TÜRKİYE VE TRAKYA'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ (Vegetable Oil Production İn Turkey and Thrace) Aziz SATANA* ÖZET Tarım sektörü ve insan beslenmesi açısından bitkisel yağ üretimi vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Türkiye'de toplam yağ üretiminin %87'si bitkisel kaynaklı yağlardan oluşmaktadır. Bitkisel yağ üretimi, farklı bitkinin tarımıyla elde edilmektedir. yılı değerlerine göre, Türkiye'de üretilen yağlı tohumların %6,'ü çiğitten, %'u ise ayçiçeğinden elde edilmiştir. Ülkemizde ham yağ üretimi yılında 86. ton olarak gerçekleşmiştir. Buna karşın Türkiye ham yağ bakımından her yıl 6-7 bin ton, yağlı tohum olarak da,-, milyon ton açık vermektedir. Bu nedenle ülkemiz bitkisel yağ açısından ithalata bağımlı durumdadır. Türkiye'nin bitkisel yağ üretimi çerçevesinde Trakya, hem yağlı tohum üretimi hem de bitkisel yağ sanayisi bakımından çok önemli bir bölgedir. Yağlı tohumların önemli bitkisi olan ayçiçeğinin Türkiye üretiminin yaklaşık %6'ı bu bölgede gerçekleşmektedir. Trakya Bölgesi'nde kişiyi istihdam eden 6 adet bitkisel yağ üretim tesisi bulunmaktadır. Bu bölge, Türkiye'deki toplam yağ tesislerinin yaklaşık yarısından fazlasını bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle bu tesisler içinde 6. üyenin bağlı bulunduğu büyük bir kooperatif olan Trakya Birlik'de bulunmaktadır. Bu çalışmada; Türkiye'de ve Trakya'da yağ bitkileri, sıvı yağ ve margarin üretimlerini içine alan bitkisel yağ sektörünün genel durumu ortaya konulmuş ve sorunlar mercek altına alınarak incelenmiştir. ABSTRACT Vegetable oil production has an essential importance for agriculture sector and human nutçtion. 87% of total oil production in Turkey consists of vegetable oil. Vegetable oil is obtained by growing different plants. Considering values in, 6,% of oil seeds produced in Turkey were obtained from sunflowers. Crude oil production in our country was realized as 86. tans in. On the other hand, Turkey lacks in 6-7. tons of crude oil and,-, million tons of oil seeds every year. For that reason our country depends on imports concerning vegetable oil. Thrace is a very important region for both oil seeds production and vegetable oil production of Turkey. About 6% of Turkey production of Trakya Üniversitesi, Havsa Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisidir.
AZİZ SATANA sunflowers that are very important among oil seeds is realized in this region. There are 6 vegetable oil production factories which employ people in Thrace. This region has about more than half of total oilfactories in Turkey. Among these, especially Trakya Birlik is a very big cooperative that consists of 6. members. In this study, oil plants in Turkey and Thrace, general position of vegetable oil sector vvhich includes liquid oil and margarine production were stated and problems were examined closely.. TÜRKİYE'DE YAĞLI TOHUM VE BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ.. TÜRKİYE'DE YAĞLI TOHUM ÜRETİMİ Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de yağ üretiminin büyük bir kısmını bitkisel yağ oluşturmakta (%87), çok az bir kısmı ise hayvansal yağlardan karşılanmaktadır (%). Türkiye'de yağından yararlanılan toplam farklı bitkinin tarımı yapılmaktadır. Bunlar; ayçiçeği, pamuk, mısır, susam, soya, zeytin, kolza, yerfıstığı, haşhaş, keten, kenevir ve aspirdir. Bu bitkilere ek olarak meyvelerinde önemli oranda yağ bulunan fındık, ceviz, badem ve antep fıstığı gibi sert kabuklu meyvelerin de üretimi yapılmakta ancak bu bitkilerin yağlan genellikle kozmetik ve boya sanayinde kullanılmaktadır. Buraya kadar sayılan bitkilerden yağlı tohum grubuna girenlerin 997- yıllan arasında Türkiye'deki ekini alanı, üretim ve verim değerleri sırasıyla Tablo,, ve 'de verilmiştir. Tablo : Türkiye'de Yağlı Tohumların Ekim Alanı (hektar) Durumu (DİE, a) Ayçi- Kol Yer. Haş As- Keten Kenevir Yü Çiğit Soya Susam Toplam W» za fıstığı haş pir (tota.) (ton.) 97 6 77 9 68 968 7 6 98 86 7666 69 97 7 8 8»» 9 799 87 8 879 8 6 6a 677 9 8 8O 7 88 97 688667 7 9 7 86 9 7 988 Tablo l'in incelenmesinden anlaşılacağı gibi; değerlerine göre ülkemizde yağlı tohumlann ekim alanının %.'ü çiğite (688667ha), %8,'i ayçiçeğine (ha), %,7'si susama (.ha)
TÜRKİYE VE TRAKYA 'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ ve %,'ü haşhaşa aittir. Aynı yıl bu bitkileri sırasıyla yerfıstığı, soya, kenevir, kolza, keten ve aspir takip etmiştir. Tablo l'den de görüleceği üzere; özellikle son yılda kolza ekim aleni 9 kat artmıştır. Son yıllarda gerek devletin gerekse özel sektörün teşvikleriyle kolza ekim alanları hızlı bir artış göstermiştir. Ayrıca Türkiye'de ayçiçek ekim alanları önemli ölçüde daralmaya devam etmektedir. Son yılda yeterlidevler desteği ve yağışın olmamasından dolayı ayçiçek ekim alanı %9 oranında gerilemiştir. Tablo : Türkiye'de Yağlı Tohum Üretim (ton) Durumu (DİE, a) Yıl Çiğit Soya Susam Yer fıstığı Ayçiçeği Kolza Haşhaş Aspir Keten (toh.) Kenevir (toh.) Toplam 97 9 986 8 8 98 6 8 767 98 86 778 6 O 9 796 7 8 99 798 99 9 78 66 8 7 7 877 8 966 8 87 78 6 8 7 8 6 9 6 7 6 6 666 Tablo 'nin incelenmesinden anlaşılacağı üzere; yılı değerlerine göre ülkemizde üretilen yağlı tohumların %6,'ü çiğitten (9 ton), %'a ayçiçeğinden (6 ton), %,'ü yer fıstığı (7 ton) ve %,'ü soya'dan ( ton) meydana gelmiştir. Aynı yıl bu bitkileri sırasıyla susam, haşhaş, kolza, kenevir, keten ve aspir izlemiştir. yılında Ayçiçeği üretimi 7. tona çıkmıştır. Ancak yılında bu üretimin % azalacağı tahmin edilmektedir. Tablo 'ye göre; son yılda ayçiçeği üretimi yaklaşık %8, aspir %6, keten % ve kenevir % azalmış, buna karşılık kolza 6, haşhaş kat artış göstermiştir. Soya ve kolza, 98'li yıllarda üzerinde fazla durulan iki yağ bitkisidir. İlk gündeme geldiğinde üretimi için önemli teşvikler verilen soyanın ekilisi ve üretimi, tanmımızdaki alt yapı eksikliğimiz nedeniyle ülkenin her yerine yayılamamış olup özellikle güney bölgelerimizde sıkışmıştır. Kolza ise son yıllarda Türkiye'nin yağ açığını kapatabilecek bir kurtarıcı gözüyle bakılarak, özellikle buğday ekim alanlarında üretimine devlet ve özel sektör büyük çapta teşvik etmektedir.
