OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 Öğreci Numaraı İmza Program Aı ve Soyaı SORU. Aşağıaki oruları cevaplayıız... Staarizayo ve peifikayo eir? Tüketici içi fayaları elerir?.. Vikozite eir? Egler vikozimetrei ile vikozite aıl ölçülür, örekle açıklayıız. Sıcaklık ve baıç vikoziteyi aıl etkiler?.3. Kızak eir? T tipi ve kırlagıç kuyruğu tipi kızak perpektif şekli çiziiz... Rulmalı yatakları şekil çizerek, özellikleri ile açıklayıız. SORU. Şekile bir perçi bağlatıı göterilmiştir. Kullaıla perçi malzemeii emiyetli çekme gerilmei 50 N/mm, kayma gerilmei 5 N/mm ve emiyetli ezilme gerilmei 00 N/mm ir. Levhalar mm kalılıktaır. Perçileri boyua yöe 7500 N, eie yöe ie 5000 N yük etki etmekteir. a) Çekmeye göre emiyetli perçi çapıı b) Kaymaya göre emiyetli perçi çapıı c) Ezilmeye göre emiyetli perçi çapıı buluuz. ) Uygu perçi çapıı belirleyiiz. SORU 3. Şekile görülüğü gibi, tam ortaıa 000 N yük gele m uzuluktaki bir mil kw güçlü motorla 50 ev/ak evirle tahrik eilmekteir. Mil malzemeii emiyetli eğilme gerilmei 80 N/mm, kayma gerilmei 60 N/mm ir. a) Burulma (kayma) hali içi mili emiyetli çapıı, b) Eğilme hali içi mili emiyetli çapıı, c) Eğilme+burulma hali içi mili emiyetli çapıı (eşeğer gerilme) buluuz. SORU. Diş moülü 6. mm ola bir işli çiftie öüre işli çarkı bölüm airei çapı 60 mm ve evir ayıı 0 ev/ak ır. Döürüle işli çarkı bölüm airei çapı 9 mm olarak taarlamıştır. a) Döürüle işii evir ayııı heaplayıız. b) Dişli çarkları çevreel hızlarıı heaplayıız. c) Dişli çarkları açıal hızlarıı heaplayıız. ) Dişli çarkları iş aımlarıı heaplayıız. e) Dişli çarkları iş ayılarıı heaplayıız. f) İletim oraıı heaplayıız. Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 CEVAPLAR SORU. Aşağıaki oruları cevaplayıız. SORU.. Staarizayo ve peifikayo eir? Tüketici açııa fayaları elerir? CEVAP.. Ulular araı Staarizayo Teşkilatı (ISO) tarafıa Staarizayo, belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekoomik faya ağlamak üzere bütü ilgili tarafları yarım ve iş birliği ile belirli kurallar koyarak buları uygulama işlemi olarak tarif eilmekteir. Speifikayo ie, bir işi aıl yapılacağıı belirte ayrıtılı bir talimat veya belirli özellikleri yaılgıya meya vermeyecek açıklıkta ve ölçülere taımlaya bilgiler şeklie taımlaabilir. Öreği, bir mili omial çapı ve izi verile apmalar (tolera ıırları) içi belirlee rakamlar peifikayoları, bu rakamları belirleme biçimi veya belirli kurallara uyguluğu taarı oluşturur. Tüketici açııa fayaları. Karşılaştırma ve eçme kolaylığı ağlar.. Sipariş ve alım işlerii kolaylaştırır. 3. Fiyat ve kalite avatajı uar.. Tüketicii ca ve mal güveliğii korur. SORU.. Vikozite eir? Egler vikozimetrei ile vikozite aıl ölçülür, Egler vikozimetrei şekli çiziiz ve örekle açıklayıız. Sıcaklık ve baıç vikoziteyi aıl etkiler? CEVAP.. Yağları e öemli özellikleri vikoziteleriir. Vikozite, yağ molekülleri araıaki ürtüme veya yağı kei tabakaları araıa hareket eerke göteriği ireç olarak taımlaır. Diğer bir ifae ile vikozite, yağları akmaya karşı göterikleri ireçtir. Vikozite, yağı kaliteii ifae etmekte çok kullama koşullarıa uygu yağ eçimie imka verir. Yağları vikoziteleri vikozimetre ile ölçülür. Egler vikozimetreie 00 cm 3 uyu ve ayı miktar yağı ayı koşullara akma üreleri karşılaştırılarak yağı vikozitei Egler erecei ciie belirlemekteir. E 0 t t y 0 E Egler vikozitei, t y yağı