EĞİTİM PSİKOLOJİSİ 10. SINIF

ANADOLU ÖĞRETMEN LİSELERİ EĞİTİM PSİKOLOJİSİ 10. SINIF DERS KÝTABI YAZARLAR Sezgin ÇEKÜÇ Gülsen SAGUN Zeynep DOYMUŞ Berna ERGENER Özlem ÖZDEMİR DEVLET KÝTAPLARI BEŞİNCİ BASKI..., 2015

MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI...: 4834 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ...: 1425 15.?.Y.0002.3976 Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin, soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz. Editör Ayten AKIN Dil Uzmanı Nuran ÖZLÜK Program Geliþtirme Uzmaný Emine ALTUN Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný Abdülkadir İNAN Rehberlik ve Psikolojik Danýþma Uzmaný Gülçin TAŞPOLATOĞLU Görsel Tasarým Zuhuri TETİK-Sebahat AKÇAY-Feyza GÜRSOY ISBN: 978-975-11-3366-3 Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 17.12.2009 gün ve 256 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 10.04.2015 gün ve 3897233 sayýlý yazısı ile be þinci defa 4.080 adet basýlmýþtýr.

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

İÇİNDEKİLER KÝTABIMIZI TANIYALIM................................................IX I. ÜNÝTE: BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM A. BİREYİN GELİŞİMİ..............................................2 1. Gelişimi Etkileyen Faktörler.....................................7 2. Gelişimin İlkeleri.............................................12 3. Gelişim Alanları.............................................16 B. GELİŞİM DÖNEMLERİ.........................................20 1. Doğum Öncesi...............................................20 2. Bebeklik....................................................25 3. Çocukluk...................................................29 4. Erinlik......................................................34 5. Ergenlik....................................................38 6. Yetişkinlik..................................................45 C. GELİŞİM GÖREVLERİ VE EĞİTİM...............................50 1. Gelişim Görevleri............................................50 2. Gelişim Görevlerini Yerine Getirmede Eğitimin Rolü...............55 I. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................59 II. ÜNÝTE: KİŞİLİK GELİŞİMİ VE EĞİTİM A. KİŞİLİK GELİŞİMİ VE KURAMLARI..............................66 1. Kişilik Gelişimi..............................................66 2. Kişilik Gelişimiyle İlgili Kuramlar...............................72 B. KİŞİLİK GELİŞİMİNDE EĞİTİMİN ÖNEMİ.........................90 II. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..........................103 III. ÜNÝTE: BİREYSEL FARKLILIKLAR VE EĞİTİM A. EĞİTİMDE BİREYSEL FARKLILIKLAR VE ÖNEMİ................110 B. ÖZEL EĞİTİM................................................116 1. Amacı ve Önemi............................................116 2. Özel Eğitime Gereksinim Duyan Bireyler.......................122 3. Özel Eğitim Kurumlarının İşlevleri.............................128 4. Özel Eğitimdeki Gelişmeler...................................134 C. OKUL REHBERLİK HİZMETLERİ...............................142 1. Rehberlik Hizmetlerinin Amacı ve Önemi........................142 2. Rehberlik Hizmetlerinin Temel İlkeleri..........................147 3. Okul Rehberlik Servisinin Hizmet Alanları......................152 III. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..........................158 VII

IV. ÜNÝTE: ÖĞRENME A. ÖĞRENMENİN DOĞASI.......................................164 1. Öğrenme Kuramları.........................................164 2. Öğrenme Biçimleri (Stiller)...................................192 B. ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER........................200 1. Bireyden Kaynaklanan Faktörler..............................200 2. Çevreden Kaynaklanan Faktörler..............................208 IV. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..........................215 ÖRNEK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME FORMLARI...................221 1. EK: Başarım (Performans) Çalışması..................................222 2. EK: Proje Çalışması...............................................223 3. EK: Proje Değerlendirme Formu......................................224 4. EK: İstanbul İl Millî Eğitim Müdürlüğü 2008-2009 Şiddeti Önleme ve Azaltma Eylem Planı.225 5. EK: Özürlü Dostu Belediye Yarışması Projeleri..........................227 6. EK: Tutum Ölçeği.................................................230 SÖZLÜK...........................................................231 KAYNAKÇA........................................................235 VIII

KİTABIMIZI TANIYALIM HAZIRLIK Öğrencinin konu ile ilgili geçmiş yaşantı, ön bilgi ve düşüncelerini harekete geçirdiği konuya giriş bölümüdür. İNCELEME Konunun bileşenlerinin bütünlüklü ve çok yönlü bir sunumla keşfetmeye, sentezci düşünmeye ve yorumlamaya açıldığı bölümdür. NELER ÖĞRENDİK? Öğrencinin konu ile ilgili bilgilerini hatırlayıp pekiştirdiği bölümdür. MERAKLISINA İşlenen konunun makale, dergi, kitap, kitle iletişim araçları vb. yayımlardan alınan ilgi çekici, kısa metinler ve haberler ile ilişkilendirildiği bölümdür. DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME Öğrencinin mizahi duygu ve eleştirel düşünce aracılığı ile öğrendiklerini pekiştirdiği bölümdür. IX

KİTABIMIZI TANIYALIM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğrencinin hedeflenen kazanım ve becerileri ne kadar edindiklerini anlamaları ve değerlendirmelerini sağlayan bölümdür. BAŞARIM (PERFORMANS) Öğrencinin bilgilerini bir ürün veya aktiviteye dönüştürmesine ve becerilerini geliştirmesine yönelik geniş kapsamlı çalışmalarda bulunduğu bölümdür. PROJELER Öğrenciden dersle ilgili öğrendikleri bilgileri bir plan ve program dâhilinde tasarlayarak ürüne dönüştürmesinin istendiği bölümdür. Proje ile ilgili Öğretmen Değerlendirme Ölçeği ve öğrenciler için Öz Değerlendirme Formu kitabın sonunda verilmiştir. BİLGİ KÖPRÜSÜ Öğrencinin inceleme ve etkinliklerle ulaştığı sonuçları pekiştirme, toparlama ve sonuçlandırmasını sağlamak amacına yönelik konu ile ilgili bilgilerin bulunduğu bölümdür. Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik ETKİNLİK Öğrencinin okul içi/okul dışında gerçekleştirebileceği bilgiye bireysel veya grupla ulaşmasında çoklu zekâ yöntemi dikkate alınarak oluşturulan araçsal nitelikteki çalışma formları ile ilgili bölümdür. X

I. ÜNİTE BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM A. BİREYİN GELİŞİMİ 1. Gelişimi Etkileyen Faktörler 2. Gelişimin İlkeleri 3. Gelişimin Alanları B. GELİŞİM DÖNEMLERİ 1. Doğum Öncesi 2. Bebeklik 3. Çocukluk 4. Erinlik 5. Ergenlik 6. Yetişkinlik C. GELİŞİM GÖREVLERİ VE EĞİTİM 1. Gelişim Görevleri 2. Gelişim Görevlerini Yerine Getirmede Eğitimin Rolü

