F.Ü. SHMYO -2013 Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Selami SERHATLIOĞLU
KULLANILAN ALET VE MALZEMELER I. Tıbbi Görüntüleme Cihazları II. Radyoterapi Cihazları: III. Diğer Aksesuarlar
Tıbbi Görüntüleme Cihazları Röntgen cihazları, Ultrason, Nükleer görüntüleme (PET, PET CT), Bilgisayarlı tomografi, MRG Radyodiyognostik, röntgen vb. cihazlar, -
Radyoterapi Cihazları Lineer Hızlandırıcı Cihazlar IMRT (Intensive Modulated Radiatiotherapy) Doz Yoğunluk Ayarlı Radyoterapi Kobalt-60 teleterapi cihazı Brakiterapi cihazları Gamma Knife cihazı Simülatör cihazları
Uygulama yöntemine göre radyoterapi teknikleri ve cihazları 2 gruba ayrılabilir: A - Eksternal radyoterapi (Teleterapi): B - İnternal radyoterapi (brakiterapi)
Eksternal radyoterapi (Teleterapi) Radyoaktif kaynak yada ışını hastaya gönderen ana bölüm ile hasta arasında 80-100 cm gibi uzaklığın bulunduğu radyoterapi tekniğidir. Bu tekniği uygulayan makineler de eksternal tedavi (teleterapi) makineleri olarak adlandırılırlar.
Eksternal radyoterapi (Teleterapi) İnsan vücudunun herhangi bir bölgesinde yerleşmiş bir tümör göz önüne getirildiğinde tümöre ulaşmak için ışınlar cilt, cilt altı ve yolu üzerindeki normal dokulardan geçmek zorundadırlar. Derinde yerleşmiş ve geniş alan ışınlamasının gerektiği (örneğin ana tümör ve/veya ilgili lenf bezi yayılım alanları gibi) hemen tüm kanser türlerinde kullanılabilirler.
Günümüzde derin yerleşimli tümörlerin tedavisinde yaygın olarak kullanılmakta olan eksternal tedavi makineleri * Kobalt-60 (Co-60) cihazları, * Lineer hızlandırıcılardır.
Lineer hızlandırıcılar: Tedavi edici iyonize ışını elektrik enerjisini kullanarak kendisi üreten, düzenleyen ve hastaya gönderen makinelerdir. Kontrol devreleri ile ışının enerjisi değiştirilebilmekte, üretilen elektronlar hızlandırıldıktan sonra ya doğrudan hastaya yönlendirilip elektron ışınlamalarında yada bir hedefe çarptırılıp foton enerjisine dönüştürülerek derin yerleşimli tümörlerin ışınlanmasında kullanılmaktadır.
Lineer hızlandırıcılar enerji düzeyine göre 2 gruba ayrılırlar 1 - Düşük enerjili lineer hızlandırıcılar 2 - Yüksek enerjili lineer hızlandırıcılar
Düşük enerjili lineer hızlandırıcılar Derin doz özellikleri Kobalt-60 cihazlarına benzeyen cihazlardır ancak ışının denetimi, saha kenarlarındaki doz keskinliği yönünden Kobalt-60 cihazlarına belirgin üstünlük sağlarlar.
Yüksek enerjili lineer hızlandırıcılar Derin yerleşimli tümörlerinin kolaylıkla ışınlanmasına imkan veren yüksek enerjili foton üreten ve saha kenarlarındaki doz dağılım üstünlüğünü sürdüren lineer hızlandırıcılardır. Günümüzün modern teknoloji ürünü yeni lineer hızlandırıcılar düşük ve yüksek olarak 2 foton, 4-6 kademeli elektron enerjileri üretebilmekte, otomatik olarak ışının dozu, kalitesi kontrol edilebilmekte, ek donanımları aracılığıyla ışını kendisi şekillendirebilmekte ( multi leaf collimator- MLC, radyoterapi alanlarının doğrulamasını (portal görüntüleme) yapabilmektedirler.
Lineer hızlandırıcı, günümüz teknolojisinde en modern external radyoterapi cihazıdır. Lineer hızlandırıcılarda foton ve elektron ile radyasyon tedavisi uygulanabilmektedir. Foton ile ışının giriş alanındaki kritik dokulara daha az hasarla derindeki hedef bölgeye etkin doz verilebilmekte, değişik düzeylerdeki elektronlarla ise derindeki kritik dokulara zarar verilmeden ışının girdiği yüzeyden istenen derinliğe kadar etkin tedavi yapılabilmektedir. Hareketlerinde birbirinden bağımsız 80-120yapraklı kolimasyon sistemi (MLC) ile, standart ve konformal radyoterapide kullanılan kurşun bloklamaya göre kritik dokuların daha hassas ve emniyetli korunması sağlanabilmektedir.
