GÜVENLİ İLAÇ UYGULAMALARI VE HEMŞİRENİN ROLÜ Hemş: Serap BOZKURT
İLAÇ GÜVENLİĞİ NEDİR? Hastaların tedavilerinde kullanılacak olan tüm ilaçların; temininden saklanmasına, order edilmesinden transferine, uygulanmasından uygulama sonrası izlemine kadar her aşamada güvenli kullanımı sağlamak amacıyla yapılan düzenlemelerdir.
SORUMLULAR Doktorlar Hemşireler Eczacılar ve eczacı kalfaları Hasta bakıcılar Depo görevlileri Farmakovijilans sorumluları
GÜVENLİ İLAÇ UYGULAMALARI VE HEMŞİRENİN YASAL SORUMLULUĞU Resmi Gazete Tarihi: 08.03.2010 Resmi Gazete Sayısı: 27515 HEMŞİRELİK YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar 3. Bölüm b) Hastaların tedavi planlarının güvenli bir şekilde uygulanmasını, eczane tarafından kliniğe gönderilen ilaçların güvenli bir şekilde kullanımını ve korunmasını sağlar.
Sağlık hizmetine bağlı hata (tıbbi hata): Hastaya sunulan sağlık hizmeti sırasında kasıtsız bir aksamanın neden olduğu beklenilmeyen sonuç.
İlaç güvenliği ile ilgi hatalar tüm tıbbi hataların %18-20 sini oluşturmaktadır. Yapılmış çalışmaların raporlarına bakıldığında en çok doktor istemlerinde hata yapıldığı görülürken ;
En büyük zararın ise uygulama sırasında yapılan hatalardan kaynaklandığı ortaya çıkmıştır.
İLAÇ GÜVENLİĞİNDE EN SIK RASTLANILAN SORUNLAR Okunaksız el yazısı, Ondalık noktaların doğru kullanılmaması, Kısaltma kullanımı, Yanlış doz, yanlış form, süre bilgileri, İlaç istem bilgilerinin yanlış okunması ve kaydedilmesi Sözel istemlerin doğrulanmaması, İlaçların yanlış hasta poşetine konulması, İlaç- ilaç, ilaç- besin etkileşimine dikkat edilmemesi, İlaç hazırlama, saklama, depolama koşullarının uygunsuzluğu
İlaçla ilgili bilgi yetersizliği Hasta ile ilgili bilgi eksikliği Unutkanlık, yorgunluk, dikkatsizlik İlgili servisler arasında iletişim eksikliği İlaç bulundurma sıkıntıları İnfüzyon pompalarına bağlı hatalar
İLAÇ GÜVENLİK SİSTEMLERİ Kurulumda ve İşleyişte Esaslar; Hedef mükemmel ilaç güvenlik sistemi değil ideal ilaç güvenlik sistemi.!! Kaynak Yönetimi: Sağlık personelinin yönetimi anlamına gelmektedir. İlaç güvenliği yönünden hataları azaltma adına, birimlerde yetkin personel tahsisinin yeterli sayıda bulunduğundan, fiziki ve ruhsal açıdan çalışma koşullarının uygunluğundan emin olunmalıdır. Dokümantasyon: Dokümanların ilgili birimlere dağıtımı hayati önem arz etmektedir. Aşağıdaki listelerin hazırlanması ve kullanım alanlarında bulundurulması zorunludur.
Acil Pediatrik İlaçlar Görünüşü Benzer İlaçlar Yazılışı ve Okunuşu Benzer İlaçlar Psikotrop İlaçlar Narkotik İlaçlar Işıktan Korunması Gereken İlaçlar Yüksek Riskli İlaçlar Standartların Uygulanması: Yaptığımız işin insanları tedavi etmek, hayat kurtarmak olduğu bilincinin tüm personele devamlı surette hatırlatılması şarttır. Bu bilince sahip bir kadro, ilaç güvenliği uygulamalarına gönüllülükle katılacaktır.
Geri Bildirim: Kalite birimine geri bildirimler sözlü veya yazılı olarak yapılabilir. Alınan geri bildirimler, ilaç güvenliğini tehdit etme niteliği açısından derecelendirilerek bir sıraya alınmalıdır. Sonrasında ilgili birim sorumlularıyla irtibata geçilerek gerekli düzeltici faaliyetler başlatılır.
SIK KARŞILAŞILAN İLAÇ GÜVENLİĞİ HATALARI Teslim Alınması ve/veya Depolanması Sırasında Oluşabilecek Hatalar!!
