HEMŞİRELERİNİN UYGULADIKLARI HASTA EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Uzm. Hem. Aysun ÇAKIR GİRİŞ Hasta eğitimi, sağlığı koruyan ve bireylerde davranış değişikliği geliştirmeye yardım eden öğrenim deneyimlerinin birleşimidir. Amaç, hastaların sağlıkla ilgili davranışlarını düzelterek ve hastalıklarla başa çıkmasını sağlayarak sağlık ve sağlık bakımlarıyla ilgili karar alma yeteneklerini arttırmaya yardım etmektir. Hasta eğitiminde hemşire, bireyi komplikasyonlardan ve diğer sağlık sorunlarından koruyarak bireyin sağlığına kısa sürede ulaşmasını amaçlar. Toplum sağlığının geliştirilmesi, sürdürülmesi, hastalık durumunda sağlığın yeniden kazandırılması hemşireliğin temel amaçları arasında yer almaktadır. Bu amaç hemşirelerin gerçek birer sağlık eğitimcisi olmalarını gerektirmektedir. Hasta ve ailesinin eğitimi, hemşireliğin önemli rollerinden biridir ve hemşirelik bakımında önemli bir yere sahiptir. Son yıllarda hasta eğitimi; uyum ve memnuniyetin artırılması, masrafların düşürülmesi, morbidite ve mortalitenin azaltılması, yaşam kalitesinin yükseltilmesi, hastalara yetki verilmesi ya da hastaların otonomilerinin artırılması için bir anahtar olarak görülmektedir. Bu gerçekler ışığında, hastane kliniklerinde hasta eğitimine yönelik etkinliklerin, belirlenmiş standartlar ve eğitim biliminin gereklerini yansıtan öğretme öğrenme süreci doğrultusunda uygulanmasının zorunlu olduğu görülmektedir. Hasta eğitimi önemli bir konu olmasına rağmen ülkemizde bu konuya ilişkin çalışmaların yeterince olmadığı gözlenmektedir. Yapılan çalışmalar hastaların hastalığa uyumunu sağlamak ve sağlıklı davranışlar kazandırmak için eğitimin gerekli olduğunu göstermektedir. Ancak hemşireler hasta eğitim rollerini çok az yerine getirebilmektedir. Bu gerçeklerden yola çıkarak hastane kliniklerde çalışan hemşirelerin hasta eğitimine yönelik mevcut uygulamalarını değerlendirmek amacı ile bu araştırma planlanlandı.
GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın tipi Araştırma; tanımlayıcı, kesitsel bir alan araştırmasıdır. Araştırmanın yeri, evreni ve örneklemi Araştırmanın evrenini 15 Mayıs-30 Mayıs 2012 tarihleri arasında özel bir hastanede hasta eğitimi verilen servislerde çalışan tüm hemşireler oluşturdu. Örnekleme araştırmayı kabul eden 101 hemşire dahil edildi. Verilerin toplanması Veriler, araştırmacı tarafından literatür ışığında geliştirilen iki bölümden ve toplam 35 sorudan oluşan anket formu ile elde edildi. Anket formunun birinci bölümünde hemşirelerin tanıtıcı özelliklerini içeren 10 soru, ikinci bölümünde ise hemşirelerin hasta eğitimi uygulamalarını kapsayan, cevapları Evet ve Hayır ifadelerinden oluşan 25 soru yer almaktadır. Anket formunun birinci bölümünde klinik hemşirelerinin yaşını, mezun olduğu okulu, çalıştığı servisi, çalışma yılını, klinikte çalışan hemşire sayısını, klinikte bulunan yatak sayısını, meslekle ilgili bir derneğe ve dergiye üye olma durumuna yönelik sorular yer almaktaydı. Anket formunun ikinci bölümünde ise, hemşirelerin eğitim öncesi hastanın kendisinden, ailesinden ve kayıtlardan veri toplama, hedef belirleme, eğitimin hastanın algılayabileceği düzeyde olmasına dikkat etme, eğitimi kaydetme, hasta ailesini eğitim kapsamına alma, eğitimde bireysel çözümler belirleme ve değerlendirmede belirli ölçütler kullanma gibi durumlarını belirlemeye yönelik sorular yer almaktaydı. Anket formları, ilgili kliniklerde hemşire sayısı kadar dağıtıldı ve çalışanların anketleri doldurabilmesi için bir hafta süre verildi. Araştırmada alınacak izinler Çalışmanın yapılması için öncelikle etik kurul izni alındı.
