bir gelişim süreci gösteren PC ler, videodiskler, CD-ROM lar, projeksiyon cihazları ve internet gibi teknolojilerin eğitim ortamlarında kullanılması beklenilenden daha az olmuş, bu teknolojilerden yeterince yararlanılamadığı ortaya çıkmıştır (Monroe & Tolman, 2004). Bunun en önemli nedeninin insan kaynaklı olduğu görülmüş, ABD de eğitim teknolojilerinden yararlanmayı sağlamak amacı ile bir program (PT3) başlatılmıştır (Stuve & Cassady, 2005). Bu program ile öğretmenlerin eğitim teknolojisi kullanımlarının artırıldığı görülmesine karşın, öğretmenlerin tamamının eğitim teknolojilerinden yeterince faydalanmadığı dikkati çekmiş ve öğretmenlerin üst düzeyde eğitim teknolojilerini kullanmalarını sağlamak amacı ile Öğretmenlere Yönelik Eğitim Teknolojisi Standartları (National Educational Technology Standards for Teachers- NETS*T) geliştirilmiştir (NETS, 2006). Standartların geliştirilmesinde eğitim sürecinin tüm basamakları dikkate alınmış, eğitim-öğretimi planlama, ölçme ve değerlendirme, mesleki gelişim gibi çok geniş bir alanda öğretmenlerin neler yapmaları gerektiği ortaya konmuştur. Ulusal düzeyde geliştirilmesine karşın Avustralya, Çin, İngiltere gibi pek çok ülke eğitim teknolojilerinin kullanımı konusunda NETS*T standartlarını kullanarak kendi standartlarını geliştirmiştir (UNESCO, 2002). Türkiye de eğitim teknolojilerine yönelik önemli yatırımlar yapılmasına karşın, henüz öğretmenlerin eğitim teknolojisi kullanımını belirlemeye yönelik bir standart bulunmamaktadır. Diğer yandan eğitim fakültelerinde öğretmenlere eğitim teknolojileri kullanımına yönelik önemli eğitimler verilmektedir. Verilen bu eğitimlerin değerlendirilebilmesi amacı ile bu çalışma yapılmıştır. Eğitim Teknolojisi Standartlarının Bir Boyutu Olarak Ölçme ve Değerlendirme NETS*T standartlarında ölçme ve değerlendirme uygulamalarında teknolojinin nasıl kullanılması gerektiği Ölçme ve Değerlendirme alt başlığı ile belirlenmiştir (NETS, 2006). Bunun haricinde eğitim süreçlerinin farklı
4 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı boyutlarına yönelik öğretmenlerin teknolojiyi nasıl kullanılmaları gerektiği konusunda standartlar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmada NETS*T standartlarının ölçme ve değerlendirme alt boyutu ile ilgili özyeterlikleri belirlemek amaçlandığı için sadece bu boyut incelenmiştir (Tablo 1). Tablo 1. NETS*T Standartlarının Ölçme ve Değerlendirme Alt Boyutu ve Göstergeleri (*) ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğretmenler farklı ve etkili ölçme-değerlendirme stratejilerini kolaylaştırmak için teknolojiyi kullanırlar. Öğretmenler; A. öğrencilerin öğrenmelerini teknoloji yardımıyla farklı ölçme teknikleri kullanarak, konulara uygun bir biçimde ölçerler. B. öğretim uygulamalarını geliştirmek ve öğrenci öğrenmelerini en üst düzeye çıkartabilmek için verilerin toplanmasında, analiz edilmesinde, sonuçların yorumlanmasında ve bulguların paylaşılmasında teknolojiyi kullanırlar. C. öğrencilerin öğrenme, iletişim ve verimlilik açısından teknoloji kaynaklarını uygun kullanıp kullanmadıklarını belirlemek için çok sayıda değerlendirme yöntemlerinden yararlanırlar. (*)NETS*T standartlarının tamamını http://cnets.iste.org/teachers/pdf/page09.pdf adresinden görebilirsiniz. NETS*T standartları geliştirilirken, standartların alt boyutlarının daha açıklayıcı olabilmesi için öğretmenlerin neler yaptığını gösteren göstergeler de ortaya konmuştur. Tablo 1 de görüldüğü gibi ölçme ve değerlendirme boyutunun iki adet göstergesi bulunmaktadır. Çalışmada kullanılan ölçekte yer alan maddeler bu göstergeler kullanılarak hazırlanmıştır. Öğretmen Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ile Ölçme ve Değerlendirme Konularında Verilen Eğitimler Türkiye de öğretmen yetiştirme Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından 1998 yılında yayımlanan Eğitim Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Düzenlenmesi isimli raporda öğretmenlerin sahip olması gerektiği nitelikler ve almakla yükümlü olduğu dersler belirlenmiştir (YÖK, 1998). 