Kuramlar Ne İşe Yarar? Kuram yöneticiyi gerçeğe götüren en güvenilir araçtır. YÖNETİM KURAMLARI Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN cerdogan@yildiz.edu.tr Yönetimde asıl değerli deneyim, deneme yanılma yoluyla değil, kuramları uygulayarak edinilen deneyimdir. Deneme yanılma yoluyla edinilen deneyim hem en pahalı hem de en yıpratıcı öğrenme yöntemidir. 28.04.2014 Örgüt Kuramları Örgüt kuramları üç ana başlıkta ele alınabilir: Klasik Yönetim Kuramı Klasik Kuramlar Taylorizm, Bürokrasi, Yönetim Süreçleri Neo-klasik Kuramlar İnsan İlişkileri, Davranışçı Kuramlar Temel varsayım: İnsan rasyonel ve ekonomik bir varlıktır. Verime odaklanmıştır. Modern Kuram Sistem Kuramı 28.04.2014 28 Nisan 2014 4 1
Klasik Yönetim Kuramı Temel varsayımlar: İnsanlar makinelere ek bir unsurdur. Amaç, en yüksek verimin alınacağı bir örgütsel yapının kurulmasıdır. Örgütün insani/sosyal yönü yok sayılmıştır. İnsanın örgüt yararına yaratıcı olması görmezden geliniyor. 28 Nisan 2014 5 Klasik Yönetim Kuramı Temel varsayımlar: Örgütlerin yönetiminde evrensel ilkeler vardır. Örgütler belli bir plana göre kurulur, işletilir. Çalışanların örgütün işleyişine etkisi yoktur. Çalışanların davranışları önceden tahmin edilip yönlendirilebilir. Örgütsel ve bireysel amaçlar arasında çatışma yoktur 28 Nisan 2014 6 Klasik Yönetim kapsamındaki fikirler Bilimsel İşletme (Frederick Wilson Taylor) (Bilimsel Yönetim veya Taylorizm) Yönetim Süreçleri (Henri Fayol) Bilimsel İşletme-Taylorizm Taylor (1856-1915)-ABD Taylorizmin kurucusu ABD li mühendis Yönetimin en önemli kuramcılarından 1911-Bilimsel Yönetimin İlkeleri Bürokrasi - Bürokratik Örgüt (Max Weber) 28 Nisan 2014 7 28 Nisan 2014 8 2
Klasik Yönetim Kuramı Video Yönetsel Sorunlar Verimsizlik. Tembellik ve kaytarma Çalışma kural ve prosedürlerinde standartlar yok. İşe almada yeterlik, yetenek kıstasları yok. Yapılan işler için standart süreler belirlenmemiş. 28 Nisan 2014 9 28 Nisan 2014 10 Bilimsel Yönetimin İlkeleri Yönetimde temel amaç VERİMLİLİK Planlamanın uygulamadan ayrılması Bir işi yapmanın en iyi yolunun (standart) tanımlanması Bilimsel iş analizi Zaman-hareket etüdleri İşi insandan ayrı görme Bilimsel Yönetimin İlkeleri İşletmede günlük işlerin tanımlanması İşlerin bölümlenmesi Standart koşul ve araçlar sağlanması Üstün başarı yüksek ücret Başarısızlığın faturası çalışana Uzmanlaşma 28 Nisan 2014 11 28 Nisan 2014 12 3
Bilimsel Yönetimin Varsayımları Örgütsel yaşamın özellikleri kestirilebilir; her durumda bütün insan davranışlarına kılavuzluk edebilecek yasalar formüle edilebilir. Eğer örgütler, verimlilik için belirlenmiş ilkeleri izlerse üretim büyük oranda artacaktır. Bu ilkelerin izlenmesi sıkı sıkıya kontrol edilmelidir. Bir Taylorizm Anekdotu... Verimlilik uzmanı, bir tahta parçasını rendeleyen marangoza "İşini çok iyi yapıyorsun." dedi. "Şimdi eğer dirseğinin altına bir de cila güderisi yapıştırırsak, aynı hareketi yaparak tahtayı hem rendeleyip hem de parlatabilirsin." "Tabii" dedi marangoz, "ve sen de eğer kıçına bir süpürge takarsan, aynı anda hem not alıp hem de yerleri süpürebilirsin. 