AZİZ SATANA Tablo : Türkiye'de Yağlı Tohumların Verim (kg/ha) Durumu (DİE, a) Yıllar Çiği» Soya Susam çeği 997 67 6 6 69 878 6 998 68 76 69 9 69 7 68 96 78 999 97 69 7 9 76 679 9 9 Kolza Yerfıstığı Haşhaş Aspir Keten (tohum) Kenevir (tohum) Ayçi 76 98 967 68 8 77 6 9 7 99 9 6 667 68 7 9 Tablo incelendiğinde; son yılda başta kolza (, kat) olmak üzere çiğit, soya, haşhaş ve kenevir önemli ölçüde artarken ayçiçeği, aspir ve ketenin verimlerinde düşüşler saptanmıştır. Ülkemizde yağlı tohumlar açısından ayçiçeği, çiğit ve soya önemli bir yere sahiptir. Ancak hibrit tohumlarının pahalı olması, yetersiz yağışlar ile devletin kolza ve soya'da destekleme yapması ayçiçeği üretimini 6 bin tona düşürmüştür. Güney Doğu Anadolu Bölgesinde pamuk ekim alanları genişlemektedir. Ancak üretim arzu edilen seviyeye ulaşamamıştır. Bir diğer önemli yağlı tohum bitkisi olan soyanın tüketiminde son yıllarda meydana gelen artışa rağmen ekim alanları ve üretimdeki artış, tüketimin gerisinde kalmaktadır. Yukanda belirtilen nedenlerle Türkiye, üretimdeki açığını karşılayabilmek için yağlı tohum ithal etmek zorunda kalmaktadır. Bu durum Tablo 'te verilmiştir. Tablo : Türkiye'de Bazı Yağlı Tohumların ithalatı (BYSD, ) Yağlı Tohumlar (Ton) 997 998 999 Ayçiçeği (Tohumu) 6 678 88 8 869 Soya (Tohumu) 9 89 66 69 Çiğit 689 6 77 9 TOPLAM (TOHUM) 87 789 889 67 Tablo 'ün incelenmesinden de anlaşılacağı üzere; yılında yağlı tohumlar açısından toplam ithalatımızın %6'ını soya, %'ünü ayçiçeği ve %6'sını çiğit oluşturmaktadır. olup, Soya ithalatımız, toplam ithalatımızda önemli bir paya sahip son yılda çok fazla dalgalanma göstermiştir. Bunun nedeni soyanın vazgeçilmez bir yağlı tohum olmasından kaynaklanmaktadır.
TÜRKİYE VE TRAKYA'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ Öyle ki; soya hem yağ da hem de yem sanayisinin hammaddesi durumundadır. Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu, yılında soya için kilogramda 9 bin TL. prim ödenmesini karara bağlamıştır»(dölekoğlu, ). Ayçiçeğine devlet tarafından yılında kilogram'da 7. TL., yılında 8. TL. prim ödenmesi öngörülmüşken, yılında hala destekleme primi açıklanmamıştır. Pamuk üretimindeki düzensizlik, çiğit üretimini etkilemekte ve ithalatta dalgalanmalara neden olmaktadır. Yağ sektörünün yanı sıra güçlü bir tekstil sektörüne sahip olmamıza rağmen sürekli gümrük oranlarıyla oynanması çiğit üretiminde ve ithalatında istikrarsızlığa sebep olmaktadır. Bugün yağlı tohumlarda gümrük vergisi %, ham yağlarda bu vergi % olarak uygulanmaktadır... TÜRKİYE'DE BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ Türkiye'de üretilen ham yağların en önemli kısmını ayçiçeği, mısırözü, soya ve zeytinyağı oluşturmaktadır. Genel olarak ham yağların üretiminde dalgalanma söz konusudur. Ülkemizde son yıllara ait ham yağ üretim değerleri Tablo 'te sunulmuştur. Tablo : Türkiye'de Bitkisel Ham Yağ Üretimi (DPT, ) Yıllar 996 997 998 999 Ham Yağ Üretimi (Ton). 6. 87. 78. 86. Tablo 'in incelenmesinden anlaşılacağı üzere; 996 yılı değerlerine göre ülkemizde üretilen toplam ham yağ. tondan yılında üretim 86. tona çıkmıştır. / üretim sezonunda ham yağ üretimi ayçiçeğinde ton, zeytinde 8 ton, çiğitte 9 ton, soyada 699 ton ve mısırda ton olarak gerçekleşmiştir (Dölekoğlu, ). / üretim sezonunda ham yağ üretimi ayçiçeğinde. ton,.çiğitte 6. ton, zeytin 6. ton, soyada 7. ton ve mısırda ton olması beklenmektedir (Dölekoğlu, ).
