Organik Ürün Tüketim Eğilimi

Organik Ürün Tüketim Eğilimi Erdal DAĞISTAN 1 Bekir DEMĐRTAŞ 1 Yalçın YILMAZ 2 Nuran TAPKI 1 Özet Bu çalışmada Hatay ili merkez ilçede yaşayan tüketicilerin organik tarım ürünlerine olan talep ve eğilimlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada kullanılan veriler 2009 yılında il merkezinde yaşayan farklı gelir gruplarında yer alan 442 tüketici ile yüz yüze görüşme yoluyla elde edilmiştir. Anket çalışmasında tüketicilerin organik ürün hakkındaki bilgileri, tüketim durumları, satın alma yerleri, tüketimi yapılan başlıca bitkisel ve hayvansal organik ürünler ve organik ürün fiyatları gibi konulardaki bilgi düzeyleri ve davranışları gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca, tüketicilerin gelirlerindeki artışa bağlı talep değişimleri ve bilgi kaynakları belirlenmiştir. Bu araştırmada elde edilen başlıca bulgulara göre tüketicilerin %57 si en az bir organik ürün tüketmiştir. Organik ürün tüketmeme nedenleri arasında bilgi eksikliği ve fiyatların yüksek (%70) olması başta gelmektedir. Tüketicilerin %28 inin organik ürünü marketten satın aldığı belirlenmiştir. Araştırma alanında organik olarak tüketilen başlıca ürünler, taze meyve-sebze, zeytinyağı ile kırmızı et ve süttür. En önemli bilgi kaynağı televizyon (%31) dur. Anahtar kelimeler: Organik ürün, tüketim, tüketici tercihi, talep, Hatay Consumer Preferences On Organic Products Abstract In this study, we aimed to determine consumer preferences on organic products in Antakya, Hatay. Data was collected from 442 consumers by face to face interviewers in the city center in 2009. The public awareness and behavior related to the level of knowledge on organic products, consumption of organic products, markets of organic products, consumption of common plant and animal organic products and prices of organic products, etc., were investigated. In addition, consumers opinion on the advantages of organic products, possible increased income induced-demand trends and information sources about organic products were identified. According to main findings obtained in this study, 57% of consumers have consumed at least one organic product. Main reasons for not consuming organic products were bliss on the organic products and their high price (70%). It was determined that, 28% of consumers have bought organic products from super-hyper markets. Main organic products are fruits, vegetables and olive oil as plant products and meat and milk products as animal organic products. The main information sources were television on organic products (31%). Key words: Organic product, consumption, consumer choice, demand, Hatay province GĐRĐŞ Günümüzde önemi giderek artan gerek insan sağlığı gerekse çevre-toprak temizliği ve sürdürülebilirliği bakımından son derece önemli bir yöntem olan organik tarım, sentetik kimyasal gübrelerin, ilaçların ve hormonların kullanımına izin vermeyen, bir ürünün üretiminden tüketimine kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı olan tarımsal bir üretim sistematiği olarak adlandırılmaktadır. Organik tarımın amacı; çevre ve insan sağlığı