Kuram ve Uygulamada Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 13(4) 2017-2042 2013 Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. www.edam.com.tr/kuyeb DOI: 10.12738/estp.2013.4.1861 ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi Aysel KÖKSAL AKYOL a Ankara Üniversitesi Güneş SALI b Bozok Üniversitesi Öz Bu araştırma çalışan ve çalışmayan 15-17 yaş grubu ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri ve empatik eğilimlerini incelemek ve mükemmeliyetçilikleri ile empatik eğilimleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Kayseri il merkezinde bulunan bir mesleki eğitim merkezi ile iki genel liseye devam eden 531 çocuk oluşturmuştur. Betimsel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilen çalışmanın verilerinin toplanmasında Genel Bilgi Formu, KA-Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği Ergen Formu ve Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde ilişkisiz ölçümlerde iki faktörlü varyans analizi (ANOVA), LSD çoklu karşılaştırma testi, Pearson korelasyon katsayısı önemlilik testi ve aşamalı çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; çalışma durumunun ergenlerin mükemmeliyetçiliğin düzen alt faktöründe çalışmayan ergenlerin lehine, hatalara aşırı ilgi ve ailesel eleştiri alt faktörlerinde çalışan ergenlerin lehine; cinsiyetin mükemmeliyetçiliğin düzen alt faktöründe kızlar lehine istatistiksel açıdan anlamlı fark yarattığı saptanmıştır (p.01). Çalışma durumunun ergenlerin bilişsel empati alt boyutunda çalışmayan ergenlerin lehine; cinsiyetin empatik eğilimin alt boyutları ve toplam empati puanında kızlar lehine; yaşın bilişsel empati ve toplam empati puanında 17 yaş grubu lehine istatistiksel açıdan anlamlı farka neden olduğu görülmüştür (p.01). Yapılan korelasyon testi sonucunda da; duygusal empati ve toplam empati ile düzen, hatalara aşırı ilgi, aile beklentileri, kişisel standartlar alt faktörleri ve toplam mükemmeliyetçilik arasında; bilişsel empati ile düzen, aile beklentileri, kişisel standartlar alt faktörleri ve toplam mükemmeliyetçilik arasında istatistiksel açıdan anlamlı ve pozitif bir ilişkinin olduğu saptanmıştır (p.01). Yapılan aşamalı çoklu regresyon analizi sonucunda ise ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen alt faktör puanlarının ergenlerin duygusal empati, bilişsel empati ve toplam empati eğilimlerini pozitif yönde anlamlı bir biçimde yordadığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler Çocuk, Empati, Empatik Eğilim, Mükemmeliyetçilik, Mükemmeliyetçi Kişilik Özellikleri. Bireylerin doğumuyla birlikte, gelişimine paralel olarak davranışları ceza, ödül ve eleştiri yoluyla değiştirilmeye, geliştirilmeye devam edilmektedir. Bu gelişim süreci içinde bireyler yaşadıkları çevrenin koşullarına uygun standartlar belirlemeyi öğrenmektedirler. Bu öğrenme ve deneyimleri onlara performanslarını nasıl geliştirecekleri yönünde bir kazanım sağlamaktadır. Bununla birlikte, eğer a b Dr. Aysel KÖKSAL AKYOL Çocuk Gelişimi alanında Profesördür. İletişim: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Gelişimi Bölümü, Şükrüye Mah. Plevne Cad. Aktaş Kavşağı 06340 Altındağ, Ankara. Elektronik posta: koksalaysel@gmail.com. Sorumlu Yazar: Dr. Güneş SALI Çocuk Gelişimi ve i alanında yardımcı doçenttir. Çalışma alanları arasında çocuk gelişimi, empati, mükemmeliyetçilik, sosyal destek, arkadaş ilişkileri, akran ilişkileri, yaratıcılık gibi temalar yer almaktadır. İletişim: Bozok Üniversitesi, Fakültesi, Bilimleri Bölümü, 66100 Yozgat. Elektronik posta: gunes.sali@gmail.com, gunes.sali@bozok.edu.tr Tel.: +90 354 242 1025/2656.
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ bireylerin içinde bulundukları çevre aşırı yönde talepkâr ve mükemmeliyetçi ise bu kişide mükemmeliyetçiliğin gelişimine yol açabilmektedir. Kusursuzluğu, mükemmeli istemek kişilerarası ilişkileri zorlaştırabilmektedir (Kırdök, 2004). ergenler için iş yerinde başarısız olma ya da hata yapma, iş kaybı ve işveren tarafından reddedilme riski anlamına gelebilmektedir. Empatik beceriden yoksun işverenlerin hataya izin vermeyen, hep mükemmeli bekleyen tutumları çalışan çocuklar üzerinde ciddi bir kaygı yaratabilmektedir Çocuklar yanlış yapma kaygısıyla uyum sorunları yaşayabilmektedirler (Köksal Akyol ve Salı, 2009; Salı, 2010). Mükemmeliyetçi tavır sanıldığının aksine çocuğu her zaman başarıya götürmeyebilir. Mükemmeliyetçiliğe ilişkin tam bir tanım olmamakla birlikte, literatürde birçok önemli özelliği üzerinde durulmuştur. Bunlar arasında en çok göze çarpan özellik, performans üzerinde aşırı kişisel standartlar oluşturmadır (Frost, Marten, Lahart ve Rosenblate, 1990). Terry-Short, Glynn Owens, Slade ve Dewey (1995) olumlu mükemmeliyetçiliği pozitif sonuçların başarılı bir işlevi, olumsuz mükemmeliyetçiliği ise negatif pekiştirme işlevi olarak mükemmeliyetçi davranış şeklinde tanımlamışlardır. Lynd-Stevenson ve Hearne (1999) aktif ve pasif mükemmeliyetçiliğin üzerinde durmuşlardır. Burns ve Fedewa (2005), Lynd-Stevenson ve Hearne (1999), Rice, Ashby ve Slaney (1998) de mükemmeliyetçiliği uyumlu ve uyumsuz olmak üzere iki faktörlü olarak kavramsallaştırmışlardır. Frost ve arkadaşları (1990) mükemmeliyetçiliği 6 farklı faktörde ele almışlardır: Düzen alt faktörü düzenli ve temiz olma eğilimini göstermektedir. Düzen ve düzenliliğin önemini yansıtmaktadır. Hatalara aşırı ilgi, hatalara negatif tepkileri, hataları başarısızlıkla eşit olarak görme ve başarısızlığının sonucu diğerlerinin saygısını kaybedeceğine inanma eğilimini yansıtmaktadır. Aile beklentileri alt faktörü bireyin ebeveynlerinin çok yüksek standartlar oluşturduğuna inanma eğilimini yansıtmaktadır. Kişisel standartlar, kişinin kendisi için belirlediği yüksek beklentiler ve standartlar düzeyini ifade etmektedir. Davranışlardan şüphe, bireyin görevlerini tamamlama becerisinden şüphe etme eğilimini yansıtmaktadır. Ailesel eleştiri bireyin ebeveynlerini aşırı derecede eleştirel algılamasını yansıtmaktadır (Frost ve ark., 1990). Mükemmeliyetçiliğin nasıl kazanılıp geliştirildiğine ilişkin farklı görüşler ortaya konulmuştur. Fiziksel faktörlerin yanı sıra, biyolojik faktörler ve psikolojik faktörler de belli kişilik özelliklerinin oluşmasında rol oynamakta; böylece mükemmeliyetçiliğe etki edebilmektedirler. Örneğin genetik olarak mükemmeliyetçi olma riskini taşıyan birinin yaptığı hatalar nedeniyle eleştirilmesi, onu mükemmeliyetçiliğe itebilmektedir (Ashby