Serhat VANÇELİK *, Sema Gürsel ÖNAL**, Asuman GÜRAKSIN*

ARAŞTIRMA RESEARCH ARTICLE ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİNDE BEDEN AĞIRLIĞI DURUMU VE İLİŞKİLİ BAZI FAKTÖRLER Serhat VANÇELİK *, Sema Gürsel ÖNAL**, Asuman GÜRAKSIN* * Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD, Erzurum ** Gazi Üniversitesi Gazi Hastanesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara ÖZET Bu araştırma, Atatürk Üniversitesi öğrencilerinin öğrencilerin ağırlık durumlarını değerlendirmek ve bu durumu etkileyebilecek faktörleri ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Araştırma Mayıs-Haziran 2004 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmanın evrenini; Atatürk Üniversitesi Merkez Kampüsünde örgün eğitim gören 17.000 lisans öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma kapsamına alınan öğrenci sayısı 1250 olarak belirlenmiş, ancak araştırmaya katılım hızı %89.6 (1120 kişi) olmuştur. Basit rastgele yöntemle her fakülteden hangi sınıfın örnekleme dahil edileceği belirlenmiştir. Belirlenen sınıftaki tüm öğrenciler araştırma kapsamına alınmıştır. Erkek öğrencilerin yüzdesi %60.6, bekar öğrencilerin ise %96.9 dur. Öğrencilerin ortalama yaşları 21.6 ± 1.9 yıl, ortalama beden kitle indeks (BKİ) değeri 21.9 ± 2.7 kg/m 2 dir. Aşırı kilolu ve obezite prevalansının erkek öğrencilerde, zayıflığın ise kızlarda daha fazla olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin beslenme öğrenimi alma, sigara içme, alkol kullanma ve düzenli spor yapma durumlarına göre BKİ ortalaması açısından önemli farkın olmadığı belirlenmiştir. Öğrencilerin aylık kişisel gelirleri ile BKİ değeri arasında pozitif yönde önemli ilişki belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler : Beden kitle indeksi, üniversite öğrencileri ABSTRACT SOME RELATED FACTORS AND SITUATION OF BODY WEIGHT IN ATATÜRK UNIVERSITY STUDENTS This study was carried out to evaluate the weight situations of the students of Atatürk University, and to reveal the factors which might influence body of weight. The study was carried out between May and June 2004. The population of the study consisted of seventeen thousands students attending their formal education in Atatürk University Campus. It was determined that the number of the students including in the study was 1250, but the participation rate in the study was 89.6% (1120 person). With simple randomized method, which classroom of each faculty would be included in the sampling was determined. All the students in determined classroom were included in the study content. Percent of the male students were 60.6 % and single students were 96.6%. Mean age of students were 21.6 ± 1.9 year, average body mass index (BMI) value was 21.9 ± 2.7 kg/m 2. The prevalence of overweight and obesity were higher in the male students, and the thinness were higher in female students. It was found out that there was no statistically significant distinction in terms of BMI values averages according to their making regular sport, using alcohol and smoking and taking nutrition education. There was significant correlation between BMI score and monthly personal income. Key Words: Body mass index, university students Gönderildiği Tarih: 14 Kasım 2005, Kabul Tarihi: 20 Aralık 2005. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Serhat VANÇELİK, Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, 25240, Erzurum Tel:0.442.2361212-1130 E-posta: svanceli@atauni.edu.tr 72

