RADYOTERAPİDE VOLÜM TANIMLAMALARI DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "RADYOTERAPİDE VOLÜM TANIMLAMALARI DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ"

Aylin Saltik
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 RADYOTERAPİDE VOLÜM TANIMLAMALARI ICRU 50 ve 62 DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ Haziran 2010

2 ICRU:International Commission on Radiation Units and Measurements 1973 ICRU 23: Tek yönlü fotonla fantom ışınlaması 1976 ICRU 24: Fotonla hasta ışınlamasında doz tanımlamaları 1978 ICRU 29: Foton ve elektron ışınlamaları doz tanımlaması 1985 ICRU 38: Jinekolojik brakiterapi 1984 ICRU 35: 1-50 MeV elektron dozimetrisi 1987 ICRU 42: Yüksek enerji foton elektron ışınlamada bilgisayar kullanımı

ve elektron ışınlamaları doz tanımlaması 1985 ICRU 38: Jinekolojik brakiterapi 1984 ICRU 35: 1-50

3 RADYOTERAPİDE VOLÜMLER 1993 ICRU ICRU 62 GTV: Gross Tumor Volume CTV: Clinical Target Volume PTV: Planning Target Volume TV : Treated Volume IV : Irradiated d Volume OAR: Organ At Risk IM: Internal Margin ITV:Internal Target Volum SM:Set-up margin PRV: Planning organ at risk volum

Volume IV : Irradiated d Volume OAR: Organ At Risk IM: Internal Margin

4 Volüm tanımlamaları neden gerekli? Tedaviyi tanımlama (prescribing) Tedavinin kaydedilmesi (recording) Tedavinin raporlanması (reporting)

5 Radyoterapide basamaklar: 1. Klinik Değerlendirme 2. Tedavi Kararı 3. Simülasyon, Hedef Volüm Tesbiti 4. Tedavi Planlama 5. Tedavi Planının Seçimi 6. Kontrol-simülasyon 7. Tedavi Aygıtı Set-up / TEDAVİ 8. Tedavide Periyodik Değerlendirme 9. İzlem!! Sonuçların değerlendirilmesi K A Y I T!

Tedavi Planının Seçimi 6. Kontrol-simülasyon 7.

6 RADYOTERAPİDE VOLÜMLER James A. Purdy Seminars in Radiation Oncology, Vol 14, No 1 ( January), 2004: pp 27-40

7 GTV: Görüntülenebilir tümör volümü -GTV primer tümör -GTV lenf nodu -GTV metastatik tümör Fizik muayene Görüntüleme yöntemleri Evreleme Doz Yanıt

8 GTV Tümör hücrelerinin en yoğun olduğu bölge Tanımlanması en kolay volüm Ancak her zaman kesin değil Yeni yöntemlere açık ve yönteme göre değişebilir (BT, MRG, PET, diğer sintigrafik yöntemler)

9 GTV / BT Farklı dokuları elektron yoğunluğuna ğ ğ göre ayırır Doz hesaplama algoritmalarında kullanılır Normal doku / tümör kontrast rezolüsyonu sınırlı GTV saptanmasında inter / intraobserver farklılıklara l r neden n olur Metallik yapılardan (diş dolguları vb) olumsuz etkilenir Gregoire et al. THE JOURNAL OF NUCLEAR MEDICINE Vol. 48 No. 1 (Suppl) January 2007

saptanmasında inter / intraobserver farklılıklara l r neden n olur Metallik yapılardan

10 GTV/ MRG Farklı sekanslara sahip (T1/T2- ağırlıklı, kontrastlı T1, yağ baskılı/baskısız) k BT yi tamamlayıcı m veya yerini alabilir Yumuşak doku / kemik uzanımlarının saptanması BT ye göre daha düşük ş inter / intraobserver farklılıkları Gregoire et al. THE JOURNAL OF NUCLEAR MEDICINE Vol. 48 No. 1 (Suppl) January 2007

kemik uzanımlarının saptanması BT ye göre daha düşük ş inter / intraobserver

11 GTV / PET Özellikle 18 F-FDG kullanımı onkolojide hızla artıyor PET ile tümörlerin moleküler yayılımları; metabolik, oksijen tüketimi, ti i reseptor veya gen ekspresyonu yöntemleri ile saptanabilir Klinikte ikt evreleme, radyoterapi volümü ü saptamada, yanıt değerlendirmede kullanılabilir RT volüm saptanmasında özel parametrelere gereksinim vardır, gelişmeye açık Gregoire et al. THE JOURNAL OF NUCLEAR MEDICINE Vol. 48 No. 1 (Suppl) January 2007

evreleme, radyoterapi volümü ü saptamada, yanıt değerlendirmede kullanılabilir RT volüm saptanmasında özel