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM A. BİREYİN GELİŞİMİ HAZIRLIK 1. Aileniz tarafından anlaşılmadığınızı düşündüğünüz durumlar oldu mu? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Aşağıda verilen Çocuğumu Yeniden Yetiştirmem Mümkün Olsaydı adlı şiirde çocuk eğitimi ile ilgili ne tür bir düşünce vurgulanmaktadır? Sözlü olarak ifade ediniz. Çocuğumu Yeniden Yetiştirmem Mümkün Olsaydı Çocuğumu yeniden yetiştirmem mümkün olsaydı, Ona işaret parmağımı kaldırıp yasaklar koymak yerine, Parmaklarıyla resim yapmayı öğretirdim. Hatalarını daha az düzeltir, onunla daha çok yakınlık kurmaya çalışırdım. Onu sadece gözlerimle izler, saat kısıtlamaları koymazdım. Daha bilgili olmaya çalışır daha çok şefkat gösterirdim. Onunla daha çok yürüyüşlere çıkar, uçurtmalar uçururdum. Ona karşı ciddi bir tavır içinde olmak yerine onunla oyun oynardım. Onunla kırlarda koşar, yıldızları seyrederdim. Onunla daha az çekişir, ona daha çok sarılırdım. Önce benlik saygısı kazanmasını sağlar, sonra bir ev almaya çalışırdım. Ona her zaman katı davranmaz, onu daha çok onaylar ve yüreklendirirdim. Güç konusunda daha az ders verir, sevgi konusunda daha çok şey öğretirdim. Diane Loomans (Dayana Lumıns) www.yeniram.gov.tr 3. Anne-babaların çocuk psikolojisi ve çocuk eğitimi ile ilgili kitaplar okumasının yararlarını yukarıdaki şiir ile ilişkilendirerek açıklayınız. 1. İNCELEME Aşağıda verilen Gelişim Süreci Ögeleri ni inceleyiniz. Buradan hareketle bir bireyin gelişim sürecini oluşturan ögelere kendi yaşantınızdan birer örnek veriniz. BÜYÜME Boy, kas, kemiklerin uzaması, ağırlığın artması, başın çapında artış gibi niceliksel değişimlerdir. Örnek: Çocuğun bisiklete binebilmesi için bacak ve ilgili organlarının belirli bir uzunluğa erişmesi OLGUNLAŞMA Vücudun doğuştan, genetik olarak sahip olduğu fonksiyonları (yaş, zekâ, sinir sistemi, kas-eklem uyumu vb.) zamanla yerine getirebilmesi ve bir üst işleve geçmesini sağlayan yetkinliğe sahip olmasıdır. Örnek: Çocuğun bisiklete binebilmesi için kas, kemik ve sinir sisteminin gerekli yeterliğe ulaşması HAZIR BULUNUŞLUK Bireyin önceki öğrenmeleri, ilgisi, tutumu, yeteneği ve genel sağlık durumu kapsamında bir işlevi yerine getirmeye hazır olmasıdır. Örnek: Çocuğun bisiklete binebilmesi için istekli ve sağlık durumunun iyi olması ve aracı nasıl kullanacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelerine sahip olması ÖĞRENME Yaşantı sonucu kazanılan, nispeten kalıcı izleri olan davranış değişikliğidir. Örnek: Çocuğun daha önce süremediği bisikleti sürebilir hale gelmesi 2

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 2. İNCELEME Aşağıda verilen Gelişim Sürecini Bilmenin Yararları adlı şemayı inceleyiniz. Bu şemadan seçtiğiniz yararlara kendi yaşantınızdan örnekler veriniz. Orta yaş döneminde iş ve aileye uyumun sürdürülmesi Bireyin kendini ve insan doğasını anlaması Yaşlılıkta sağlığın korunması ve iş sonrası hayata uyumun sağlanması Sağlıklı bireylerin yetiştirilmesi Bireysel farklılıkların dikkate alınması Eğitim-öğretim programlarının öğrenci seviyesine göre düzenlenmesi Ergenlik ve gençlik çağındaki bireylerin aile, okul ve topluma uyum sağlamaları GELİŞİM SÜRECİNİ BİLMENİN YARARLARI İlk yetişkinlikte meslek ve eş seçiminde doğru tercihin yapılabilmesi Engelli bireylerin fark edilerek eğitimlerinde gerekli tedbirlerin alınması Aile ve çocuk arasında olumlu iletişimin kurulması Okulun fiziki ortamının öğrenciye göre hazırlanması 3

I. ÜNİTE 1. ETKİNLİK Madalyonun İki Yüzü Rehber öğretmenin öğrencilerinden Pınar ve annesi ile yaptığı görüşmeye ilişkin metin aşağıda verilmiştir. ANNE: Pınar, liseye başladıktan sonra çok değişti. Sözümden çıkmayan çocuk, çok asileşti. Her şeye karşı çıkıyor, öfkeleniyor, aynanın karşısından ayrılmıyor. Eskiden bizimle vakit geçirmekten hoşlanırken şimdi yanımıza bile uğramıyor. Varsa yoksa arkadaşları. Lisedeki arkadaşlarından önce böyle değildi. Geçen gün saçına çok miktarda jöle sürerek dışarı çıktı. Babası çok şaşırdı, Bu ne hâl kızım? dedi. Sen misin böyle diyen. Pınar, odasına girdi ve akşama kadar da oradan çıkmadı. Gerçekten çok sakindi benim kızım, niye böyle değişti anlayamıyorum. Rehber öğretmenin öğleden sonra görüşme yaptığı Pınar ise şunları söylemiştir: PINAR: Ailem bana küçük çocukmuşum gibi davranıyor ve her şeyime karışıyor. Dışarı çıkacak olsam yaşımı bahane ediyorlar. Arkadaşlarım sinemaya gidiyorlar ancak ailem bana izin vermiyor. Bazı şeyleri kendi başıma başarabileceğimi göstermek istiyorum ama sürekli küçük çocukmuşum gibi davranmaları yüzünden artık kendime güvenimi kaybetmeye başladım. Onlara sorarsanız bana değil çevreye güvenmiyorlarmış. Sürekli yanlarında oturmamı istiyorlar. Aynaya bakmam bile kabahat. Geçen gün saçıma biraz jöle ile şekil vermem dahi sorun oldu. Büyüdüğümü göremiyorlar. O kadar çok karışıyorlar ki. Beni anlamadıklarını düşünüyorum. (Bu kitap için hazırlanmıştır.) 1. Yukardaki metne göre annesinin Pınar la ilgili yaşadığı sorunlar nelerdir? Bunların sebeplerini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları tahtaya yazınız. 2. Pınar niçin ailesi tarafından anlaşılamadığını düşünmektedir? Sözlü olarak ifade ediniz. 3. Metindeki durum Gelişim Sürecini Bilmenin Yararları adlı şemadaki yararlardan hangisi ile ilişkilendirilebilir? Neden? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ETKİNLİK OKU-DÜŞÜN İlköğretim 4. sınıf öğrencisi Mert, matematik ödevi konusunda 10. sınıf öğrencisi olan ağabeyi Ahmet ten yardım istemiştir. Ahmet, kardeşine işlemi 4. sınıf programında olmayan bir yöntem ile öğretmeye çalışmış ancak Mert, bu yöntemle çözümü anlayamamıştır. Bir sayının 3 katının 7 fazlası 22 dir. Bu sayı kaçtır? 3x+7=22 3x= 22-7 3x=15 x=5 Anlamadım. Neden? 1. Yukarıdaki fotoğrafları ve karşılıklı konuşmaları inceleyiniz. Buna göre kullanılan yöntemle Mert in çözülen problemi neden anlayamadığını arkadaşlarınızla tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 4