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) GİRİŞ Gerek çocukluk döneminde gerekse yetişkin dönemde vücut ağırlığının normal kabul edilen sınırlarda korunması sağlıklı olmanın temel şartlarından birisi olarak kabul edilmektedir. Beden ağırlığının korunmasında yeterli ve dengeli beslenme ve düzenli fiziksel aktivite ile sürdürülen bir yaşam biçimi gerekmektedir (1). Normal beden ağırlığı sınırlarının dışında olan gerek zayıflık gerekse obezite, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde büyük farklılıklar göstermektedir. Yiyecek sıkıntısı bulunan ülkelerde zayıflık önemli bir sağlık sorunu olarak görünürken, bazı ülkelerde ise beslenme sorunu olarak obezite ilk sıradadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre Rusya Federasyonun'da tüm nüfusun yaklaşık %58'i aşırı kilolu veya obez iken, Hindistan'da bu oran %8'dir. Aynı verilere göre Rusya Fedarasyonu'nda nüfusun yaklaşık %3'ü düşük kilolu iken, Hindistan'da bu oranın %50 olması beslenme sorunların ülkeden ülkeye çok farklı olabildiğini göstermektedir (2). Ayrıca aynı toplumun farklı yaş gruplarında da bu sorunlar önemli oranda değişiklik göstermektedir. Ancak özellikle yüksek öğrenim gençliğinin beden ağırlığının normal sınırlarda bulunması, hem kendi sağlıkları hem de bu grubun örnek model olma rolü nedeniyle toplumsal önem taşımaktadır (3,4). Bu dönemde gençlerin ailelerinden bağımsız olarak yemek yeme alışkanlıkları ve tercihleri de gelişmektedir. Fazlaca gereksiz yiyecek ve içecekleri tüketme eğilimi nedeni ile sağlıklı yaşam için gerekli olan besinlerin yeterli ve dengeli şekilde alınmasında gençlik döneminde sorunların yaşandığı bildirilmektedir (3). Beden ağırlığını değerlendirmede çeşitli metotlar kullanılsa da, yetişkinlerde ağırlık durumunu en iyi gösteren ve kolay uygulanabilen, pratik bir yöntem olarak BKİ önerilmektedir (5). BKİ, kişinin kilogram cinsinden ağırlığının metre cinsinden boyunun karesine bölünmesi sonucu elde edilen değerdir. Bu değere göre DSÖ nün önerdiği üzere 18.5-24.9 arasında olan kişiler normal, 25-29.9 olanlar aşırı kilolu, 30-39.9 olanlar obez ve 40 dan büyük olanlar morbid obez olarak değerlendirilmiştir. BKİ nin normal sınırlarda tutulması ile birçok hastalığın ortaya çıkma riski azalmaktadır (6). GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Şekli Ve Yapıldığı Yer: Çalışma tanımlayıcı nitelikte planlanmış ve yapılmıştır. Araştırma, Atatürk Üniversitesi Merkez Kampüsünde örgün eğitim gören lisans öğrencileri üzerinde Mayıs-Haziran 2004 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi : Araştırmanın evrenini; Atatürk Üniversitesi Merkez kampüsünde bulunan 12 Fakülte ye bağlı 45 Bölümde örgün eğitim gören 17.000 lisans öğrencisi oluşturmuştur. n=n (t 1 -α ) 2 p.q/s 2 ( N-1) + (t 1 -α) 2 (p.q) formülünden araştırmanın örneklem sayısı 1020 olarak hesaplanmıştır. Ancak katılım hızını düşürebilecek faktörler göz önüne alınarak örneklem sayısı 1250 olarak belirlenmiştir. Öğrencilerin 22 si (%1.7) araştırmaya katılmak istemediği, 73