ve Rice, 2002). Bazı araştırmacılar ise mükemmeliyetçiliğin çocukluk dönemi boyunca kazanılan sosyal öğrenmeler sonucunda ortaya çıktığını savunmaktadırlar. Buna göre mükemmeliyetçilik genetik geçişli olmayıp, mükemmeliyetçi ebeveynlerin çocukları, aile beklentileri nedeniyle mükemmeliyetçi eğilimler gösterebilmektedirler. Aile baskısı, sosyal çevreden gelen baskılar (akran, öğretmen, işveren vs.), medyanın baskısı, doğum sırası, gerçek olmayan modeller edinme mükemmeliyetçiliğe neden olan faktörler arasında sayılmaktadır (Adderholt ve Goldberg, 1999). Aynı zamanda yüksek standartlara sahip olmak, genellikle toplum tarafından da ödüllendirildiği için mükemmeliyetçi davranış kalıplarını pekiştirmektedir (Ashby ve Rice, 2002). Genel olarak mükemmeliyetçiliğin kişilerarası ilişkilerle ilişkili bir kişilik yapısı olduğu ifade edilmiştir (Flett, Hewitt, Shapiro ve Rayman, 2001). Birçok insan gibi mükemmeliyetçi kişiler de arkadaş edinmeye ihtiyaç duymaktadırlar (Adderhold-Alliot, 1987). Fakat bu kişiler arkadaşlarının, ailesinin ve çevresinde iletişim içinde olduğu diğer insanların da mükemmel olmasını beklemektedir (Adderhold-Alliot, 1987). Bu nedenle arkadaş edinmekte ve kurduğu arkadaşlıkları sürdürmekte güçlük çekmektedir (Gard, 1999). Sosyal bir varlık olarak insan, bir ilişkiler ağı içinde bulunmaktadır. Dolayısıyla yaşamının her döneminde diğer insanlarla ilişki kurmak zorunda ve ihtiyacındadır. Diğer insanlarla kurulan ilişkiler, bu ilişkilerin niteliği, kalitesi, ilişki içinde bireyin kendine ilişkin almış olduğu geribildirimler, onun kendine ilişkin algıları için bir referans oluşturmaktadır. Tüm bunlar günlük yaşam üzerinde etkili olmaktadır. İnsan ilişkilerindeki temel motivasyonlardan biri, ilişkideki bireylerin karşısındaki tarafından yaşantısının, duygusunun ve düşüncesinin anlaşılmasıdır. Her insan diğerleriyle ilişkilerinde onlar tarafından anlaşılmak ister. İnsan ilişkilerinde bireyin karşısındakini anlama potansiyeli olan empati, ilişkilerin niteliğini belirleme açısından önemli bir özellik olarak görülmektedir (Hortaçsu, 2003; Kaya ve Siyez, 2010; Köksal Akyol, Salı ve Körükçü, 2011; Yüksel, 2004). Günümüze kadar empatinin birçok tanımının yapıldığı (Eisenberg ve Strayer, 1987; Hoffman, 1987; Palmeri-Sams, Truscott, 2004; Pecukonis, 1990; Smith, 2006), bu kadar çok tanımının yapılma nedeninin, empatinin çok boyutlu olmasından kaynaklandığı bildirilmiştir (Lawrence, Shaw, Baker, Baron-Cohen ve David, 2004; Gini, Albiero, Benelli ve Altoe, 2007). Empati otomatik bir tepki değildir, bilişsel ve duygusal boyutları vardır (Donahue, 1997). Diğer kişinin bakış 2018
KÖKSAL AKYOL, SALI / ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin... açısını değerlendirebilme anlamına gelen empatinin bilişsel boyutu bireylerin sosyal işlevselliğinde etkili olmaktadır (Smith, 2006). Empatinin duygusal boyutu, diğer kişinin yaşadığı duyguyu hissedebilme ve diğerinin duygusal durumuna en uygun tepkiyi verebilme anlamına gelmektedir (De Kemp, Overbeek, De Wied, Engels ve Scholte, 2007; De Wied, Goudena ve Matthys, 2005). Eisenberg ve Strayer (1987) ile Brems (1989) ise empatinin bilişsel ve duygusal ögelerden oluştuğunu ve duruma göre bilişsel ya da duygusal boyutta tepki verilebildiğini kabul etmektedir. Günümüzde empatinin en çok kabul gören tanımlarından biri Rogers tarafından yapılmıştır. Rogers a göre, empati; bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısı ile bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecidir (Rogers, 1970, 1983 ten akt., Dökmen, 1988). Empatik anlayış her zaman kişilerarası alan içinde oluşur. Kişilerarası etkileşim her iki yönde bilgi ve duyguların akışını içerir, bu da karşılıklı geribildirim süreçlerini güçlendirip, anlayışı arttırır (Starcevic ve Piontek, 1997). İnsanlar kendileriyle empati kurulduğunda, anlaşıldıklarını ve kendilerine önem verildiğini hissetmektedirler. Diğer insanlar tarafından anlaşılmak ve önem verilmek ise bireyi rahatlatmakta ve kendisini iyi hissetmesine yardımcı olmaktadır. Empatik beceri, iletişim çatışmalarını engellemekte ve daha olumlu ilişkilerin kurulmasını sağlamaktadır. Böylece, kişiler arasında iyi ilişkiler kurulmakta, hatta kişilerarası ilişkilerde empatik beceriyi kullanan bir bireyin zamanla karşısındaki kişiye model olarak empatik iletişimin yaygınlaşması söz konusu olmaktadır (Dökmen, 1994; Kalliopuska, 1992; Köksal, 2000; Woolfolk, 1993; Yüksel, 2004). Empatinin varlığının tutum ve davranışlar üzerinde yararlı, yokluğunun ise olumsuz etkileri olduğu ifade edilmektedir. Empatinin yardım davranışını arttırdığı da belirlenmiştir (Batson ve ark., 1997; Dökmen, 1994). Empati olumlu sosyal davranışa yol açarken, empatinin yokluğu antisosyal davranışlara neden olmaktadır (Stephan ve Finlay, 1999). Böylece empatik beceri, farklı kişilik özelliklerine sahip bireylerin özellikle de mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine sahip bireylerin hem anlaşılmasını hem kendilerini anlamalarını hem de başkalarını anlamalarını kolaylaştırabilir, sağlıklı iletişimi başlatıp sürdürmelerine yardımcı olabilir. Bu sayede mükemmeliyetçiliğe ilişkin olumsuz kişilik özellikleri olumluya dönüşebilir. Yapılan literatür taramasında bağlanma stilleri ve mükemmeliyetçilik arasındaki ilişkinin lise öğrencilerinde cinsiyete göre değişip değişmediğini belirlemek (Saya, 2006), mükemmeliyetçilik, benlik saygısı, başarı düzeyi, başarı motivasyonu ve depresyonun zihinsel sağlık üzerindeki etkilerini incelemek (Accordino, Accordino ve Slaney, 2000), ergenlerin olumlu ve olumsuz mükemmeliyetçilik özelliklerini ölçmeye yönelik ölçme aracı geliştirmek (Kırdök, 2004), mükemmeliyetçilik türleri ile bağlanma stilleri arasındaki ilişkiyi incelemek (Rice ve Mirzadeh, 2000) amacıyla yapılan araştırmaların yanı sıra çalışan ve çalışmayan çocukların arkadaşlık ilişkileri, sosyal destek algıları ve mükemmeliyetçiliklerini belirlemek (Salı, 2010) amacıyla yapılmış araştırmaların olduğu tespit edilmiştir. Empatik beceri ile ilgili olarak da yapılan araştırmalarda müzik eğitimi almalarının ve kimlik statülerinin empatik becerilerine etkisinin (Erlanger, 1998; Köksal, 1997), ergenlerin empatik becerilerinin (Hasdemir, 2007), sağlık meslek lisesi öğrencilerinin empatik eğilim ve empatik beceri düzeyleri ile benlik algı düzeylerinin (Ergül, 1995) incelendiği görülmektedir. Literatür taramasında çalışan ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri ile empatik becerilerinin birlikte incelendiği herhangi bir araştırmaya rastlanmadığından, bu araştırmada çalışan ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özelliği ile empatik eğilimlerinin ve bunlar arasındaki ilişkinin farklı değişkenler açısından incelenmesi gerekli bulunmuştur. Genellikle düşük gelir düzeyine sahip ailelerden gelen ergenler çalışma yaşamına erken yaşta girmektedirler. Ekonomik etkenler ergenlerin erken yaşta çalışma yaşamına girmesinde büyük ölçüde belirleyici olabilmektedir (Fidan 2004, s. 32; Palley, 2002, s. 604). in çalışma yaşamına girişleri onların eğitim sürecinden kopmalarına ve gelişimlerinin zedelenmesine neden olmaktadır (Fidan, 2004; Hindman ve Smith, 1999, s. 33). sürecinden kopuş ve çalışma hayatında yerine getirilen aktiviteler ergenin sağlığı ve fiziksel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişimi açısından tehlikeli olabilmektedir (Fidan, 2004; Otis, Pasztor ve Mcfadden, 2001). Oysaki ergenlik yılları gelişim açısından oldukça kritik bir dönemdir. Gelir düzeyi düşük ailelerde anne- baba ergen etkileşiminde de sorunlar yaşanmaktadır. Yapılan araştırmalar anne babaların öğrenim düzeyi ve gelir düzeyi ile çocuk yetiştirme konusundaki bilgi düzeyi arasında yüksek düzeyde ve olumlu yönde ilişki olduğunu göstermiştir (Hess, Teti ve Hussey-Gardner, 2004). İş ortamında güçlerinin üstünde performans beklenmesi, başaramadıklarında cezalandırılmaları, işin devamlılığı açısından işte tutunabilmek adına olağanüstü çaba harcamaları gibi etmenler ergenlerin mükemmeliyetçiliğe ilişkin olumsuz kişilik özellikleri geliştirmelerine neden olabilmektedir (Köksal Akyol ve Salı, 2009; Salı, 2010). Bu nedenle ergenlerin sağlıklı bir şekilde gelişimlerini devam ettirebilmeleri için onların olumsuz kişilik özelliklerinin ve olumlu sosyal davranışa yön veren empatik eğilimlerinin bilinmesi önemlidir. Bu araştırmada elde edilecek sonuçların ergenlerin gelişiminde rol alan anne baba- 2019
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ların, öğretmenlerin ve ergen işçi çalıştıran işverenlerin dikkatini çekeceği umut edilmekte, anne babalara, öğretmenlere ergen işçi çalıştıran işverenlere yönelik verilecek seminerlerde, hizmet içi eğitim faaliyetlerinde yol gösterici olabileceği düşünülmektedir. Yöntem ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özelliklerini ve empatik eğilimlerini çeşitli değişkenler açısından incelemeyi ve mükemmeliyetçilikleri ile empatik eğilimleri arasındaki ilişkiyi belirlemeyi amaçlayan bu araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma Soruları ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri çalışma durumuna göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin empatik eğilimleri çalışma durumuna göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin empatik eğilimleri cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri yaşlarına göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin empatik eğilimleri yaşlarına göre farklılaşmakta mıdır? ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özellikleri ile empatik eğilimleri arasında ilişki var mıdır? Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubuna, Kayseri ili Kocasinan Merkez İlçesi nde Milli Bakanlığı na bağlı Ayşe Baldöktü Mesleki Merkezi ile İl Milli Müdürlüğü nden alınan bilgilere dayanılarak alt SED i temsil ettiği kabul edilen iki genel liseye (Hacı Ahmet Arısoy Lisesi ve Şehit Hava Pilot Üsteğmen Vedat Evliya Lisesi) devam eden 15-17 yaşlarında olan 269 çalışan, 284 çalışmayan olmak üzere toplam 553 ergen alınmıştır. Çeşitli nedenlerle (annesi, babası veya her ikisi birden hayatta olmayan=5 anne babası ayrı olan=5; veri toplama aracında birden fazla seçenek işaretleyen, tüm bir sayfayı boş bırakan veya devam etmek istemeyen=4; genel liseye devam edip aynı zamanda çalışan=5; yaşı büyük olan=3) bazı veri toplama araçları (22 adet) geçersiz sayılmıştır. Analizler 255 (%48) i çalışan ergenin, 276 (%52) si çalışmayan ergenin olmak üzere toplam 531 veri toplama aracı kullanılarak yapılmıştır. Araştırmaya katılan 255 çalışan ergenin 56 sı (%22,0) kız, 199 u (%78,0) erkek, çalışmayan 276 ergenin 159 u (%57,6) kız, 117 si (%43,4) erkektir. ergenlerin 61 i (%23,9) 15 yaşında, 96 sı (%37,6) 16 yaşında, 98 i (%38,4) 17 yaşında, çalışmayan ergenlerin 107 si (%38,8) 15 yaşında, 84 ü (%30,4) 16 yaşında, 85 i (%30,8) 17 yaşındadır. Araştırmaya katılan çalışan ve çalışmayan ergenlerin ailelerinin gelir düzeyine bakıldığında; çalışanların %17,6 sının, çalışmayanların %13,4 ünün ailesinin gelir düzeyi 500 TL nin altında, çalışanların %32,0 sinin çalışmayanların %35,8 inin ailesinin gelir düzeyi 501-750 TL arasında, çalışanların %23,1 inin çalışmayanların %29,0 unun ailesinin gelir düzeyi 751-1000 TL arasında, çalışanların %12,9 unun çalışmayanların %14,5 inin ailesinin gelir düzeyi 1001-1250 TL arasında, çalışanların %8,0 inin çalışmayanların %5,0 inin ailesinin gelir düzeyi 1251-1500 TL arasında, çalışanların %4,3 ünün çalışmayanların %4,3 ünün ailesinin gelir düzeyi 1501 TL ve üzerindedir. Sonuçlara bakıldığında çalışan ve çalışmayan ergenlerin ailelerinin gelir düzeyi bakımından benzerlik gösterdiği ve çoğunlukla düşük gelirli ailelerden geldikleri görülmektedir. Veri a Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen Genel Bilgi Formu, Türkçeye uyarlama çalışması Mısırlı-Taşdemir ve Özbay (2004) tarafından gerçekleştirilen Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği ve Kaya ve Siyez (2010) tarafından geliştirilen KA-Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği Ergen Formu kullanılmıştır. Genel Bilgi Formu: Araştırmacılar tarafından geliştirilen Genel Bilgi Formu araştırmaya katılan ergenlerin yaşı, cinsiyeti, aileye ilişkin bilgiler vb. demografik özelliklerinin belirlenmesinde kullanılmıştır. Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği: Frost ve arkadaşları (1990) tarafından ergenlerin mükemmeliyetçilik eğilimlerini belirlemek amacıyla geliştirilen ölçeğin geçerlik ve güvenirlik işlemlerinde toplam içsel güvenirliğinin.90 olduğu, alt ölçeklerinin güvenirliklerinin.77 ile.93 arasında değiştiği belirtilmiştir. Ölçeğin mevcut 6 faktörü toplam varyansın %54 ünü açıklamaktadır (Frost ve ark., 1990). Ölçeğin Türkçe uyarlama çalışması Mısırlı-Taşdemir ve Özbay (2004) tarafından fen liselerinde okuyan 489 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan faktör analizi sonucunda toplam varyansın % 47,8 ini açıklayan altı faktörlü (düzen, hatalara aşırı ilgi, davranışlardan şüphe, aile beklentileri, ailesel eleştiri ve kişisel standartlar) bir yapı ortaya çıkmış ve faktörler arasında iç tutarlılığa ilişkin, kuramsal olarak bek- 2020