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM MERAKLISINA Çocukla Öğretmenin İlişkileri Hakkında Konuşma Çocuk, muhakemeyi yani iyi ile kötü arasındaki farkı ayırt etmeyi öğrenmeden ahlak ve sosyal ilişkiler hakkında fikir yürütemez. Dolayısıyla bu çağlarda (2-12 yaşlar) çocuğa soyut kavramları ifade eden kelimeler kullanmaktan sakınmalıdır. Aksi takdirde çocuk, bu kelimelere yanlış anlamlar yükleyerek yanlış fikirlere sahip olabilir ve yazık ki küçükken öğrenilenlerin yerine başkasını koymak çok güçtür. Çocuğun kafasına girecek ilk yanlış fikirler anne-babanın bu gibi hatalarından kaynaklandığı için bu ilk adımda çok dikkatli davranmak gerekir. Çocuklar, ilk önce etraflarındaki eşyaları görür ve onlarla ilgili gözlem yaparlar. Dokunabildikleri, görebildikleri, tadına bakabildikleri nesnelerle dünyayı tanımaya çalışırlar. Sizin onlar için yapacağınız en iyi şey, bu dönemde onların keşif yapabilmelerine imkân tanımanız ve hazır olacakları güne kadar bu somut âlemin içinde kalmalarını temin etmenizdir. Eğer bu şekilde hareket etmezseniz ve henüz zaman kavramını bile idrak edemeyen bir çocuğa dürüst olmaktan söz ederseniz ya sizi hiç dinlemeyecek ya da kendisine bahsettiğiniz soyut kelimeler hakkında zihninden hiçbir şekilde silinmeyen yanlış düşüncelere sahip olacaktır. J. J. Rousseau (Ruso) Emile: Bir Çocuk Büyüyor, s. 55. (Kısaltılmıştır.) DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME Notlarıma göre içinde bulunduğunuz durum insan psikolojisinde... İnsan nesinde? Ohoo seninle işimiz var. Selçuk ERDEM Serkan ALTUNİĞNE 5

I. ÜNİTE NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki yargıların başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Bebeklerin tuvalet eğitimine başlanmasında olgunlaşmanın bir önemi yoktur. ( ) Gelişim özelliklerini bilen anne-babalar, ergen davranışlarına karşı daha olumlu tutumlar oluştururlar. ( ) Öğrencilerin gelişim özellikleri, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde önemli rol oynar. 2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız. Bir çocuğun askıdaki montuna uzanabilmesi için gerçekleşmesi gereken... gelişim süreçlerinden ilkidir. Basketbolu kurallarına uygun oynayabilmek için gelişim süreçlerinin sırasıyla büyüme,..., hazır bulunuşluk ve... olarak yaşanması gerekir. 3. Aşağıdakilerden hangisinde gelişim sürecini bilmenin yararı ile ilgili doğru bir ifade verilmiştir? A) Öğretmenin anaokulu öğrencilerine oyun hamuru ile etkinlik yaptırması B) 2. sınıf öğrencilerine denklemlerin öğretilmeye çalışılması C) Jöle sürerek saçını biçimlendiren çocuğa babasının kızması D) Okuldaki aynaların öğrenci boy ortalamasının üzerinde yerleştirilmesi E) 4 yaşındaki Nil e annesinin ayakkabı bağlamayı öğretmeye çalışması 4. Annesinin 7 yaşındaki Ali ye harfleri öğretmeye çalıştığı hâlde başarılı olamamasının nedeni aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? A) Büyüme B) Hazır bulunuşluk C) Gelişim D) Kavrama E) Çevre 5. Bir öğretmen, öğrencinin gelişim sürecini bilmeden yaptığı uygulamalarda ne gibi sorunlarla karşılaşabilir? Düşüncelerinizi maddeler hâlinde aşağıya yazınız. 6

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 1. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER HAZIRLIK 1. Aşağıda verilen aile fotoğrafındaki bireylerin hangi yönlerden birbirlerine benzediklerini söyleyiniz. 2. Siz hangi yönlerden anne-babanıza benziyorsunuz? Sözlü olarak ifade ediniz. 3. Oğlan dayıya kız halaya çeker., Armut dibine düşer., Üzüm üzüme baka baka kararır. atasözleri ile anlatılmak istenen düşüncelerin neler olduğunu söyleyiniz. 7

I. ÜNİTE İNCELEME 1. Aşağıda verilen Gelişimi Etkileyen Faktörler adlı şemayı inceleyiniz. Şemada karışık hâlde bulunan faktörleri gözlemlerinize dayanarak uygun boşluklara yerleştiriniz. 2. Sizce gelişimi etkileyen faktörlere başka neler eklenebilir? Düşündüğünüz faktörleri kalan boşluklara yazınız. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER KALITIM ÇEVRE... Doğum Öncesi Faktörler Doğum Sırası Faktörler Doğum Sonrası Faktörler........................................................................ Akran grupları Annenin hamilelik döneminde geçirdiği ateşli hastalıklar Annenin dengesiz beslenmesi Hormonlar Hamilelikte annenin yaşadığı ruhsal sıkıntılar Bebeğin boynuna kordon dolanması Erken ya da geç doğum Genler Ailenin sosyo-kültürel yapısı Annenin yaşı 1. ETKİNLİK Sınıf iki gruba ayrılır. Birinci grubun Bireyin gelişimini kalıtım etkiler., ikinci grubun Bireyin gelişimini çevre etkiler. görüşünü savunacağı bir münazara gerçekleştirilir. Münazara sonuçları maddeler hâlinde aşağıda verilen bölümlere yazılır. 8

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 2. ETKİNLİK Aşağıdaki şemada dağınık şekilde verilen ailelerin özelliklerini okuyunuz. Her bir ailenin kimlerden oluştuğunu Gelişimi Etkileyen Faktörler i göz önünde bulundurarak boş bırakılan yerlere yazınız. Tespitlerinizi sebepleriyle birlikte arkadaşlarınızla paylaşınız. EBEVEYNLER ÇOCUKLAR ZEYNEP Siyah saçlı, buğday tenli, kahverengi gözlü. 43 yaşında. Avukat. İkinci çocuğunu dünyaya getirdiğinde kendisi 39, eşi 43 yaşında idi. Hamileyken yüksek tempoda çalıştı, iş nedeniyle dengeli beslenemedi. Çocuklarıyla daha iyi ilgilenebilmek için işine geçici olarak ara verdi. Baba Sinan 1. Aile Anne Zeynep EZGİ Kahverengi gözlü, siyah saçlı. 10. sınıf öğrencisi. Futbolu sever. Bu nedenle babasıyla futbol oynarlar. Kara kalem resim yapmaktan çok hoşlanır. SEVGİ Yeşil gözlü, kahverengi saçlı. Ev hanımı, sakin bir kişliği var. Hep güneş gören, rutubetsiz bir evi olsun ister. İkiz çocuklarının eğitimi onun için çok önemli. Hem sevdiği için hem de çocuklarına olumlu model olabilmek amacıyla kitap okur. Ezgi Cem SANEM Açık kumral. 10. sınıf öğrencisi. Güler yüzlü. Alerjik astımı var. Satranç şampiyonu. Mizahtan hoşlanır. Okul gazetesinin zekâ oyunları köşesini hazırlıyor. Aynı zamanda kitap tanıtımı yaptığı bir köşesi daha var. AYŞEGÜL Koyu kahverengi, dalgalı saçları var. Mavi gözlü, uzun boylu. Bilgisayar programcısı. Sürekli gülümser. Anlayışlı ve yardımsever, çocuğuna da bu özelliğini aşılamaya çalışır. Çocukların lider ruhlu yetiştirilmesi gerektiğine inanır. 2. Aile HANDE Kahverengi gözlü. Lise öğrencisi. Okul meclisi başkanı. Herkesin derdini dinler. Derslerinde çok başarılı. Matematik olimpiyatlarında derecesi var. Aldığı işi bitirmede üstüne yok. Boyu, sınıf ortalamasının üstünde. Okul voleybol takımının kaptanı. MEHMET Sarışın, seyrek saçlı, ela gözlü. 44 yaşında. İşçi olarak çalışır ve eve yorgun dönse de çocuklarıyla oyunlar oynamaktan çok hoşlanır. Hareketlidir. Kitap okumayı çok sever. Mizahtan hoşlanır. Fıkra anlatmayı çok sevdiği için duyduğu ve okuduğu fıkraları kaydettiği bir albümü var. İşe giderken otobüste hep bulmaca çözer. SİNAN Kumral, açık tenli. 47 yaşında. Grafiker. Düzenli tenis oynar. 3. Aile CEM Kumral. 4 yaşında, Prematüre doğdu. Akranlarından biraz daha zayıf. Kış aylarında çok sık hastalanır. Ateşli hastalık geçirdiğinde bile oyuncak arabası ile oynamazsa olmaz. Annesine çok bağlı. Genelde iştahsız olsa da makarnaya asla hayır demez. ÖZKAN Koyu saçlı, beyaz tenli, kahverengi gözlü. Fizik mühendisi. Bir şirketin ARGE bölümünde çalışır. İşini severek yapar. Her fırsatta çocuğunu sorumluluk almaya özendirir. Misafir ağırlamayı çok sever. Spor yapmaktan çok hoşlanır. Hafta sonları eşi ve çocuğu ile koşuya çıkar. MERT Kızıl saçlı, beyaz tenli. 16 yaşında. Öğretmenleri ve arkadaşları tarafından çok zeki ve hazırcevap biri olarak tanınır. Çok şakacı ve esprili. En üzgün arkadaşını bile güldürmeyi başarır. Yerinde duramaz. 9