2006 yılında yapılan bazı değişikliklerle yeniden düzenlenen bu program sonucunda Türkiye deki tüm öğretmen adayları öğretmenlik meslek bilgisi (formasyon) ve genel kültür dersleri kapsamında NETS*T standartlarının Ölçme ve Değerlendirme alt boyutunda yer alan, yeterliklere yönelik farklı dersler almaktadır. Bu dersler arasında genel kültür dersleri arasında yer alan bilgisayar I ve bilgisayar II dersleri ile formasyon dersleri arasında yer alan Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme isimli dersler doğrudan teknoloji kullanımına odaklı derslerdir ve araştırmalarla bu derslerin genel teknoloji kullanımı kazandırdığı yönünde bulgular ortaya konmuştur (Gündüz ve Odabaşı, 2004; Şumuer, Doğusoy&Yıldırım, 2006; Tınmaz, 2004). Ancak bu derslerin haricinde yine formasyon dersleri arasında yer alan Ölçme ve Değerlendirme dersi de bu konuda önemli bir derstir. Bu dersin içeriği Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programlarında aşağıdaki gibi ifade edilmektedir (YÖK, 1998);
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 5 Eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirme ile ilgili temel kavramlar, ölçme araçlarında bulunması istenen nitelikler (güvenirlik, geçerlik, kullanışlılık), eğitimde kullanılan ölçme araçları ve özellikleri, geleneksel yaklaşımlara dayalı olan araçlar (yazılı sınavlar, kısa yanıtlı sınavlar, doğru-yanlış tipi testler, çoktan seçmeli testler, eşleştirmeli testler, sözlü yoklamalar, ödevler), öğrenciyi çok yönlü tanımaya dönük araçlar (gözlem, görüşme, performans değerlendirme, öğrenci ürün dosyası, araştırma kağıtları, araştırma projeleri, akran değerlendirme, özdeğerlendirme, tutum ölçekleri), ölçme sonuçları üzerinde yapılan temel istatistiksel işlemler, öğrenme çıktılarını değerlendirme, not verme, alanı ile ilgili ölçme aracı geliştirme. Bu derslerin haricinde öğretmen adaylarına bölümlerine göre farklı derslerin içeriğinde farklı ölçme ve değerlendirme eğitimleri de verilmektedir. Örnek olarak İngilizce öğretmenliği programı içinde yer alan Yabancı Dil Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme dersi, ve sınıf öğretmenliği programı içinde yer alan ve fen öğretiminde ölçme ve değerlendirme: geleneksel ve alternatif ölçme değerlendirme yaklaşımları konularında eğitimlerin yer aldığı Fen ve Teknoloji Öğretimi II dersi ölçme-değerlendirmeye yönelik eğitimleri içermektedir. Bunların haricinde Öğretmenlik Uygulaması gibi derslerde de öğretmen adayları ölçme ve değerlendirme konusunda eğitimler almaktadır. Yukarıda da özetlendiği gibi Türkiye de öğretmen adayların üniversite eğitimleri sürecinde eğitim teknolojisi standartlarının ölçme ve değerlendirme boyutunu karşılayacak düzeyde önemli dersler aldığı söylenebilir. Bu çalışma öğretmen adayların NETS*T standartları çerçevesinde ölçme ve değerlendirme özyeterlikerini belirlemesi açısından önemlidir. Amaç Bu araştırmanın temel amacı, eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartları açısından ölçme ve değerlendirme özyeterliklerinin belirlenmesidir. Bu temel amaca bağlı olarak araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1. Eğitim teknolojisi standartları açısından öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme boyutundaki özyeterlikleri nasıl bir dağılım göstermektedir? 2. Öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartları açısından sahip oldukları ölçme ve değerlendirme boyutundaki özyeterlikleri ile a. cinsiyet, b. öğrenim görülen üniversite, c. öğrenim görülen bölüm arasında anlamlı bir fark var mıdır?