KÖKSAL AKYOL, SALI / ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin... lenen ve orijinal ölçekle benzer korelasyonel ilişkilere rastlanmıştır. Faktör yapısının yanında benzer ve aynı doğrultudaki alt ölçekleri inceleyerek, aralarında Pearson Momentler Çarpımı korelasyonlarına bakılmıştır. Bunlar arasında orijinal ölçekle benzer olarak düzen alt faktörü hariç hatalara aşırı ilgi, davranışlardan şüphe, aile beklentileri, ailesel eleştiri ve kişisel standartlar alt faktörleri arasında manidar korelasyonlar bulunurken, düzen alt faktörünün davranışlardan şüphe ve aile beklentileri alt faktörleri ile ilişkili olmadığı görülmüştür. Ölçeğin genel Cronbach Alfa (a) iç tutarlık katsayısı.83 olarak hesaplanırken, alt faktörlerden düzen için.87, hatalara aşırı ilgi için.77, davranışlardan şüphe için.61, aile beklentileri için.71, ailesel eleştiri için.65 ve kişisel standartlar için.63 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin yarıya bölme güvenirlik katsayısı ise.80 olarak hesaplanmıştır (Mısırlı-Taşdemir ve Özbay, 2004). Ölçek likert tipinde 1 5 arası derecelendirme ile 1 Kesinlikle katılmıyorum, 2 Katılmıyorum, 3 Kararsızım, 4 Katılıyorum, 5 Kesinlikle katılıyorum cevaplarına karşılık gelecek şekilde düzenlenmiştir. Faktörlerden alınabilecek en düşük ve en yüksek puanlar ise şöyledir: Düzen 6-30 puan, hatalara aşırı ilgi 9-45 puan, davranışlardan şüphe 5-25 puan, ailesel beklentiler 5-25 puan, ailesel eleştiri 4-20 puan, kişisel standartlar 6-30 puan, toplam mükemmeliyetçilik ise 35-175 puandır. Ölçekten alınabilecek yüksek puan, mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine yatkınlık anlamına gelmektedir (Mısırlı-Taşdemir ve Özbay, 2004). KA-Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği Ergen Formu: 6-12. sınıfa devam eden çocukların empatik eğilimlerinin belirlenmesi amacıyla (Kaya ve Siyez, 2010) tarafından geliştirilen KA-Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği -Ergen Formu nun yapı geçerliğine ilişkin çalışmalarda önce her sınıf düzeyinde ayrı ayrı faktör analizi yapılmıştır, sonra 6-12. sınıfların verileri birleştirilerek faktör analizi tekrarlanmıştır. Duygusal empati alt boyutundaki 10 maddenin faktör yükleri.49 ile.66, ait oldukları alt boyut toplam puanları ile korelasyonları.51 ile.83, ölçeğin tümünden alınan puanlar ile korelasyonları.52 ile.79 arasında değişmektedir. Bilişsel empati alt boyutundaki 7 maddenin ise faktör yükleri.56 ile.76, ait oldukları alt boyut toplam puanları ile korelasyonları.52 ile.81, ölçeğin tümünden alınan puanlar ile korelasyonları.47 ile.70 arasında değişmektedir. Empatik Eğilim Ölçeği Ergen Formu nun Güvenilirliği için yapılan çalışmalar sonucunda, iç tutarlılığını gösteren Cronbach Alfa katsayısı, ölçeğin tümü için.87, duygusal empati için.82 ve bilişsel empati alt boyutu için ise.82 bulunmuştur. Ölçeğin test-tekrar test güvenirlik katsayısı ölçeğin tümü için.75, duygusal empati alt boyutu için.73 ve bilişsel empati alt boyutu için.69 olarak bulunmuştur. Test-tekrar test güvenirlik çalışmasının yapıldığı grubun verileri üzerinden yapılan hesaplamalarda ölçeğin tümü için Cronbach Alfa katsayısı.91, duygusal empati için.89 ve bilişsel empati için.81 bulunmuştur. Duygusal empati alt boyutunun puanları ile tüm ölçek puanları arasında.95, bilişsel empati alt boyutunun puanları ile tüm ölçek puanları arasında.87, duygusal ve bilişsel empati alt boyutları arasında ise.68 korelasyon bulunmuştur. KA-Sİ Ergen Formu 10 u duygusal. 7 si bilişsel empatiyi ölçmek üzere toplam 17 maddeden oluşmaktadır. Yanıtlama biçimi (1) Bana hiç uygun değil, (2) Bana biraz uygun, (3) Bana oldukça uygun ve (4) Bana tamamen uygun şeklinde dört dereceli bir yapıda düzenlenmiştir. Duygusal empati alt boyutundan elde edilecek en düşük ve en yüksek puan 10-40, bilişsel empati alt boyutundan elde edilecek en düşük ve en yüksek puan 7-28, toplam en düşük ve en yüksek empatik eğilim puanı 17-68 dir. Ölçekten alınan puanlar arttıkça empatik eğilim artmakta, düştükçe empatik eğilim azalmaktadır (Kaya ve Siyez, 2010). İşlem ve Uygulama Araştırma için gerekli izin Kayseri Valiliği İl Milli Müdürlüğü nden alınmıştır. Uygulama 2009-2010 eğitim-öğretim yılında birinci dönem sonu-ikinci dönem başında Kayseri ili Kocasinan Merkez İlçesi nde Milli Bakanlığı na bağlı Ayşe Baldöktü Mesleki Merkezi ile İl Milli Müdürlüğü nden alınan bilgiler doğrultusunda alt SED i temsil ettiği kabul edilen iki genel lisede (Hacı Ahmet Arısoy Lisesi ve Şehit Hava Pilot Üsteğmen Vedat Evliya Lisesi nde) gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, uygulamaya başlamadan önce araştırmacılar tarafından okul yöneticileri ve öğretmenlerle bilgilendirme görüşmeleri yapılarak araştırmanın amacı genel olarak açıklanmış ve bilgi verilmiştir. Genel Bilgi Formu, Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği ve KA- Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği-Ergen Formu araştırmaya katılan ergenler tarafından doldurulmuştur. Mesleki eğitim merkezlerinde öğrenciler haftada bir gün merkeze devam etmekte, diğer günler iş yerlerinde çalışmaktadırlar. Dolayısıyla haftanın her bir günü farklı meslek gruplarında çalışan ergenler okulda bulunmaktadır. Bu nedenle merkezde açık bulunan farklı melek alanlarında çalışan ergenlere araştırmaya katılma şansı sağmak için bir hafta boyunca her gün uygulama yapılmıştır. Genel liselerde ise uygulama için ikişer gün yeterli olmuştur. Uygulamalar o gün okulda bulunan öğrencilerle yapılmıştır. Ölçeklerin doldurulması genel liselerde 40-45 dakika sürmüştür. Mesleki eğitim merkezinde ise çalışan ergenlerin okuma hızına bağlı olarak yaklaşık iki ders saatinde tamamlanabilmiştir. Verilerin Analizi Veri toplama araçları uygulandıktan sonra gözden geçirilmiş, sınıflandırılmış, sıralanmış ve giriş formatına 2021
