Çocuklarımızı Bilinçlendirme Projesi Araştırma Raporu ANKARA 2013
ÇOCUKLARIMIZI ELEKTROMANYETİK KİRLİLİK KONUSUNDA BİLİNÇLENDİRME PROJESİ ARAŞTIRMA RAPORU TEMKODER ADINA PROJE SAHİBİ Mehmet BAYRAMOĞLU TEMKODER Yönetim Kurulu Başkanı PROJE GENEL KOORDİNATÖRÜ Bahtiyar Yaşat ÇOLAK TEMKODER Genel Sekreteri HAZIRLAYANLAR Mehmet BAYRAMOĞLU Proje Yürütme Kurulu Başkanı Bahtiyar Yaşat ÇOLAK Proje Koordinatörü Yrd. Doç. Dr. Mahmut AYDIN Proje Yürütme Kurulu Üyesi Serdar ÇAMDİBİ Proje Yürütme Kurulu Üyesi Sadullah ÖZCAN Ölçme Değerlendirme Uzmanı (SAD) İNCELEYEN Prof. Dr. Etem KÖKLÜKAYA Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı BASKI Cem Veb Ofset Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti Alınteri Bulvarı No 29 Ostim İvedik Yenimahalle/Ankara ISBN: 978-605-86215-0-3 Bu Kitap TEMKODER (Elektromanyetik Kirliliği Önleme, Ölçme, Araştırma ve Eğitim Derneği) tarafından hazırlanmıştır. Bu Kitabın her hakkı saklıdır ve TEMKODER e aittir. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ve başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı 2012 yılı Proje Desteğiyle hazırlanmıştır. Bu kitaptaki veriler, projeyi hazırlayan ve uygulayan TEMKODER in Çocuklarımızı Elektromanyetik Kirlilik Konusunda Bilinçlendirme Projesi kapsamında yapılan araştırma sonucu ortaya çıkan verilerdir. Bu veriler, projeyi destekleyen İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı nı hiçbir şekilde bağlamamaktadır. II
İÇİNDEKİLER Sunuş...V Önsöz...VI Tablolar Listesi...IX Grafikler Listesi...XI Kısaltmalar Listesi...XII BÖLÜM I ÖZET 1.1 ARAŞTIRMANIN AMACI...1 1.2 ARAŞTIRMANIN GENEL DURUMU...1 1.3 ARAŞTIRMAYA İLİŞKİN ÖNEMLİ BULGULAR...2 1.3.1 Örneklem Grubu Özelliklerine İlişkin Bulgular...2 1.3.2 Örneklem Grubunun Kişisel Niteliklerine İlişkin Bulgular...2 1.3.3 Örneklem Grubunun Elektromanyetik Kirliliğe İlişkin Verilen Eğitimden Önce ve Sonra Farkındalık İle İlgili Bulgular...3 BÖLÜM II RAPOR 2.1 ARAŞTIRMANIN KAPSAMI...7 2.2 ARAŞTIRMANIN ÖRNEKLEMİNE İLİŞKİN BİLGİLER...8 2.3 KİŞİSEL BİLGİLER...11 2.3.1 Katılımcı Kişilerin Kişisel Bilgileri...11 2.3.2 Katılımcıların Ailelerinin Sosyal Düzeyleri...12 2.3.3 Katılımcıların Boş Zamanlarını Nasıl Değerlendirdikleri Durumuna Göre Dağılımı...14 2.3.4 Katılımcıların Teknolojik Cihazları Kullanma Durumuna Göre Tercih Dağılımı...15 BÖLÜM III ÖRNEKLEM GRUBUNUN ELEKTROMANYETİK KİRLİLİĞE İLİŞKİN VERİLEN EĞİTİMDEN ÖNCE VE SONRA UYGULANAN, FARKINDALIK İLE İLGİLİ ANKETE DAYALI BULGULAR. 3.1 Baz istasyonlarının güvenlik sertifikaları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir...16 3.2 Birden çok cep telefonu kullanmak sağlığa daha fazla zarar verir...18 3.3 Baz İstasyonu Sayısının Az Olması Sağlık Açısından Faydalıdır...20 3.4 Dizüstü Bilgisayarın Sürekli Açık Kalması Sağlığı Olumsuz Etkiler...22 3.5 Cep Telefonu Alırken SAR Değerini Kontrol Etmek Gerekir...24 3.6 Cep Telefonunun Gömlek veya Ceketin İç Cebinde Taşınması Sağlık Açısından Sakıncalıdır...26 III
3.7 Sağlık İçin Kablosuz Modem Yerine Kablolu Modem Tercih Etmek Gerekir...28 3.8 Cep Telefonunu Muhabbet Aracı Olarak Uzun Süreli Kullanmak Sağlığa Zarar Verir...30 3.9 Dizüstü Bilgisayarın Dizüstünde Kullanılması Kişiye Zarar Verir...32 3.10 Dizüstü Bilgisayarın Yatakta Kullanılmasının Sağlık Açısısından Sakıncası Yoktur...34 3.11 Uyurken Cep Telefonu Yatağa Konulmamalıdır...36 3.12 Kablosuz Modemin Zararlarından Korunmak İçin Kullanılmadığı Zamanlarda Kapatılması Gerekir...38 3.13 Cep Telefonu, Konuşmanın Yanı Sıra Mesaj Çekmek, Fotoğraf Çekmek ve İnternete Girmek İçin Kullanılmasından Dolayı Sağlığa Daha Fazla Zarar Verir...40 3.14 Yaşanılan Binanın Üzerine Baz İstasyonu Kurulması