6 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı YÖNTEM Bu araştırma genel tarama modelinde olup, araştırma kapsamında aday öğretmenlerin eğitim teknolojisi standartları kapsamında ele alınan ölçme ve değerlendirme özyeterlikleri farklı değişkenler açısından incelenmiştir. Evren ve Örneklem Araştırma evrenini 2007-2008 öğretim yılında Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören son sınıf öğretmen adayları oluşturmaktadır. Araştırmanın evreninin büyüklüğü nedeniyle olasılıklı örnekleme yöntemlerinden iki aşamalı örnekleme yaklaşımından yararlanılmıştır. Örneklem belirlenirken birinci seçim kriteri olarak öğrencilerin üniversiteye giriş puan türleri, ikinci kriter olarak ise bu puan türlerinde öğrenci sayıları en fazla olan bölümler araştırma kapsamına dahil edilmiştir. Ayrıca araştırmaya sayısal puan türü grubuna giren ve ortaya bir fark koyması beklenen Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği Bölümü de dahil edilmiştir. Buna göre Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri, İngilizce, İlköğretim Matematik, Resim-İş, Sınıf ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği bölümlerinin bulunduğu 8 üniversite araştırma kapsamına dahil olmuştur. Bir üniversite ölçek geliştirme amacıyla kullanıldığı için 7 üniversiteden veri toplanmıştır. Örneklemi oluşturan 2.566 öğretmen adayından elde edilen verilerle analiz işlemi gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların demografik bilgileri Tablo 2 de görülmektedir. Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Demografik Bilgileri Frekans Yüzde (%) Cinsiyet Erkek 1.070 41.7 Kadın 1.496 58.3 Toplam 2.566 100 Bölüm Bilg.ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği 277 10.8 İngilizce Öğretmenliği 579 22.6 İlköğretim Matematik Öğretmenliği 470 18.3 Resim-İş Öğretmenliği 271 10.6 Sınıf Öğretmenliği 582 22.7 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği 387 15.1 Toplam 2.566 100 Üniversite Atatürk Üniversitesi 322 12.5 Anadolu Üniversitesi 393 15.3 Dokuz Eylül Üniversitesi 466 18.2 Gazi Üniversitesi 323 12.6 İnönü Üniversitesi 269 10.5 Marmara Üniversitesi 407 15.9 Ondokuz Mayıs Üniversitesi 386 15.0 Toplam 2.566 100 Veri Toplama Aracı ve Verilerin Toplanması Araştırmada NETS*T standartları kullanılarak araştırma kapsamında geliştirilen Öğretmenlere Yönelik Eğitim Teknolojisi Standartları Ölçeği kullanılmıştır. 5 li
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 7 likert tipi olan ölçme aracının geliştirilmesinde genel olarak aşağıdaki adımlar izlenmiştir (Balcı, 2001); NETS*T standartları ve göstergeleri doğrultusunda madde havuzu oluşturulmuş, eğitim teknolojisi, ölçme değerlendirme gibi farklı alanlardan uzmanların görüşüne sunulduktan sonra, ön deneme uygulaması yapılmıştır. Sonrasında ise toplanan veriler aracılığı ile ölçeğin yapı geçerliği için faktör analizi yapılmıştır. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören 460 öğretmen adayı ile geliştirilen ölçeğin Ölçme ve Değerlendirme boyutunda Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı (α=0.833) olarak hesaplanmıştır. Verilerin Analizi Araştırma verilerinin analizinde betimsel istatistiklerden yüzde ve frekans ile genel durum betimlenirken, alt amaçlar doğrultusunda üniversitelere ve bölümlere göre aday öğretmenlerin ölçme-değerlendirme özyeterliklerinin farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Cinsiyete göre farklılık bulunup bulunmadığı ise tek grup bağımsız t testi ile analiz edilmiştir (Büyüköztürk, 2004). Verilerin analizinde SPSS 16.0 paket programı kullanılmış ve anlamlılık düzeyi olarak.05 alınmıştır. BULGULAR VE YORUMLARI Bu bölümde, araştırma amaçları doğrultusunda toplanan verilerin istatistiksel çözümlemeleri sonucunda elde edilen bulgulara ilişkin sonuçlar yorumlanarak verilmiştir. Öğretmen Adaylarının Eğitim Teknolojisi Standartlarını Belirleme Ölçeği Ölçme ve Değerlendirme Boyutundaki Özyeterlikleri Öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartlarını belirleme ölçeğinin ölçme ve değerlendirme boyutundaki maddelerini değerlendirebilmek amacı ile maddelere ait frekans (f), yüzde (%), aritmetik ortalama ( Χ ) ve standart sapma (Ss) değerleri verilmiştir (Tablo 3).