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ uygun olarak kodlanarak veri girişi yapılmış, SPSS 16 (Statistical Paket of Social Science) istatistik paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde ilişkisiz ölçümlerde iki faktörlü varyans analizi (ANO- VA) kullanılmıştır. Varyansların homojenliğine Levene F Testi ile bakılmış ve varyansların homojenliği koşulunun karşılandığı belirlenmiştir. Varyanslar homojen olduğu için, anlamlı farklılıkların çıktığı gruplarda farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla Post Hoc Test olarak LSD (Least Significant Difference), en küçük anlamlılık fark testi kullanılmıştır. Ayrıca ergenlerin Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği ve KA- Sİ Çocuk ve İçin Empatik Eğilim Ölçeği-Ergen Formu ndan aldıkları puanlar arasında istatistiksel açıdan herhangi bir ilişkinin olup olmadığını belirlemek için Pearson Korelasyon Katsayısı Testi yapılmıştır (Büyüköztürk, 2002). Tüm sonuçlar için hata payı üst sınırı 0.05 ve 0.01 olarak kabul edilmiştir. Bunun yanı sıra ergenlerin empatik eğilimlerinin, mükemmeliyetçiliklerine etkisini belirlemek amacıyla Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi yapılmıştır. Aşamalı çoklu regresyon analizi, birden fazla bağımsız değişkeni aşamalı olarak analize dâhil ederek, bağımlı değişkeni yordayan bağımsız değişkenleri ortaya koymayı amaçlayan bir istatistiksel tekniktir (Bryman ve Cramer, 2001; Büyüköztürk, 2002). Bulgular ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özelliklerini ve empatik eğilimlerini çeşitli değişkenler açısından incelemeyi ve mükemmeliyetçilikleri ile empatik eğilimleri arasındaki ilişki düzeylerini belirlemeyi amaçlayan bu araştırmada elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. Tablo 1. ve in Cinsiyetlerine Göre Mükemmeliyetçiliklerine İlişkin Ortalamalar ve Standart Sapmalar DÜZEN CİNSİYET N X S Kız 56 26.2 4.69 Erkek 199 24.74 5.74 255 25.06 5.55 Kız 159 27.37 3.90 Erkek 117 26.30 3.49 276 26.92 3.76 Kız 215 27.07 4.14 Erkek 316 25.32 5.08 531 26.03 4.79 HATALARA AŞIRI İLGİ CİNSİYET N X S Kız 56 29.77 7.70 Erkek 199 28.09 7.27 255 28.45 7.38 Kız 159 27.82 6.48 Erkek 117 27.35 6.91 276 27.62 6.66 Kız 215 28.33 6.85 Erkek 316 27.81 7.14 531 28.02 7.02 DAVRANIŞLARDAN ŞÜPHE CİNSİYET N X S Kız 56 14.95 4.45 Erkek 199 16.00 4.06 255 15.77 4.17 Kız 159 15.72 3.81 Erkek 117 16.12 3.70 276 15.89 3.76 Kız 215 15,52 3.99 Erkek 316 16.04 3.93 531 15.83 3.96 AİLE BEKLENTİLERİ CİNSİYET N X S Kız 56 19.32 3.76 Erkek 199 18.88 4.47 255 18.98 4.32 Kız 159 18.64 3.75 Erkek 117 18.92 3.09 276 18.76 3.48 Kız 215 18.82 3.75 Erkek 316 18.90 4.01 531 18.87 3.91 AİLESEL ELEŞTİRİ CİNSİYET N X S Kız 56 10.79 2.86 Erkek 199 10.67 3.20 255 10.70 3.12 Kız 159 9.38 3.22 Erkek 117 9.47 3.23 276 9.42 3.22 Kız 215 9.74 3.19 Erkek 316 10.23 3.26 531 10.03 3.23 KİŞİSEL STANDARTLAR CİNSİYET N X S Kız 56 21.80 4.55 Erkek 199 21.54 4.28 255 21.60 4.34 Kız 159 2.60 3.45 Erkek 117 21.61 3.32 276 21.61 339 Kız 215 21.66 3.76 Erkek 316 21.56 3.95 531 21.60 3.87 TOPLAM MÜKEMMELİYETÇİLİK CİNSİYET N X S Kız 56 122.82 21.05 Erkek 199 119.92 20.80 255 120.56 20.85 Kız 159 120.53 15.04 Erkek 117 119.77 14.53 276 120.21 14.80 Kız 215 121.13 16.79 Erkek 316 119.87 18.70 531 120.38 17.94 2022
KÖKSAL AKYOL, SALI / ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin... ÇBMÖ nün düzen alt faktöründe çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinin (X=26.92), çalışan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinden (X=25.06); hatalara aşırı ilgi alt faktöründe ve ailesel eleştiri alt faktöründe çalışan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinin (X=28.45; X=10.70) çalışmayan çocukların mükemmeliyetçiliklerinden (X=27.62; X=9.42) daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 1). Tablo 2 de ergenlerin çalışma durumlarına göre mükemmeliyetçiliklerini değerlendirme puanlarına ilişkin varyans analizi sonuçları incelendiğinde çalışan ve çalışmayan ergenler arasında ÇBMÖ nün düzen alt faktöründe çalışmayan ergenler lehine [F(1.527)= 9.019, p<.01], hatalara aşırı ilgi alt faktö- Tablo 2. ve in Cinsiyetlerine Göre Mükemmeliyetçiliklerine İlişkin Varyans Analizi Sonuçları DÜZEN VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 197.60 197.60 9.019.003 **.017 1-2 CİNSİYET 1 168.98 168.98 7.713.006 **.014 1-2 ÇD X C 1 3.84 3.84.175.675.000 HATA 527 11546.40 21.91 TOPLAM 531 371856.00 HATALARA AŞIRI İLGİ VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 191.17 191.17 3.890.049 **.007 1-2 CİNSİYET 1 122.50 122.51 2.493.115.005 ÇD X C 1 39.15 39.15.797.372.002 HATA 527 25897.87 49.14 TOPLAM 531 443049.00 DAVRANIŞLARDAN ŞÜPHE VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 21.31 21.31 1.363.244.003 CİNSİYET 1 55.74 55.74 3.565.060.007 ÇD X C 1 11.45 11.45.732.392.001 HATA 527 8238.99 15.63 TOPLAM 531 141403.00 AİLE BEKLENTİLERİ VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 10.90 10.90.713.399.001 CİNSİYET 1.64.64.042.838.000 ÇD X C 1 13.69 13.69.895.345.002 HATA 527 8063.43 15.30 TOPLAM 531 197086.00 AİLESEL ELEŞTİRİ VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 180.83 180.83 17.914.000 **.033 1-2 CİNSİYET 1.01.01.001.975.000 ÇD X C 1 1.12 1.12.110.740.000 HATA 527 5319.70 10.09 TOPLAM 531 58979,00 KİŞİSEL STANDARTLAR VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1.45.45.030.862.000 CİNSİYET 1 1.83 1.83.122.727.000 ÇD X C 1 1.92 1.92.127.721.000 HATA 527 7930.26 15.05 TOPLAM 531 255694.00 TOPLAM MÜKEMMELİYETÇİLİK VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI ÇAL DUR 1 158.13 158.13.489.484.001 CİNSİYET 1 355.57 355.57 1.101.295.002 ÇD X C 1 120.45 120.45.373.542.001 HATA 527 170246.41 323.05 TOPLAM 531 7865385.00 ** p<.01 2023
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ründe [F(1.527)= 3.890, p<.05] ve ailesel eleştiri alt faktörlerinde ise çalışan ergenler lehine [F(1.527)= 17.914, p<.01] istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıştır. Yapılan varyans analizi sonucuna göre ergenlerin cinsiyetinin mükemmeliyetçiliğin düzen alt faktöründe kızlar lehine [F(1.527)=7.713, p<.05] anlamlı farka neden olduğu görülürken, mükemmeliyetçiliğin diğer alt faktör puanlarında ve toplam puanda anlamlı farka neden olmadığı, ayrıca çalışma durumu ve cinsiyetin ortak etkisinin mükemmeliyetçiliğin hiçbir alt faktör puanında ve toplam puanda anlamlı farka neden olmadığı tespit edilmiştir. Eta kare değerlerine bakıldığında çalışma durumunun mükemmeliyetçiliğin düzen faktörü üzerindeki etkisinin %02 olduğu, cinsiyetin mükemmeliyetçiliğin düzen faktörü üzerindeki etkisinin %01 olduğu görülmektedir. Tablo 3. ve in Cinsiyetlerine Göre Empatik Eğilimlerine İlişkin Ortalamalar ve Standart Sapmalar DUYGUSAL EMPATİ CİNSİYET N X S Kız 56 31.75 5.35 Erkek 199 27.13 6.97 255 