ile doğal kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sağlanması, bozulan ekolojik dengenin yeniden tesisi, sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını engelleyerek çevreyi olumsuz etkilerinden korunmak, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprak ve gen kaynakları erozyonunu önlemek, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak ve enerji tasarrufu yapmak, bitkinin direncini artırmak, biyolojik mücadelede doğal düşmanlardan faydalanmak, ekonomiyi desteklemek ve üretimde sadece miktar artışını değil aynı zamanda ürün kalitesini de arttırmaktır (Stolze ve ark., 2009 ; Öztemiz, 2008). 1 Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü - Antakya/HATAY 2 Hatay Valiliği HATAY 312

Organik üretim dünyada insan sağlığı ve çevreye konvansiyonel üretimin yaptığı olumsuz etkilere olan tepkiler sonucu ortaya çıkmış ve hızla taraftar bularak yayılmaya başlamıştır. Tüketicilerin bilinçlenmesi ve gelir seviyesinin yükselmesine bağlı olarak organik ürün tüketimi dünyada olduğu gibi Türkiye de de artış göstermektedir. Türkiye, bulunduğu konumu ve sahip olduğu iklim ve toprak koşulları sebebiyle dünyanın organik tarımsal potansiyeli ve verimliliği en yüksek ülkeleri arasında yer almaktadır (Er, 2009). Son yıllarda ülkemizde organik tarım ürünlerinin tüketimi sağlıklı ve doğal beslenme trendine bağlı olarak artış göstermektedir. Tüketimi en fazla olan ürünler başta yaş meyve sebze olmak üzere organik bebek maması ve hayvansal ürünlerin pazarı gelişmektedir. Đhracatta ise AB Türkiye için en önemli potansiyel pazardır. Bu ülkelerdeki kişi başına milli gelirin yüksekliği organik ürünlerin talebini artırmaktadır. Türkiye de 57,4 bin hektarı doğal toplama alanı olmak üzere 166,9 bin hektar alanda 15 bin üretici yaklaşık 247 çeşit üründe organik tarım yapmaktadır (ĐGEME, 2009). 2008 yılında yaklaşık 8,6 bin ton organik ürün ihracatından 27 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Türkiye doğal koşulların uygunluğu yanında tarımsal üretimdeki gelişmeler ve büyüyen pazarı ile organik üretim açısından avantajlara sahiptir. Ayrıca değişik bölgelerdeki düşük girdi kullanılarak yapılmakta olan geleneksel üretim, organik tarıma geçişi kolaylaştırmaktadır. Hatay ili bulunduğu konumu itibariyle önemli bir tarım bölgesidir. Arazilerin çok verimli olduğu polikültür ve entansif tarımın yapıldığı ve sınır şehri olması gibi avantajları dolayısıyla önemli bir tarımsal üretim ve ihracat merkezi sayılabilir. Tüketim potansiyeli de oldukça yüksektir. Hatay da 2007 yılı verilerine göre yaklaşık 4500 dekar alanda 1325 ton organik üretim gerçekleştirilmiştir (TÜĐK, 2009). Mayınlı arazilerin tarıma açılması ile bu alan 30,000 dekara çıkacaktır. Organik tarımsal üretim eğilimi yıldan yıla giderek artmaktadır. Bu artışta tüketicilerin talep ve eğilimleri belirleyici rol oynamaktadır. Bu nedenle bu çalışmada organik tarımın geliştirilmesi için tüketici eğilim ve beklentileri ile organik ürünler hakkındaki görüşleri incelenmiştir. MATERYAL VE METOT Materyal Bu çalışma, Hatay il merkezinde (Antakya) yer alan tüketicileri kapsamaktadır. Çalışmada