47 öğrenci (%3.8) anket formunu eksik doldurduğu ve 61 öğrenciye de (%4.9) ulaşılamadığı için çalışma 1120 öğrencide (%89.6) yapılmıştır. Araştırmaya kampüs içindeki tüm fakülteler dahil edilmiştir. Her fakültenin öğrenci sayısına göre o fakülteden alınacak örneklem sayısı saptanmıştır. Basit rastgele yöntemle her fakülteden hangi sınıfın örnekleme dahil edileceği belirlenmiştir. Belirlenen sınıftaki tüm öğrenciler araştırma kapsamına alınmıştır. Verilerin Toplanması: Veriler anket yöntemiyle yüz yüze görüşülerek toplanmıştır. Boy ve ağırlık ölçümleri ise baskül ve mezür ile yapılmıştır. Verilerin Değerlendirilmesi: Öğrencilerin ağırlık yönünden değerlendirilmesinde; BKİ kullanılmıştır. DSÖ nün önerdiği gibi paket taşıma koşulu aranmaksızın her gün düzenli olarak en az bir sigara içiyor olma, devamlı içme olarak kabul edilmiştir. Verilerin kodlanması ve istatistiksel analizleri bilgisayarda SPSS 11.0 paket programında yapılmıştır. İstatistiksel analiz yöntemi olarak Student s t testi, tek yönlü varyans analizi (One Way ANOVA), Kruskal Wallis varyans analizi, Ki-kare önemlilik testi ve Pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 21.6 ± 1.9 yıl, boy 1.71 ± 0.09 cm, ağırlık ortalaması 64.4±11.2 kg ve BKİ ortalaması ise 21.9±2.7 kg/m 2 olarak saptandı. Tablo 1. Öğrencilerin Bazı Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı Sosyodemografik Sayı Yüzde Özellikler Cinsiyet Erkek 679 60.6 Kız 441 39.4 Medeni Durum Evli 26 2.3 Bekar 1085 96.9 Dul 9 0.8 Baba Eğitim Düzeyi Okur-yazar değil 31 2.8 Okur-yazar 60 5.4 İlkokul mezunu 369 32.9 Ortaokul mezunu 167 14.9 Lise mezunu 239 21.3 Üniversite mezunu 254 22.7 Anne Eğitim Düzeyi Okur-yazar değil 183 16.3 Okur-yazar 115 10.3 İlkokul mezunu 502 44.8 Ortaokul mezunu 106 9.5 Lise mezunu 146 13.0 Üniversite mezunu 68 6.1 Üniversiteden önce yaşadığı yer İl 631 56.3 İlçe 327 29.2 Köy 162 14.5 Aile Tipi Çekirdek aile 868 77.5 Geniş aile 234 20.9 Parçalanmış aile 18 1.6 Şimdi Kaldığı Yer Ailesiyle birlikte 207 18.5 Evde arkadaşlarıyla 436 38.9 Evde yalnız başına 23 2.1 Yurtta 411 36.7 Diğer 43 3.8 Toplam 1120 100.0 74

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) Katılımcıların %60.6 sı erkek ve %2.3 ü evli idi. Öğrencilerin babalarının %22.7 sinin üniversite mezunu olduğu; annelerinin ise %16.3 ünün ise okuma yazma bilmediği belirlendi. Katılımcıların %56.3 ünün üniversiteye gelmeden önce il merkezinde, %14.5 inin köyde yaşadığı saptandı. Öğrencilerin %20.9 unun geniş aileye mensup olduğu belirlendi (Tablo 1). Halen sigara içmekte olan öğrencilerin yüzdesi %36.7 olup erkeklerde sigara içme sıklığı %45.4 iken, kızlarda bu oran %23.3 olarak saptandı (Tablo 2). Düzenli alkol kullanım sıklığı %11.9 olarak belirlendi. Katılımcıların %22.9 unun düzenli spor yapmakta olduğu saptandı. Erkeklerde spor yapma sıklığı %31.7, kızlarda ise %7.0 olarak saptandı (Tablo 2). Tablo 2. Öğrencilerin Bazı Alışkanlıklarının Cinsiyete Göre Dağılımı ERKEK KIZ TOPLAM Alışkanlıklar Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sigara İçme Evet 308 45.4 103 23.3 411 36.7 X 2 = 55.7 Hayır 371 54.6 338 76.7 709 73.3 p < 