28.15 6.91 Kız 159 32.79 5.29 Erkek 117 27.03 6.00 276 30.35 6.28 Kız 215 32,52 5.32 Erkek 316 27.09 6.62 531 29.29 6.67 BİLİŞSEL EMPATİ CİNSİYET N X S Kız 56 22.89 3.70 Erkek 199 19.63 4.86 255 20.35 4.81 Kız 159 23.43 3.53 Erkek 117 20.74 4.06 276 22.29 3.99 Kız 215 23.29 3.58 Erkek 316 20.04 4.60 531 21.36 4.51 TOPLAM EMPATİ CİNSİYET N X S Kız 56 54,64 8.31 Erkek 199 46,76 10.91 255 48,49 10.88 Kız 159 56,22 7.57 Erkek 117 47,77 8.74 276 52,64 9.09 Kız 215 55,81 7.78 Erkek 316 47,14 10.16 531 50,65 10.19 Tablo 3 te EEÖ nün toplam ve alt boyut puanlarında, çalışmayan ergenlerin empati puanlarının (X=30.35; X=22.29; X=52.64) çalışan ergenlerin empati puanlarından (X=28.15 X=20.35; X= 48.49) daha yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 4. ve in Cinsiyetlerine Göre Empatik Eğilimlerine İlişkin Varyans Analizi Sonuçları DUYGUSAL EMPATİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 23.73 23.73.632.427.001 CİNSİYET 1 2855.22 2855.22 76.044.000 **.126 1-2 Ç D X C 1 34.39 34.39.916.339.002 HATA 527 19787.18 37.55 TOPLAM 531 479206.00 BİLİŞSEL EMPATİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 71.02 71.02 4.020.045 *.008 1-2 CİNSİYET 1 939.33 939.33 53.164.000 **.092 1-2 Ç D X C 1 8.53 8.53.483.488.001 HATA 527 9311.28 17.67 TOPLAM 531 252938.00 TOPLAM EMPATİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 17.84 176.84 2.058.152.004 CİNSİYET 1 7069.90 7069.90 82.287 000 **.135 1-2 Ç D X C 1 8.67 8.67.101.751.000 HATA 527 45278.82 85.92 TOPLAM 531 1417204.00 ** p<.01, * p<.05 Yapılan varyans analizi sonucuna göre EEÖ nün bilişsel empati alt boyutunda çalışmayan ergenler lehine istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıştır. in cinsiyetlerine göre empatik eğilimlerini değerlendirme puanlarına ilişkin varyans analizi sonucunda, ergenlerin cinsiyeti ile empati puanı arasında anlamlı farkın duygusal empati alt boyutunda [F(1.527)= 76.044, p<.01]; bilişsel empati alt boyutunda [F(1.527)= 53.164, p<.01] ve toplam empati puanında [F(1.527)= 82.287, p<.01] olduğu tespit edilmiştir. Gruplara ait puan ortalamaları değerlendirildiğinde, kızların empatik eğilimlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak çalışma durumu ve cinsiyetin ortak etkisinin ergenlerin empatik eğilim puanları üzerinde anlamlı fark yaratmadığı tespit edilmiştir. Eta kare değerlerine bakıldığında cinsiyetin duygusal empati üzerindeki etkisinin %12, bilişsel empati üzerindeki etkisinin %09, toplam empati üzerindeki etkisinin %13 olduğu görülmektedir (Tablo 4). Tablo 5. ve in Yaşlarına Göre Mükemmeliyetçiliklerine İlişkin Ortalamalar ve Standart Sapmalar DÜZEN YAŞ N X S 15 YAŞ 61 25.51 5.74 16 YAŞ 96 24.09 6.28 17 YAŞ 98 25.73 4.50 255 25.06 5.55 15 YAŞ 107 27.10 3.15 16 YAŞ 84 26.82 4.35 17 YAŞ 85 26.78 3.87 276 26.92 3.76 2024
KÖKSAL AKYOL, SALI / ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin... 15 YAŞ 168 26.52 4.33 16 YAŞ 180 25.37 5.62 17 YAŞ 183 26.22 4.24 531 26.03 4.79 HATALARA AŞIRI İLGİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 27.59 7.46 16 YAŞ 96 27.07 7.51 17 YAŞ 98 30.35 6.86 255 28.45 7.38 15 YAŞ 107 28.42 6.41 16 YAŞ 84 28.02 6.52 17 YAŞ 85 26.21 6.95 276 27.62 6.66 15 YAŞ 168 28.12 6.80 16 YAŞ 180 27.52 7.07 17 YAŞ 183 28.43 7.19 531 28.02 7.02 DAVRANIŞLARDAN ŞÜPHE YAŞ N X S 15 YAŞ 61 15.54 4.09 16 YAŞ 96 15.51 4.37 17 YAŞ 98 16.16 4.01 255 15.77 4.17 15 YAŞ 107 15.90 3.72 16 YAŞ 84 15.96 3.77 17 YAŞ 85 15.81 3.85 276 15.89 3.76 15 YAŞ 168 15.77 3.85 16 YAŞ 180 15.72 4.10 17 YAŞ 183 16.00 3.93 531 15.83 3.96 AİLE BEKLENTİLERİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 19.28 4.29 16 YAŞ 96 18.66 4.34 17 YAŞ 98 19.11 4.35 255 18.98 4.32 15 YAŞ 107 19.25 3.11 16 YAŞ 84 18.54 3.66 17 YAŞ 85 18.36 3.71 276 18.76 3.48 15 YAŞ 168 19.26 3.57 16 YAŞ 180 18.60 4.03 17 YAŞ 183 18.77 4.07 531 18.87 3.91 AİLESEL ELEŞTİRİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 10.13 3.08 16 YAŞ 96 10.42 3.05 17 YAŞ 98 11.33 3.13 255 10.70 3.12 15 YAŞ 107 9.81 3.41 16 YAŞ 84 9.04 3.23 17 YAŞ 85 9.29 2.94 276 9.42 3.22 15 YAŞ 168 9.93 3.29 16 YAŞ 180 9.77 3.20 17 YAŞ 183 10.38 3.20 531 10.03 3.23 KİŞİSEL STANDARTLAR YAŞ N X S 15 YAŞ 61 21.98 4.60 16 YAŞ 96 21.47 4.32 17 YAŞ 98 21.48 4.22 255 21.60 4.34 15 YAŞ 107 21.80 3.44 16 YAŞ 84 21.63 3.27 17 YAŞ 85 21.33 3.45 276 21.61 3.39 15 YAŞ 168 21.87 3.90 16 YAŞ 180 21.54 3.86 17 YAŞ 183 21.41 3.87 531 21.61 3.87 TOPLAM MÜKEMMELİYETÇİLİK YAŞ N X S 15 YAŞ 61 120.03 21.50 16 YAŞ 96 117.22 21.48 17 YAŞ 98 124.16 19.39 255 120.56 20.85 15 YAŞ 107 122.29 13.80 16 YAŞ 84 120.01 14.47 17 YAŞ 85 117.79 16.09 276 120.21 14.80 15 YAŞ 168 121.47 16.97 16 YAŞ 180 118.52 18.54 17 YAŞ 183 121.20 18.17 531 120.38 17.94 ÇBMÖ nün düzen alt faktöründe çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinin (X=26.92), çalışan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinden (X=25.06); hatalara aşırı ilgi alt faktöründe ve ailesel eleştiri alt faktöründe çalışan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinin (X=28.45; X=10.70) çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçiliklerinden (X=27.62; X=9.29) daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 5). Tablo 6. ve in Yaşlarına Göre Mükemmeliyetçiliklerine İlişkin Varyans Analizi Sonuçları DÜZEN VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 410.87 410.87 18.654.000 **.034 1-2 YAŞ 2 79.10 39.55 1.796.167.007 ÇD X YAŞ 2 66.36 33.19 1.506.223.006 HATA 525 11563.45 22.03 TOPLAM 531 371856.00 HATALARA AŞIRI İLGİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 79.12 79.12 1.648.200.003 YAŞ 2 49.11 24.56.511.600.002 ÇD X YAŞ 2 746.16 373.08 7.771.000 **.029 HATA 525 25205.66 48.01 TOPLAM 531 443049.00 DAVRANIŞLARDAN ŞÜPHE VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 3.00 3.00.191.663.000 YAŞ 2 7.92 3.96.251.778.001 ÇD X YAŞ 2 17.23 8.61.547.579.002 HATA 525 8272.28 15.76 TOPLAM 531 141403.00 2025