8 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Ölçme ve Değerlendirme Özyeterliklerinin Betimsel İstatistikleri Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Χ Ss 1 2 3 4 5 6 7 Teknolojilerin farklı öğretim f 33 158 508 1255 612 3.88.886 stratejileri için uygunluğunu değerlendirebilirim. % 1.3 6.2 19.8 48.9 23.9 Öğrencilerin yaratıcı ürünler oluşturabilmeleri için teknoloji kullanımına dayalı öğrenme etkinliklerinin uygunluğunu değerlendirebilirim. f 28 137 492 1418 491 3.86.822 % 1.1 5.3 19.2 55.3 19.1 Bir teknolojinin gerçek dünya f 35 200 696 1225 410 3.69.878 problemlerini çözmek için uygunluğunu değerlendirebilirim. % 1.4 7.8 27.1 47.7 16.0 Öğrencileri çok yönlü değerlendirebilmek için farklı ölçme tekniklerini içeren bir değerlendirme planı tasarlayabilirim. Öğrencilerin öğrenmelerini ölçebilmek için portfolyo, e-posta vb. performans ölçmeye dayalı teknoloji tabanlı farklı ölçme ve değerlendirme stratejileri kullanabilirim. Öğrencilerin kendi öğrenme durumlarını değerlendirebilmeleri için kendi ölçme araçlarını oluşturmalarına rehberlik edebilirim. Teknolojik araçları öğretim süreci ile ilgili her türlü verileri işlemek ve raporlaştırmak için kullanabilirim. f 30 164 633 1279 460 3.77.857 % 1.2 6.4 24.7 49.8 17.9 f 56 188 707 1235 380 3.66.893 % 2.2 7.3 27.6 48.1 14.8 f 27 150 498 1392 499 3.85.834 % 1.1 5.8 19.4 54.2 19.4 f 24 124 483 1385 550 3.90.819 % 0.9 4.8 18.8 54.0 21.4 GENEL ORTALAMA f 33 160 574 1313 486 3.80.637 % 1.3 6.2 22.3 51.2 19.0 Tablo 3 den de görüldüğü gibi, eğitim teknolojisi standartlarını belirleme ölçeğinin ölçme ve değerlendirme alt boyutuna ilişkin özyeterlik puanlarının ortalaması (Χ =3.80) olarak hesaplanmıştır. Verilen yanıtların oranı incelendiğinde, yanıtların çoğunun Katılıyorum ve Kesinlikle Katılıyorum (%70.2) şeklinde olduğu, bu nedenle öğretmen adaylarının çoğunluğunun ölçme ve değerlendirme boyutunda kendilerini iyi düzeyde yeterli gördükleri söylenebilir.
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 9 Tablo 3 de yer alan maddeler incelendiğinde öğretmen adaylarının Excel, Word gibi temel beceri gerektiren uygulamaları içeren geleneksel ölçme-değerlendirme hizmetlerine yönelik veri işleme ve raporlaştırma işlemlerinde teknoloji kullanımında kendilerini iyi düzeyde yeterli buldukları, portfolyo ve e-posta ile performans ölçmeye dayalı sürece dayalı ölçme hizmetlerinde teknoloji kullanımı konusunda ise daha az yeterli oldukları görülmektedir. Bir başka ifade ile gerek geleneksel gerekse performansa dayalı ölçme değerlendirme hizmetlerinde teknoloji kullanımı konusunda kendilerini yeterli görmektedir. Ancak bu yeterlilik geleneksel ölçme değerlendirme hizmetlerinde daha fazladır. Araştırma sonucunda ölçme değerlendirme konusunda öğretmen adaylarının iyi düzeyde özyeterliğe sahip olmaları yönündeki bulgu, bazı araştırma bulguları ile paralellik gösterirken (Alobiedat, 2005; Hofer, 2003; Oh ve French, 2005), bazı araştırma bulguları ile de farklılaşmaktadır (Basham, Palla ve Pianfetti, 2005; Hayden, 2002). Araştırmalar arasındaki farklılık, Kadijevich ve Haapasalo (2006) tarafından eğitim teknolojisi standartlarını kazandırmada derslerin işleniş şeklinin (teorik veya uygulama) etkili olduğu bulgusu ile açıklanabilir. Ayrıca Evans (2006), e-portfolyo konusunda eğitim almış olan aday öğretmenlerin NETS*T nin özellikle ölçme ve değerlendirme alt boyutunda daha yeterli olduklarını belirtmiştir. Araştırmalar arasındaki farklılık ilgili ders veya derslerin işleniş şeklinden kaynaklanmış olabilir. Bu bulgular doğrultusunda, öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme alt boyutunda kendilerini iyi düzeyde yeterli buldukları görülmektedir. Ancak ölçme değerlendirme işlemlerinde teknoloji kullanımı daha çok geleneksel ölçme değerlendirme hizmetlerine odaklı olarak algılanmaktadır. Öğretmen adaylarına sürece dayalı değerlendirme, ölçme hizmetlerinde internetin kullanımı gibi farklı konuların eğitimi verilmelidir. Eğitim Teknolojisi Standartlarını Belirleme Ölçeği Ölçme ve Değerlendirme Boyutundaki Özyeterlikler ile