I. ÜNİTE MERAKLISINA Bizi Biz Yapan Yaşadığımız Çevre mi? Eskiden en yaygın ırk belirleyicilerden biri, kafatası şekillerindeki benzerliğe dayanan yaklaşımdı. Amerikalı Antropolog Franz Boas (Firenz Bos), bunun bilimsel olarak bir ölçüt sayılamayacağını kanıtlamak için Amerika ya göçmen olarak gelenlerin sağlık taramasından geçirildikleri Ellis Adası nda kafatası ölçümüne dayanan bir çalışma yapmış. Boas, yeni gelen göçmenlerle daha önceden ABD ye göçmen olarak yerleşmiş akrabaları arasında bir karşılaştırma yapmış. Boas, insan vücudunun geliştiği çevrenin koşullarına karşı çok duyarlı olduğunu göstermiş. Çeşitli göçmen gruplar üzerinde yaptığı çalışmalarla bu insanların fiziksel olarak ABD de yaşayan diğer ırklarla homojen bir hâle geldiklerini kanıtlamış. Özellikle kafatası şeklinin koşullara uyum sağlayabileceğini ve kesinlikle genetik ya da ırksal bir gösterge olarak kabul edilemeyeceğini söylemiş Boas. Doğa bilimciler, doğal seçilimin bireylerin ya da toplumların yaşadıkları ortama en iyi biçimde uyum sağlayan özelliklerini kalıcı hâle getirdiğini söylüyorlar. Örneğin orak hücreli kansızlık denen hastalık, genelde Afrika kökenlileri etkiler ve taşıyıcıyı Afrika Kıtası nın sıcak ve nemli ikliminde yaygın olan sıtma hastalığına yakalanmaktan korur. Aslında hemen hemen tüm fiziksel özelliklerimizi benzer nedenlerle edindiğimiz söylenebilir. Derimizin açık renk, saçlarımızın kıvırcık ya da boyumuzun uzun olması gibi özellikler, yaşadığımız çevreye uyum sağlamamızı kolaylaştıran genlerin gen havuzunda kalmaları ya da yoğun olmaları nedeniyle sahip olduğumuz şeyler. Kuzeyde ve güneşe hasret yaşayan bir toplumun insanlarının beyaz tenli ya da çok nemli bir iklimi olan topraklarda yaşayan insanların kıvırcık saçlı olması gibi. Elif Yılmaz Bilim ve Teknik, S 425, s. 57-58 (Kısaltılmıştır.) DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME 10 Selçuk ERDEM

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki yargıların başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Doğum sırasındaki yanlış uygulamalar, gelişimi etkileyen kalıtımsal faktörlerdendir. ( ) Göz rengi, kalıtımsal olarak belirlenir. ( ) Baskıcı ve otoriter tutuma sahip anne-babaların çocukları yüksek öz güvene sahiptir. 2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız. Ten rengi, anne-babadan... yolu ile aktarılır. Annenin geçirdiği ateşli hastalıklar, gelişimi etkileyen... faktörlerdendir. 3. I. Erken veya geç doğum II. Kardeş sayısı III. Annenin yaşı Yukarıda verilen gelişimi etkileyen çevresel faktörlerin kronolojik olarak sıralanışı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru şekilde verilmiştir? A) I-II-III B) II-III-I C) III-I-II D) III-II-I E) II-I-III 4. Aşağıdakilerden hangisi hem kalıtımdan hem de çevresel faktörlerden etkilenir? A) Göz rengi B) Bebeğin beslenmesi C) Saç şekli D) Zekâ düzeyi E) Doğumda kordon dolanması 5. Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. atasözünü gelişimi etkileyen faktörlerle ilişkilendirerek aşağıdaki boşluğa açıklayınız. 11

I. ÜNİTE 2. GELİŞİMİN İLKELERİ HAZIRLIK 1. Bebeklik, çocukluk ve içinde bulunduğunuz yaş dönemine ait fotoğraflarınızı inceleyiniz. Büyüme sürecinizdeki değişikliklerinizin neler olduğunu söyleyiniz. 2. 5 yaşındaki bir çocuğa ayakkabı alınırken neden bağcıklı olanı tercih edilmez? Tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. İNCELEME Aşağıda verilen Gelişimin İlkeleri adlı şemayı inceleyiniz. 1 ve 2. hazırlık sorusunun bu şemadaki hangi ilkeye yönelik olduğunu tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür. Gelişim, süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir. Gelişim, nöbetleşe devam eder. Gelişim, baştan ayağa doğrudur. GELİŞİMİN İLKELERİ Gelişim, genelden özele doğrudur. Gelişim alanları birbirleriyle ilişki içindedir. Gelişimde kritik dönemler vardır. Gelişim, içten dışa doğrudur. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. 1. ETKİNLİK Okul rehber öğretmeni sınıfa davet edilir. Rehber öğretmen öğrencilere Gelişimin İlkeleri ile ilgili açıklama yapar. Öğrenciler, rehber öğretmene konu ile ilgili sorular yöneltirler. Alınan cevaplar belgelendirilmek üzere sınıf iki gruba ayrılır. Birinci grup, rehber öğretmenden öğrenilenleri yazılı metin hâline getirir. İkinci grup, bu metinleri destekleyecek resimler yapar, bulur. Hazırlanan çalışmalar sınıf/okul panosunda sergilenir. 12