tüketici anketleri ana materyali oluşturmaktadır. Ayrıca konu ile ilgili ulusal ve uluslararası çalışmalar ile istatistiki veriler kullanılmıştır. Metot Araştırmada kullanılan veriler birincil veriler il merkezinde yer alan 43 mahalleden değişik gelir gruplarına sahip hanehalkıyla yapılan yüz yüze görüşme metoduyla elde edilen 442 anketten oluşmaktadır. Örnek hacmi aşağıdaki formül ile belirlenmiştir. Burada hanehalkının %50 sinin organik ürün satın aldığı varsayımıyla hareket edilmiştir. (Churchill, 1995); Z x / 2 2 n = ( ) P. Q d Formülde; n : Đl merkezinde uygulanacak örnek hacmini, P : Đncelenen birimin ana kitle içinde gerçekleşme olasılığını (organik ürün satın alan tüketicilerin oranı %50), Q : 1-P (organik ürün satın almayan tüketicilerin oranı %50), Z x/2 : Güven aralığını (%95, tablo değeri 1,96) d : Hata terimini (%5) ifade etmektedir. 313

1,96 2 = ( ) 0,50 * 0,50 = 400 0, 05 Elde edilen veriler tüketiciler gelirlerine göre 5 gruba ayrılarak incelenmiştir. (Çizelge 1). Çizelge 1. Araştırmada incelenen gelir gruplarının dağılımı. Gruplar Gelir aralığı (TL/ay) Dağılım (kişi) Oran (%) Çok düşük 0-499 190 42.99 Düşük 500-999 114 25.79 Orta 1000-1499 66 14.93 Yüksek 1500-1999 45 10.18 Çok yüksek 2000- + 27 6.11 Toplam 442 100.00 BULGULAR VE TARTIŞMA Genellikle organik ürün tüketicileri yaşça büyük (50-70 yaş arası) ve gelir düzeyi yüksek kişilerdir. Yüksek sağlık bilincine sahip ve gıda güvenliği üzerine endişe duyarlar. Bu kişilerin dışında küçük çocukları olan aileler de organik ürün tüketme eğilimindedirler (Aytoğu, 2006). Đncelenen hanehalkının gelir grubuna göre dağılımı Çizelge 1 de verilmiştir. Buna göre hanehalkının yaklaşık %43 ü çok düşük, %26 sı düşük, %15 i orta, %10 u yüksek ve %6 sı da çok yüksek gelir grubunda yer almaktadır. Bu dağılım 2007 yılı Türkiye gelir dağılımı araştırması sonuçlarıyla karşılaştırıldığında önemli bir sapma olmadığı görülmemektedir (TÜĐK, 2009). Araştırmaya katılan tüketicilerin %40 ı (175 kişi) 36-50, %27 si (119 kişi) 26-35, %19 u (85 kişi) 18-25 ve %14 ü de (63 kişi) 51 ve üzeri yaş grubunda yer almıştır (Şekil 1). Araştırmaya katılan tüketicilerin ağırlıklı olarak genç ve orta yaş grubundan oluştuğu görülmektedir. Araştırmaya katılan tüketicilerin yaş gruplarına göre dağılımı % 14 % 19 % 40 % 27 18-25 26-35 36-50 51-+ Şekil 1. Araştırmaya katılanların yaş gruplarına göre oransal dağılımı. Araştırmaya katılan 442 kişiden 279 u erkek (%63) ve 163 ü kadınlardan (%37) oluşmuştur. Organik ürün tüketimi açısından cinsiyetler arasında bir farklılık olması durumunda bu dağılım önemli olacaktır. Bu çalışmadaki sonuçlar daha çok erkek tüketicilerin eğilimini ortaya koymuştur. Eğitim düzeyi organik ürün tüketimi ve tüketici bilinci açısından önemlidir. Çalışmaya katılan tüketicilerin bu bakımdan avantajlı bir örnekleme çerçevesi olduğu söylenebilir. Elde edilen sonuçlar bu eğitim düzeyindeki tutum ve davranışları göstermesi bakımından önemli olmuştur. Gelir grupları arasında eğitim düzeyi bakımından önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Hanehalkı arasında 314