0.001 Alkol Kullanımı Evet 122 18.0 11 2.5 133 11.9 X 2 = 61.2 Hayır 557 82.0 430 97.5 987 88.1 p < 0.001 Spor Yapma Evet 215 31.7 41 7.0 256 22.9 X 2 = 75.9 Hayır 464 68.3 400 93.0 864 77.1 p < 0.01 TOPLAM 679 100.0 441 100.0 1120 100.0 Tablo 3. Öğrencilerin Bazı Özelliklerine Göre BKİ Gruplarının Dağılımı Sosyodemografik BKİ GRUPLARI Toplam Özellikler Zayıf Normal Aşırı kilolu Obez Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Cinsiyet Erkek 19 2.8 546 80.4 107 15.8 7 1.0 679 100 Kız 75 17.0 345 78.2 20 4.5 1 0.2 441 100 X 2 =96.59 p<0.001 Medeni Durum Evli 2 7.7 18 69.2 5 19.2 1 3.8 26 100 Bekar 92 8.5 867 79.9 119 11.0 7 0.6 1085 100 Dul - - 6 66.7 3 33.3 - - 9 100 X 2 =10.44 p>0.05 75

Kız öğrencilerde aşırı kilolu prevalansı %15.8 iken, kızlarda bu oran %4.5 olarak bulundu ve cinsiyete göre BKİ grupları arasındaki fark önemliydi (Tablo3). Bekar öğrencilerde aşırı kilolu sıklığı %11.0 olarak saptanırken, evli öğrencilerde aşırı kilolu sıklığı %19.2 idi. Medeni durum ile ağırlık arasında istatistiksel olarak önemli ilişki belirlendi (p < 0.05, Tablo 3). Öğrencilerin bazı sosyodemografik özelliklerine göre BKİ ortalamaları Tablo 4 de gösterilmiştir. Araştırmaya katılan erkek öğrencilerin BKİ ortalaması 22.6 ± 2.5 olup kız öğrencilerin BKİ ortalamasından (20.7 ± 2.3) yüksek bulundu. Cinsiyete göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemli olduğu saptandı (p < 0.05). Tablo 4. Öğrencilerin Bazı Sosyodemografik Özelliklerine Göre BKİ Ortalamasının Dağılımı İstatistiksel Sosyodemografik Özellikler BKİ ortalaması Sonuç Cinsiyet t testi Erkek 22.6 ± 2.5 t = 12.604 Kız 20.7 ± 2.3 p < 0.05 Medeni Durum Kruskal Wallis Evli 23.0 ± 4.0 KW = 2.390 Bekar 21.8 ± 2.6 p > 0.05 Dul 23.0 ± 3.2 Üniversite Öncesi Yaşanılan Yer İl 21.9 ± 2.7 İlçe 21.7 ± 2.7 Köy 22.1 ±2.5 Aile Tipi Çekirdek Aile 21.8 ± 2.6 Geniş Aile 22.2 ± 2.8 Parçalanmış Aile 22.4 ± 3.1 Şimdi Yaşanılan Yer Aile ile birlikte 20.8 ± 2.8 Evde arkadaşları ile 22.3 ± 2.8 Evde yalnız başına 22.5 ± 3.0 Yurtta 21.5 ± 2.3 Diğer 21.6 ± 2.8 Günlük Öğün Sayısı 1-2 21.7 ± 2.7 3-4 21.9 ± 2.6 5 ve üzeri 22.5 ± 3.1 ANOVA F = 1.254 p > 0.05 Kruskal Wallis KW = 4.401 p > 0.05 Kruskal Wallis KW = 17.644 p = 0.001 ANOVA F = 2.189 p > 0.05 76

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) Evli öğrencilerin BKİ ortalaması 23.0 ± 4.0, bekarların 21.8 ± 2.6 olduğu saptanmış olup, aradaki farkın önemsiz olduğu belirlendi (p > 0.05). Üniversite öncesinde yaşanılan yere göre BKİ ortalaması arasındaki fark da önemsiz idi (p>0.05). Yine aile tipine göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemsiz olduğu saptandı (p>0.05). Üniversite eğitimi sırasında kalınan yere göre BKİ ortalaması incelendiğinde; ailesiyle birlikte kalanların BKİ ortalamasının 20.8 ± 2.8, evde yalnız kalanların ise 22.5 ± 3.0 olduğu ve farkın istatistiksel açıdan önemli olduğu saptandı (p=0.001). Günlük öğün sayısına göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemli olmadığı tespit edildi (p>0.05). Öğrencilerin beslenme öğrenimi alıp almama durumlarına göre BKİ ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsiz olarak belirlendi (p > 0.05, Tablo 5). Sigara içenlerde BKİ ortalaması 22.1 ± 2.7 