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 2. ETKİNLİK Aşağıda verilen Gelişimin İlkeleri ne ait kısa metinleri inceleyiniz. Selim in gelişim sürecinde karşılaştığı durumların nedenlerini noktalı yerlere, bu nedenlerin ait olduğu gelişim ilkelerini de boş kutulara yazınız. Örnek: Annesi Selim in 1 aylıkken yansılanım (ultrason)daki kalp atışlarını gördüğünde çok sevinir ancak bebeğin diğer iç organlarını göremeyince doktora bunun nedenini sorar. Doktor, Önce içteki organlar ardından kas ve iskelet sistemi gelişir, bundan sonra da deri oluşur. Bu yüzden kalp atışlarını önce görmeniz normaldir. cevabını verir. Gelişim, içten dışa doğrudur. 1. Selim doğduğunda ağabeyi Mert, kardeşinin başının neden büyük olduğunu sorar. Babası bunun nedenini diyerek açıklar. 2. İlkokula giden Mert, 1 yaşına gelen Selim in neden bardaktaki sütü eliyle tutup içemediğini sorduğunda annesi cevabını verir. 3. Babası Mert in 2 yaşındayken konuştuğunu hatırlamaktadır ancak aynı yaştaki Selim in henüz cümle kurarak konuşamaması yüzünden endişelidir. Psikoloğa sorduklarında cevabını verir. 4. Selim 4 yaşındayken ağabeyinin iki tekerli bisikletine binememiştir. Bunun nedenini sorduğunda annesi ona cevabını verir. 5. Selim in beslenmesine son derece dikkat eden annesi oğlunun okula yeni başladığında derslerinde çok başarılı olduğu hâlde uzamasının eskisi kadar hızlı olmayışının nedenini sorduğunda öğretmen ona cevabını verir. 6. Selim, annesi ve babası gibi sayısal yeteneğe sahip olduğu hâlde 10. sınıfa geçtiğinde matematik dersinde eskisi kadar başarı gösterememektedir. Bu durumun nedenini sorduğunda matematik öğretmeni annesine cevabını verir. 7. Selim, ergenlik döneminde geçirdiği bir hastalık sonucu kullandığı ilaçlar nedeniyle aşırı kilo almış, bu yüzden içine kapanık bir genç olmuştur. Hiçbir faaliyete katılmak hatta okula bile gitmek istememektedir. Selim in durumuna çok üzülen annesi bunun nedenini sorduğunda doktor ona... cevabını verir. 8. Selim, üniversitedeyken babası ile ikinci yabancı dil çalışırken babasının kendisi kadar kolay ve hızlı öğrenemediğini fark edip bu durumu sorduğunda öğretmeni ona... cevabını verir. 13

I. ÜNİTE MERAKLISINA Okul Öncesi Dönemde Öğrenme ve Okumaya Hazırlıklı Olmak İnsan, davranışlarının büyük bir kısmını öğrenme ile kazanan bir canlı olmakla birlikte tüm canlıların davranışlarının gelişmesinde büyük rol oynayan olgunlaşma, insan için de son derece önemlidir. İnsan için de belirli bir beceriyi kazanabilmek, belirli bir faaliyeti başarabilmek için gerekli gelişme düzeyine ulaşmış olmanın rolü tartışılamaz. Çocuk, nasıl kaslarının gelişmesi tamamlanmadığı sürece yürüyemezse veya belirli bir gelişme aşamasına gelmeden diş çıkaramıyorsa aynı şekilde her öğrenme faaliyeti için de o faaliyetin gerektirdiği olgunluk düzeyine ulaşmış olmak zorundadır. Aslında çocuğun okula başlaması ve özellikle okumayı öğrenmesi karmaşık bir olaydır. Bu konuda en çok etkili olan faktörler yine farklı yazarlara göre değişiklik göstermektedir. Örneğin Harrison [Herisın (1939)], Inglis [İnklis (1949)]; fizyolojik, zihinsel ve kişisel hazırlıktan söz ederken Smith [Simit (1950)], Hildreth [Hiltret, (1858)] ve Schonall [Şönel (1961)], fizyolojik ve zihinsel hazırlığı kabul ederler fakat kişisel hazırlığı, duygusal deneyimsel, dil, çevresel hazırlık gibi alt başlıklara ayırırlar. Çocukta bulunması gereken en önemli niteliklerden biri, çocuğun sağlıklı olması ve normal bir beden gelişimine sahip olmasıdır. Çocuk, okula başladığında yaşıtlarının boy ve kilosuna yakın bir düzeye ulaşmamışsa bu durum çocuk için birtakım sorunlar ortaya çıkarır. Okulun isteklerini karşılamada başarılı olabilmek için bedenin sağlığı kadar önemli olan bir nokta da duygusal olarak sağlıklı ve dengeli bir kişilik yapısına sahip olmaktır. Duygusal olarak dengeli olmayan, aşırı derecede hassas ve anneye bağımlı, anneden ayrılmakta zorluk çeken çocukların okuldaki bazı faaliyetlere katılmaları çok güçtür. Çocuğun beden sağlığı yerinde; el, ayak ve göz hareketleri uyumlu, zekâsı yeterli ve herhangi bir duygusal sorunu yoksa istendiği, sevildiği duygusuna sahipse öğrenmek için istekli, insanlarla rahatça ilişki kurabiliyorsa çevrede sağlanacak olanaklarla okula gitmeye ve okumaya hazır bir duruma rahatlıkla gelebilir. Son yıllarda anne ve babaların çocuklarını erken okula göndermek konusunda giderek artan istekleri vardır. Kanımızca tüm saydığımız özellikler bir çocukta varsa çocuğun birkaç ay erken okula gitmesinin büyük bir sakıncası olmayabilir. Ayla Oktay Eğitim ve Bilim, S 39 s.11-18. DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME 14 Orginal Artist

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki yargıların başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Gelişim; dıştan içe, ayaktan başa doğrudur. ( ) Gelişim görevlerinin zamanında ve yeterli gerçekleşebilmesi için kritik dönemler vardır. ( ) Gelişim, bütün bireylerde aynı hızda gerçekleşir. 2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız. Aynı anne-babadan olan çocukların farklı zamanlarda yürümeye ve konuşmaya başlamaları gelişimin... ilkesine bir örnektir. Çocuğun okul hayatının başlamasıyla birlikte bilişsel faaliyetleri hızlanırken fiziksel gelişiminin yavaşlaması gelişimin... ilkesine bir örnektir. 3. Çocuğun koşmadan önce yürümesi, yürümeden önce emeklemesi aşağıda verilen gelişim ilkelerinden hangisiyle açıklanabilir? A) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. B) Gelişimde kritik dönemler vardır. C) Gelişim, çevre ve kalıtımın ortak ürünüdür. D) Gelişim, nöbetleşe devam eder. E) Gelişim, süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir. 4. Gelişimin ilkeleri ile ilgili olarak aşağıda verilen cümlelerden hangisi yanlıştır? A) Fiziksel gelişimde yaşanan problemler kişilik gelişimini etkiler. B) Organizmanın çevre etkisine duyarlı olduğu dönemler vardır. C) Gelişim hızı her yaşta aynı düzeyde ilerler. D) Gelişim, ölüme kadar devam eder. E) Gelişim, önceden tahmin edilebilir bir sıra izler. 5. Gelişimin aşamalılık, nöbetleşelik, kritik dönem, bütünlük ve bireysel farklılık ilkelerini kullanarak bir gencin 18 yaşına kadar olan gelişim sürecini kısa bir hikâye şeklinde aşağıya yazınız. 15