28 Nisan 2014 13 28 Nisan 2014 14 Taylorizm Eğitim Yönetiminde Uygulama Okullar fabrika, öğrenciler hammadde Okul yöneticisi bir verim uzmanı Okulun sosyal ve psikolojik koşulları yok sayıldı. Okullarda iklim yapıdan daha önemlidir! Eğitim örgütünde, fabrikadaki iş analizi yapılamaz Döner sermayeli teknik okullar için daha uygun Görevsel ustabaşı fikri uzmanlaşma için yararlı Yönetim Süreçleri H. Fayol (1841-1925)-Fransa Evrensel yönetim ilkeleri vardır, tüm örgütlere uygulanabilir. Taylor işçiyi ve işi, Fayol yönetimi temel almıştır. Fayol, yönetimin temel ilkelerini ortaya koymuştur. İşletmecilik eylemleri: teknik, ticari, mali, güvenlik, muhasebe, yönetim. Yönetim Süreçleri: Planlama, örgütleme, emretme, koordinasyon ve kontrol. Fayol: Yönetim, önce eğitim sonra deneyimle öğrenilir 28 Nisan 2014 15 28 Nisan 2014 16 4
Yönetim Süreçleri Eğitim Yönetiminde Uygulama Yönetime süreç yaklaşımı nı geliştirmiştir Eğitim yönetiminde yöneticinin görev tanımına katkı Yönetimi işletmeciliğin bir öğesi kabul etmiştir Örgütün formal yanına ağırlık vermiş, eğitimde informal yan ağır basar Karar sürecinin önemi görülmemiş Emretme ve kontrol okul için uygun değil 28 Nisan 2014 17 Yönetimin Formülleştirilmesi Gulick&Urwick - 1937 Örgüt ilkeleri ve yönetim süreçlerinin mimarları İlkeler: Üyeyi yapıya uydurma, emir birliği, homojen görev dağılımı, yetki-sorumluluk denkliği, yetki devri POSDCoRB:Planning, Organizing, Staffing, Directing, Coordinating, Reporting, Budgetting Planlama, örgütleme, kadrolama, yöneltme, koordinasyon, raporlama, bütçeleme. Karar yok; kadrolama örgütlemede; bütçeleme planlamada İletişim ve etkileme yok! Raporlama iletişimi kapsamaz, yöneltmede etki yok 28 Nisan 2014 18 Yönetimin Formülleştirilmesi Eğitim Yönetiminde Uygulama Üyeyi yapıya uydurma, tek adam, emir birliği okulda işlemez, Okul demokratik olmalıdır Örgüt ortamı ve insan öğesine gereken önem verilmemiş Yönetim süreçlerine ilişkin yararlı genellemeler var ancak yeterli değil 28 Nisan 2014 19 Bürokrasi Max Weber(1864-1920) Alman hukukçu, ekonomist ve sosyolog Modern sosyolojinin kurucusu Bürokrasinin kuramcısı Meşruluk temeline dayalı üç tip yetki: Geleneksel, karizmatik, rasyonel (bürokratik) 28 Nisan 2014 20 5
Bürokrasi Bürokrasi En rasyonel yönetim, hiyerarşik bürokrasiye uygun kurulandır Örgütün yapı boyutu temel alınmış. Yetki ve sorumluluklar yasalarla belirlenir Amir-memur rolleri hiyerarşiyle belirlenir İnsandan beklenen davranış rasyonellik İdeal Tip Bürokrasinin beş öğesi: Hiyerarşik bir yapı Görevsel uzmanlaşma Tanımlanmış yetki ve sorumluluklar Tahmin gücü sağlayan kayıtlar Davranış kuralları 28 Nisan 2014 21 28 Nisan 2014 22 Bürokrasi (Eleştiriler) Bürokrasi Eğitim Yönetiminde Uygulama Rasyonellikteki ısrar rasyonel olmayan durumları karanlıkta bırakır Çatışma gerçeğini görmemiş Nesnellik duygusallığı dışlar Kurallar amaç haline gelir Hiyerarşi zaman kaybına yol açar Uzmanlaşma monotonluğa yol açar 28 Nisan 2014 23 Okulda otokratik ve katı uygulamalara yol açmıştır Hiyerarşik yapı okulu açıklamaya yetmez Piramit örgüt şemaları yöneticilerin etki gücünü belirtmez. Eğitim örgütlerinde insan ilişkileri önemlidir Kişi/grubu görmeyip işi ön planda tutmak okullarda işlemez Güdüleme, katılma, çatışma, ilişkiler görülmemiş Karizmatik yetki liderlik rutin ve prosedürlerle boğulan okullar için 28 Nisan 2014 24 6