ankete katılanların %29.86 sı ilköğretim, %34.62 si lise ve %35.52 si de yüksekokul veya fakülte mezunudur (Çizelge 2). Çizelge 2. Eğitim durumu. Gruplar Đlköğretim Lise Yüksekokul/Fakülte Toplam Çok düşük 84 62 44 190 Düşük 30 46 38 114 Orta 12 28 26 66 Yüksek 3 9 33 45 Çok yüksek 3 8 16 27 Toplam 132 153 157 442 Oran (%) 29.86 34.62 35.52 100.00 Çalışmada görüşme yapılan kişilerin gelir, yaş, cinsiyet ve eğitim durumları açısından dağılımları ortaya konulduktan sonra bu kişilerin organik ürünlerle ilgili bilgi, tutum ve davranışları çeşitli şekillerde ortaya konulmuştur. Buna göre, tüketicilerin %15 inin organik ürün hakkında hiçbir bilgisi olmadığı anlaşılmıştır. Bu kişilerin yaklaşık %91 i çok düşük ve düşük gelir grubunda yer almaktadır. Gelir artışına bağlı olarak organik ürünler konusunda daha fazla bilgi sahibi olunduğu görülmüştür. Tüketiciler arasında genel olarak organik ürünlerin doğal, sağlıklı ve katkısız olduğu görüşü hakimdir (Çizelge 3). Çizelge 3. Organik ürün konusundaki düşünceler. Đlaç katkısı ve Bilgisi Toplam Doğal/ Sağlıklı ve zararlı madde Lezzetli ve olmayan Gruplar hormonsuz kaliteli içermeyen pahalı ürünler Çok düşük 54 50 23 17 46 190 Düşük 26 36 18 21 13 114 Orta 21 14 13 15 3 66 Yüksek 18 12 12 0 3 45 Çok yüksek 8 7 12 0 0 27 Toplam 127 119 78 53 65 442 Oran (%) 28.73 26.92 17.65 11.99 14.71 100.00 Araştırmaya katılan tüketicilerin %57 si daha önce organik ürün tükettiklerini, %43 ü ise organik ürün tüketmediklerini belirtmişlerdir (Çizelge 4). Çizelge 4. Organik ürün tüketim durumu. Gruplar Evet Oran (%) Hayır Oran (%) Toplam Çok düşük 85 44.74 105 55.26 190 Düşük 69 60.53 45 39.47 114 Orta 45 68.18 21 31.82 66 Yüksek 34 75.56 11 24.44 45 Çok yüksek 18 66.67 9 33.33 27 Toplam ve ort. 251 56.79 191 43.21 442 Organik ürün tüketiminin gelir arttıkça artmakta olduğu görülmektedir. Nitekim yüksek gelir grubunda organik ürün tüketim oranı %76 ya kadar yükselmiştir. Dolayısıyla organik ürün tüketimi ile hanehalkı geliri arasında doğrusal bir ilişki olduğu anlaşılmaktadır. Ancak tüketicilerin düzenli olarak organik ürün tüketenler ve 315

tüketmeyenler olarak ayrılması, tüketici potansiyel talebinin belirlenmesi açısından daha yararlı olacaktır. Organik ürün tüketimi yanında bazı tüketicilerin tüketmeme nedenleri de önemlidir. Bu nedenlerin ortaya çıkarılması bu konuda yapılacak çalışmalara yön verecektir. Tüketicilerin organik ürün tüketmeme nedenleri Çizelge 5 de verilmiştir. Tüketicilerin %35 e yakını bu soruya hiç bir cevap vermemiştir. Organik ürün tüketmeme nedenini ifade eden tüketicilerden %29 u istediği zaman ve istediği yerde organik ürünü bulamadığını (örn: market, pazar, manav v.b. gibi tüketicilerin kolaylıkla satın alabileceği yerlerde bulunmadığını), %16 dan fazlası da bu ürünlerin fiyatlarını yüksek bulduğunu ifade etmiştir. Tüketicilerin %12 ye yakın kısmı organik ürünün ne olduğunu bilmemesinden dolayı tüketmediğini ifade etmesi çarpıcı bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Ayrıca tüketicilerin %5 lik kısmı da organik ürünlerin tadını beğenmediğini tüketmeme nedeni olarak öne sürmüştür. Organik ürünlerin her zaman bulunamayışı ve