iken, içmeyenlerde 21.7 ± 2.6 olup aradaki fark önemsiz olarak bulundu (p>0.05). Düzenli alkol kullanan öğrencilerin BKİ ortalaması 22.4 ± 2.7 iken alkol kullanmayan öğrencilerin BKİ ortalamaları 21.8 ± 2.6 olup aradaki fark önemsiz olarak belirlendi (p > 0.05). Yine öğrencilerin düzenli spor yapıp yapmama durumuna göre BKİ ortalamaları arasındaki farkın önemli olmadığı bulundu (p > 0.05). Tablo 5. Öğrencilerin Beslenme Öğrenimi Alma Durumu ve Bazı Alışkanlıklarına Göre BKİ Ortalamasının Dağılımı Beslenme Öğrenimi Alma ve İstatistiksel Sonuç Bazı Alışkanlıklar BKİ Ortalaması Beslenme Öğrenimi Alma Evet 22.0 ± 2.7 Hayır 21.8 ± 2.6 Sigara İçme Durumu Evet 22.1 ± 2.7 Hayır 21.7 ± 2.6 Düzenli Alkol Kullanımı Evet 22.4 ± 2.7 Hayır 21.8 ± 2.6 Düzenli Spor Yapma Evet 22.5 ± 2.5 Hayır 21.7 ± 2.7 t = 0.656 t = 2.068 t = 2.529 t = 4.222 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 77

Pearson Korelasyon analizi sonuçlarına göre öğrencilerin aylık kişisel gelirleri ile BKİ değeri arasında pozitif yönde önemli ilişki bulundu (r = 0.107, p < 0.001). TARTIŞMA Öğrencilerin %36.7 si halen sigara içmektedir (Tablo 2). Erkeklerde sigara içme sıklığı %45.4, kızlarda ise %23.3 olup sigara içenlerin sadece 1/4' ü kızdır. Cinsiyete göre sigara içme durumu istatistiksel açıdan farklıdır (p<0.0001, Tablo2). Keskinler in 1997 yılında Atatürk Üniversitesi öğrencilerinde yaptığı çalışmada tüm öğrencilerde sigara içme prevalansı %35.9 olarak saptamış olup erkeklere bu oran %43.7 olarak belirlenirken, kız öğrencilerde %24.2 olarak bulunmuş ve aradaki farkın önemli olduğu belirlenmiştir (7). Bu araştırmayla aynı bölgede sekiz yıl önce Keskinler in yaptığı çalışmada sigara içme prevalansının hemen hemen aynı olması, bu süreçte genç erişkin grupta sigara içme sıklığında hiçbir değişim olmadığını göstermektedir. Yine her iki araştırmada da benzer şekilde erkekler iki kat daha fazla sigara içmektedirler. Yağmur un üniversite öğrencilerinde yaptığı çalışmada erkeklerin %44.9 u kızların %38.7 si sigara kullanmaktadır (3). Fennell in ve Bothmer ile Fridlund un üniversite öğrencilerinde yaptığı araştırmada da erkeklerin kızlardan çok daha fazla oranda sigara içtikleri saptanmıştır (8,9). Bu çalışma sonuçları araştırma bulgularımızla benzerdir. Liseyi bitirip üniversite öğrenimi için yaşadığı yerden veya çevreden ayrılan gençlerin önemli bir kesiminde uyum sorunlarının yaşandığı ve birçoğunun da bu sorunların üstesinden gelmek için sigaraya başlayabildiği belirtilmektedir. Bu yüzden sigara içme oranı ülkemizde ortaöğrenim düzeyinde ortalama %25 olarak saptanırken, yüksek öğrenimde %40 ın üzerine çıkabildiği bildirilmektedir (10,11). Düzenli alkol kullanma sıklığı %11.9 olarak belirlenmiştir (Tablo 2). Dağcı ve ark. nın yaptığı çalışmada üniversite öğrencilerinde alkol kullanma oranı %67.8 olarak bulunurken, Öksüz ve ark. nın çalışmasında ise bu oran %51.3 olarak bulunmuştur (12,13). Çalışmamızda düzenli alkol kullanma alışkanlığı saptanmaya çalışılmıştır. Oysa verilen çalışma sonuçlarında hayatında bir kez bile alkol tüketen kişi alkol kullanan grubuna dahil olduğu için alkol kullanma yüzdesi oldukça yüksek bulunmuş olabilir. Ayrıca araştırma bölgelerindeki sosyokültürel