AZİZ SATANA 6 Türkiye'de yılında, rafine yağın piyasa hacmi toplam 677. ton olup, bunun %8'i ayçiçek yağı, %'u mısır yağı, %,'i zeytin yağı ve %,'i diğer yağlardan oluşmuştur (BYSD, ). Tablo 6'da bazı rafine yafğlann Türkiye'deki üretim miktarları verilmiştir. Tablo 6: Türkiye'de Bazı Rafine Yağların Üretim Durumları (DİE, c) Rafine Yağlar (Ton) 997 998 999 Ayçiçek 78 6996 78 96 8988 Çiğit 6 7 79 6 8 Zeytin 9 8 7 699 Tablo 6'da görüldüğü gibi; ülkemizde, yılında rafine yağ üretimi açısından ayçiçeği 8988 ton, çiğit 8 ton ve zeytin 699 ton'dur. Yemeklik bitkisel sıvı yağların hidrojene edilmesi sonucu margarin elde edilir. Kullanım amaçlarına göre kahvaltılık, yemeklik ve endüstriyel margarin olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Türkiye'deki katı ve sıvı bitkisel yağ piyasasının %'ını margarinler oluşturmaktadır (BYSD, ). Tablo 7'de Türkiye'nin son beş yılma ait margarin üretimi sunulmuştur. Tablo 7: Türkiye'de Margarin Üretimi (DİE, c) Üretim (Ton) 997 998 999 Margarin 87 6 766 89 879 Tablo 7'nin incelenmesinden* anlaşılacağı üzere; son yılda margarin üretimi yaklaşık loobin ton azalarak yılında 879 ton olmuştur. Tablo 8: Türkiye'de Ürün Gruplarının Pazar Payları (Özer, ) Margarin (%), Kahvaltılık,9 Yemeklik, Endüstriyel, Sıvı Yağlar (%) 8,6 Ayçiçeği 9,
TÜRKİYE VE TRAKYA 'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ 7 Mısırözü 7,9 Zeytinyağı, Diğerleri, Tereyağı (%) 6, Tablo 8'e göre margarinler içinde, ilk sırada kahvaltılık margarinler yer alırken, bunu yemeklik ve endüstriyel margarinler takip etmektedir. Sıvı yağlarda ise pazarın ağırlığı ayçiçeğinde olmakla birlikte, son yıllarda en fazla büyümeyi kaydeden sıvı yağ çeşidi mısırözü yağıdır. Türkiye'nin margarin ihracatı 999 yılında 98 ton olurken (77 milyon $), yılında ise miktar bazında % gerileyerek 78 tona ( milyon $) inmiştir. Türkiye'nin bitkisel yağ tüketimi kişi başına milli gelirimize bağlı olarak yıllar içerisinde dalgalanmalar göstermektedir. Tablo 9'da Türkiye'nin rafine sıvı yağ, margarin ve kişi başına yıllık bitkisel yağ tüketimi verilmiştir. Tablo 9: Türkiye Bitkisel Yağ Tüketimi (Dölekoğlu, ) Yağlar (kg/kişi/yü) 999 a) < J) Rafine Sıvı Yağ Ayçiçeği 7, 9, 8,7 8, Soya,,9,7, Pamuk,,8,7,6 Mısırözü,78,,,7 Kolza,,8,6, Zeytin,6,6,,7 TOPLAM SIVI YAĞ 9,66,7,, Margarin Kahvaltılık,8,7,9,7 Yemeklik,,,97,9 Endüstriyel,87,,6,7 TOPLAM MARGARİN 6,7 6,8,8, TOPLAM BİTKİSEL YAG 6,8 8,7 8, 6,97 (), yılına ait tahmin (), yılına ait öngörü Tablo 9'un incelenmesinden görüleceği üzere; Ülkemizin yılında ekonomik krizin etkisi ile kişi başına toplam bitkisel yağ tüketimi 6kg/yıl civarında öngörülmekte olup, bu rakam Avrupa ülkelerinde ortalama 6kg/yıl'dır. Aynı yılda toplam bitkisel yağ tüketiminin yaklaşık %68'sini rafine sıvı yağdan, %'ünü ise margarin oluşturmuştur.
AZİZ SATANA 8 Türkiye'nin ekonomik yapısının yıllara göre değişkenlik göstermesi gerek sıvı yağ gerekse margarin tüketimini etkilemektedir. Bu durum, Tablo 'da verilmiştir. Tablo : Türkiye'de Rafine Sıvı Yağ ve Margarin Tüketimi (BYSD, ) Yağlar (Bin ton) 997 998 999 Rafine Sıvı Yağ Ayçiçeği 7 7 8 Soya 8 6 79 Pamuk 96 8 8 Palm 6 Mısır 7 6 6 8 9 Kolza 7 TOPLAM 69 7 77 77 677 Margarin Kahvaltülk 67 68 8 7 6 Yemeklik 7 6 77 66 7 Endüstriyel 6 6 6 6 6 TOPLAM 68 99 9 Tablo 'un incelenmesinden anlaşılacağı gibi; yılında Türkiye'nin toplam rafine sıvı yağ tüketimi 677 bin ton olurken en fazla tüketim %6 oranıyla Ayçiçeği yağında saptanmıştır. Aynı yıl toplam margarin tüketimi 9 bin ton olarak gerçekleşirken en yüksek tüketim yaklaşık % ile endüstriyel ve kahvaltılık margarinde bulunmuştur.' / sezonunda toplam bitkisel yağ kullanımının yaklaşık %'si sıvı yağ, %'u margarin, %'u ise yem, boya, sabun sanayisinde kullanılmıştır (Dölekoğlu, ). Ülkemizde, gerek rafine sıvi yağ gerekse ham yağ üretimi, tüketimi karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle devlet iç piyasada talebi karşılamak ve fiyat artışlarının önüne geçebilmek için ithalat yapılmasına izin vermektedir. Bu izin ya gümrük vergilerinin düzenlenmesiyle ya da ithalat ruhsatlarını serbest bırakılmasıyla olmaktadır. Bu durum; zaman zaman üreticiyi zor durumda bırakarak, iç piyasada fiyatları aşın ve uzun süreli düşük seyretmesine neden olmaktadır. Üretici emeğinin karşılığını alamaması durumunda da üretimden vazgeçebilmektedir. Yağ sanayicisi ise doğal olarak hammaddeyi ucuza alarak daha fazla kâr etmek istemektedir. Yağlı tohum ve ham yağ ithalatı sanayicinin kânnı yükseltirken diğer taraftan da rafine sıvı yağ ithalatı ise iç piyasada haksız rekabete sebep olup yağ