BULGULAR Katılımcıların demografik özellikler tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1: Demografik Özellikler Ortalama Yaş 26,27 ±7,12 Meslekteki çalışma yılı 6,17±6,32 Kurumdaki çalışma yılı 3,17±3,01 Özellikler n % Cinsiyetiniz Kadın 86 85,1 Erkek 15 14,9 Lise 67 66,3 Eğitim durumunuz Ön lisans 7 6,9 Lisans 27 26,7 Hemşire 41 40,6 Ünvanınız: Sağlık memuru 6 5,9 Ebe 10 9,9 ATT 43 43,6 Klinik eğitim 8 7,9 hemşiresi Göreviniz: Servis hemşiresi 63 62,3 Sorumlu hemşire 7 13 Ekip lideri 17 16,8 Servis 37 36,6 Poliklinik 18 17,8 Çalıştığınız birim: Doğumhane 5 7 Acil 15 14,8 Yoğun Bakım 24 23,8 Meslekle ilgili dergi Evet 17 16,8 üyeliği Hayır 84 83,2 Meslekle ilgili Evet 32 31,7 dernek üyeliği Hayır 69 68,3 Toplam 101 100 Katılımcıların çalıştıkları servisler ortalama 14,64±10,74 yataklı olup, aynı shıftte ortalama 4,5±2,84 hemşire çalışmaktadır.
Tablo 2: Hasta Eğitimine Yönelik Düşüncelerin Dağılımı İfadeler Evet Hayır n % n % Hasta eğitimine başlarken gereksinimlere yönelik olarak hasta ve ailesinden / yakınlarından bilgi alır mısınız? 92 91,08 9 8,92 Hasta eğitimine başlarken gereksinimlere yönelik olarak kayıtlardan ve kaynaklardan bilgi alır mısınız? 97 96,03 4 3,97 Hasta eğitimine başlarken gereksinimlere yönelik olarak sağlık ekibi üyelerinden bilgi alır mısınız? Hasta eğitimine yönelik hedefler belirliyor musunuz? 96 95,04 5 4,96 Hasta eğitimi için belirli bir yer ve zaman belirliyor musunuz? 88 87,12 13 12,88 Hasta eğitimi için hastanın psikolojik ve fizyolojik olarak uygunluğuna dikkat ediyor musunuz? 94 93,06 7 6,94 Hasta eğitimini, hasta bakımı ve hasta tedavisi sırasında uyguluyor musunuz? 85 84,15 16 15,95 Hasta eğitiminde kullanılacak uygun yöntemler seçiyor musunuz? 96 95,04 4 4,96 Hasta eğitiminde her hastanın özelliklerini, ihtiyaçlarını, isteklerini göz önüne alarak bireysel eğitim gereksinimi belirliyor musunuz? Hasta eğitiminin hastanın algılayabileceği şekilde olmasına dikkat eder misiniz? Hasta eğitiminde hastanın yaş evresini dikkate alır mısınız? 90 89,10 11 10,9 Servisinizde hasta eğitimi için kullanabileceğiniz materyaller var mı? (Maketler, görsel araçlar v.b.) 64 63,36 37 96,64 Servisinizde spesifik konular için yazılı materyaller var mı? (Broşür, kitapçık v.b.?) 82 81,18 19 18,82 Servisinizde birey / grup eğitimi için ayrılmış bir odanız var mı? 41 40,5 60 59,5 Hasta eğitimi ile ilgili kayıt tutuyor musunuz? 82 81,18 19 18,82 Hasta eğitiminde genel sağlık konularına yer veriyor musunuz? (Sağlıklı ve dengeli beslenme, aile planlaması, v.b.) 79 78,2 22 21,8 Hasta ailesini / yakınlarını eğitim kapsamına alıyor musunuz? 94 93,06 7 6,94 Hasta eğitiminde hastanın, eğitime etkin katılımını sağlıyor musunuz? 97 96,03 5 3,97 Hasta eğitiminde hasta ailesinin / yakınının, eğitime etkin katılımını sağlıyor musunuz? 