ve diğer faktörler de farklılığın nedeni olabilir. Cinsiyete göre alkol kullanım sıklığı incelendiğinde, erkeklerin %18 inin ve kızların %2.5 inin düzenli olarak alkol tükettikleri ve cinsiyete göre alkol kullanım sıklığının farklı olduğu tespit edilmiştir (p < 0.001). Öksüz ve ark. nın çalışmasında alkol kullanım düzeyi erkeklerde %64.9, kızlarda ise %37.6 olup aradaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu tespit edilmiştir (13). Yağmur un çalışmasında ise alkol kullanımı erkek 78

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) öğrencilerde %44.9, kız öğrencilerde %32.0 olarak bulunmuştur (3). Diğer çalışma bulgularına benzer şekilde erkekler kızlara göre oldukça yüksek oranda alkol kullanmaktadırlar. Kız öğrencilerde aşırı kilolu prevalansı %15.8 iken, kızlarda bu oran %4.5 olarak bulundu ve cinsiyete göre BKİ grupları arasındaki fark önemli olarak saptanmıştır (Tablo3). Ayrıca cinsiyete göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemli olduğu saptanmıştır (p < 0.05, Tablo 4). Açık ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada erkek öğrencilerin %13.7 si kız öğrencilerin %6.8 i aşırı kilolu olarak belirlenmiştir (4). Bothmer ve Fridlund un çalışmasında da erkek öğrencilerde aşırı kilolu ve obez sıklığının daha fazla olduğu belirlenmiştir (9). Salmons un, İngiltere de üniversite öğrencilerinde yaptığı çalışmada aşırı kilolu oranının erkeklerde kızlara göre önemli düzeyde yüksek olduğuna dikkat çekilmiştir (14). Navia ve ark. nın İspanya da yaptıkları çalışmada aşırı kilolu oranını erkeklerde %39.6, kızlarda ise %3.8 olarak saptamıştır (15). Verilen sonuçların tümü bu araştırma bulgularıyla paralellik göstermektedir. Kız öğrencilerin BKİ ortalamasının erkek öğrencilere göre daha düşük olması, genç erişkinlik dönemindeki kız öğrencilerin estetik kaygılarının daha fazla olabilmesi nedeniyle zayıflama isteklerinin erkeklerden fazla olmasına ve erkeklere göre bazal metabolizma hızı gibi fizyolojik olayların faklılığına bağlı olabilir. Unusan, bu dönemde kızların zayıflama isteğinin daha fazla olduğunu saptamışlardır (16). Yine Sakamaki ve arkadaşları tarafından Japonya da üniversite öğrencilerinde yapılan bir çalışmada kız öğrencilerin %62.1 i zayıf olmayı arzu ederken, erkek öğrencilerde bu oran %47.4 olarak tespit edilmiştir (17). Araştırmada bekar öğrencilerde aşırı kilolu sıklığı %11.0, evli öğrencilerde ise %19.2, saptanmıştır (Tablo 3). Medeni duruma göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemsiz olduğu saptanmıştır (p < 0.05, Tablo 4). Açık ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada kız öğrencilerin BKİ ortalaması 20.4 ± 2.3 kg/m 2, erkek öğrencilerin BKİ ortalaması 22.3 ± 2.6 kg/m 2 olarak bulunmuştur (4). Unusan ın ülkemizdeki yedi üniversiteden rastgele seçtiği örneklemle yaptığı çalışmada, erkek üniversite öğrencilerinin BKİ ortalaması 22.7 kg/m 2, kızların ise 20.1 kg/m 2 olarak bulunmuş ve aralarındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiştir (16). Bu sonuçların tümü araştırma bulgularını destekler niteliktedir. Bulgularımıza paralel olarak bekar grubun estetik kaygılarının evlilerden daha fazla olması, kilo alımı için risk faktörü olan gebelik süreci yaşamamalarının aşırı kilolu ve obez sıklığının bu grupta daha düşük bulunmasına yol açtığı bildirilmektedir (18, 19). Öğrencilerin üniversite öncesi yaşadıkları yere göre BKİ ortalamaları yönünden gruplar arası fark istatistiksel olarak önemli 79