TÜRKİYE VE TRAKYA DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ 9 sanayicilerinin zor durumda bırakmaktadır. İç piyasa fiyatlarının düşük seyretmesi hiç kuşkusuz tüketicilerin lehine olmakta, daha ucuza bitkisel yağ ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Böylece Avrupa ülkelerinin çok gerisinde olan yağ bitkileri tüketimimizde talep yukarıya çekilebilmektedir. Tablo 'de, Türkiye'nin yıllara bağlı olarak ham yağ ithalatı verilmiştir. Tablo : Türkiye Ham Yag ithalatı (BYSD, ) Ham Yağlar (Ton) 997 998 999 Ayçiçek 79 66 97 978 Mısır 876 688 7676 98 99 Soya 679 8 696 696 78 Kolza 86 9 7 96 Palm 78 79 6 7 8 TOPLAM 788 97 99 99 698 Tablo 'de görüldüğü gibi, yılında Türkiye'nin toplam ham yağ ithalatı 698 ton olup bunun %'ünü palm, %'sini soya, %9'unu ayçiçeği, %'ünü mısır ve %'ünü ise kolza oluşturmaktadır. Özellikle Ayçiçeğinde son yılda önemli ölçüde ithalat gerçekleşmiştir. Bunu nedeni ayçiçeği yağında uygulanan %'luk gümrük vergisidir (Günay, ). Yukanda belirtildiği gibi Türkiye'de yemeklik yağ açığının olması nedeniyle yağ ihracatı sınırlıdır. Ancak dahilde işleme sistemi ile ihracat söz konusudur. Üretilen sıvı yağlann kalite açısından yeterli görülmesine karşılık, gümrük vergisi duvarlanmn yüksek olması yurt içi hammadde fiyatlannın dünya fıyatlanndan yüksek olmasına yol açmakta, mamul madde maliyetleri yükselerek fiyat dezavantajı doğurmaktadır (DPT, 99*). Genel olarak, ihracatımızın rafine ayçiçek yağında İran, Irak, Libya, Suriye ve Rusya, rafine mısırözü yağında da Libya üzerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir (Aksoy ve ark., 996). Türkiye'nin bitkisel yağ ihracatındaki durumu Tablo 'de verilmiştir. Tablo : Türkiye'nin Bitkisel Ya; * İhracatı (DTM, ) Bitkisel Yağlar (ton) 997 998 999 Ham Ayçiçek Yağı 8 8 6 8 Rafine Ayçiçek Yağı 967 87 668 76 Ambalajlı Ayçiçek Yağ, 96 97 8'
AZİZ SATANA TOPLAM AYÇİÇEK YAĞI 9 67 676 9 888 Ham Pamuk Yağı 7 8 77 Rafine Pamuk Yağı 69 7 79 Ambalajlı Pamuk Yağı 69 7 TOPLAM PAMUK YAĞI 987 677 9 78 Ham Mısır Yağı 8 6 7 Rafine Mısır Yağı 776 7 69 7 96 Ambalajlı Mısır Yağı 9769 77 8 7 79 TOPLAM MISIR YAĞI 79 98 98 8 Ham Soya Yağı 86 7 6 Rafine Soya Yağı 66 67 9 Ambalajlı Soya Yağı 7 7 7 98 TOPLAM SOYA YAĞI 7 68 86 9 Ambalajlı Diğer Bitkisel Yağlar 6 89 7 8 Margarin 687 76 98 7897 689 Diğerleri 9 7 877 89 979 GENEL TOPLAM 6 7 677 886 7 Tablo 'nin incelenmesinden anlaşıldığı üzere; yılında Türkiye'nin toplam bitkisel yağ ihracatı 7 ton olup, bunun %'ü ayçiçeği yağına, mısır yağma, %,'si pamuk yağına, %,9'u soya yağına ve %,8'i ise margarine aittir. Türkiye bitkisel yağ sanayisinin yılı itibariyle toplam cirosu -, milyar dolardır. Sektör, yılında 8 milyon dolar ihracat yaparken, milyon dolar ithalat yapmıştır. Yurdumuzdaki yağ sanayisi sektörü gerek insan beslenmesine katkısı, gerekse yarattığı iş hacmiyle önemli bir konuma gelmiştir. Türkiye'de değişik kapasitelerde kurulu bulunan toplam 9 adet yağ tesisinde 8 bin kişi istihdam edilmektedir. Tesislerin bölgeler itibariyle dağılımı ise, Trakya'da 6, Marmara Bölgesi'nde, Ege Bölgesi'nde, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ve İç Anadolu Bölgesi'nde de 6 tesis şeklindedir (Aksoy ve ark., 996). Bu tesisler toplam olarak yılda ton yağlı tohum işleme, 8 ton rafine yağ üretme (Devres, 99) ve 7 ton da margarin üretme (DPT, 99) kapasitesine sahiptir. Türkiye'de 6 tanesi özel şirket ile tanesi
TÜRKİYE VE TRAKYA DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ de kooperatif olmak üzere toplam 9 firma tarafından margarin üretimi yapılmakta ve kişi istihdam edilmektedir (Aksoy ve ark., 996). Yukanda belirtilen bitkisel yağ sanayinin ülkemizdeki son yıla ait sıvı yağ ve margarin üretimi açısından tesis sayılan Tablo 'de sunulmuştur. Tablo : Türkiye'de Bazı Sıvı Yağ ve Margarin Üreten Firma Sayısı (DİE, c) Firma Sayısı 996 997 998 999 Rafine Ayçiçek Yağı 9 9 6 Rafine Pamuk Yağ 8 6 7 8 7 Rafine Zeytinyağı 7 7 7 7 7 Margarin 9 9 Tablo 'de görüldüğü üzere; yılında, firma rafine ayçiçeği yağı, 7 firma pamuk ve zeytin yağı, 9 firma ise margarin üretmektedir. Tablo 'de belirtildiği gibi, yurdumuzun bitkisel yağ sektöründe tohum işleme kapasitesi (ayçiçeği, çiğit, soya) ton/yıl, kapasite kullanım oranı %'nin altındadır. Aynı yıl ham yağ işleme kapasitesi milyon ton/yıl ve margarin üretimi 9 bin tondur. Kapasite kullanım oranlan %'dir. Tablo : Türkiye'de Bitkisel Yağ Sektörünün Kapasite Kullanımı (Soydal, 999) Kapasite Toplam Kapasite (Ton/yıl) Kapasite Kullanım Oram (%) Tohum işleme (ayçiçeği, çiğit, soya) Ham Yağ İşleme Margarin Üretimi 9 > Bitkisel yağ sanayisinde yılı sonunda yaşanan ekonomik krizle birlikte kapanan firmalann yanı sıra bazı firmalar da üretime ara vermiştir. Özelikle Trakya'da çalışmalanna son veren firma sayısı hızla artmıştır. Ancak bugün üretimlerine ara veren bu firmalar ya el değiştirerek yada kiralanarak faaliyetlerine devam etmektedirler.böylece gerek istihdam gerekse üretim açısından bu firmalann ayakta durmalan,ülke ekonomisine büyük katkıda