Neoklasik Yönetim Kuramları Klasik kurama tepki olarak doğmuştur. Elton Mayo tarafından 1927-1932 yılları arasında yapılan Hawthorne deneyleri ile ortaya çıkmıştır. Verimi, yönetimi etkileyen ve klasik kuramda farkedilmeyen yönler ortaya çıkmıştır. 28 Nisan 2014 25 Hawthorne Deneyleri Elton Mayo (1927-1932) Verimi artırmada maddi ve fiziksel faktörlerin (ısı, ışık, ortam, gürültü, ücret) etkisi araştırılıyor. Bunlardan daha etkili faktörlerin sosyal ve psikolojik olduğu görülüyor. Deneyler sonucunda işçilerin morallerini, dolayısıyla performanslarını artıran faktörler belirleniyor. 28 Nisan 2014 26 Hawthorne Deneyleri Elton Mayo (1927-1932) Çalışanlar deneyde rol üstlendiklerini düşünerek önemli olduklarını hissediyor. Deney grubundakiler kendi aralarında iş bölümü vs. yapıyor, olumlu ilişkiler var. Sosyal ilişkiler olumlu bir çalışma ortamı yaratıyor. Hawthorne Deneyleri Elton Mayo (1927-1932) Bu deneyler sonunda yönetim biliminde, çalışanların morali, grup dinamiği, demokratik yöneticilik, insan ilişkileri, motivasyon gibi kavramlar araştırılmaya başlanmıştır. 28 Nisan 2014 27 28 Nisan 2014 28 7
Neoklasik Yönetim Kuramları İki temel çalışma alanı : 1. İnsan İlişkileri Yaklaşımı: Sosyolog veya psikologların grup içi ilişkiler veya grup etkileşimi alanındaki çalışmalar (Elton Mayo) 2. Davranışçı Yaklaşım : İnsan davranışları, davranışın kaynağı, nedenleri, yönlendirilmesi gibi konulardaki çalışmalar (Maslow, McGregor, McClelland, Argyris) Neoklasik Yönetim Kuramları Varsayımları İnsan informal bir grubun üyesidir Birey yerine grup yaklaşımı Paradan başka güdüleyiciler vardır. Birey işe değer, tutum, beklenti ve deneyimleriyle gelir. İnsanlar sorumluluk almayı sever, ister. İnsanlar fırsat verildiğinde işe yaratıcılığını katar. Performans ve verim için işçilerin yetenek ve deneyimlerini artırabilecekleri ortam ve yapı kurulmalıdır 28 Nisan 2014 29 28 Nisan 2014 30 Çağdaş Yönetim Kuramları Sistem Kuramları Yönetimde çağdaş düşüncenin başlangıcı. Örgütün çevre ile ilişkisi keşfedildi Örgüt içi ilişkiler ve işleyiş bir döngüdür. Ludwig Bertalanffy-Genel Sistem Kuramı Katz & Kahn Açık Sistem Kuramı 1950lerden sonra sanayi döneminden sanayi sonrası döneme geçiş oluyor (hizmet sektörü, yeni meslekler, bilgisayar sistemleri). Genel Sistem Kuramı Bertalanfy Sistem, karşılıklı etkileşim içinde bulunan unsurların belirli amaçlar için bir araya getirilip organize edilmesiyle oluşan bir bütündür. Örgüt, birbirine bağlı yapı ve görevlerin oluşturduğu bir sistemdir. Örgüt gruplardan, gruplar da uyum içinde çalışması gereken bireylerden oluşur. 28 Nisan 2014 31 28 Nisan 2014 32 8
Açık Sistem Kuramı Katz&Kahn Örgütün dış çevre ile etkileşimi açık sistem kuramını doğurmuştur. Açık sistemde girdiler çevreden alınır, çıktılar çevreye verilir. Sistemi ve örgütleri birbirine bağımlı ilişkilere dayalı olaylar döngüsü oluşturur. Örgütlerdeki döngüler, kurallar, iş tanımları, roller ve beklentiler, normlar, hiyerarşi ile biçimlendirilir. Örn. Okullardaki her bir akademik yıl bir döngüdür. 28 Nisan 2014 33 Durumsallık Kuramı Her koşula uyacak evrensel yönetim ilkeleri yoktur. Her örgütün kendine özgü özellikleri, çalışanları, kültürü vardır. Hangi koşulda hangi teorinin geçerli olacağını araştırır. En iyi yönetim insana, çevreye ve koşullara bağlı olarak kendini uyarlayabilen yönetimdir. İnsan karmaşıktır, ihtiyaçları farklıdır/farklılaşır. 