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ AİLE BEKLENTİLERİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 11.42 11.42.748.387.001 YAŞ 2 40.66 20.33 1.331.265.005 ÇD X YAŞ 2 13.45 6.72.440.644.002 HATA 525 8016.46 15.27 TOPLAM 531 197086.00 AİLESEL ELEŞTİRİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 198.82 198.82 19.979.000 **.037 1-2 YAŞ 2 31.07 15.54 1.561.211.006 ÇD X YAŞ 2 62.16 31.08 3.123.045 *.012 HATA 525 5224.64 9.95 TOPLAM 531 58979.00 KİŞİSEL STANDARTLAR VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1.40.40.027.870.000 YAŞ 2 20.81 10.41.691.502.003 ÇD X YAŞ 2 3.13 1.57.104.901.000 HATA 525 7910.56 15.07 TOPLAM TOPLAM MÜKEMMELİYETÇİLİK VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 25.07 25.07.079.779.000 YAŞ 2 703.09 351.54 1.103.333.004 ÇD X YAŞ 2 2351.02 1175.51 3.688.026 *.014 HATA 525 167326.2 318.72 TOPLAM 531 7865385.0 p<.01 **, p<.05 * Tablo 6 daki varyans analizi sonucuna göre, ergenlerin yaşının mükemmeliyetçiliğin hiçbir alt faktöründe anlamlı farka neden olmazken; çalışma durumu ve yaşın ortak etkisinin ise hatalara aşırı ilgi [F (2.525)= 7.771, p<.01], ailesel eleştiri alt faktörlerinde [F(2.525)=3.123, p<.05] ve toplam mükemmeliyetçilik puanında [F (2.525)=3.688, p<.05] ergenlerin mükemmeliyetçilik puanları üzerinde anlamlı fark yarattığı tespit edilmiştir. Eta kare değerlerine bakıldığında çalışma durumunun mükemmeliyetçiliğin düzen faktörü üzerindeki etkisinin %03 olduğu, cinsiyetin mükemmeliyetçiliğin ailesel eleştiri faktörü üzerindeki etkisinin %04 olduğu görülmektedir. Tablo 7. ve in Yaşlarına Göre Empatik Eğilimlerine İlişkin Ortalamalar ve Standart Sapmalar DUYGUSAL EMPATİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 26.97 6.97 16 YAŞ 96 27.38 6.61 17 YAŞ 98 29.63 6.95 255 28.15 6.91 15 YAŞ 107 30.30 6.14 16 YAŞ 84 30.43 6.67 17 YAŞ 85 30.34 6.12 276 30.35 6.28 15 YAŞ 168 29.09 6.63 16 YAŞ 180 28.80 6.79 17 YAŞ 183 29.96 6.57 531 29.30 6.67 BİLİŞSEL EMPATİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 19.18 4.62 16 YAŞ 96 19.65 4.58 17 YAŞ 98 21.77 4.86 255 20.35 4.81 15 YAŞ 107 22.12 3.79 16 YAŞ 84 22.49 4.45 17 YAŞ 85 22.29 3.78 276 22.28 3.99 15 YAŞ 168 21.05 4.34 16 YAŞ 180 20.97 4.73 17 YAŞ 183 22.01 4.39 531 21.36 4.51 TOPLAM EMPATİ YAŞ N X S 15 YAŞ 61 46.15 10.73 16 YAŞ 96 47.02 10.34 17 YAŞ 98 51.40 10.96 255 48.49 10.88 15 YAŞ 107 52.42 8.50 16 YAŞ 84 52.93 10.11 17 YAŞ 85 52.64 8.85 276 52.64 9.09 15 YAŞ 168 50.14 9.81 16 YAŞ 180 49.77 10.62 17 YAŞ 183 51.97 10.03 531 50.65 10.19 Tablo 7 de EEÖ nün toplam ve alt boyut puanlarında, çalışmayan ergenlerin empati puanlarının (X=30.35; X=22.28; X=52.64) çalışan ergenlerin empati puanlarından (X=28.15; X=20.35; X=48.49) daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca 17 yaşındaki çalışan ergenlerin EEÖ nün toplam ve alt boyut puanlarının (X=29.63; X=21.77; X=51.40), 16 yaşındaki çalışan ergenlerin (X=27.38;X=19.65; X=47.02) ve 15 yaşındaki çalışan ergenlerin EEÖ nün toplam ve alt boyut puanlarından (X=26.97; X=19.18; X=46.15) daha yüksek olduğu da belirlenmiştir. Tablo 8. ve in Yaşlarına Göre Empatik Eğilimlerine İlişkin Varyans Analizi Sonuçları DUYGUSAL EMPATİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 718.61 718.61 16.697.000.031 1-2 YAŞ 2 178.62 89.31 2.075.127.008 Ç D X YAŞ 2 182.08 91.04 2.115.122.008 HATA 525 22595.32 43.04 TOPLAM 531 479206.00 BİLİŞSEL EMPATİ VARYANS Sd KT KO F P η2 ANLAMLI AN ÇAL DUR 1 568.97 568.97 30.079.000 **.054 1-2 YAŞ 2 171.97 85.99 4.546.011 *.017 1-3, 2-3 Ç D X YAŞ 2 164.30 82.15 4.343.013 *.016 HATA 525 9930.63 18.92 TOPLAM 531 252938.00 TOPLAM EMPATİ VARYANS AN Sd KT KO F P η2 ANLAMLI 2026
KÖKSAL AKYOL, SALI / ve in Mükemmeliyetçi Kişilik Özelliği İle Empatik Eğilimlerinin... ÇAL DUR 1 2566.43 2566.43 26.202.000 **.048 1-2 YAŞ 2 699.03 349.51 3.568.029 *.013 2-3 Ç D X YAŞ 2 691.71 345.85 3.531.030 *.013 HATA 525 51423.30 97.95 TOPLAM 531 1417204.00 p<.01 **, p<.05 * Yapılan varyans analizi sonucuna göre EEÖ nün bilişsel alt boyutunda çalışmayan ergenler lehine istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıştır. in yaşlarına göre empatik eğilimlerini değerlendirme puanlarına ilişkin varyans analizi sonucuna göre ergenlerin yaşlarının bilişsel empati alt boyutunda [F(2.525)=4.546, p<.05] ve toplam empati puanında [F(2.525)= 3.568, p<.05] istatistiksel açıdan anlamlı fark yarattığı saptanmıştır. Yapılan LSD testi sonucunda bu farkın 17 yaş grubu ile 15 yaş grubu ve 17 yaş grubu ile 16 yaş grubu arasında 17 yaş grubu lehine olduğu belirlenmiştir. Çalışma durumu ve yaşın ortak etkisinin ise bilişsel empati alt boyutunda [F (2.525)=4.343, p<.05], toplam empati puanında [F (2.525)= 3.531, p<.05] anlamlı farka neden olduğu tespit edilmiştir. Eta kare değerlerine bakıldığında çalışma durumunun duygusal empati üzerindeki etkisinin %.03, bilişsel empati üzerindeki etkisinin %.05 ve toplam empati üzerindeki etkisinin %.05 olduğu; yaşın bilişsel empati üzerindeki etkisinin %.08 ve toplam empati üzerindeki etkisinin %.01 olduğu görülmektedir (Tablo 8). Tablo 9. in Mükemmeliyetçiliklerine ve Empatik Eğilimlerine İlişkin Korelasyon Katsayısı Önemlilik Testi Sonuçları Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği ÖLÇEKLER Empatik Eğilim Ölçeği ** p<.01 Duygusal Bilişsel Düzen Hatalara Aşırı İlgi Davranışlardan Şüphe Aile Beklentileri Ailesel Eleştiri Kişisel Standartlar r.244 **.163 **.070.136 ** -.022.198 **.213 ** P.000.000.107.002.608.000.000 N 531 531 531 531 531 531 531 r.273 **.078.031.182 ** -.073 258 ** 192 ** P.000.074.473.000.093.000.000 N 531 531 531 531 531 531 531 r.281 **.141 **.060.170 ** -.047.243 **.224 ** P.000.001.170.000.281.000.000 N 531 531 531 531 531 531 531 Tablo 9 incelendiğinde, EEÖ nün duygusal empati alt boyutu ve toplam empati ile ÇBMÖ nün düzen, hatalara aşırı ilgi, aile beklentileri, kişisel standartlar alt faktörleri ve toplam mükemmeliyetçilik arasında; bilişsel empati alt boyutu ile düzen, aile beklentileri, kişisel standartlar alt faktörleri ve toplam mükemmeliyetçilik arasında istatistiksel açıdan anlamlı ve pozitif bir ilişkinin olduğu görülmektedir (p<0.01). EEÖ nün duygusal empati alt boyutu ve toplam empati puanı ile ÇBMÖ nün davranışlardan şüphe ve ailesel eleştiri alt faktör puanları arasında; bilişsel empati puanı ile hatalara aşırı ilgi, davranışlardan şüphe ve ailesel eleştiri alt faktör puanları arasında istatistiksel açıdan herhangi bir ilişkinin olmadığı belirlenmiştir (p>.05). Tablo 10 ve in Duygusal Empati Eğilimlerine Göre Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi Model 1 2 Değişken R R 2 Uyarlanmış R 2 Standart Hata (Sabit).244.060.058 6.48 Düzen.244 5.798 (Sabit).274.075.072 6.43 Düzen.224 5.281 Hatalara aşırı ilgi.127 2.984 Tablo 10 incelendiğinde ilk modelin, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeni ile oluştuğu görülmektedir. Model 1 olarak adlandırılan bu eşitliğe dayalı olarak, ergenlere ait düzen değişkeni tek başına, ergenlerin