AZİZ SATANA bulunmuştur.aynca bu tesislerin kısmende olsa ihracata yönelmesi memnuniyet verici bir durumdur. Son yıllarda toplam bitkisel yağ tüketimi kişi başına yıllık 8kg civarındadır. Ekonomik krizle birlikte tüketimde hafif bir düşüş beklenmektedir (6kg/yıl). Mısırözü yağı tüketiminde artış gözlenmesine rağmen ayçiçeği yağı ve zeytin yağı en çok tüketilen bitkisel yağlar olmaya devam etmektedir.. TRAKYA'DA YAĞLI TOHUM VE BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ.. TRAKYA'DA YAĞLI TOHUM ÜRETİMİ Trakya, Edime, Tekirdağ, Kırklareli illeri ile İstanbul ve Çanakkale illerinin bir bölümünü içine almaktadır. Bölgenin yüzölçümü 78 km olup, Türkiye topraklarının %,99'unu meydana getirmektedir. Bölgede yer alan toprak paylarına göre illerin sıralanmasında Kırklareli (%6,9), Tekirdağ (%6,), Edirne (%,7), İstanbul (%,9) ve Çanakkale (%8,) şeklindedir. Bölgenin denize kıyısı olan yerleri ve iç kısımları genellikle yüksek topografyaya sahip değildir. Tarıma uygun geniş ve verimli ovalar iç kısımda kısmende kıyı şeridinde yer almaktadır. En önemli akarsular Meriç, Ergene ve Tunca nehirleridir. Bölgenin başlıca yükseltileri ise Istranca, Ganos ve Koru dağlan ile Kırklareli'ndeki Mahya tepesidir. İklim şartlan açısından A sahü kesimler genellikle ılıman, iç kesimler ise karasal iklim özellikleri göstermektedir. İklim şartlannın bölge içerisinde değişmesine bağlı olarak tanmsal üretimde değişiklik görülmektedir. Bölgeye düşen yağışın büyük bir bölümü yağmur şeklinde olup, kar yağışına daha az rastlanmaktadır. Uzun yıllara ait ortalama sıcaklıklar ise Kırklareli ve Edirne'de C, Tekirdağ'da ise C'dir. Türkiye'de 66 hektar olan toplam tanm ve tanm dışı arazi varlığının %,6'sı Trakya'da dır. Bölgenin toplam arazi varlığının ise %87'si tanm arazisi niteliğindedir. Yine toplam arazinin yansı (%) tarla arazisidir. Bölge genelinde orman arazisinin payı %7, çayır
TÜRKİYE VE TRAKYA DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ ve mer'alarm payı %7,9 iken, sebze arazisi %,, bağ arazisi %, ve meyvelikler de %, oranındadır. Trakya'nın üç önemli ili olan Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli'nin nüfus yapısı ve arazi varlığı Tablo 'de sunulmuştur. Tablo : Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli'nin Nüfus Yapısı ve Arazi Varlığı (DİE, b) TEKİRDAĞ EDİRNE KIRKLARELİ Şehir Nüfusu 96 98 89 Köy Nüfusu 89 7698 99 Toplam Nüfus 669 66 86 Nüfus Artış Hızı (%) 8,99 -,9,9 Yüzölçttm (km ) 68 676 6 Köy Sayısı 7 9 Köylerin Tanm Arazisi (Dekar) Tarla Bitkileri Ekim Alam (Hektar) Tarla Bitkileri üretim Miktarı (Ton) 89 7 76676 79 6 6 87 97 Tablo 'de görüldüğü üzere; en fazla toplam nüfus (669), jy sayısı (7) ve tarla bitkileri üretim miktarı (6 ton) Tekirdağ'da olup, Trakya'nın hem tarımda hem de sanayide en ileri giden şehiridir. Nitekim bölgede en fazla dışardan göç alan ili olması nedeniyle nüfus artış hızı (%8,99) diğer illerden (Edirne ve Kırklareli) çok öndedir. Trakya'da tarımsal üretim dallan ve ekili alanlar bakımından tahıllar ve yağlı tohumlar önemli paya sahiptir. Yağlı tohumlar grubunun en önemli bitkisi ayçiçeği, tahıl grubunun ise buğdaydır. Bu iki bitki, yıllara göre değişmekle birlikte, ekili alanlann %8-9'lık bir bölümünü kaplamaktadır (Aksoy ve ark., 996). Tablo 6: Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli'nin Yağlı Tohum Durumu (İTM, ) Yıl ar 9 98 9 99 Eki m Alan (ha) 87 7 69 TEKIRDAĞ EDIRNE KıRKLARELI AYÇIÇEĞI KOLZA AYÇIÇEĞI SUSAM AYÇIÇEĞI Eki Eki Eki Eki Ver m Üre Ver Ver m Üre Ver Üreti m Üret m Üret im Ala tim im im Ala tim im m Alan im Alan im (kg/ m (to (kg/ (kg/ m (to (kg/ (ton) (ton) (ton) ha) (ha n) ha) ha) (ha n) ha) (ha) (ha) 6 8 ) 9 6 9 7 7 9 8 9 96 79 6 6 8 ) 6 7 7 6 6 7 8 9 9 7 Ver im (kg/ ha) 7 8
AZİZ SATANA T P. 9 9 7 67 88 8 7 6 868 6 79 87 8 8 9 7! 9 6 6 6 8 7 8 8 9 66 8 8 8 6 8 8 9 7 7 8 9 8 6 9 6 6 6 8 6 7 7 6 66 7 9 96 88 6 8 8 8 Tablo Trakya'da üretimi yapılan yağlı tohumların illere göre dağılımı 6'da gösterilmiştir. Tablo 6'da görüldüğü üzere; yılında Tekirdağ ilinde ayçiçeği 679 ton ve kolza ton üretim yapılmıştır. Edirne ilinde ayçiçeği 778 ton ve susam ton üretim gerçekleşmiştir. Kırklareli'nde ise ayçiçeği üretimi ton olmuştur. Son yıl içinde iller arasında ayçiçeği ve susamda üretimde önemli bir değişiklik olmamasına karşın Tekirdağ'da kolza üretimi,8 kat artmıştır. Yağlı tohumlar açısından bölgenin önemli bir potansiyele sahip olması ve ülkemizin yağ açığının bulunması buğday ekim alanlarında, devletin ve özel sektörün teşvikleriyle kolzanın üretimi hızla arttığı değerlendirilmesi yapılmıştır. Yukanda belirtilen destek çerçevesinde devlet, yılı ürünü için ayçiçeğine 7 bin TL, soyaya 9 bin TL, kolzaya 7 bin TL, pamuğa 7 bin TL ve zeytin yağına ödemesi yapmıştır. bin TL kilo başına prim.. TRAKYA'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ Trakya, Türkiye'deki toplam ayçiçeğinin üretiminin yaklaşık %6'nı üretilmekle kalmayıp, aynı zamanda ülkede kurulu yağ sanayi tesislerinin yanya yakın bir bölümünü bünyesinde banndırmaktadır. Bölgedeki tesisler içerisinde gerek yapısı ve işleyişi, gerekse çiftçi örgütü olması açısından Trakya Yağlı Tohumlar Tanm Satış Kooperatifleri Birliği (Trakya Birlik) aynca incelenecektir. Trakya'da toplam 6 adet yağ üretim tesis bulunmaktadır. Bunlann tanesi Tekirdağ'da, 8 tanesi Edirne'de, tanesi Kırklareli'nde, tanesi İstanbul'da ve adedi de Çanakkale' (Gelibolu)dedir (TBYSD, ). Bazı firmalann genel merkezleri İstanbul'da olup değişik illerde tesisleri bulunmakta ve tesislerin