Cinsiyet Arasındaki İlişki Öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartları belirleme ölçeği ölçme ve değerlendirme boyutunda almış oldukları özyeterlik puanları ile cinsiyet arasındaki ilişki incelenmiş ve sonuçlar Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Ölçme ve Değerlendirme Özyeterlik Puanları ile Cinsiyet Arasındaki İlişkiye Yönelik t Testi Sonuçları Cinsiyet N Ss Sd t p Χ Erkek 1070 3.81.672 2564.678.498 Kadın 1496 3.79.612 Tablo 4 incelendiğinde, öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme alt boyutunda elde ettikleri özyeterlik puanlarının cinsiyete göre farklılaşmadığı görülmektedir [t (2564) =.678, p>.05]. Bir başka ifade ile erkek öğrenciler ile kadın öğrenciler ölçme ve değerlendirme boyutunda kendilerini aynı düzeyde yeterli
10 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı görmektedir. Öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme alt boyutu ile cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık bulunamaması şeklinde elde edilen bulgu, diğer araştırma bulguları ile de paralellik göstermektedir (Gökçe, 1999; İzci, 1999; Karaca, 2004; Uslu, 2003). Bu bulguya göre, öğretmen adaylarının cinsiyetleri ile ölçme ve değerlendirme özyeterliklerinin farklılaşmadığı, hem kadınların hem de erkeklerin aynı ve iyi düzeyde ölçme değerlendirme hizmetlerinde teknolojiden yararlandıkları söylenebilir. Eğitim Teknolojisi Standartlarını Belirleme Ölçeği Ölçme ve Değerlendirme Boyutundaki Özyeterlikler ile Öğrenim Görülen Üniversite Arasındaki İlişki Öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartlarından geliştirilen ölçme ve değerlendirme özyeterlik puanları ile öğrenim gördükleri üniversite arasındaki ilişki incelenerek sonuçlar tablo halinde verilmiştir (Tablo 5). Tablo 5. Ölçme ve Değerlendirme Özyeterliklerinin Üniversitelere Göre Betimsel İstatistikleri Üniversiteler N Χ Ss Standart Hata A- Atatürk Üniversitesi 322 3.88.688.038 B- Anadolu Üniversitesi 393 3.78.612.030 C- Dokuz Eylül Üniversitesi 466 3.76.594.027 D- Gazi Üniversitesi 323 3.85.650.036 E- İnönü Üniversitesi 269 3.73.608.037 F- Marmara Üniversitesi 407 3.87.600.029 G- Ondokuz Mayıs Üniversitesi 386 3.71.699.035 GENEL ORTALAMA 2566 3.80.637.012 Tablo 5 incelendiğinde, ölçme ve değerlendirme özyeterlik puanları açısından Atatürk Üniversitesinin en yüksek, Ondokuz Mayıs Üniversitesinin ise en düşük ortalamaya sahip olduğu görülmektedir. Ölçme ve değerlendirme özyeterliklerinin öğrenim görülen üniversite ile ilişkisi tek yönlü varyans analizi ile incelenmiş ve sonuçlar Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Ölçme ve Değerlendirme Özyeterlikleri ile Öğrenim Görülen Üniversite Arasındaki İlişkiye Yönelik Analiz Sonuçları Anlamlı Fark Varyansın Kareler Kareler P Kaynağı Toplamı Sd Ortalaması F (p<0.05) Gruplararası 10.518 6 1.753 4.341.000 Gruplariçi 1033.443 2559.404 Toplam 1043.960 2565 A-G, F-G
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 11 Tablo 6 daki veriler doğrultusunda, öğretmen adaylarının kendilerini ifade ettikleri ölçme ve değerlendirme yeterlikleri ile öğrenim görülen üniversite arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır [F(6-2559)=4.341, p<.05]. Farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek için yapılan analiz sonuçlarına göre, eğitim standartları ölçeğinin ölçme ve değerlendirme alt boyutunda Atatürk Üniversitesi ile Marmara Üniversitesinde öğrenim gören öğretmen adayları Ondokuz Mayıs Üniversitesinde öğrenim gören öğretmen adaylarından kendilerini daha yeterli görmektedir. Araştırma sonucunda ölçme ve değerlendirme boyutunda öğretmen adaylarının sahip olduğu özyeterliklerin üniversitelere göre değişmesi yönündeki bulgu, Karaca (2004) tarafından yapılan araştırma bulgusu ile paralellik göstermektedir. Karaca (2004) öğretmen adaylarının söz konusu yeterlikleri kazandıkları öğretimde planlama ve değerlendirme isimli derse yönelik güdülenme eksikliğinin ölçme ve değerlendirme özyeterliklerini etkileyebileceğini vurgulamaktadır. Hoy ve Woolfolk(1990), Reed ve Bergeman (1992) da öğretmen