12 CTV: Klinik hedef volüm GTV+ subklinik ik hastalık -GTV etrafı mikroskopik uzanımları -Tümöre özgü olası perivasküler, perinöral, lenfatik yayılımları içermeli Tümör tipi ve yerleşime bağlı değişir p y ş ğ ğ ş Klinik deneyimler önemli

perivasküler, perinöral, lenfatik yayılımları içermeli

13 GTV / CTV

14 CTV: Klinik hedef volüm Küratif amaçlı tedavilerde mutlak tedavi edilmeli Birden fazla CTV olabilir CTV sınırları görüntüleme tekniğine göre de değişebilir (BT/MRG/PET) Patolojik özellikler hakkındaki birikim- deneyim önemli Bazı planlamalarda l l göz ardı edilebilir

tekniğine göre de değişebilir (BT/MRG/PET) Patolojik özellikler

15 PTV: Planlanan hedef volüm Geometrik kavram, CTV ye tanımlanan dozu verebilmek için i gerekli geometrik belirsizlikleri öngörebilmeliö li -Hasta pozisyonu (tedavi/tedaviler arası), -İmmobilizasyon yöntemi PTV saptamada önemli Üç boyutlu olarak tasarlanmalı-planlanmalı

öngörebilmeliö li -Hasta pozisyonu (tedavi/tedaviler arası),

16 PTV: Planlanan hedef volüm Bazen hasta konturu dışına ş taşabilirş CTV içindekii anatomik yapıların fizyolojik nedenlerle oluşan şekil, boyut ve pozisyon değişikliklerini içermeli (IM) Hasta ve ışın pozisyonuna bağlı günlük değişiklikleri ğ ş göz önüne almalı (SM)

oluşan şekil, boyut ve pozisyon değişikliklerini içermeli (IM)

17 IM: (Internal margin) Fizyolojik Fzy hareketler -Solunum -Yutkunma -Mesane-rektum doluluğu -Kalp atımı -Bağırsak hareketleri... ITV= CTV+IM

18 SM: Set-up margin Hasta pozisyon değişikliği Aygıtların mekanik farklılığı Set-up hataları (BT simülatör/tedavi aygıtı-koordinat aktarım problemleri) İnsan faktörü Her departman, her alan, her immobilizasyon yöntemine göre ayrı ölçülmeli ve hesaplanmalı

aygıtı-koordinat aktarım problemleri) İnsan faktörü Her

19 SM: Set-up margin

21 Geometrik belirsizlikler Donanım ve protokol hataları BT de setup BT de organ hareketi Hedef volum tesbiti Hasta grupları Tedavi planlama Sistematik Tedavi aygıtında setup Tedavi aygıtında organ hareketi Hasta fizyolojik hareketleri Tedavi uygulamada (fraksiyonlar arası) Fraksiyon sırasında Random

22 TV (Tedavi volümü): Tanımlanan tedavi dozunu alan volüm (Referans izodoz +%7 /- %5) IV (Işınlanan Volüm): Normal doku toleransına göre anlamlı doz alan Normal doku toleransına göre anlamlı doz alan volüm (V 20 -V 30 )

23 OAR: (Organ at risk) Riskli organlar: Planlanan tedavi alanı içinde kalacak, radyasyon duyarlılığı nedeniyle tedavi planı, doz değişikliğine neden olacak yapılar Medulla spinalis, beyin sapı, optik sinir, akciğer, böbrek vb Class I-III arası oluşacak morbidite düzeyine göre tanımlanmış, Class I organlar plan değişikliğinde önemli

24 PRV= Planning organ at Risk Volume Hasta hareketiyle riskli organlar da hareket eder OAR de beklenmedik yüksek dozları önlemek için PTV içindeki volümünü belirlemek gerekir PTV / PRV ilişkisine göre doz düzenlemesi gerekir

25 Sonuç: Departmanda başboyun kanserlerinde IMRT planlamaları için PTV sınırı 5 mm, PRV sınırı 3 mm olarak uyarlanmıştır