TÜRKİYE VE TRAKYA 'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ firmalar arasında zaman içerisinde el değiştirmesine yaygın olarak rastlanmaktadır. Bölgede toplam 6 tesisin tanesi (%,) tamamen kapalı olup iflas eden ve üretimini durdurmak zorunda kalan firmalardır. Trakya'da kurulu kapasiteler tohum işleme (ayçiçeği kırma veya ham yağ üretme) ve ham yağ işleme (rafine etme) kapasitesi olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Bölgede tohum kırma kapasitesi 8 ton/yıl'dır. Bu durum Türkiye'deki toplam kapasitenin %,'ini meydana getirmektedir. Ülkemizde yıllık 6-9 ton dolayında değişim gösteren ayçiçeği üretimimiz Trakya'daki kurulu kapasiteye hammadde sağlamakta çok uzaktır. Tablo 7'de görüldüğü üzere; ayçiçeği tohumunu işleyerek ham yağ üreten toplam 8 adet tesisin 8 tanesi yılda tonun altında tohum işleme kapasitesine sahiptir. Kurulu kapasite olarak yılda tondan fazla ayçiçeği tohumu işleyebilecek tesis sayısı 7 tanedir. Tablo 7: Trakya'daki Yağ Firmalarının Kapasite ve Üretim Biçimlerine Göre Dağdımı (Aksoy ve ark., 996 ve TBYSD, ) Firma Adedi % Tohum ve ham Yağ işleyenler - ton/yıl tohum 8 9, - ton/yıl tohum, tondan fazla 7, Sadece Ham Yağ işleyenler 8, Kapalı Olanlar, Yeni Kurulanlar, TOPLAM 6 Bölgedeki ham yağ işleme kapasitesi ise ton/yıl düzeyinde olup, bu fakam Türkiye'de kurulu kapasitenin %,9'unu ifade etmektedir. Bu kapasiteyi oluşturan toplam adet rafine yağ üreticisi firma bulunmaktadır. Bunlardan 8 tanesi sadece ham yağ işleyerek rafine yağ üretirken, diğer 7 tanesi yukanda belirtilen tohum işleyen firmalardır. Firmalann kumlu ham yağ işleme kapasiteleri genellikle ton/yıl ile ton/yıl arasında değişirken sadece bir tanesi 8 ton/yıl ham yağ işleyebilmektedir (Aksoy ve ark., 996). Bölgede aktif olan yağ firmalannda toplam 'e yaklaşan sayıda personel çalışmaktadır ancak bölgede yaygın bir uygulama olarak bazı firmalarda yağ, yem, un fabrikalanyla çeltik işleme tesisleri
AZİZ SATANA 6 bir arada bulunmaktadır (Aksoy ve ark., 996). Toplam personel içerisinde işçilerin oranı firmalar arasında %8 ile %9 arasında değişirken, kalan elemanlar üst düzey yöneticiler ve memurlardan meydana gelmekte ölüp faal firmalann %,'inin en üst yöneticisi ilk ve ortaokul mezunudur (Aksoy ve ark., 996). Ancak yönetici kademesinde ilk ve ortaokul öğrenimli kişilerin yanı sıra üniversite öğrenimi görmüş kişilerde bulunmaktadır. Trakya'da yağ firmalannın personel sayılanna göre dağılımı Tablo 8'de verilmiştir. Buna göre; firmalann %6,6'sı kişiden az personel istihdam ederken, 'den fazla personel istihdam eden firmanın oranı %,6 olarak tespit edilmiştir. Tablo 8: Trakya Bölgesi'ndeki Yağ Firmalarının Personel Sayılarına Göre Dağılımı (Aksoy ve ark., 996 ve TBYSD, ) Firma Adedi % kişiden az personeli olan 6,6 - kişi personeli olan 8, 'den fazla personeli olan,6 Kapalı olanlar, Yeni kurulanlar, TOPLAM 6, 966 yılında Edirne, Lüleburgaz ve Babaeski Yağlı Tohumlar Tanm Satış Kooperatiflerinin bir araya gelmesiyle kurulmuş olan Trakya Birlik, 8 birim kooperatifin bünyesinde bulunan alım merkezi ile Marmara, Ege ve İç Anadolu'nun iline yayılmış, 6 üyeye hizmet veren bir örgüttür. Kuruluşundan bu yana, ortaklardan ve ayçiçeği üreticilerinden aldığı ürünleri depolayıp, uygun fiyat bulduğunda satan böylece, ortaklannın ürünlerini değerlendiren, aynca üreticinin tohum, gübre, zirai araç-gereç gibi ihtiyaçlann karşılayan Trakya Birlik, / iş sezonunda milyon dolar ortaklanna destek sağlamıştır. Tablo 9'un incelenmesinden anlaşılacağı üzere; Trakya Birlik, / sezonunda kilo başına 7 TL ödeyerek. ton ayçiçeği alımı yapmıştır. Zira Trakya Birlik ülkemizde üretilen ayçiçeğinin %-%'sini işlemektedir.
TÜRKİYE VE TRAKYA 'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ 7 Tablo 9: Trakya Birlik Ayçiçeği Alımı (Dünya Gazetesi, ) Yıllar Ahm Miktarı (Ton) Ahm Fiyatı (TL/kg) 996/997 89 997/99,8 6868 6-7 998/999 996-999/ 6 / 889 6 / 7 Trakya Birlik, Eylül döneminde Edirne Ticaret Borsa'smda - TL/kg arasında ve Uzunköprü Ticaret Borsası'nda ise 9- TL/kg arasında bir fiyattan ayçiçeği alımı yapmıştır (Uslu, ). Aynı sezonda özel sektör - TL/kg arasında fiyatlardan yapmıştır. Bugün, Trakya Birlik'in adet fabrikası bulunmaktadır. Biri Tekirdağ'a bağlı Çorlu ilçesinde kurulan entegre tesisleridir. Bu tesislerin 9. ton/yıl ayçiçek işleme, 8 ton/yıl rafine, ton/yıl kahvaltılık margarin veya 9 ton/yıl yemeklik margarin ile bin ton/yıl yem üretim kapasitesine sahiptir. Diğer fabrika ise Bursa iline bağlı Karacabey ilçesinde bulunan yağ fabrikasıdır. Bu tesisin ise 7 ton/yıl ayçiçek işleme, 796 ton/yıl rafine yağ, 7 ton/yıl fenni yem üretim kapasitesi vardır. Trakya Birlik, ülkemizdeki rafine ayçiçek yağında %-, kahvaltılık margarinde ise %- oranında pazar payına sahiptir. Tablo 'de görüldüğü gibi; / iş yılında Trakya Birlik, 67 ton rafine yağ, 77 ton margarin ve 8 ton yem üretmiştir. Tablo : Trakya Birlik Entegre Tesisleri ve Karacabey Yağ Fabrikasındaki Üretim (Dünya Gazetesi, ) Yem İş Yılı Rafine Yağ (ton) Margarin (ton) (ton) 996/997 89 7 9 997/998 7 997 998/999 7 8 6 999/ 7688 67 668 / 66 8889 868 / 67 77 8 Trakya Birlik'in önemli kuruluş amacı vardır. Bunlardan birincisi üretici ve tüketicileri fiyat dalgalanmalarından korumaktır. İkincisi ise ortaklarına girdi, kredi ve teknik bilgileri uygun koşullarda sunmaktır.