90 89,10 11 10,9 Hasta eğitimine diğer sağlık ekibi üyeleri de katılıyor mu? 68 67,3 33 32,7 Hasta eğitiminde, her hasta için bireysel çözümler belirliyor musunuz? 89 88,11 12 11,89 Hasta eğitiminin değerlendirmesini belirli ölçütler doğrultusunda yapıyor musunuz? 92 91,08 9 8,91 Hasta eğitimlerinden sonra hastanızda düşünce / davranış değişikliği olup olmadığına dikkat eder misiniz? 96 95,04 5 4,96 Hasta taburcu olurken evde bakım gereksinimlerine yönelik eğitim veriyor musunuz? Hasta eğitimi ile ilgili uygulamalarınız üst yetkililer tarafından denetleniyor mu? 85 84,15 16 15,85
Hasta eğitimine yönelik sorulan soruların büyük çoğunluğuna evet olarak yanıt verilmiştir. Katılımcıların %40,5 (n=41) i servislerinde birey/grup eğitimi için ayrılmış bir oda olduğunu, %67,3 (n=68) ü hasta eğitimine diğer sağlık ekibi üyelerinin de katıldığını, %78,2 (n=79) i hasta eğitiminde genel sağlık konularına da yer verdiğini belirtti. Katılımcıların %96,03 (n=97) ü hasta eğitimine başlarken gereksinimlere yönelik olarak kayıtlardan ve kaynaklardan bilgi aldıklarını ve hastanın, eğitime etkin katılımını sağladıklarını belirtti. Katılımcıların %95,04 (n=96) ü hasta eğitimine yönelik hedefleri belirlediklerini, eğitimde kullanılacak uygun yöntemleri seçtiklerini ve eğitimlerinden sonra hastada düşünce / davranış değişikliği olup olmadığına dikkat ettiklerini belirtti. Katılımcıların %94,05 (n=95) ü hasta eğitimine başlarken gereksinimlere yönelik olarak sağlık ekibi üyelerinden bilgi aldıklarını, her hastanın özelliklerini, ihtiyaçlarını, isteklerini göz önüne alarak bireysel eğitim gereksinimini belirlediklerini, eğitiminin hastanın algılayabileceği şekilde olmasına dikkat ettiklerini, hasta taburcu olurken evde bakım gereksinimlerine yönelik eğitim verdiklerini belirtti. SONUÇ Araştırmanın yapıldığı kurumda hasta eğitimlerinin uygulandığı ve hemşirelerin durumu önemsedikleri belirlendi. KAYNAKLAR 1. Avşar G. (2006). Klinik Hemşirelerinin Uyguladıkları Hasta Eğitiminin Değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışman: Mağfiret Kaşıkçı, Erzurum. 2. Yılmaz M (2001). Sağlık Bakım Kalitesinin Bir Ölçütü: Hasta Memnuniyeti, C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5 (2), 69-74. 3. Arıcı Karazeybek E., Özbayır T. (2005). Histeroktomi Ameliyatı Olan Hastalara Verilen Eğitimin Etkinliğinin Saptanması, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 21 (2) : 1-11. 4. Akcin E (2000). Yataklı Tedavi Kurumlarında Hasta Eğitimine Yönelik Hemşirelik Etkinlikleri, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Öğretimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Gülsün Taşocak, İstanbul. 5
5. Yetkin A. (2002). Hemşirelerin Hasta ve Ailesinin Eğitimi ile İlgili Görüş ve Uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, 54-59. 6
7