Tedaviye girecek olgular, ilk olarak tomografi ünitesine kabul edilir, burada tümoral bölgenin 1-3- 5mm'lik tomografi kesitleri alınır. Tomografi kesitleri doğrudan Bilgisayarlı Planlama ünitesine aktarıldıktan sonra Bilgisayarlı Planlama Ünitesinde bu veriler üç boyutlu olarak değerlendirilir. Çevre kritik dokularda en az, hedef bölgeye en yüksek dozu sağlayan ışın saha ve enerjileri belirlenir, verilerin konvansiyonel simülatörde kontrolü yapıldıktan sonra lineer hızlandırıcı ile tedavi için yönlendirilir. Lineer hızlandırıcıda hasta yatışı sonrası port filmi çekilerek tedavi alımı uygunluğu doğrulandıktan sonra tedavi başlatılır.
IMRT(Intensive Modulated Radiatiotherapy) Doz Yoğunluk Ayarlı Radyoterapi Radyoterapide en son teknolojilerden biri Doz Yoğunluk Ayarlı Radyoterapi lineer hızlandırıcı cihazıdır. Dinamik ışınlama yapılabilmektedir. Böylece tümörlü bölge ışınlarken sağlam dokular çok daha iyi korunabilmektedir. Cihazda 6 ve 15 MV foton ışını ayrıca 4 ayrı enerjide elektron ışını üretilmektedir. Böylece hem derin yerleşimli, hem de yüzeyel yerleşimli tümörler tedavi edilebilmektedir.
IMRT bugün için, radyasyon tedavisinde gelinen en üst noktalardan biridir. Eski sistemlerde hedeflenen doz yoğunluğunu elde edebilmek için daha geniş emniyet marjları gerekirken tümör dışı normal dokular da tedaviden daha çok etkileniyordu. IMRT tekniğinde ise radyasyon yoğunluğu demet boyunca değiştirilmekte, hedef ve kritik organlar ve istenen doz dağılımı tedavi planlama bilgisayarına tariflenmekte ve çeşitli demet kombinasyonları ile istenen optimal doz dağılımı elde edilmektedir.
Son yıllarda IMRT özellikle beyin tümörleri, başboyun tümörleri, meme kanserleri, prostat kanserleri tedavisinde giderek artan oranda kullanılmaktadır. IMRT ile hedef hacimde eski tip radyoterapiye göre daha homojen doz dağılımı elde edilirken, normal dokuların aldığı radyasyon dozunda azalmaya bağlı olarak daha az toksisite görülmektedir.
IMRT tedavisinin uygulaması; Hastanın tedavi sırasında pozisyonunun değişmemesi için her tedavi öncesinde hastaya özel dijital port filmleri çekilerek, varsa hastanın pozisyonundaki yanlışlıklar düzeltilip hasta ondan sonra tedaviye alınmaktadır. Tedaviler günlük yaklaşık 15 ila 30 dakika arasında sürmektedir. Toplam kaç gün tedaviye girileceği hastanın tanısına göre değişmekle birlikte, haftada 5 gün, toplam 8 haftaya kadar varan sürelerde tedavi uygulanabilmektedir.
Kobalt-60 teleterapi cihazı Radyasyon kaynağı olarak Co-60 kullanan makinelerdir. Kobalt-60, ortalama 1.25 MeV (megaelektronvolt) gamma ışıması yapan ve yarılanma ömrü (aktivitesinin yarı değere düşmesi için gereken süre) 5.26 yıl olan bir radyoaktif maddedir. Sürekli ışıma yaptığı için kaynağın özel yöntemlerle zırhlanması gerekir. Kobalt-60 makineleri 10 cm ye kadar derinlikte yerleşmiş (= 20 cm hasta kalınlığı) tümörlerin tedavisinde kullanılabilirler. Cilt dozları yüksektir, saha kenarındaki doz dağılımları çok iyi değildir. Tedavi planlamaları mutlaka bu özellikleri gözönüne alınarak yapılmalı ve kalınlığı 20 cm den fazla olan hastaların özellikle karın, kalça bölgelerinde yerleşmiş tümörlerinde diğer bir eksternal radyoterapi cihazı olan lineer hızlandırıcılar kullanılmalıdır.