akma zamaı, t uyu akma zamaı Egler vikozimetreie, girişi.9 mm, çıkışı.8 mm çapıa ve 0 mm uzuluktaki borua 0 0 C ıcaklıkta 00 cm 3 0 uyu akmaı içi geçe üre ortalama 50 (50-5) aiye olup, Egler Derecei E olarak kabul eilir. Yağları vikoziteleri ıcaklık yükelikçe üşer, yai yağ ıııkça icelir. Tekikte, yağları vikozitelerii ıcaklıkla az eğişmei iteir. Baıç arttıkça vizkozite e artar. Acak bu eğişme ıcaklıktaki eğişmee az olur. Örek: X yağıı vikozimetree akma ürei 70 aiye olarak ölçülmüştür. Eger ciie vikozitei eir? t y = 70, t = 50 E o = t y t, E o = 70 50, Eo = 5. Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 SORU.3. Kızak eir? T tipi ve kırlagıç kuyruğu tipi kızak perpektif şekli çiziiz. CEVAP.3. Makiaı ayarlaabilir elemalarıı (tabla, iper, mil) hareketi özel kızak üzeleriyle ağlaır. Kızaklar tablaa açıla kaallara uyacak şekile üz, kırlagıç kuyruğu, iliirik ve T tipie yapılabilir. Aşağıa T tip ve kırlagıç kuyruğu kızak üzeleri göterilmiştir. SORU.. Rulmalı yatakları şekil çizerek, özellikleri ile açıklayıız. CEVAP.. İç ve ış bilezik araıa koa ve yuvarlamayı temi ee parçalar ömeyi kolaylaştırır. Muyluu yuvarlama elemaı ile öe yataklara yuvarlamalı (rulmalı) yatalar eir. Rulmalı yataklar a taşııkları yükü geliş yöüe göre ekeel (akiyal) ve rayal yuvarlamalı yataklar olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Taşııkları yükü miktarıa göre tek veya çift ıralı olabilirler. Rayal yuvarlamalı yatak Ekeel yuvarlamalı yatak Rulmalı Yatakları Özellikleri ) Sürtüme ireci azır. Bu eele; a) Güç kaybı az, verim yükektir b) Mil kıa zamaa harekete geçer c) Yükek hızlara kullamaya elverişliirler ) Uzu ömürlüürler ) Dar toleralara yapılabiliğie haa makiaları yapımı kolayır 3) Az yer kaplaıklarıa makie kotrükiyou a küçüktür ) Az yağ arfeer 5) Staartlaştırılıklarıa kolay temi eilirler 6) Sökülüp takılmaları kolayır 7) Mil malzemeie etkilemezler Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 Rulmalı Yatakları Sakıcaları ) Vurutulara karşı az mukavemetliirler ) Motaj (yataklama) işlemleri zorur 3) Seli çalışırlar ) Tozlu yerlere kullaımı elverişli eğilir 5) Pahalıırlar Yuvarlamalı yataklar iç bilezik, ış bilezik, yuvarlama elemaı ve kafe itemie oluşur. İç bilezik, çelik malzemee yapılarak ertleştirilir ve mili muylu kımıa ıkıca geçirilir ve muylu ile birlikte öer. Dış bilezik, çelikte yapılıp ertleştirilip taşlaıkta ora makie göveie ıkıca geçirilir. İç ve ış bilezik araıa koa yuvarlama elemaları bilye, iliirik makara, koik makara, fıçı makara ve iğe makara şeklieir. Yuvarlama elemaları ert, vurutulara ayaıklı krom-ikel alaşımlı çeklikte ıcak haeleerek yapılırlar. Kafe itemi, yuvarlama elemalarıa kılavuzluk yaparlar ve yuvarlama elemalarıı eşit aralıklara urmaıı ağlarlar. Kafe itemi ayı zamaa özellikle açık ortamlara çalışa rulmaları toz, kum ve pilikte koruma görevii e yerie getirirler. Kullaım yerlerie bağlı olarak, rulmalı yatağı çevree gele toz ve iğer zararlı maelere korumaı makaıyla ayrıca koruyucu a kullaılır. Rulmalı yataklar prelerle yerlerie takılır ve ökülürler. Pre olmaığı urumlara çekiç kullaılabilir. Sökme işlemie çektirme aparatlarıa a yararlaılabilir. SORU. Şekile bir perçi bağlatıı göterilmiştir. Kullaıla perçi malzemeii emiyetli çekme gerilmei 50 N/mm, kayma gerilmei 5 N/mm ve emiyetli ezilme gerilmei 00 N/mm ir. Levhalar mm kalılıktaır. Perçileri boyua