28 Nisan 2014 34 Durumsallık Kuramı Sistem planı: her örgüte uyan bir çözüm yolu yok, örgüte has teknik, fiziksel ve sosyal özellikler Örgüt yapısı: yapı, hiyerarşi hizmet türüne göre değişir. Liderlik: tek tip liderlik yerine, çalışanların, örgütün, işin özelliklerine göre liderlik tarzı. X-Y Kuramı McGregor Klasik ve neoklasik kuramlar arasında bir karşılaştırma X kuramı: Klasik kuramlar Y Kuramı : Neoklasik kuramlar 28 Nisan 2014 35 28 Nisan 2014 36 9
X Kuramı Normal insan çalışmayı sevmez, işten kaçar. İnsanların çalışması için zorlanması, kontrol edilmesi, cezalandırılması gerekir. Normal insan sorumluluktan kaçar, yönetilmeyi sever. Çalışanlar her şeyden önce iş garantisini ister. 28 Nisan 2014 37 Y Kuramı Çalışanlar tatmin edildiğinde işi doğal kabul eder. Çalışanlar örgütsel amaçlara adanırsa inisiyatif kullanır, kendilerini denetler. Normal insan uygun koşullarda sorumluluk alır, sorumluluk aramayı da öğrenir. İnsan yaratıcılığa değer verir, işine yaratıcılığını katmaya çalışır. 28 Nisan 2014 38 Z Kuramı William Ouchi Japon şirketlerinin başarılarının altında yatan toplumsal değerleri araştırmış. Japon ve Amerikan şirketlerinin değerlerini birleştirmiş. Çalışanların tepkileri, motivasyonları, iş değerleri üzerinde kültürün etkisi Uzun süreli istihdam, yavaş değerlendirme ve terfi, katılımcı karar alma, bireysel sorumluluk alma vardır. Güçlü kültür özelliklerine sahip, iç yapılarında yüksek uyum gösteren örgütler Z tipi örgütlerdir. Çalışanlarda üst düzey otonomi ve özgürlük var. Ekonomik insan yerine psikolojik insan anlayışı. 28 Nisan 2014 39 Stratejik Yönetim Değişime uyum ve yenileşme Kendine, diğerlerine, geleceğe bakış Neredeyiz, nereye ulaşacağız, nasıl? Uzun dönem planlama düşüncesiyle örgüt içi değişkenler, örgüt dışı faktörlerin birlikte değerlendirilmesi Sezgi - yaratıcı düşünme eylem Planlamacılarla uygulamacılar aynı 28 Nisan 2014 40 10
Stratejik Yönetim Aşamaları Amaç belirleme: Kısa ve uzun dönemli amaçlar Analiz yapma: SWOT analizi Güçlü-zayıf yönler, fırsatlar - tehditler Strateji belirleme: Neler yapılacak, alternatiflerle Strateji uygulama: Alınan kararların uygulanması Strateji izleme: Hedeflere ulaşma kontrolü, dönütler, gerekirse sürecin tekrarı Veya, Neredeyiz - Bu şekilde nereye varacağız - Aslında nerede olmak istiyoruz? Nasıl ulaşacağız? Toplam Kalite Yönetimi Kalite, ürün ya da hizmetin müşteri ihtiyaçlarını tatmin etme yeteneği gösteren özelliklerinin toplamı. Müşteri memnuniyeti sıfır hata TKY, bir örgütteki bütün işlerde kalitenin tüm çalışanların katılımıyla geliştirilmesidir. Sonuç yerine sürecin değerlendirilmesi, kalitesinin artırılması temel. 28 Nisan 2014 41 28 Nisan 2014 42 Toplam Kalite Yönetiminde Kullanılan Teknikler Beyin fırtınası : Fikir üretme Balık kılçığı : kalite sorunlarını belirleme Kalite çemberleri: gönüllü grupla sorun çözme Pareto analizi: En önemli sorunlara odaklanma (Sorunların %80 i kurum içi uygulamaların %20 sinden kaynaklı) Benchmarking: Benzer örgütlerdeki yüksek standartları izleme, kendine uyarlama 28 Nisan 2014 43 28.04.2014 44 11