AZİZ SATANA 8 Yukanda belirtilen amaçlar doğrultusunda Trakya Birlik, bölge çiftçisini destekleyerek bitkisel yağlarda dışa bağımlı olan ülkemizi bu bağlılıktan kurtarmaya ve üretimi artırarak döviz kaybının önüne geçmeye çalışmaktadır. Aynca Trakya Birlik, gerek ülkemizde gerekse dünyadaki ayçiçeği yükselerek belli bir seviyenin altına düşmemesi ve ayçiçeği üreticisinin mağdur olmaması için fiyatlannın ürün alımı ve fiyat politikalan geliştirmektedir. İstanbul Sanayi Odası tarafından her yıl yapılan büyük sanayi kuruluşu anketinde Trakya Birlik, yılında HO.sırada yer alırken, yılında ise Tanm Birlikleri içerisinde.sırada bulunmuştur (Dünya Gazetesi, ).. SONUÇ VE ÖNERİLER Dünyadaki ve Türkiye'deki yağ sektörünün durumu hakkındaki genel bilgilerin ışığı altında, Trakya'daki bitkisel yağ sektörünün yapısı ve işleyişi aşağıda incelenmeye çalışılmıştır. Dünya toplam yağlı tohum üretimi artmakta; 998/999 sezonunda 9,6 milyon ton yağlı tohum üretimi 999/ sezonunda milyon ton ve / sezonunda da milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, / sezonunda dünya toplam yağlı tohum üretiminin milyon tona ulaştığı tahmin edilmekte ve / sezonunda ise 8 milyon yağlı tohum üretimini öngörülmektedir (Dölekoğlu, ). Bu yükselme Güney Amerika soya üretiminden kaynaklanmaktadır. Bunun yanında Rusya ve Arjantin'de ayçiçeği üretiminin iyi olması toplam ayçiçeği üretim beklentisini / sezonu için yaklaşık milyon tona çıkarmıştır. Dünya yağlı tohum ticareti tahmini / için 7 milyon ton civanndadır. Çin'in soya ihracatı artmaktadır. ABD'nin soya ihracatı azalırken Brezilya ve Arjantin'in ihracatlan artmaktadır. Dünyada, soya, pamuk ve yerfıstığı üretiminde dikkati çeken artışlar olmuştur. Diğer yağlı tohumlann üretiminde ise önemli bir değişiklik yoktur. Kolza ve Ayçiçeğindeki üretim azalışına soya, pamuk ve diğer yağlı tohumlann üretim artışı neden olmuştur. Bu ikameden dolayı ayçiçeği ve kolzada önemli artışlann olmayacağı tahmin edilmektedir. Özellikle, Çin, Brezilya, Arjantin ve ABD'de kaydedilen soya üretim artışlan yağlı tohumlarda ikame dengelerini büyük oranda etkilemekte olup, Avrupa'nın soya küspesi yerine soyanın kendisini ithal etmesi soya talebinde artışa sebep olmuştur (Bilican, ).
TÜRKİYE VE TRAKYA'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ 9 Pakistan ve Mısır'da kaydedilen pamuk üretimi artışı yine ayçiçeği ve kolza aleyhine olmuştur. Mısır, susam ve diğer yağ elde edilebilen bitkiler de göz önünde tutulduğunda yağlı tohum arz sorunu yaşanfhaktadır (Bilican, ). Yağlı tohumlara bağlı olarak sıvı yağ ve küspe üretiminde herhangi bir arz sorunu yaşanmamaktadır. Rusya, Ukrayna ve eski doğu bloğu ülkeleri sadece ayçiçeği üretimine bağlı olan yağlı tohum üretim politikalarının gözden geçirmeye başlamışlardır. yılında, komşumuz Bulgaristan'da bin ton, Romanya'da 9 bin ton, Macaristan'da 6 bin ton, Moldova'da bin ton, Ukrayna'da milyon ton ve Rusya'da milyon bin ton ayçiçeği üretimi olacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizden en fazla ayçiçeği ihracatı yapma şansına sahip olduğumuz ülkeler olan Ukrayna ve Rusya'da geçen sezona göre 'er bin tondan milyon ton civarında bir üretim artışı olacağı ve buna paralel ihracatın yükseleceği beklenmektedir. Ancak bu ülkelerde bitkisel yağ tesislerinin son yıllarda hızla kurulduğu göz önüne alınırsa ihracatımızın sınırlı kalacağı düşünülmektedir. Dünya bitkisel yağ üretimi artıyor. 998/99 sezonunda yaklaşık 8 milyon ton olan toplam bitkisel yağ üretimi, 999/ sezonunda 8 milyon ton ve / sezonunda 89 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bitkisel yağ üretimi / sezonu için 9 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. / sezonu için ise 9, milyon ton üretim öngörülmektedir. Türkiye'de bitkisel yağ sektörü ithalata bağımlıdır.,-, milyon ton arasındaki hammadde (tohum cinsinden) ihtiyacının /'sini yurtdışından temin edilmek zorundadır. Sektörün toplam cirosu yağlı tohum cinsinden -, milyar doların üzerindedir ve bu rakam dünya ham yağ fiyatlarına bağlı olarak, yıldan yıla önemli dalgalanmalar göstermektedir. Ayçiçeği yağında en büyük ihracat potansiyelimiz Ortadoğu ve Türk Cumhuriyetleri olup, 999 yılında 6 milyon dolar düzeyinde gerçekleşen ihracatımız, yılında %6 oranında azalarak milyon dolara düşmüştür. Bu gerilemede en önemli sebep, Rusya ve Türk Cumhuriyetlerinde yaşanan ekonomik krizdir. Ayçiçeği yağı ihracatımızda en önemli ülkeler Romanya, Cezayir, İran, Irak, Suriye ve Mısır'dır. Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Ukrayna ve İsrail ihracatımızı arttırabileceğimiz potansiyel ülkelerdir.
AZİZ SATANA Devlet, yağlı tohum, ham yağ ve küspe ithalatında zaman zaman belirli fonlar yardımı ile ürünlerin iç piyasa fiyatlarını tespit etmektedir. Bu fonlar üretici, tüketici ve sanayiciyi önemli derecede etkilemektedir. Fon tespiti, üretici?e tüketicinin korunması, fiyat istikran, sanayicinin uygun koşullarda hammadde alması ve devlet menfaatlerini garanti altına alınmasını amaçlamaktadır. Bununla birlikte fonlan tespit ederken fon miktannın, farklı ürünlerde ne zaman devreye sokulması gerektiği ve bu konudaki uygulama hatalan ciddi yanlışlıklara yol açmaktadır. Özellikle uzun yıllar ayçiçeği yağma ithalatta yaklaşık %8 oranında gümrük vergisi uygulanırken soya yağının gümrük vergisinin %'de kalması haksız rekabete yol açmıştır. Geçen haziran ayında benzer özellikteki tohum yağlannın gümrük vergileri % olarak eşitlenmiş; böylece geç de olsa haksız bir rekabetin önüne geçilmiştir. Öte yandan haksız rekabetin bir diğer ayağı ise yağlardaki KDV oranıdır. Hemen hemen bütün temel gıda maddelerinde KDV oranı % iken yağlarda uygulanan %8'dir. Buna karşın zeytin yağında ise KDV %'dir. Yağ sektöründe aşın sayıda üretici vardır ve pazarda ciddi bir rekabet hüküm sürmektedir. Bu bakımdan kâr marjlan çok düşüktür. Bu anlamda %8 KDV oranı kayıt dışı ekonomiyi açıkça teşvik etmektedir. Sektörü ilgilendiren Gıda Kodeksi'nin yayınlanmış olmasına rağmen "bitkisel kanşım yağ" standardının halen kodekste yer almaması ve kanşım yağlannın üretimine izin verilmesi ciddi bir sorundur. Ambalajlann etiketlerinde doğru olarak kanşıma giren yağlann isimleri ve oranlan yazılmamaktadır. Bu durum, tüketiciyi zor durumda bırakmış, kolza, palm ve pamuk gibi yağlann kullanımını arttırmıştır. Bitkisel yağ sektörünün temelinde yatan en önemli sorun, yağlı tohumlann üretim azlığıdır. Bu konuda atılan adımlara (hibrit tohum, sulama vs.) rağmen üretim eksikliği halen devam etmektedir. Trakya'da üretilen ayçiçeğinin kalitesinde sorunlar yaşanmaktadır. Ayçiçeğinde fazla miktarda yabancı madde içeriği, yağ üretiminde verimliliği düşürmektedir. Aynca üretici koşullannda tarlalarda depolanan ayçiçeklerinde küflenme önemli bir sorundur. Hammadde yetersizliğinin temelinde ayçiçeği, pamuk ve soyanın ekim alanlannın gittikçe daralma göstermesidir. Bunu doğuran nedenler uygulanan üretim ve fiyat politikalandır. Son yıllarda