yöe 7500 N, eie yöe ie 5000 N yük etki etmekteir. a) Çekmeye göre emiyetli perçi çapıı b) Kaymaya göre emiyetli perçi çapıı c) Ezilmeye göre emiyetli perçi çapıı buluuz. ) Uygu perçi çapıı belirleyiiz. CEVAP. a) Çekme zorlamaı Çekme gerilmei geel eklemi: σ em = Fç A Cıvataı zorlaa keit alaı: σ em = Fç π A = π F = = π σ em x 7500 N π 50 N/mm = 5.6 mm 6 mm b) Kayma zorlamaı Kayma gerilmei geel eklemi: τ em = Fk A Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 Cıvataı zorlaa keit alaı: τ em = Fk π A = π x Fk = = π τ em = 5.05 mm 6 mm c) Ezilme zorlamaı Fk p ez,em = Fk = = p ez,em x 5000 π 5 N/mm 5000 N x π x 00 N/mm =.8 mm 3 mm ) Uygu perçi çapı Uygu perçi çapı(e büyük): = 6 mm SORU 3. Şekile görülüğü gibi, tam ortaıa 000 N yük gele m uzuluktaki bir mil kw güçlü motorla 50 ev/ak evirle tahrik eilmekteir. Mil malzemeii emiyetli eğilme gerilmei 80 N/mm, kayma gerilmei 60 N/mm ir. a) Burulma (kayma) hali içi mili emiyetli çapıı, b) Eğilme hali içi mili emiyetli çapıı, c) Eğilme+burulma hali içi mili emiyetli çapıı (eşeğer gerilme) buluuz. CEVAP 3. F = 000 N l = 00 cm N = kw = 50 ev ak σ e,em = 80 N mm τ em = 600 N/mm a) Burulma (kayma) hali τ em = M W W = π3 6 M [Nm] = 955 M = 955 τ em = 6 M π 3 3 = 6 M πτ em N [KW] [ev/ak] [KW] 50 [ev/ak] ie M = 57.986 Nm M = 57986 Nmm = 3 6 x 57986 [Nmm] π 60 [N/mm ] = 7.0 mm ie 7mm eçilir. b) Eğilme hali σ e,em = M e W e Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 Me eğilme mometi, M e = Fl M e = 000 N x.00 m M e = 50 Nm M e = 50000 Nmm W e = π3 3 σ e,em = M e π 3 3 3 = 3M πσ e,em = 3 3 x 50000 [Nmm] π 80 [N/mm ] =. mm 5 mm c) Eğilme+burulma hali (eşeğer gerilme) Eşeğer hal ikkate alıır. Eğilme hali gibi, acak momet içi eğilme yerie M f eşeğer mometi eğeri ikkate alıır. σ e,em = M f W e () M f = Me + M () M f = (50 Nm) + 57.986 Nm) M f = 9833 (Nmm ) M f = 95.736 Nm M f = 95736 Nmm σ e,em = 3 M f π 3 3 = 3 M f πσ e,em = 3 3 x 95736 Nmm π 80 N/mm = 5. 5 mm 6 mm SORU. Diş moülü 6. mm ola bir işli çiftie öüre işli çarkı bölüm airei çapı 60 mm ve evir ayıı 0 ev/ak ır. Döürüle işli çarkı bölüm airei çapı 9 mm olarak taarlamıştır. a) Döürüle işii evir ayııı heaplayıız. b) Dişli çarkları çevreel hızlarıı heaplayıız. c) Dişli çarkları açıal hızlarıı heaplayıız. ) Dişli çarkları iş aımlarıı heaplayıız. e) Dişli çarkları iş ayılarıı heaplayıız. f) İletim oraıı heaplayıız. CEVAP. m.mm, 60mm, 0ev / ak, 9mm 6 a) Döürüle işli çarkı evir ayıı Devir ayıı çap ilişkii: ; Soru No 3 Pua 5 5 5 5
OREN008 Fial Sıavı 3.05.06 5:00 60mm 0ev / ak 0ev / ak *0.833 00ev / ak 9mm b) Dişli çarkları çevreel hızları V / 60 Döüre işli çarkı çevreel hızı: V / 60 *0.60m*0ev / / 60 V.0576m / ak Döürüle işli çarkı çevreel hızı: V / 60 *0.9m*00ev / / 60 V.0576m / V V.0576m / c) Dişli çarkları açıal hızları Açıal hız: w / 60 Döüre işli çarkı açıal hızı ak w / 60 *0ev / ak / 60 50.7.../ Döürüle işli çarkı açıal hızı w / 60 *00 / k / 60 5.60.../ ) Dişli çarkları iş aımları: t t t m *6.mm 0mm e) Dişli çarkları iş ayıları π = t, = π t, m = t/π, = m Döüre işli çarkı iş ayıı = 60 mm = m 6. mm = 5 aet Döürüle işli çarkı iş ayıı = 9 mm = m 6. mm = 30 aet veya birici işli çark ayııı belirli olmaı halie; eşitliğie yararlaılarak ikici işli çark ayıı heaplaabilir. 0ev / ak 5* 30a et 00ev / ak 9mm 5 30a et 60mm f) İletim oraı i 00ev / ak i 0.833 0ev / ak Soru No 3 Pua 5 5 5 5