I. ÜNİTE 3. GELİŞİM ALANLARI HAZIRLIK 1. Bir dersten yüksek not aldığınızda kendinizi nasıl hissedersiniz? Bu durumun davranışlarınızı nasıl etkilediğini söyleyiniz. 2. Atatürk ün Ben sporcunun zeki, çevik ve aynı zamanda ahlaklısını severim. sözünden anladıklarınızı yandaki metin kutusuna yazınız ve düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. İNCELEME Aşağıda verilen Gelişim Alanları adlı şemayı inceleyiniz. Tüm gelişim alanlarının neden birbirleri ile ilişkili olduğunu kendi yaşantılarınızdan örnekler vererek söyleyiniz. GELİŞİM ALANLARI Büyüme-beslenme Motor (hareket) gelişimi Duyu sistemlerindeki değişikler Organların gelişimi (damak, dudak, ağız vb. kaslarının konuşma olgunluğuna erişmesi) Uyku Cinsel gelişim FİZİKSEL GELİŞİM DİL GELİŞİMİ BİLİŞSEL GELİŞİM Düşünme Öğrenme Hatırlama Yargıda bulunma Konuşma Problem çözme Sevgi Bağlılık Öz güven Güvenlik duygusu Dilin gelişimiyle duyguların ifade edilmesi Benlik gelişimi DUYGUSAL GELİŞİM SOSYAL GELİŞİM Aile üyeleri ve akranlarla iletişim Sosyalleşmede dil gelişimi Evlilik Anne-baba olma Mesleki roller Çalışma hayatı Ahlaki tutumlar Gelişim, çok boyutlu ve disiplinler arası inceleme gerektiren bir alandır. İnsan gelişimi fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişim olmak üzere dört temel alandan oluşur. Dilin öğrenilmesi ve kullanımı diğer gelişim alanları ile karşılıklı etkileşim içindedir. 1. ETKİNLİK Sınıf beş gruba ayrılır. Grup sözcüleri seçilir. Her grup, Gelişim Alanları adlı şemadan bir gelişim alanı seçer. Gruplar, seçtikleri gelişim alanını ve birbirleriyle etkileşimini araştırarak sınıfta sunarlar. 16

SOSYAL BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM BİLGİ KÖPRÜSÜ Dil Gelişimi Dil, insanların birbirlerine bilgi, düşünce ve eğilimlerini aktarabilmelerinin yanı sıra fikirlerini düzenleyebilmelerini ve duygularını ifade etmelerini de sağlar. Dil, aynı zamanda düşünme, muhakeme, problem çözme ve planlama gibi bilişsel süreçleri de içermektedir. Dil, bireyin sosyal bir kişi olmasını sağlayan bilişsel gelişimine zemin hazırlar. 2. ETKİNLİK Aşağıda verilen tablodaki durumların gelişim alanı/alanlarına etkilerini örneklerden de yararlanarak boş kutulara yazınız. DURUMLAR FİZİKSEL BİLİŞSEL DUYGUSAL SOSYAL 16 yaşındaki Ayşe, 6 aydır uykusuzluk çekmektedir. 15 yaşındaki Mert, yaşıtlarından daha önce boy atmıştır. FİZİKSEL - Yorgunluk - Kilo kaybı - Dikkat dağınıklığı - Sinirlilik - Tahammülsüzlük - İletişimden kaçma - Okula gitmek istememe İlköğretim 2. sınıf öğrencisi 8 yaşındaki Selim, okuma ve yazmada güçlük çekmektedir. 19 yaşındaki Hande, bir bilgiyi hızlı öğrenir ve kolay kolay unutmaz. BİLİŞSEL 14 yaşındaki Demir, ailesine çok bağlıdır ve çevresindeki insanlardan çok çekinmektedir. 5 yaşındaki Onat, insanlara güven duyan, sevecen ve neşeli bir çocuktur. 20 yaşındaki Mehmet, üniversitedeki arkadaşlarıyla sorunlar yaşamaktadır. DUYGUSAL 27 yaşındaki Özgür, başarısı nedeniyle çalıştığı bankada terfi etmiştir. 3. ETKİNLİK Örgün eğitimde verilen müzik, resim ve beden eğitimi dersleri hangi gelişim alanlarını, nasıl etkiler? Aşağıdaki boş alanlara yazınız. 17

I. ÜNİTE MERAKLISINA Evet Deyin, Sonbahar 2002: İyot Yetersizliği Bozuklukları (İYB) Bilgilendirme İnsanlar, özellikle de ana rahmindeki cenin ve küçük çocuklar, tiroit hormonlarının gelişimi için iyoda gereksinim duyarlar. Eser miktarda bulunması gereken bu elemanın küçük bir eksikliği bile hormon gelişimini etkileyecek, bu da vücuttaki çeşitli sistemlerin işlevlerini ve gelişimini engelleyecektir. İyot yetersizliğinin en ağır etkisi beyin gelişimi üzerindedir. Rahimde Düşük, ölü doğum, konjenital (doğuştan) anomaliler, nörolojik kretenizm (sinirsel yüksek tiroit hastalığı), miksödem kretenizm (psikolojik tiroit hastalığı), psikomotor eksiklikler, neonatal (yeni doğan) ölümlerde artış. Çocukluk ve Ergenlik Dönemlerinde Ergenlik döneminde hipotiroit (tiroit hormonun az çalışması), zihinsel işlevlerde bozukluk, zihinsel ve fiziksel gelişimde gerilik, akademik performansta düşüş. Yetişkinlikte Guatr ve bununla ilgili komplikasyonlar, hipotiroit, zihinsel işlevlerde bozukluk. Bilgilendirme Yapılan tahminlere göre bugün dünyada 20 milyon kişi iyot yetersizliği ile ilgili zihinsel geriliğe maruzdur. İYB, Türkiye de de ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Yapılan çeşitli araştırmalar, İYB nin bir biçimi olan guatrın Türkiye de bölgesel olduğunu, ortalama %30.5 olan guatr yaygınlığının yüksek riskli kimi yörelerde %68.5 e kadar çıkabildiğini göstermiştir. İYB, büsbütün ortadan kaldırılmasa bile önlenebilir bir sorundur. İyot, vücutta uzun süre depolanmayacağı için bu maddenin küçük miktarlarda ve düzenli olarak alınması gerekir. Kullanılan sofra tuzunun iyotlanmasıyla gıda zincirinde gerekli iyot takviyesi sağlanabilir. www.unicef.org (Kısaltılmıştır.) DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME Bilgisayarıma virüs bulaştığı için ödevimi yapamadım öğretmenim. Korkunç bir virüs; defterlerime, kitaplarıma, kalemlerime hatta silgilerime bile bulaşmış. 18 Glasbergen

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki yargıların başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Bilişsel gelişim, diğer gelişim alanlarının temelidir. ( ) Kişiler arasında sağlıklı iletişim kurmak sosyal gelişim alanı ile ilgilidir. ( ) Bir gelişim alanında yaşanan problem diğerlerini de etkiler. 2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız. Lise 1.sınıfta okuyan Alper in matematik dersinde işlemleri hızlı ve hatasız yapması... gelişim alanıyla ilgili bir özelliktir. Bireyin kendine saygı duyması... gelişim alanı ile ilgili bir özelliktir. 3. Aşağıdaki seçeneklerde verilen örneklerden hangisi fiziksel gelişim alanı ile ilgilidir? A) Sevgi nin ergenlik döneminde kilo alması B) Ali nin kendisine bir ders programı hazırlaması C) Elif in okuldaki Çanakkale gezisine katılması D) Ezgi nin yeni doğan kardeşini annesine benzetmesi E) Berke nin kantinden aldığı fazla para üstünü iade etmesi 4. Bireydeki unutma, akıl yürütme, düşünme, dilin kazanılması, öğrenme ile ilgili süreçlerde aşağıdaki gelişim alanlarından hangisi daha etkilidir? A) Fiziksel gelişim B) Sosyal gelişim C) Bilişsel gelişim D) Duygusal gelişim E) Kişilik gelişimi 5. Eğitimde gelişim alanlarının birbirleri ile ilişkisini dikkate almak neden önemlidir? Düşüncelerinizi aşağıya yazınız. 19