her yerde satılmıyor oluşu nedeniyle tüketilmemesi organik ürün üretimin yeterli olmadığını düşündürebilir. Ayrıca üretimin yetersiz olması fiyatında yüksek olmasına neden olmaktadır. Düşük gelir gruplarında organik ürünün ne olduğunu bilmemek, fiyatının yüksek olması gibi nedenler tüketilmeme nedenleri arasında başta gelirken, yüksek gelir gruplarında her yerde ve her zaman organik ürünün bulunmaması gibi nedenler daha yüksek oranda yer almaktadır. Çizelge 5. Organik ürün tüketmeme nedenleri. Zamanında bulamamak Fiyat yüksekliği Bilgisizlik Tat Diğerleri Fikri yok *Toplam Gruplar Çok düşük 64 50 41 9 8 56 228 Düşük 44 26 8 8 5 47 138 Orta 13 5 7 3 3 40 71 Yüksek 17 4 2 1 1 24 49 Çok yüksek 10 0 3 3 0 10 26 Toplam 118 85 61 24 17 177 512 Oran (%) 28.90 16.60 11.91 4.68 3.32 34.57 100.00 * Birden fazla seçenek belirtilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre tüketicilerin yaklaşık %27 si 4-9 yıldır organik ürün tükettiklerini belirtirken, 2-3 yıl ve 10-20 yıl arasında tükettiğini belirten tüketicilerin oranı eşit oranda ve %7,24 tür. Ülkemizde organik ürünlerin üretilmeye başlanması 9-10 yıllık bir dönemi kapsamaktadır. Araştırma bölgesinde de bu sürecin tüketime başlama ile paralel olduğu görülmüştür. Araştırmada tüketicilerin organik ürünleri nerelerden satın aldıkları da incelenmiştir. Belirlenen sonuçlara göre marketlerden satın alma tercihi yaklaşık %28 oranıyla başta gelmektedir. Organik ürün satın alma yeri olarak semt pazarları ikinci sırada (%23), manavlar ise %21 ile üçüncü sıradadır. Ayrıca tüketicilerin yaklaşık %19 u bu konuda herhangi bir cevap vermemiştir. Büyük market zincirlerinin organik ürün satışında etkin oldukları görülmektedir. Tüketicilerin organik ürünler konusundaki bilinç düzeylerini anlamak amacıyla satın aldığınız ürünün organik olduğunu nasıl anlıyorsunuz sorusu yöneltilmiştir. En başta ifade edilen seçenek %20 oranıyla organik ürün logolu etiket olmuştur. Ürünün görünümü, organik ürün reyonunda satılıyor olması, rengi ve tadına göre organik olduğunu anlıyorum cevabını veren tüketiciler birbirine yakın oranlarda (yaklaşık %17) cevap verdiği görülmektedir. Tüketicilerin %9 a yakını da bu konuda bir fikir belirtmemiştir (Şekil 2). 316

Organik Ürünü Belirleme Yöntemleri Diğerleri 4% Tadı 16% Fikri yok 9% Rengi 17% Organik ürün etiketi 20% Ürün reyonu 17% Görünüm 17% Şekil 2. Organik ürünü belirleme yöntemleri. Tüketicilerin organik bitkisel ürün satın alma öncelikleri çeşitli ürünlere göre puanlandırılmış ve elde edilen sıralama Şekil 3 te verilmiştir. Buna göre organik bitkisel ürün satın almada birinci sırayı taze meyve-sebze almıştır. Bunu zeytinyağı, tahıl ürünleri ve baklagillerler izlemektedir. Organik hayvansal ürün satın almada ise tüketiciler süt ve kırmızı ete daha fazla öncelik vermişler bunları balık, yumurta ve bal izlemiştir. Organik bitkisel ürün satın alma önceliği 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1766 1629 1540 1489 1111 1078 1004 909 835 687 678 Şekil 3. Organik ürün satın alma önceliği. Araştırmaya katılan tüketicilerin organik ürün fiyatları konusundaki düşüncelerini