İsimleri Ambalajları Kullanım birimleri (mg, IU vb) Birbirine benzer ilaçların aynı ya da yakın raflarda saklanması hata riskini arttırır. İsimi ve Söylenişi Benzer İlaçlar Listesi
İLAÇLARIN SAKLANMASI İLE İLGİLİ HATALAR Tüm ilaçlar ve tıbbi malzemeler belirtilen koşullarda ve mümkünse orijinal ambalajında saklanır. Işıktan Korunması Gereken İlaçlar Listesi nde bulunan ilaçlar; Direkt güneş ışığına maruz bırakılmaz. Taşınması ve saklanması sırasında orijinal kutularında ya da ışıktan korunaklı ambalajlarda saklanması sağlanır. Buzdolabında Saklanması Gereken İlaçlar Listesi nde bulunan ilaçlar;
Isı ölçerlerle izlenen buzdolaplarında muhafaza edilir. Buzdolapları kalibrasyonları düzenli aralıklarla yapılmalı, buzdolabı iç ısısı 2-8ºC aralığında, ideal olarak +4ºC olmalı ve ısı takip formuna kaydedilmeli. İlaçların saklandığı tüm depolama alanları Isı- Nem Takip Formu ile kayıt altına alınır. maksimum 25ºC sıcaklık ve %60 nem oranı.
Yüksek riskli ilaçlar, ilaçların pediatrik doz formları diğer ilaçlarla karışmayacak şekilde depolanmalıdır. Yüksek Riskli ilaçlar Listesi nde olan ilaçlar kırmızı etiketli olmalıdır. Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçların devir teslimi yapılmalıdır. Devir teslim kayıtlarında; ilacın hangi hastaya kaç adet kullanıldığı, ilacın kim tarafından uygulandığı, kime kaç adet ilaç teslim edildiği teslim edenin ve alanın imzaları bulunmalıdır. Bölümlerde ilaç yerleşimleri hasta bazlı yapılıyorsa her hasta için ayrı bölmelere sahip dolaplar bulunmalı, psikotrop ve narkotik ilaçlar için kilitli bir çekmece veya dolap ayarlanmalıdır
HASTA İLAÇ DOLAPLARI BENZODİAZEPİN VE NARKOTİK İLAÇLAR
Tüm depolama alanları için bir yerleşim planı bulunmalı ve sık sık güncellenmeli, Ve bu alanlarında düzenli olarak son kullanma tarihleri kontrol edilmeli. Stok Kontrolü İle İlgili Hatalar
Yararlılık açısından en yakın miadı olanların öncelikli tüketilmesi sağlanır. Yakın miadı (miadının bitmesine 3 ay kalan) olan ilaçlara Miadı Yakın İlaç sarı etiket yapıştırılır. Stok bırakılarak tüketilme olasılığı olmayan ilaçlar İlaç İade Formu ile eczaneye iade edilmelidir.
Birim depolarında Acil çantasında Acil arabasında bulunan ilaçların, birim sorumluları; Kritik stok düzeylerini ve Miadını kontrol eder Kayıtlarını tutar.
İSTEMLER İLE İLGİLİ HATA KAYNAKLARI Tedavi amacıyla yapılan istemlerde karşılaşılan sorunlar; -yanlış ilaç, - yanlış doz, -farmasötik form, -yanlış uygulama yolu, -kontrendike ilaç istemi, -ilaç adlarında kısaltma kullanılması ve -okunaklı olmayan el yazısı gibi hatalarla karşımıza çıkar.
GÜVENLİ ORDER NEDİR? Tedavi orderı; Order tarihini, Tedavi Tabelası ile kayıt altına alınır. İlacın tam adını, Uygulama zamanını, Dozunu, Sıklığını, Uygulama şeklini Veriliş süresini, Orderı veren hekimin ve orderı alan hemşirenin kaşe ve imzasını içerir.
Elektronik order da ilaçlar mutlaka doktor tarafından sisteme girilmeli, Şifreler kimse ile paylaşılmamalı. Orderlarda Kullanımı Sakıncalı Kısaltmalar Listesi nde yer alan kısaltmalar kullanılmaz... 4/h = 4 saat? 4 hafta?? Ayrıca 4 (ml,mg,lt..?)
HAZIRLAMA AŞAMASINDA Kİ HATA KAYNAKLARI -Yapılan ilaç istemleri eczanede hazırlanırken en sık olarak yanlış ilaç hazırlama ve yanlış etiketleme hatalarıyla karşılaşılmaktadır. - Yanlış ilaç hazırlanmasının engellenmesi için öncelikle eczanede ilaç hazırlamakla sorumlu kişilerin sağlık personeli, tercihen eczane teknisyeni olması şarttır. - Yanlış etiketleme ise özellikle tek tablet istemlerinde karşılaşılan bir sorundur. (Kilitli poşet üzerindeki etikete yazılan ilaç adı ve son kullanma tarihi etiketi yoksa, düşmüşse veya yanlış yazıldığından şüpheleniliyorsa, hastaya o ilaç uygulanmamalı) - Kullanım alanına ulaşan ve tedavi saati gelen ilaçlar hemşire tarafından uygulanmak üzere hazırlanır. Hazırlanan tüm ilaçların son kullanma tarihleri kontrol edilmeli ve istemleri tedavi defterinden teyit edilmelidir.
TRANSFER AŞAMASINDA HATA KAYNAKLARI ilaçların yanlış birime teslim edilmesi. Soğuk zincire tabi ilaçların uygun şekilde taşınmaması. (güvenli transferi için özel soğuk zincir kutularının ve buz akülerinin bulunması gerekir) Hasta bazlı ilaç hazırlanmasında hasta kutularına ilaçların kırılmayacak şekilde yerleştirilmesine dikkat edilmemesi.