bulunmamıştır (p > 0.05, Tablo 4). Bu araştırma bulgularını destekler nitelikte olan Tek 7ve arkadaşlarının 12-24 yaş grubunda yaptığı çalışmada yaşanılan yerin kentsel ya da kırsal olmasının BKİ üzerine etkili olmadığı saptanmıştır (20). BKİ ortalamasının evde yalnız yaşayanlarda en yüksek olduğu ve üniversite öğrenimi sırasında kalınan yere göre BKİ ortalaması arasındaki farkın önemli olduğu ve bulunmuştur (p = 0.001, Tablo 4). Yağmur un çalışmasında, BKİ ile öğrencilerin kaldıkları yer arasında istatistiksel olarak önemli bir ilişki saptanmıştır (3). Evde kalanların ortalama beden kitle indeksinin yüksek oluşu, aşırı yeme veya düzenli öğün tüketmeme, abur-cubur yemekten kaynaklanıyor olabilir. Yurtta kalanlarda ise düşük beden kitle indeksi ortalaması yurt yemeklerinin tercih edilmemesi dolayısı ile eksik öğün sayısı sonucu yetersiz beslenmeden kaynaklanabilir. Araştırmaya katılan öğrencilerden sigara kullananların BKİ ortalaması 22.1 ± 2.7 iken, sigara kullanmayanların 21.7 ± 2.6 olup, sigara içme durumunun BKİ ortalamaları açısından gruplar arasındaki fark önemli bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 5). Ülkemizde ve yurt dışında sigara içiminin BKİ değerlerine etkisinin istatistiksel olarak önemli düzeyde olmadığını gösteren pek çok çalışma mevcuttur (18, 21-23). Pearson korelasyon analizine göre öğrencilerin aylık kişisel gelirleri ile BKİ değeri arasında pozitif yönde önemli bir ilişki bulunmuştur (r = 0.107, p < 0.001). Bu araştırma sonuçlarıyla paralel olarak ekonomik düzey arttıkça BKİ değerlerinin arttığı sonucuna ulaşan yayınlar olduğu gibi (24), ters yönde ilişkinin olduğu çalışmalar da mevcuttur (18,25). Gelişmekte olan ülkelerde ekonomik düzeyi yüksek grupta fast-food ve diğer bazı yanlış beslenme biçimlerinin daha fazla olması nedeni ile BKİ ortalamalarının ekonomik düzeyi düşük gruptan daha yüksek olduğu bildirilmektedir (26). KAYNAKLAR 1. Saha personeli için toplum beslenmesi programı eğitim materyali, (çevrimiçi), http://www.saglik.gov.tr/extras/dokuman/saha_pers_beslenme.pdf, 8.10.2005. 2. Metin B, Akın A, Güngör İ. Dünya Sağlık Raporu (Çev). Sağlık Bakanlığı. Ankara, 1998: 50,152 3. Yağmur C. Çukurova üniversitesi öğrencilerinin beslenme durumu üzerine bir araştırma. Beslenme ve Diyet Dergisi 1995; 24 (2): 239-51. 4. Açık Y, Çelik G, Ozan AT, Oğuzöncül AF, Deveci SE, Gülbayrak C. Üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları. Sağlık ve Toplum 2003; 13 (4): 74-80. 5. Baysal A, Aksoy M, Bozkurt N. Diyet El Kitabı. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi, 2002: 39-43. 6. Yolsal N, Kıyan A, Özden Y. Beslenme durumunu değerlendirmede beden kitle indeksinin kullanımı. Beslenme ve Diyet Dergisi 1998; 27 (2): 43-48. 80