yeterliğinin anlamı ve yapısını inceledikleri araştırmalarında, güdülemenin öğretmen yeterliklerini ve tutumlarını etkilediği sonucuna varmışlardır. Bazı derslerin veriliş şekilleri öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme boyutundaki özyeterliklerini etkilemiş olabilir. Sonuç olarak, öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme boyutundaki özyeterlikleri öğrenim gördükleri üniversitelere göre farklılık göstermektedir. Eğitim Teknolojisi Standartlarını Belirleme Ölçeği Ölçme ve Değerlendirme Boyutundaki Özyeterlikler ile Öğrenim Görülen Bölüm Arasındaki İlişki Son olarak öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölümler ile eğitim teknolojisi standartları ölçme ve değerlendirme boyutundaki özyeterlikleri incelenmiştir. Bu amaca yönelik betimsel istatistikler Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Ölçme ve Değerlendirme Özyeterliklerinin Bölümlere Göre Betimsel İstatistikleri Bölümler N Χ Ss Standart Hata A- Bilgisayar ve Öğretim Tek. Öğrt. 277 3.89.693.041 B- İngilizce Öğretmenliği 579 3.79.617.025 C- Matematik Öğretmenliği 470 3.69.623.028 D- Resim Öğretmenliği 271 3.81.698.042 E- Sınıf Öğretmenliği 582 3.84.594.024 F- Sosyal Bilgiler Öğretmenliği 387 3.78.648.032 GENEL ORTALAMA 2566 3.80.637.012 Tablo 7 den de görüldüğü gibi, eğitim teknolojisi standartları ölçeğinin ölçme ve değerlendirme alt boyutunda alınan özyeterlik puanlarının en yüksek
12 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı ortalamadan en düşük ortalamaya göre Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği ( Χ =3.89), Sınıf Öğretmenliği ( Χ =3.84), Resim Öğretmenliği ( Χ =3.81), İngilizce Öğretmenliği ( Χ =3.79), Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ( Χ =3.78) ve Matematik Öğretmenliği ( Χ =3.69) şeklinde sıralandığı görülmektedir. Ölçme ve değerlendirme özyeterlik puanlarının öğrenim görülen bölümlere göre farklılığını belirlemek için yapılan analiz sonuçları Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Ölçme ve Değerlendirme Özyeterlikleri ile Öğrenim Görülen Bölüm Arasındaki İlişkiye Yönelik Analiz Sonuçları Anlamlı Varyansın Kareler Kareler P Fark Kaynağı Toplamı Sd Ortalaması F (p<0.05) Gruplararası 9.121 5 1.824 4.513.000 A-C, C-E Gruplariçi 1034.839 2560.404 Toplam 1043.960 2565 Ölçme ve değerlendirme özyeterlikleri ile öğrenim görülen bölüm arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu Tablo 8 den görülmektedir [F(5-2560)=4.513, p<.05]. Başka bir ifade ile ölçme ve değerlendirme özyeterlikleri öğrenim görülen bölüme göre değişmektedir. Aralarında farklılık bulunan grupları belirlemek için yapılan analiz sonuçlarına göre, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri ve Sınıf Öğretmenliği bölümleri ile Matematik Öğretmenliği bölümü arasında Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği ile Sınıf Öğretmenliği bölümleri lehine anlamlı fark bulunmuştur. Ölçme ve değerlendirme alt boyutunda diğer bölümler arasındaki farklar istatistiki açıdan anlamlı değildir. Ölçme ve değerlendirme alt boyutunda öğrenim görülen bölüm/branşa göre farklılık bulunması yönündeki bulgu, çok sayıdaki literatür bulgusu ile paralellik göstermektedir (Gökçe, 1999; İzci, 1999; Karaca, 2004). Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin sahip olduğu üst düzey teknoloji kullanım becerilerinin, ölçme ve değerlendirme hizmetlerinde de özyeterliklerini etkilediği söylenebilir. Sınıf Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin ölçme ve değerlendirme yeterliklerinde kendilerini daha yeterli bulmaları, Karaca (2004) tarafından yapılan araştırma bulgusu ile benzerlik göstermiştir. Karaca bu bulguyu, bölümler arasındaki farklılığın öğretimde planlama ve değerlendirme isimli derse yönelik güdülenmeden kaynaklanabileceğini ileri sürmüştür. Diğer bölümler arasında ölçme değerlendirme özyeterlikleri arasında farklılık bulunmaması ise Uslu (2003) tarafından yapılan araştırmada ortaya konan Sosyal, Fen, Matematik ve Yabancı Dil bölümü öğretmenleri arasında fark bulunmaması bulgusu ile paralellik göstermektedir.