İnternal radyoterapi (brakiterapi) Radyoaktif kaynakların veya kaynak taşıyıcı aygıtların vücuda ya da tümöre değecek, doğal vücut boşluklarına yerleştirilecek veya tümörün içinde olacak şekilde kullanıldığı radyoterapi yöntemidir. Günümüzde çapı 1 mm nin altına indirilmiş minik kaynaklar kullanan uzaktan yüklemeli (remote afterloading) sistemlerin gelişmesi ve kullanılan kaynaktan uzaklaştıkça hızlı doz azalması nedeniyle yakın komşuluğunda kritik organ bulunan kanser yerleşim bölgelerinde eksternal radyoterapi ile birlikte doz tamamlayıcı olarak (örneğin rahim, rahim ağzı, bronş, meme, yumuşak doku kanserlerinde), bazı göz tümörleri (koroidal malign melanom), erken evre rahim, rahim ağzında yerleşmiş kanserlerde tek başına küratif amaçla ya da ileri evre bazı kanserlerde (bronş, safra yolu gibi) yakınmaları azaltmak için kullanılabilir.
Gamma Knife Gamma Knife cihazı, beyin içi lezyonlarda etkili sadece. Çıkarılamayan, çıkarılırsa büyük sıkıntı verecek tümörlerde, tümörü cerrahi yerine radyocerrahi dediğimiz yöntemle ortadan kaldırmak mümkün. Milimetrenin onda biri kadar hassas ölçümlerle, sabitlenmiş bir kafanın üç boyutlu görüntüleri alınıyor. Hedef belirleniyor. Gamma Knife cihazından çıkan ışın o hedefe odaklanıyor. Odaklandığı yerde çok yüksek doz yarattığı için sadece tümörü tahrip ediyor.
Gamma Knife Gamma Knife, yerleşimi koordinatlarla kesin olarak belirlenmiş hastalıklı beyin dokusunun (Tümör, damarsal lezyonlar vb.) gamma ışınları ile yok edilmesini veya büyümesinin durdurulmasını sağlayan tedavi biçimidir. Sadece hastalıklı dokunun ışınlanması, normal beyin dokusunun korunması ve milimetrik boyutta anatomik seçicilik sağlaması nedeniyle klasik radyoterapiden çok farklı ve çok daha gelişmiş bir tedavi yöntemidir. Radyoterapiden farklı olarak bir seferde daha yüksek dozda tedaviye imkan tanır.
Gamma Knife ın etkili bir şekilde kullanılabildiği alanlar şunlardır: 1. Beyin Tümörleri: köşe tümörleri, hipofiz tümörleri, menengiomlar, kraniofarengiomlar, kordomalar, diğer tümörlerin beyin metastazları ve birincil beyin tümörleri. 2. Beynin Damarsal Patolojileri 3. Fonksiyonel Bozukluklar: Trigeminal nevralji, geçirilemeyen ağrı, Parkinson Hastalığı ve epilepsiler.
GAMMA KNIFE IN AVANTAJLARI Gamma Knife beyin ile ilgili bozuklukların düzeltilmesi için tasarlanmış bir cihazıdır. Tedavi edilen anormal dokular, etraflarındaki hayati yapılara zarar verilmeden yüksek doz radyasyon alırlar. Hastalar tedavi sırasında belirgin acı ve rahatsızlık hissetmezler. Cerrahi yara açılmaması sayesinde kanama ve enfeksiyon riski yoktur. Tedavi özel durumlar hariç hastanede kalmayı gerektirmez. Hastalar ertesi gün normal yaşamlarına dönebilirler. Gamma Knife teknolojisi tedavi şansı bulamayan veya açık beyin cerrahisinin yüksek risk taşıdığı vakalarda hastalar yeni bir umut ışığı sunmaktadır. Tedavi maliyeti geleneksel cerrahiden %25 30 daha düşüktür.
Radyoterapi Teknikeri TANIM Hastanın, hekim tarafından belirlenen vücut kısımlarının filmini çeken, hastalara ışın tedavisi uygulayan kişidir.
Radyoterapi Teknikerinin Görevleri * Radyoterapi teknikeri radyasyon onkololojisi uzmanı hekiminin gözetimi altında çalışır. * Hastanın, doktoru tarafından belirlenen vücut kısımlarının filmini çeker, * Hastalığının tedavi planlaması aşamasında hastanın gerekli radyolojik incelemelerini yapar.
Radyoterapi Teknikerinin Görevleri * Işın tedavisi görecek hastaların gerekli aygıtlarını hazırlar, * Tedaviyi uygular, * Tedavi süresince hastanın durumunu kontrol eder, * Kullandığı cihazların bakımını ve basit onarımlarını yapar.