belirlemek amacıyla fiyatları nasıl buldukları sorusu yöneltilmiştir. Alınan cevaplara göre organik ürünlerde fiyatların çok yüksek (%19.68) ve yüksek (47.96) olduğunu düşünenlerin oranı toplamı %68 yaklaşmaktadır. Buda organik ürün pazarlamasında en önemli sorunun bu yüksek fiyat algısı olduğunu göstermektedir. Bu durumdan tüketicilerin organik ürün talepleri olumsuz olarak etkilenmektedir. Tüketicilerin %19 u fiyatları normal bulduğunu belirtirken %13 civarındaki tüketici de bu konuda fikrinin olmadığını belirtmiştir. Organik ürün tüketim miktarı ile tüketici gelirleri arasında yakın bir ilişki olduğu bilinmektedir. Buna göre tüketicilerin gelirlerinde meydana gelecek bir artış durumunda organik ürün tüketimlerinin nasıl değişeceği konusu bu konudaki eğilimleri ortaya koyacaktır. Çalışmada tüketicilerin %55.89 u geliri artarsa organik ürün tüketiminin artacağını söylemiştir (Şekil 3). Bu talep çok artar diyen tüketicilerin oranı (10.63) ile birlikte artış yönündeki cevapların toplamı %67 ye yaklaşmaktadır. Gelirimin artması durumunda organik ürün tüketimim değişmez diyenlerin oranı %22.40 olup, azalır diyen tüketici oranı ise %0.45 tir. 317

Gelir artması durumunda organik ürün talebi Azalır 0% Değişmez 22% Fikri Çok yok artar 11% 11% Artar 56% Şekil 4. Gelir artışında oluşacak organik ürün talebi. Tüketicilerin organik ürünlerle ilgili bilgi kaynakları (Çizelge 6) verilmiştir. Verilen cevaplar arasında TV nin oranı en yüksek olup (%31) bunu gazete ve dergiler (%19), çevre (%18) ve internet (%14) izlemektedir. Organik ürünlerle ilgili olarak kitle iletişim araçlarının (TV, gazete, internet vb) etkin bilgi kaynakları olduğu görülmektedir. Çizelge 6. Organik ürünlerle ilgili bilgileri nereden öğrendiniz sorusunun cevapları. Gruplar TV Gazete / dergi Çevre Đnternet Diğer Fikri yok Radyo Promosyonlar *Toplam Çok düşük 99 54 53 32 13 18 15 8 292 Düşük 56 36 37 23 13 7 4 8 184 Orta 33 21 24 21 8 7 4 4 122 Yüksek 25 15 6 15 1 3 4 5 74 Çok yüksek 8 10 8 11 5 1 1 0 44 Toplam 221 136 128 102 40 36 28 25 716 Oran (%) 30.8 19.0 17.8 14.2 5.59 5.02 3.91 3.49 100.0 * Birden fazla seçenek belirtilmiştir. SONUÇ VE ÖNERĐLER Organik ürünlere olan talep son yıllarda ülkemizde de önemli oranda artmaya başlamıştır. Bu artışlarda özellikle tüketici bilinçlenmesi ve gelirlerde oluşan artışlar etkili olmaktadır. Organik ürünlere olan talepteki gelişmeler üretim artışını zorunlu kılmaktadır. Ancak organik üretimde geleneksel üretime göre verimin daha düşük ve maliyetin yüksek olması yaygınlaşmasını yavaşlatmaktadır. Sağlıklı ve güvenilir ürün elde edilmesine rağmen pazarlarda çok büyük bir talep oluştuğu söylenemez. Pazarda daha yüksek fiyattan satılan organik ürünlerin, düşük gelir grubundaki tüketiciler tarafından tercih edilmediği ancak özellikle büyük şehir merkezlerinde organik ürün talebi giderek artmaktadır. Gelirin artması ve tüketicilerin bilinçlenmesi gibi gelişmeler bu talebi artırmaktadır. Bu çalışma ile Hatay ili kent merkezindeki tüketicilerin organik ürün tüketimi ve talep eğilimleri ortaya konulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre tüketici düzeyinde