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) 7. Keskinler D, Güraksın A, İnandı T, Tufan Y. Atatürk üniversitesi öğrencilerinde sigara içme prevalansı ve etkili faktörler. Atatürk Üniversitesi Tıp Dergisi 1999; 31 (3): 112-116. 8. Fennell R. Health behaviors of students attending historically universities: results from the National College Health Risk Behavior Survey. J Am Coll Health 1997;46 (3): 99-101. 9. Von Bothmer MI, Fridlund B. Gender differences in health habits and in motivation for a healthy lifestyle among Swedish university students. Nurs Health Sci. 2005;7 (2):107-118. 10. Kaya İ. Sigara ve sağlığımız. Bilim Teknik 1991;24:289: 42-45. 11. Güraksın A. Erzurum il merkezinde ortaokul ve lise öğrencilerinde sigara içme sıklığı. Atatürk Üniversitesi Dergisi 1998;30: 89-93. 12. Dağcı T, Dinç G, Özcan C. Celal Bayar Üniversitesi öğrencilerinin alkol kullanma sıklığı ve alkol kullanımını etkileyen faktörler. VI. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, Adana, 14-18 Nisan 1998;471. 13. Öksüz E, Malhan S, Özcan C. Üniversite öğrencilerinde alkol kullanımı ve sosyoekonomik, sosyal karşılaştırma özellikleriyle ilişkisi. IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özet Kitabı, Ankara, 3-6 Kasım 2004;434. 14. Salmons PH. Weight control in university students. J R Soc Med. 1987; 80(1): 6-8. 15. Navia B, Ortega RM, Requejo AM, Mena MC, Perea JM, Lopez-Sobaler AM. Influence of the desire to lose weight on food habits, and knowledge of the characteristics of a balanced diet, in a group of Madrid university students. Eur J Clin Nutr. 2003; 57 (1):90-93. 16. Unusan N. Fruit and vegetable consumption among Turkish university students. Int J Vitam Nutr Res. 2004;74 (5):341-348. 17. Sakamaki R, Toyama K, Amamoto R, Liu CJ, Shinfuku N. Nutritional knowledge, food habits and health attitude of Chinese university students-a cross sectional study. Nutr J. 2005;4 (1):4. 18. Bingöl G. Ankara ilinde farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin yetişkin kadınlarda obezite ve etkileyen etmenler. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1996. 19. Toksöz P, Ertem M, Ceylan A. Kadınlarda şişmanlık görülme sıklığı ve etkileyen etmenlerin analizi. V. Halk Sağlığı Günleri, Isparta,1997:23. 20. Tek N, Beşer E, Güner Ç, Yavuz C, Bilgin R. Kocaeli ili ve bağlı ilçelerinde yaşayan 12-24 yaş grubu adölesanların beslenme durumlarının değerlendirilmesi. III. Uluslararası Beslenme ve Diyetetik Kongre Kitabı. Ankara,12-15 Nisan 2000:173. 21. Yurttagül M. Hafif şişman ve şişman kadınların beslenme alışkanlıkları ve zayıflamaya ilişkin tutum ve davranışları. Beslenme ve Diyet Dergisi 1995;24 (1):59-73. 22. Ballard-Barbash R, Graubard I, Krebs-Smith SM, Schatzkin A, Thompson FE. Contribution of diet in to the inverse association between energy intake and BMI. Eur J Clin Nutr. 1996;50:96-106. 23. Seidell JC, Flegal KM. Assesing obesity: classification epidemiology. Britic Medical Bulletin 1997;53 (2):238-252. 81

24. Al-Nuaim AA, Bambgoye EA, Al-Rubean KA, Al-Mazrou YA. Overweight and obesity in Saudi Arabian adult population, role of sociodemographic variables. J Community Health 1997;2:211-223. 25. Kahn HS, Williamson DF, Stevens JA. Race and weight change in US women: The roles of socioeconomic and marrital status. Am J Publish Health 1991;8 (3):219-323. 26. Arslan M. Obesite. Endokrinoloji Temel ve Klinik 1996; 775-786. 82