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 13 Matematik Öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirme boyutunda özyeterliklerinin düşük olması ise Doğan (2007) nın araştırması ile benzerlik göstermektedir. Doğan (2007) İlköğretim Matematik Öğretmenliği bölümü aday öğretmenlerinin ölçme değerlendirme yaklaşımlarına ilişkin görüşlerini incelediği araştırmasında, matematik derslerinde ağırlıklı olarak klasik yazılı sınavların uygulandığı, alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımlarının hemen hemen hiç yer almadığı bulgusunu ortaya koymuştur. Yapılan ölçmelerin, yaratıcılık, performans, uygulama gibi özellikleri yansıtamadığı, sadece bazı genel kültür ve öğretmenlik formasyonuna yönelik derslerde uygulamaların dikkate alındığı ancak bunların sonuncunda da öğrencilere değerlendirme biçimi ve ilkeleri konusunda bilgi verilmediğini belirtmiştir. Sonuç olarak, ölçme ve değerlendirme alt boyutunda sahip olunan eğitim teknolojisi standartları öğrenim görülen bölüme göre değişmektedir. Sınıf Öğretmenliği ile Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği bölümü öğretmen adayları diğer bölümlere göre ölçme ve değerlendirme boyutunda kendilerini daha yeterli, Matematik Öğretmenliği bölümü öğretmen adayları ise daha az yeterli görmektedir. SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının eğitim teknolojisi standartları ölçeğinin ölçme ve değerlendirme boyutunda iyi düzeyde yeterli olduklarını ortaya koymaktadır. Bir başka ifade ile ölçme-değerlendirme uygulamalarında teknoloji kullanımı konusunda öğretmen adayları kendilerini iyi düzeyde yeterli görmektedirler. Ancak ölçme değerlendirme işlemlerinde teknoloji kullanımı daha çok geleneksel ölçme değerlendirme hizmetlerine odaklı algılanmaktadır. Araştırma alt amaçları doğrultusunda yapılan analizler sonucunda ise aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir; Cinsiyet, ölçme ve değerlendirme özyeterlikleri üzerinde etkili bir faktör değildir. Gerek kadınlar, gerekse erkekler kendilerini eğitim teknolojilerini ölçme ve değerlendirme boyutunda aynı düzeyde yeterli görmektedir. Öğretmen adaylarının ölçme değerlendirme işlemlerinde teknoloji kullanımları öğrenim gördükleri üniversitelere göre farklılaşabilmektedir. Eğitim teknolojilerine odaklı ölçme ve değerlendirme özyeterlikleri öğrenim görülen bölüme göre farklılaşmaktadır. Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi ile Sınıf Öğretmenliği bölümleri öğretmen adayları kendilerini daha yeterli görürken, Matematik Öğretmenliği bölümü en az yeterli görülen bölüm olmuştur. Yedi farklı üniversitede gerçekleştirilen bu araştırma sonucunda elde edilen bulgulara dayalı olarak aşağıdaki gibi bir öneri getirilebilir.
14 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı Ölçme-değerlendirme hizmetleri bölümlere göre farklılaşabilmektedir. Matematik Öğretmenliği bölümü için ölçme işlemi daha çok yazılı sınav olarak algılanmaktadır (Doğan, 2007). Resim Öğretmenliği için yazılı yoklamanın yanı sıra performansa dayalı ölçme işlemleri de önem kazanmaktadır. Bu nedenle bölümlerin yapılarına göre teknoloji kullanımlı ölçme ve değerlendirme uygulamalarını artıracak, eğitim teknolojilerinden ileri düzeyde faydalanılabilecek seçmeli dersler açılmalıdır. YAZAR NOTLARI Bu çalışma Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri ABD da 2008 yılında tamamlanan ve 107K382 no ile TÜBİTAK tarafından desteklenen Öğretmen Adaylarının Eğitim Teknolojisi Standartları İle İlgili Özyeterliklerinin Belirlenmesi isimli doktora tezinin bir bölümünden yaralanılarak oluşturulmuştur.