26 Hedef volümler

27 ALANLAR Hedef volümler, riskli organları ve öngörülen dozları ayrıntılı gözden geçirerek alanları oluşturmak ş gerek PTV ye penumbra ve kullanılan tekniğin özelliklerine göre sınırlar eklemek gerekir Geleneksel alanlar öngörülenden daha küçük k PTV lere neden olabilir. l

28 Conformity Index (CI) CI = TV/PTV TV PTV yi içermeli CI optimizasyonu PTV deki doz homojenitesi için geçerli

29 Doz tanımlamaları (I) Doz tanımlamaları üç düzeyde yapılır: Düzey I (Level I): Temel teknik, referans nokta dozu tanımlanır, PTV içindeki minimum ve maksimum doz noktaları standard izodoz eğrileri ğ ve derin doz tablolarından yararlanılarak tahmin edilebilir. Her merkezin en az tanımlaması gereken düzeydir, ancak gelişen teknolojilerle sadece palyatif tedavilerde referans nokta tanımları önerilmelidir.

30 Doz tanımlamaları (II) Düzey II (Level II): İleri teknikte BT ve MR görüntülerinden yararlanılarak GTV; CTV, PTV, OR ve PRV tanımlanır. Ayrıca tüm planlarda ve volümlerde geçerli doz dağılımlarını ğ l göstermek, öt inhomojenite ih it düzeltmelerini yapmak mümkündür. Kalite güvenirliği programlarının olması ve uygulanması gereklidir. Düzey III (Level III): Gelişmekte olan teknikleri içerir. IMRT gibi teknikler için henüz standardizasyon geliştirilememiştir ş ş

31 Doz tanımlamaları (III) Planlanan tedavi volümü içinde doz dağılımının homojen olması gerekir ve +%7;- %5 izodoz farklılığına izin verilir. Dmax: PTV ve riskli organdaki maksimum doz noktasıdır, 3 boyutlu (3D) planlamada volümdür ve 15 mm üzerindeki hacimler anlamlıdır ve kaydedilmelidir. Dmin: PTV deki minimum doz noktasıdır, volüm limiti yoktur.

32 Doz tanımlamaları (IV) Hesaplanan doz noklarının ortalama, median ve en sık dozları olan D average, D median, D modal bilgisayarlı tedavi sistemleri dışında verilmez. Hot spots (sıcak nokta): PTV dışındaki yüksek doz alanlarıdır. Yüzde 100 üzerindeki izodozların geçtiği ve 15 mm den büyük çapta anlamlıdır, özellikle göz, sinir, larenks gibi küçük riskli organlarda dikkat edilmelidir.

33 Doz tanımlamaları (V) ICRU Referans nokta dozu PTV deki maksimum ve minimum dozlar Doz-volüm histogram (DVH) OAR deki absorbe b doz tanımlanmalı l (V 20-V 30 )

34 Tüm bu tanımlamalar eşliğinde veri kaydı için: GTV:*ICD-O O (International Classification of Diseases-Oncologie) WHO-1976a-1990 ve *TNM (UICC ) sınıflamasına göre tanımlanır. CTV: TNM yeterli değildir, topografik anatomik tanımlar gerekir. PTV: Geometrik kavramdır, boyutlar tanımlanır. TV: Absorbe doz (Gy) ve volüm (cm 3 ) cinsinden tanımlanmalıdır. IR: Alınan izodoz görecelidir, absorbe doz ve volümlerle tanımlanır. Doz: PTV merkezinde tanımlanır, ayrıca Dmax, Dmin de verilmelidir. ICRU referans noktası: PTV için tanımlayıcı, tanımı kolay, seçilen noktada fizik olarak doz tanımlanabilmeli, hızlı doz değişimi olmamalıdır. Bu özelliklere bakıldığında merkezi aks veya yakınında olması uygundur. Birden fazla PTV içeren kompleks tedavilerde; her bir PTV de ayrı tanımlamalar yapılmalıdır (örnek:meme-perilenfatikler), üst üste sahalarda (boost) toplam doz verilmelidir.

Benzer belgeler

RADYOTERAPİDE HEDEF VOLÜM VE DOZ TANIMLANMASI-ICRU. DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ Haziran 2011

RADYOTERAPİDE HEDEF VOLÜM VE DOZ TANIMLANMASI-ICRU RAPORLARI DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ Haziran 2011 ICRU:International Commission on Radiation Units and Measurements 1973 ICRU 23: Tek