duygusal empati eğilimlerindeki değişkenliğin %5,8 ini açıkladığı görülmektedir. Regresyon katsayısı incelendiğinde, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeninin ergenlerin duygusal empati eğilimleri ile pozitif ilişki içinde olduğu görülmektedir. Diğer bir deyişle, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen puanları arttıkça, ergenlerin duygusal empati eğilimleri artmaktadır. in mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen ve hatalara aşırı ilgi değişkeni (Model 2) birlikte ergenlerin duygusal empati eğilimlerindeki değişkenliğin %7,2 sini açıkladığı görülmektedir. Model 2 de eşitliğe giren hatalara aşırı ilgi değişkeni, ergenlerin duygusal empati eğilimlerindeki değişkenliğin açıklanmasına %1,5 lik bir katkı sağlamıştır. Regresyon katsayısı incelendiğinde, pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Tablo 11 ve in Bilişsel Empati Eğilimlerine Göre Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi Model 1 2 Uyarlanmış Standart Değişken R R 2 R 2 Hata (Sabit).273.074.073 4.34 Düzen.273 6.521 (Sabit).302.091.088 4.30 Düzen.188 3.799 Kişisel standartlar.155 3.119 Tablo 11 incelendiğinde ilk modelin, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeni ile oluştuğu görülmektedir. Model 1 olarak adlandırılan bu β β t t 2027
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ eşitliğe dayalı olarak, ergenlere ait düzen değişkeni tek başına, ergenlerin bilişsel empati eğilimlerindeki değişkenliğin %7,3 ünü açıkladığı görülmektedir. Regresyon katsayısı incelendiğinde, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeninin ergenlerin bilişsel empati eğilimleri ile pozitif ilişki içinde olduğu görülmektedir. Diğer bir deyişle, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen puanları arttıkça, ergenlerin bilişsel empati eğilimleri artmaktadır. in mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen ve kişisel standartlar değişkeni (Model 2) birlikte ergenlerin bilişsel empati eğilimlerindeki değişkenliğin %8,8 ini açıkladığı görülmektedir. Model 2 de eşitliğe giren kişisel standartlar değişkeni, ergenlerin bilişsel empati eğilimlerindeki değişkenliğin açıklanmasına %1,5 lik bir katkı sağlamıştır. Regresyon katsayısı incelendiğinde, pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Tablo 12 ve in Empati Eğilimlerine Göre Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi Model 1 2 Değişken R R 2 Uyarlanmış R 2 Standart Hata (Sabit).281.079.077 9.79 Düzen.281 6.723 (Sabit).300.090.087 9.74 Düzen.210 4.244 Kişisel standartlar.128 2.588 Tablo 12 incelendiğinde ilk modelin, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeni ile oluştuğu görülmektedir. Model 1 olarak adlandırılan bu eşitliğe dayalı olarak, ergenlere ait düzen değişkeni tek başına, ergenlerin toplam empati eğilimlerindeki değişkenliğin %7,7 sini açıkladığı görülmektedir. Regresyon katsayısı incelendiğinde, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen değişkeninin ergenlerin toplam empati eğilimleri ile pozitif ilişki içinde olduğu görülmektedir. Diğer bir deyişle, ergenlerin mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen puanları arttıkça, ergenlerin toplam empati eğilimleri artmaktadır. in mükemmeliyetçilik ölçeğine ait düzen ve kişisel standartlar değişkeni (Model 2) birlikte ergenlerin toplam empati eğilimlerindeki değişkenliğin %8,7 sini açıkladığı görülmektedir. Model 2 de eşitliğe giren kişisel standartlar değişkeni, ergenlerin bilişsel empati eğilimlerindeki değişkenliğin açıklanmasına %1,0 lik bir katkı sağlamıştır. Regresyon katsayısı incelendiğinde, pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Tartışma ve çalışmayan ergenlerin mükemmeliyetçi kişilik özelliklerinin ile empatik eğilimlerinin ve β t bunlar arasındaki ilişkinin incelendiği bu araştırmanın bulguları araştırma problemleri çerçevesinde sırayla aşağıda tartışılmıştır: Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği nin düzen alt faktöründe çalışmayan ergenler lehine, hatalara aşırı ilgi alt faktöründe ve ailesel eleştiri alt faktöründe ise çalışan ergenler lehine istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıştır. Ancak çalışma durumuna göre mükemmeliyetçiliğin davranışlardan şüphe, aile beklentileri, kişisel standartlar alt faktörlerinde ve toplam mükemmeliyetçilikte anlamlı fark olmadığı tespit edilmiştir. Yapılan başka araştırmalarda da benzer sonuçların bulunduğu görülmektedir. Salı (2010), çalışan ve çalışmayan çocukların arkadaşlık ilişkileri, sosyal destek algıları ve mükemmeliyetçiliklerinin incelenmesi amacıyla yaptığı başka bir araştırma sonucunda çalışmayan çocuklarda düzen alt faktöründen alınan puanların, çalışan çocuklarda ise hatalara aşırı ilgi, davranışlardan şüphe, aile beklentileri ve ailesel eleştiri alt faktörlerinden alınan puanların anlamlı derecede yüksek olduğunu, kişisel standartlar alt faktöründen ve toplamdan alınan puanlar arasında ise anlamlı bir farklılığın olmadığını tespit etmiştir. ergenlerin çalışmayan ergenlere oranla daha fazla hatalara aşırı ilgi gösterme, eğiliminde oldukları, daha fazla ailesel eleştiri algıladıkları; çalışmayan ergenlerin ise çalışan ergenlere oranla daha fazla düzenli olma eğiliminde oldukları görülmektedir. Sosyal bir çevre olarak iş ortamı mükemmeliyetçiliğin gelişmesini destekleyebilir. Ergen işverenin ya da ustanın beklentilerine, zorlamalarına, baskılarına ve eleştirilerine bağlı olarak kendisi için daha yüksek standartlar koymak zorunda kalabilir. Beklenti ve performansın standardı belirlenmiş olabilir. ergenler kendilerinden beklenenleri karşılamak için çaba sarf etmenin, kendi değerlerinin sürekliliğini koruyacağına inanabilirler. İşveren aşırı derecede eleştirici ve talep edici bir tutum sergileyebilir, mükemmeliyetçi tutum ve davranışlara model olan mükemmeliyetçi işverenlerin varlığı söz konusu olabilir. Bu nedenlerle çalışan ergenler, diğer kişilerden onay görememeye ilişkin daha çok kaygı yaşayabilirler. Diğerlerinin sevgi ve onayını alabilmek için daha çok çaba sarf etme gereği duyabilirler. Tüm bunlar çalışan ergenlerin mükemmeliyetçi eğilimlerini böyle bir ortamda bulunmayan çalışmayan ergenlere göre daha fazla geliştirebilir. Aynı zamanda ailenin de çalışan ergenden beklentileri daha yüksek olabilir ve aile ortamında da mükemmeliyetçi eğilimler görülebilir. Bu beklentilerin farkında olan çalışan ergen daha fazla kaygı duyabilir ve davranışlarını daha fazla ir- 2028