I. ÜNİTE B. GELİŞİM DÖNEMLERİ 1. DOĞUM ÖNCESİ HAZIRLIK 1. Anne karnındaki bebeğin gelişimi hakkında (beslenme, hareketlilik, doktor kontrolü vb.) neler biliyorsunuz? Bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Anne karnındaki bir bebeğin gelişimi, günümüzde hangi yöntemler kullanılarak takip edilmektedir? Bu konudaki bilgi ve gözlemlerinizi sınıfta sözlü olarak ifade ediniz. 1. İNCELEME Aşağıda verilen Bebeğin Döllenmeden Doğuma Kadar Gelişimi adlı resimden yararlanarak döllenmeden doğuma kadar olan dönemde bir bebeğin organlarından hangilerinin ne zaman geliştiğini sözlü olarak ifade ediniz. Dölüt (Döllenmeden 2. haftaya kadar) Dönemi (Haftalık) Embriyo (3-8. haftalar arası) Dönemleri (Haftalık) Fetüs (8. haftadan doğuma kadar) Dönemi (Haftalık) Dönem Sonu 1 2 Zigotun (döllenmiş yumurta hücresi) bölünme ve tutunma dönemi 3 Merkezi Sinir Sistemi Kalp Göz 4 5 6 7 8 9 16 20-36 38 Kalp Göz Kulak Damak Kulak Beyin Kol ve Bacak Çıkıntıları Dişler Dış Genital Organlar Helen Bee (Helen Bi) The Developing Child Resim: Bebeğin Döllenmeden Doğuma Kadar Gelişimi 20

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 2. İNCELEME Aşağıda verilen Bebeğin Doğum Öncesi Gelişimsel Özellikleri adlı tablodaki doğum öncesine ait gelişim özelliklerini Bebeğin Döllenmeden Doğuma Kadar Gelişimi adlı resim ile eşleştirerek açıklayınız. Hafta ERKEN GEBELİĞİN DÖNÜM NOKTALARI Gelişimsel Olaylar Dölüt Evresi 1. Döllenme, farklılaşmanın başlaması 2. Farklılaşmanın artması, tutunma 3. 4. 5. Embriyo Evresi Âdet döngüsünün ilk yokluğu görülür. Hamilelik testi pozitiftir. Amniyon (döl kesesi), koryon (embriyonun dış zarı) ve göbek kordonu gelişmeye, nöral tüp şekillenmeye başlar. Plasenta (döl eşi) tamamen gelişir. İlk kalp atışları başlar. Nöral tüp (bebeğin beyin ve omuriliğini meydana getiren tüp yapı) kapanır. Gözler, kan damarları ve akciğerler gelişmeye başlar. Toplam uzunluk bu aşamada yaklaşık 6 mm dir. İlkel ağız, kol ve bacak tomurcuklanır. Ellerde parmaksı uzantılar görülür. Beyin; ön beyin, orta beyin ve arka beyin olarak üç ana kısma ayrılır, çevresel sinirler gelişmeye başlar. 6. İlkel burun ve kulak gelişir. 7. 8. Göz kapakları belirir. Erkekliği belirleyen genler harekete geçer ve erkek dış genital organını oluşturan olaylar zinciri başlar. Yumurtalıklar ve testis ayırt edilir. Sinir sisteminin kaba yapısı oluşur. Batın ultrasonunda embriyonun varlığı artık fark edilebilir. Toplam uzunluk bu aşamada yaklaşık 2.6 cm den fazladır. FETÜS GELİŞİMİN DÖNÜM NOKTALARI Hafta 8-12. Gelişimsel Olaylar Ürkme ve emme gibi bazı refleksler görülebilir. Kol ve bacak hareketi, ilkel yüz ifadeleri görülür. 12. haftada toplam uzunluk yaklaşık 7,6 cm dir. Bu uzunluğun yaklaşık yarısını baş oluşturur. 13-16. 17-20. 21-28. 29-37. 2. trimester (3 dönem) başlar. Dış genital organlar tümüyle farklılaşmıştır ve saptanabilirler. Deri ve gerçek saçlar, iskelet gelişir. Solunum yapma ve yutma hareketleri görülür. Anne, ilk kez hareket fark eder. Canlanma, kalp atışları stetoskopla duyulur. Yaklaşık 460 g, 20. hafta hayatta kalabilmenin genel alt sınırıdır fakat bu ufaklıktaki çocukların büyük çoğunluğu hayatta kalamaz. 28 hafta ile birlikte gözler açılır. Deri altına yağlar toplanır, omuriliğin miyelinleşmesi (omurilikteki sinir hücrelerinin yağ dokusu ile kılıflanması) başlar. Kaş ve kirpikler tamamen şekillenir. Dolaşım sistemi daha da gelişir. Ortalama ağırlık 1330 g dır. Bu haftada doğması durumunda bebeğin hayatta kalma şansı yüksektir. Deri altında daha çok yağ birikir. Ağırlık artar. Vücudu daha önceden kaplayan tüyler kaybolmaya, beyin hücreleri miyelinleşmeye başlar. 38. Doğum gerçekleşir. Tablo: Bebeğin Doğum Öncesi Gelişimsel Özelliklleri 21 Helen Bee, The Devoloping Child, s. 47-49 (Çevirilmiştir.)

I. ÜNİTE 1. ETKİNLİK Aşağıda verilen doğum öncesi gelişim evrelerine ait resimleri inceleyiniz. Her evreye ait gelişim özelliklerinin neler olduğunu ilgili resmin altındaki boş alanlara yazınız......................................................................... 2. ETKİNLİK Çevrede bulunan bir ana çocuk sağlığı merkezine veya bir sağlık ocağına gezi düzenlenir. Görevli bir uzmandan Anne adayının hamilelik döneminde bebeğinin sağlıklı gelişimi için nelere dikkat etmesi gerektiği konusunda bilgi alınır. Elde edilen bilgiler yazılı ve görsel araçlarla desteklenerek sınıf panosunda sergilenir. 22

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM MERAKLISINA Dikkat! Bebeğiniz Anne Karnında Herşeyi Kaydediyor. Bebek, anne karnında nasıl etkilenir? Elbetteki bebeklerin beyni bizim kadar karmaşık çalışmaz. İstekleri ve duygusal ihtiyaçları erişkinlerden çok daha basittir. 5. aydan itibaren bizleri duyarlar. Her söylediğimizi anlamaları mümkün değildir ancak zihinsel gelişimleri, ses tonumuzu çok kolay ayırt edecek şekilde gelişmiştir. Ses tonumuzdan stresli veya gevşemiş ve mutlu olduğumuzu ayırt edebilirler. Huzurlu bir annenin salgıladığı hormonlar bebeklerde de gevşeme etkisi yaratır. Devamlı stres altındaki annelerin bebekleri ise sürekli salgılanan stres hormonlarının yarattığı rahatsızlık nedeni ile kendilerini güvensiz bir ortamda hissederler. Dış dünyanın tüm etkileri bebeklere anneleri vasıtasıyla geçer. Sesler bile annenin bedenini geçtikten sonra onlara ulaşır. Bu aşamada en çok duydukları ses, annenin kalp atımlarıdır. Tüm fonksiyonlarını yaşarken tüm sesleri duyarken ve kendince tüm duygularını hissederken annenin kalp atım sesi sürekli onların yanındadır. Bebekler bir şekilde normal, sağlıklı ve mutlu olan kalp atımlarını ayırt ederler. Bu kalp atımları sayesinde uykuya dalarlar, oynarlar ve dinlenirler. İnsan beyni erişkinde olduğu gibi fetüste de çoğu bilgiyi sembolize ederek bilinçaltına koyar. Burada sakin bir kalp atışı; sakinliği, güvenliği ve sevgiyi sembolize eder. Bebekleriniz sizin sesinizi ve kalp atımlarınızı hissettiği andan itibaren güvenilir bir dünyaya adım attıklarını yürekten hissedecekler, hayata daha bir pozitif destekle başlayacaklar. www.anneolmak.org (Kısaltılmıştır.) DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME Hayır. İnternet ten indirmedim, seni doğurdum. 23 King