Eğitim Teknolojisi Standartlari Açisindan Öğretmen Adaylarinin 15 KAYNAKLAR Alobiedat, A. (2005). Comparing Pre-Service Technology Standards With Technology Skills Of Special Educators In Southwestern Michigan. Int'l J of Instructional Media Vol. 32(4), s.385-395. Balcı, A. (2001). Sosyal Bilimlerde Araştırma, Yöntem, Teknik ve İlkeler. (3. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Basham, J., Palla, A. ve Pianfetti, E. (2005). An Integrated Framework Used to Increase Preservice Teacher NETS-T ability. JI. of Technology and Teacher Education, 13(2), s. 257-276. Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri Analizi El Kitabı. (4. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Doğan, M. (2007). İlköğretim Matematik Aday Öğretmenlerini Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımlarına İlişkin Görüşleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi XVI. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. 5 7 Eylül 2007, Tokat. Evans, S. A. (2006). A Validation Study Of A Measurement Of Technology Integration Skills for Pre-service Teachers. Doktora Tezi. ABD, Charlotte: North Carolina Üniversitesi, Eğitim Fakültesi. Gökçe, E. (1999). İlköğretim Öğretmenlerinin Yeterlikleri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Gündüz, Ş. & Odabaşı H. F. (2004). Bilgi Çağında Öğretmen Adaylarının Eğitiminde Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme Dersinin Önemi. The Turkish Online Journal of Educational Technology TOJET, 3(1). Hayden, J. (2002). The Development And Formative Evaluation Of An Assessment Instrument Based On National Educational Technology Standards for Teachers. Doktora Tezi. ABD, Georgia: Georgia State Üniversitesi, Eğitim Fakültesi. Hofer, M.J. (2003). ISTE Educaitonal Technology Standards: Implementation In Award-Winning Teacher Education Programs, Doktora Tezi, ABD, Virginia: Virginia Üniversitesi. Hoy, W. K. & Woolfolk, A. E. (1990). Prospective Teacher s Sense of Efficacy and Beliefs about Control. Journal of Educational Psychology, 82(1), s.81-91. İzci, E. (1999). Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerin Öğretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerinin Bazı Değişkenlere Göre
16 A.N. Çoklar, H.F. Odabaşı İncelenmesi. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kadijevich, D. ve Haapasalo, L. (2006). A Factors That Influence Student Teacher s Interest to Achieve Educational Technology Standards. Computers & Education 50 (1), s.262 270. Karaca, E. (2004). Öğretmen Adaylarının Ölçme ve Değerlendirme Yeterliklerine İlişkin Algıları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Monroe, E. ve Tolman M. (2004). Using technology in teacher preparation: Two mature teacher educators negotiate the steep learning curve. Journal of Computer in the Schools. 21(1/2), s.73-84. NETS, (2006). National Educational Technology Standards. http://cnets.iste.org/, (12 Mayıs 2006). Oh, E. ve Russell, F. (2006). Preservice Teachers Perceptions Of An Introductory Instructional Technology Course. Electronic Journal for the Integration of Technology in Education, 3(1). Reed, A. J. S. ve Bergeman, V. E. (1992). In The Classroom: An Introduction to Education. Guilford, CT: The Dushkin Publishing Group. Stuve, M. & Cassady, J. (2005). A Factor Analysis of the NETS Performance Profiles: Searching for Constructs of Self-Concept and Technology Professionalism. Journal of Technology and Teacher Education,13(2),s.303-324. Şumuer, E., Doğusoy, B. ve Yıldırım, S. (2006). Preservice Teachers Competiences, Beliefs and Integration Levels in ICT. 2 nd International Open and Distance Learning (IODL) Symposium. Eylül, 2006, Eskisehir, s.353-365. Tınmaz, H. (2004). Öğretmen Adaylarının Eğitim Gördükleri Alanlara Göre Teknoloji Algılarının İncelenmesi. Doktora Tezi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Eğitik Bilimleri Enstitütüsü. UNESCO, (2002). Information And Communication Technologies In Teacher Education: A Planning Guide. France: Division of Higher Education. Uslu, E. (2003). İzmir Özel Lise Öğretmenlerinin Ölçme ve Değerlendirmeye Yönelik Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. YÖK, (1998). Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/ ogretmen_yetistirme_lisans/giris.doc, (8 Mayıs 2006).