henüz organik ürünler hakkında yeterince bilgi birikimi oluşmamıştır. Tüketiciler arasında gelir düzeyi arttıkça organik ürün konusundaki bilinç düzeyi de artmaktadır. Organik ürünlerin doğal, sağlıklı ve katkısız ürünler olduğu görüşü tüketiciler arasında yaygındır. Bu araştırmada görüşme yapılan tüketicilerin yarıdan fazlasının daha önce bir organik ürün tüketmiş olduğu belirlenmiştir. Ancak bu tüketicilerin büyük bir kısmı düzenli tüketici değildir. Bu durum yine de organik ürün tüketimi açısından yeterli bir potansiyel olduğunu göstermektedir. Organik ürünlerin 318

başlıca tüketilmeme nedenleri arasında istendiği yerde ve zamanda bulunmaması ve fiyat yüksekliği gelmektedir. Ayrıca önemli orandaki tüketicinin organik ürünün ne olduğunu bilmediği de anlaşılmıştır. Tüketicilerin organik ürün konusunda daha da bilinçlenmesi, gelirindeki artışlar ve organik üretiminde oluşacak gelişmeler tüketimi artıracaktır. Bu konuda izlenecek destekleme politikaları üretimdeki artışları sağlayacaktır. Dolayısıyla tüketiciler uygun fiyat ve yeterli miktarda organik ürüne ulaşabilecektir. Araştırma bölgesinde en önemli organik ürün satış noktalarının marketlerde olduğu belirlenmiştir. Marketlerin organik ürün reyonu oluşturmaya başlaması bu konuda etkili olmuştur. Tüketimi artıracak bir başka pazarlama sistemi organik ürün mağazaları kanalıyla kurulabilir. Araştırma sonuçlarına göre tüketicilerin organik ürünü belirleme yöntemleri arasında organik ürün logosu taşıyan etiketler yanında tadı, görünümü ve rengi gibi konularda etkili olmaktadır. Tüketiciler en fazla organik meyve-sebze ve süt satın almaktadırlar. Bölgede organik olarak üretilen ürün çeşidinin az olduğu ve bu konuda çalışma yapılması gerektiği görülmüştür. Organik ürünler konusunda tüketicilerin başlıca bilgi kaynağı televizyondur. Bu konuda tüketicileri bilinçlendirmeye yönelik yapılacak tanıtım ve bilgilendirme çalışmalarında başta televizyon olmak üzere gazete/dergi gibi kitle iletişim araçlarının kullanımı önemli olacaktır. Organik ürünlere olan talep artışı giderek artan bir trend izlemektedir. Bu konuda üretime yönelik olarak halen uygulanan ve uygulamaya yeni konulacak olan destek ve teşvikler üretimi artıracaktır. Tüketicilere yönelik tanıtım ve bilinçlendirme çalışmaları da mevcut taleplere ilaveler yapacaktır. KAYNAKLAR Aytoğu, R.A. 2006. Organik tarım analizi ve AB fırsatı analizi. Đstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2006-12, Đstanbul, 238s. Churchill, G.A. 1995. Marketing research: Methodologial foundations, The Dryden Press, Harcourt Brace College Publishers, Sixth Edition. Er, C. 2009. Organik tarım bakımından Türkiye nin potansiyeli, bugünkü durumu ve geleceği. Đstanbul Ticaret Odası, Yayın No:2009-3, Đstanbul, 311s. ĐGEME, 2009. http://www.igeme.org.tr (01.07.2010). Öztemiz, S.C. 2008. Organik tarımda biyolojik mücadele. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2008, 25(2), 19-27. Stolze, M., Lampkin, N. 2009. Policy for organic farming: Rationale and concept. Food Policy, 34: 237-244. TÜĐK, 2009. Türkiye Đstatistik Yıllığı 2009. Yayın No: 3436, Ankara. 319