TÜRKİYE VE TRAKYA'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ Trakya'da kolza ekim alanlarının ve üretiminin arttırılmak istenmesi bu kötü gidişe bir çözüm bulma isteğidir. Ülkemizde, yağlı tohumlann ekim alanlanndaki daralmayla beraber iklim koşullan ve bazı alt yapı eksiklikleri verimde önemli dalgalanmalara sebep olmaktadır. Türkiye'de ayçiçeği verimi (7-6 kg/da) başlıca ayçiçeği üreticisi ve ihracatçısı ülkelerden Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Moldavya ile başabaş giderken İspanya (- kg/da), Macaristan (6- kg/da) ve Arjantin'den (- kg/da) daha düşüktür. Aynı şekilde Türkiye'de ayçiçeği tohumlanndan yaklaşık % oranında yağ elde edilmesine karşılık, Ukrayna'da bu oran %9'dur. Özellikle Trakya'da sulama olanaklannın kısıtlı olması ve değişmeyen buğday-ayçiçeği ekim nöbeti verimlerin düşmesine neden olmaktadır. Devlet, yağlı tohum üretim ve destekleme politikalannda sürekli değişim ve istikrarsızlık göstererek sektörün dalgalanmasına sebep olmaktadır. Son olarak 999/ sezonunda yağlı tohumlar üretiminde destekleme primi uygulamasına cent/kg olarak başlamıştır. / sezonunda 6 cent ve ürün yılında 7 TL/kg destekleme primi uygulanmıştır. yılında da ayçiçeğine destekleme primi kilo başına 6 cent(8. TL) olarak belirlenmiştir. Ancak üretici ürününü hasat ettiği halde bu primler bugüne kadar ödenmemiştir. yılında da destekleme primi açıklanmamış ve prim ödemesi de üreticiye yapılmamıştır. yılına kadar devlet tarafından belirlenen destekleme politikasının uygulayıcısı durumundaki Trakya Birlik'in sektördeki konumu yılı Haziran ayında çıkanlan bir kanunla değişmiştir. Bu kanunla Trakya Birlik özerk bir yapıya kavuşmuştur. İşletme faaliyetlerinde devletin finans desteğine dayalı avantajını kaybetmesi nedeniyle Trakya Birlik'in öz kaynaklannı verimli kullanma zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Pazar payı açısından Trakya Birlik'in ürettiği kalite nedeniyle perakende düzeyde sektördeki büyük ölçekli firmalann gerisindedir. Trakya Birlik'in etkin çalışması için profesyonel yöneticilere ihtiyacı vardır. Trakya Birlik'in verimli yönetilmesi, ayçiçeği üreticisinin haklannı korurken, diğer yağ sanayicileriyle rekabet ederek piyasada dengenin sağlanmasına da yardımcı olacaktır. Türkiye'nin yaklaşık nüfusu 68 milyon olup, kişi başına toplam yağ tüketimi 8 kg/yıl'dır. Ülkemizin bitkisel yağ açığı 6-7 bin ton,
AZİZ SATANA yağlı tohum açığı ise.-. milyon tondur. Yapılan projeksiyona göre; yılında nüfusumuzun yaklaşık 79 milyona çıkacağı ve bugünkü kişi başına toplam yağ tüketimimiz değişmese bile bitkisel yağ ihtiyacımızın 78-8 bin ton olacağı tahmin edilmektedir. yılında ise nüfusumuzun milyon ve yağ ihtiyacımızın.-. milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir. Gelecekte, ülkemizdeki tanm politikalannın bugünkü haliyle devam etmesi, bitkisel yağ sektöründeki sorunlann da devam etmesine neden olacaktır.
TÜRKİYE VE TRAKYA^'DA BİTKİSEL YAĞ ÜRETİMİ. KAYNAKÇA Aksoy, Ş., İ.H. İnan, G. Özdemir, O. Gaytancıoğlu, A. Kubaş ve C. Sağlam. 996. Trakya Bölgesi'nde Bitkisel Sıvı Yağ ve Margarin Sânayi Sektör Analizi. Ekonomik Yapı, Darboğazlar ve Çözümler. TÜBİTAK. Tanm -ve Ormancılık Araştırma Grubu. Proje No: TOGTAG-. Kasım. Tekirdağ. Bilican, M.. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Yıl:7. Sayı:-8. Eylül. Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul. BYSD,. Bitkisel Yağ Sanayicileri Demeği, www.bysd.org. internet sitesi. Ocak Tarihli Kayıtlar. Devres,.99. Tekirdağ İli'nde Buğday ve Ayçiçeği İle Münavebeye Girebilecek Tanm Ürünlerinin Pazar Araştırması. Bitkisel Yağ Sanayicileri için Hazırlanmış Rapor. İstanbul. DİE, a. Devlet İstatistik Enstitüsü Tanm İstatistikleri Özeti 98-. DİE Yayın No: 79. Ekim. Ankara. DİE, b. Devlet İstatistik Enstitüsü Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). DİE Yayın No: 6. Haziran. Ankara. DİE, c. Devlet İstatistik Enstitüsü Türkiye İstatistik Yıllığı. DİE Yayın No: 69. Ağustos. Ankara. Dölekoğlu, T.. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Yıl:7. Sayı:-8. Eylül. Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul. DPT, 99. Devlet Planlama Teşkilatı Bitkisel Yağ Sanayisi..İzmir İktisat Kongresi. -7 Haziran 99. Anadolu Üniversitesi A.Ö.F. Basımevi. Eskişehir. DPT, 99. Devlet Planlama Teşkilatı 7.Beş Yıllık Kalkınma Planı Bitkisel Yağ Sanayisi Özel İhtisas Komisyonu Bitkisel Margarin Alt Komite Raporu. Ankara. DPT,. Devlet Planlama f eşkilatı. Değişik Kayıtlar. Ankara. DTM,. Dış Ticaret Müsteşarlığı. Değişik Kayıtlar. Ankara. Dünya Gazetesi,. Dünya Gazetesi. Trakya Birlik Özel Eki. Ocak. İstanbul. Günay, H.. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Yıl:6. Sayı: -9. Eylül. Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul. İTM,. Edime, Tekirdağ ve Kırklareli İl Tanm Müdürlükleri. Değişik Kayıtlar. Özer, Z.. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Yıl:6. Sayı:-9. Eylül. Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul. Soydal, F.999. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Eylül 999. Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul.
AZİZ SATANA TBYSD,. Trakya Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği. Değişik Kayıtlar. Edirne Uslu, C.. Gıda (Sıvı ve Katı Yağlar) Dergisi. Yıl:.sayı:-ll.Kasım Dünya Yayıncılık A.Ş. "Globus" Dünya Basımevi. İstanbul.