UYGULAMA AŞAMASINDA HATA KAYNAKLARI Uygulama öncesinde hasta kimliklerinin doğrulanmasına özen gösterilmelidir. ( hasta bilekliğinden kontrol edilmelidir) Hasta yanında ilaç bırakılmamalı, yatış işlemi esnasında hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar miat kontrolü yapılarak kayıt altına alınır ve temin edilmiş ürün etiketi yapıştırılarak hastanın ilaç dolabına yerleştirilir.
Hastanın evden getirdiği ilaçlar order edilmediği sürece hemşire tarafından uygulanamaz! Uygulama sırasında doğru ilacın, doğru farmasötik formunun, doğru dozda, doğru yoldan verildiğinden emin olmak gerekir. Bu 4 unsur doğru tedavinin ana unsurlarıdır. Birimlerde doktor istemi olmaksızın ilaç uygulaması hiçbir koşulda uygun değildir.
Sözel order kullanılması gerektiğinde Sözel Order Uygulama Talimatı uygulanır. Alınan sözel order geri okunarak doğrulanır. Hasta Tabelası na kaydedilir. En geç 24 saat içinde tabelaya geçirilir. Kemoterapi ilaçları, yüksek riskli ilaçlar ve psikotrop ilaçların uygulanması esnasında sözel istem alınmaz.
HAZIRLANMIŞ OLARAK SAKLANAN İLAÇLAR ENJEKTÖRE ÇEKİLDİĞİNDE; Hazırlayan tarafından etiketlenerek üzerine: *Tarih *Saat *İlaç adı,ilacın mg. *hazırlayan kişinin bilgisi yazılır. Aksi bildirilmemişse; 24 saatten uzun bekletilmez. Sonrasında imha edilmeli. YÜKSEK RİSKLİ İLAÇ ETİKETİ İLAÇ ETİKETİ
Heparin ve İnsulin gibi multidoz ilaçların üzerine de, açan tarafından: ilaçların açılış tarihi, saati yazılır. Birimlerde çoklu kullanımı mümkün olan göz damlaları, pomatlar, şuruplar gibi ilaçların üzerine açılma tarihi yazılır ve ambalajında aksi bildirilmemişse açıldıktan sonra 15 gün kullanım süresi vardır.
İLAÇ UYGULAMALARINDAKİ GENEL İLKELER İlacın hazırlanacağı odanın sakin ve yeterince aydınlanmış olması gerekir. Başkasının hazırladığı ilaç verilmemeli, İlaçlar hastanın yanında bırakılmamalı, İlaç etiketi okunmayan ya da etiketsiz ilaçlar kullanılmamalıdır. Hastanın alerjisi olup olmadığı kontrol edilmeli, Hemşire hasta ilaçları alana kadar yanında kalmalıdır. Hemşire hasta ilacı yutmadıkça, kayıt yapılmamalıdır.
Birbiriyle etkileşme riski olan ilaçlar İlaç-İlaç Etkileşim Listesi nde, Besinlerle etkileşme riski olan ilaçlar İlaç Besin Etkileşim Listesi nde belirtilmiş olup birimlerde çalışanların nasıl ulaşabileceklerini bilmesi gerekmektedir. Listeler güncel olmalıdır.
GÖZLEM Advers Etki: Bir ilacın kabul edilen normal dozlarda kullanımında ortaya çıkan zararlı ve amaçlanmamış etkidir. Farmakovijilans: Advers etkilerin ve beşeri tıbbi ürünlere bağlı muhtemel sorunlarının saptanması, değerlendirilmesi, tanımlanması ve önlenmesi ile ilgili bilimsel çalışmalardır. Hastalarda karşılaşılan advers etkilerin yönetimini ve farmakovijilans çalışmalarını ülkemizde Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) sağlamaktadır.
Uygulama sonrasında hastalar gözlemlenmeli, olası advers etkilerin ortaya çıkması durumunda TÜFAM Advers Etki Bildirim Formu doldurularak hastanede bulunan farmakovijilans sorumlusuna iletilmelidir. Hastenemiz Farmokovijilans Sorumlusu : Ecz. Fatime DUMAN Farmakovijilans sorumluları en geç 15 gün içerisinde teslim aldıkları advers etki bildirim formunu TÜFAM a bildirmekle yükümlüdürler. İlaç hataları ve ramak kala olaylar Güvenlik Raporlama Sistemi kapsamında bildirimi yapılmalıdır.
İlaç uygulamalarına bağlı gelişen advers reaksiyonların %27-50 si önlenebilir.
EĞİTİM Tüm iyileştirme çalışmalarının anahtarlarından biri de eğitimdir.!! Yapılan tüm değişiklikler için gerekli eğitimler önceden planlanmalıdır İlaç güvenliği açısından tüm eğitimlerde ilaç güvenliğinin hasta ve çalışan güvenliği konularıyla direkt bağlantılı olduğu hatırlatılmalı, sağlık personelinde mesleki bilinç oluşturulmalıdır.