I. ÜNİTE NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki yargıların başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Fetüs dönemi, hamileliğin 2. ayından sonra başlar. ( ) Cinsel organların oluşumu 6. ayda tamamlanır. ( ) Döllenmeden hamileliğin 2. haftasının sonuna kadar olan döneme dölüt denir. 2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız. Fetüsün beslenmesini sağlayan bölüme... adı verilir. Fiziksel gelişimin en hızlı olduğu süreç... dönemdir. 3. I. Embriyo II. Fetüs III. Dölüt Yukarıda verilen doğum öncesi gelişim dönemlerinin doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) I-II-III B) II-I-III C) III-I-II D) I-III-II E) III-II-I 4. Anne karnındaki bebeğin iç organlarının oluştuğu gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir? A) Fetüs B) Embriyo C) Dölüt D) Zigot E) Kromozom 5. Günümüzde anne adaylarının daha sağlıklı bebekler dünyaya getirebilmeleri için nelere dikkat etmeleri gerektiğini teknolojik gelişmeleri de dikkate alarak aşağıya yazınız. 24

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM 2. BEBEKLİK HAZIRLIK 1. Gözlemlerinize dayanarak yeni doğan bir bebeğin fiziksel özelliklerinin neler olduğunu söyleyiniz. 2. Yeni doğan bir bebekle 24 aylık bir bebek arasındaki görülen farklılıklar nelerdir? Sözlü olarak ifade ediniz. İNCELEME Aşağıda verilen Yaşa Göre Normal Gelişme adlı tabloyu inceleyiniz. Tabloda boş bırakılan (2, 6, ve 15. aylar) bölümleri örneklerden ve gözlemlerinizden yararlanarak doldurunuz. YAŞA GÖRE NORMAL GELİŞME MOTOR GÖRME/MOTOR DİL/KONUŞMA SOSYAL DAVRANIŞ 1. AY Yüzüstü pozisyonda başını hafifçe kaldırır. Eli yumruk seklinde sıkılıdır. Sese tepki gösterir. İnsan yüzüne bakar. 1. AY 2. AY........................ 2. AY 3. AY Başını dik tutar. Eşyayı yakalar ve kendine doğru çeker. Keyif sesleri çıkartır. Tanıdığı kişilere veya eşyaya uzanır. 3. AY 4. AY Destekle oturur. Eşyayı almak için iki kolunu birden kullanır. Zil çalınca başını çevirir. Agu agu sesleri çıkarır. Etrafını seyretmeyi sever. 4. AY 6. AY...... 9. AY 12. AY Emekler, ayağa kalkabilir. Yardımsız veya yardımla yürür....... Baş ve işaret parmakları ile küçük eşyayı alabilir. Baş ve işaret parmaklarını kullanır............. 6. AY Sesleri taklit eder. Etrafı karıştırmaya başlar. 9. AY Basit emirleri anlar, yapar. Başkalarının hareketlerini taklit eder. 12. AY 15. AY........................ 15. AY 18. AY 21. AY Ayakta iken düşmeden oyuncağı fırlatabilir. Çömelebilir, merdiven çıkabilir. Kaşığını doldurarak kendisi yemek yer. Bardağı tutarak içebilir. Vücudunun en az bir parçasını bilir, gösterir. İki sözcüklük cümle kurabilir. Diğer çocuklarla birlikte oyun oynayabilir. Yemek ve tuvalete gitme isteklerini işaret ve sözcükle belli eder. 18. AY 21. AY 24. AY Yardımsız merdiven inip çıkar. Pabuçlarını ve pantolonunu çıkarabilir. Resimdeki eşyanın ismini söyler. Çatal kaşığı rahatça tutup kullanabilir. 24. AY Belirtilen yaşlar yaklaşık değerlerdir ve yol gösterici olarak verilmişlerdir. Gelişim evrelerinde değişiklikler görülebilir, bu normaldir. Olcay Neyzi, Nedret Uzel, Pediatride Uygulamalar ve Acil Durumlar, s. 36-37 25

I. ÜNİTE ETKİNLİK 9 haziran tarihinde dünyaya gelen Derya bebeğin gelişimi annesi tarafından aylık olarak bir deftere kaydedilmiştir. Derya nın 3 aylıkken gösterdiği gelişim özellikleri aşağıda verimiştir. İnceleyiniz. Siz de Derya nın diğer aylardaki olası gelişim özelliklerini hikâye şeklinde ilgili boşluklara yazınız. Derya nın Günlüğü 3 Aylıkken Derya nın ağlamaları azaldı, artık beni ve babasını tanımaya başladı. Çıkardığım seslere sesle karşılık veriyor. Babası ve ben yanındayken sanki bizim dikkatimizi çekmeye çalışıyor. Karınüstü yatırdığımda kol ve dirseklerinin üzerinden vücudunu kaldırıp 5-10 saniye bu şekilde durabiliyor. Kucağımda ise ancak destekle oturabiliyor. Elleriyle yüzünü, gözlerini ve ağzını keşfetmeye çalışıyor. Ellerini ve kollarını daha çok hareket ettirebiliyor. Nesnelere vurabiliyor. Bir ses duyduğunda başını ve boynunu çevirerek sesin kaynağını arayabiliyor. Yaptığı hareketlerden ödül beklemesi, hafızasını kullanabildiğinin göstergesi. Dinlemek için emmeyi bırakabiliyor. Konuşma sesini diğer seslerden ayırt edebiliyor. 6 Aylıkken..................... 12 Aylıkken..................... 18 Aylıkken..................... 24 Aylıkken..................... 26

BİREYİN GELİŞİMİ VE EĞİTİM MERAKLISINA Yeni Doğan Bebekte Konuşma ve Dil Gelişimi Bebeğin kendisi ve çevresi ile ilgili şartları, dil gelişimini belirler. Bebeğin kendisi ile ilgili şartları yani nörolojik olgunluğu; oturması, ellerini kullanması, yürümeye geçişiyle konuşma gelişimi arasında paralellik vardır. Pek çok konuşma bozukluğu yaşamın erken yıllarında belirtilerini gösterir. Bunlar olgunlaşma ve temel becerilerin kazanılmasındaki gecikmedir. Çocukla ilgili şartlar arasında çocuğun dinleme becerisinin gelişmişliği, işitme kaybının olmaması, fiziksel ve duygusal sağlığının yerinde olması ve ses çıkartma mekanizmasının zedelenmemiş olmasını da sayabiliriz. Çocuğun akciğeri, diyaframı, nefes borusu, ses bantları, gırtlak kapağı; yutak, burun boşluğu; dil, damak, dişleri, dudakları, alt çenenin durumu veya bu organlardaki herhangi bir zedelenme sesin çıkışını zorlaştırır. Çocuğun çevresiyle ilgili şartları da ihtiyaçlarının karşılandığı uyarıcı bir çevrenin gerekliliğidir. Bu ilişkilerden en önemlisi bebeğin ihtiyaçlarını karşılayan kişi ile pozitif bir ilişki içinde olmasıdır. Ayrıca konuşmasına model alabileceği en az bir kişinin çevresinde olması gereklidir. Sessiz ve birbirleri ile çok az konuşan anne ve baba, çocuğun konuşma gelişimini olumsuz yönde etkiler. Ayşegül Turan Bilim ve Teknik, S 342, s. 98. DÜŞÜNDÜREN GÜLÜMSEME Bak bey, oğlumuz sürünüyo www.komikaze.net 27 Siz de yukarıdaki boş alana Bebeklik konusu ile ilgili bir karikatür çizmeyi deneyiniz.