Sakıncalıdır...42 3.15 Ülkemizde Baz İstasyonlarının Kurulmasını Denetleyen Bir Kurum Yoktur...44 3.16 Evlerin Bulunduğu Yerlerdeki Baz İstasyonlarının Kaldırılması Gerekir...46 3.17 Uyurken Cep Telefonu Yatılan Odanın Dışında Bırakılmalıdır...48 3.18 Sağlık İçin Dizüstü Bilgisayarın Yatılan Odada Kullanılmaması Gerekir...50 3.19 Kablosuz Modem Evin en Az Yaşanılan Yerine Kurulmalıdır...52 3.20 Baz İstasyonlarının Güvenlik Sertifikaları Gereksizdir...54 3.21 Gece Uyurken Cep Telefonlarının Yatılan Odada Durmasında Sakınca Yoktur...56 3.22 Bir Baz İstasyonunun Güvenlik Sertifikası Varsa Kurulmasında Hiçbir Sakınca Yoktur...58 3.23 Bir Baz İstasyonuna Ne Kadar Yakın Olunursa o Kadar Çok Zarara Maruz Kalı nır...60 3.24 Cep Telefonundaki Bedava Dakikaların Sonuna Kadar Kullanılması Gerektiğini Düşünüyorum...62 BÖLÜM IV TESPİTLER VE ÖNERİLER 4.1 TESPİTLER...64 4.2 ÖNERİLER...64 EKLER EK 1 Araştırmaya Katılan Okulların Listesi...67 EK 2 Soru Listesi...69 IV
SUNUŞ Çocuklarımızı Elektromanyetik Kirlilik Konusunda Bilinçlendirme Projesi İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı tarafından desteklenmiştir. Proje, TEMKODER tarafından Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı okullarda düzenlenmiştir. Proje süresince yapılan bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri neticesinde; ortaokul ve lise düzeyindeki öğrencilerin günümüzde yoğun bir şekilde kullandıkları ve sürekli iç içe yaşadıkları teknolojik cihazlar diye adlandırdığımız dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, kablosuz modemler vb. cihazların sağlığa uygun doğru kullanım yöntemleri ile bilinç seviyesi düşük olan baz istasyonları hakkında bilinç seviyesinin yükseltilmesi konusunda farkındalık oluşturulmuş ve meydana gelen farkındalık değişimi, eğitimlerde Ön Anket ve Son Anket ile farkındalık ölçülmüş ve bu raporda detaylı olarak izah edilmiştir. Ayrıca rapor, yerel ve ulusal düzeyde alanında yüz yüze (nitel) araştırmaya dayalı gerçekleştirilen geniş kapsamlı ilk çalışma olması bakımından da önemlidir. Araştırmanının sonucunda ortaya çıkan rapor, bu tür araştırmalara temel taşı olarak katkı sağlayacaktır. Türkiye de konusuyla alakalı geniş kapsamlı ilk araştırma olması nedeniyle Akademik çalışmalara da ışık tutacak nitelikte olmasının yanında konuyla alakalı kurum ve kuruluşlara da veri teşkil edeceği önemli bir gerçektir. Proje Çalışma Grubu V
VI ÖNSÖZ Elektromanyetik Kirlilik Konusunda Gençlerimizin teknolojiyi gereğinden fazla ve bilinçsizce kullandığı şu dönemde onların bilinç seviyesini artırmaya yönelik ihtiyacı görerek TEMKODER olarak gönüllü seminerlere başladık. Asıl amacımız, aile içinde denetimi ve düzenlemesi bulunmayan cihazlar olan cep telefonu, dizüstü bilgisayar, kablosuz modemler ile baz istasyonları konusunda yetersiz olan bilinç seviyesini yükseltmektir. Baz istasyonları ile ilgili düzenlemeler ve denetimler var olmasının yanında kişisel cihazların bir denetime tabi olmaması sadece kişinin ve ailenin kontrolünde olan bu cihazların kullanımını kontrol altına alınmasını sağlamak amacıyla bireyleri bilinçlendirme görevini gönüllü olarak üstlendik. Ankara dan başlayarak sesimizi ulaştırabildiğimiz kadar okula gidip öğrencilerimizi bu konuda bilgilendirme faaliyetlerimize 2011 yılında başladık. 50 okulda kendi imkanlarımızla seminerleri verdikten sonra bunun daha iyi bir bütçe ile kamuoyunu bilgilendirerek daha geniş kitlelere duyurmanın daha verimli olacağını düşünerek proje başvurularına başladık. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı projemizi desteklenebilir bulunca ilave olarak 52 okulda daha seminer verme imkânı bulduk. Bu proje umarım başka çalışmaları ve başka kuruluşların gayretlerini harekete geçirerek bu eğitimlerin ülkemiz geneline yayılması konusunda bir başlangıç olur. Kitap içeriğindeki tablolardan da görülebileceği gibi çocuklarımızın bazı konularda bilinç seviyesinin oldukça düşük olduğu ve seminerden sonra ise bu seviyenin yükseldiği gözlenmiştir. Seminerlerde baz istasyonlarına karşı verilen tepkilerin tamamen bilinçsizlikten kaynaklandığı eğer halkımız bilinçlendirilirse bu tepkinin kalkacağı ve baz istasyonlarına karşı daha bilinçli yaklaşılabileceği tespit edilmiştir. Baz istasyonlarına karşı bilinçsizce yapılan tepkiler nedeniyle; GSM operatörlerince baz istasyonlarına gizleme cepheler giydirilerek veya kamufle etmeye çalışılarak; baz istasyonları, fark edilemeyecek ve güvenlik sertifikası kontrol edilemeyecek duruma getirilmekte olduğu seminerlerde anlatılmıştır. Baz istasyonlarının az sayıda değil aksine çok sayıda olmasının daha faydalı olduğu belirtilerek yaşam alanlarının Güvenlik Sertifikası nda belirtilen güvenlik mesafesinin dışında olmasına dikkat edilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Baz istasyonu olmadığı taktirde cep telefonlarının çalışmasının mümkün olmayacağı vurgulanmış ve baz istasyonu yerleşimlerinin mutlaka hücresel sistemde olması gerektiği anlatılmıştır. Ayrıca baz istasyonlarının şehir dışına taşınmasının da mümkün olmadığı ifade edilmiştir. EMR-300 ölçüm cihazıyla da deneyler yapılarak bazı cep telefonlarının
aranılan kişi ile bağlantı kurması aşamasında yaydığı elektromanyetik alan şiddetinin bir baz istasyonu için belirlenen limit değerden daha yüksek olduğu ölçümlerle gösterilerek kanıtlanmış ve seminerlerin akılda kalıcı ve etkin olması hedeflenmiştir. Dizüstü bilgisayarların diz üstünde ve yatakta kullanılmaması gerektiği yönünde tavsiyelerde bulunulmuştur. Evlerde kullanılan kablosuz modemin kullanılmadığında ve özellikle gece uyurken de internetin gerekli olmayacağından ötürü kapatılması tavsiyesinde bulunulmuş mümkünse evin en az kullanılan bölümlerine konumlandırılmasının faydalı olacağı vurgulanmıştır. Cep telefonu alırken mutlaka SAR değerinin araştırılarak en düşük SAR değerine sahip cep telefonunun tercih edilmesi gerektiği anlatılmıştır. Seminerlerde Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu nun (BTK) çalışmaları ve düzenlemeleri hakkında da bilgiler verilmiş, şikâyetlerin anılan kuruma yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Tüm baz istasyonlarının BTK kontrolünde ölçüldüğü ve denetlendiği anlatılmıştır. Toplam 102 okulda vermiş olduğumuz seminerlerde gelen sorular ve talepler doğrultusunda Güvenli İnternet konusunda da faaliyet yürütmemizin zaruri bir gereklilik olduğunu tespit etmiş olduk. Dernek Tüzüğümüzde değişiklik yaparak halkımıza Güvenli İnternet konusunda da hizmet vermeyi hedeflemekteyiz. Bu çalışmalarımıza umarız yeni mali destekler bularak diğer şehirlerdeki halkımıza ve çocuklarımıza da bu hizmetleri vererek hedefimize ulaşmış oluruz. Diğer yandan halkımız nezdinde olması gereken ve eksikliğini tespit ettiğimiz konulara değinecek olursak; 1. Cep telefonlarının SAR değerinin cihaz ambalajının üzerine görülebilir bir şekilde yazılması, 2. Gelişme çağında olan çocuklarımıza gereğinden fazla bedava dakikaların verilmemesi, 3. Güvenlik sertifikalarının baz istasyonlarında halkımızca kolayca görülebilir yerlere asılması konusunda düzenleme yapılarak bu hususta zorunluluk getirilmesi, 4. Güvenlik Sertifikasının sade ve halkın anlayabileceği bir şekilde hazırlanması, Bu konulara yetkili mercilerce en kısa zamanda çözüm bulunacağına inancımız tamdır. Dernek olarak eğitim faaliyetleri dışında konumuzla ilgili yasal düzenlemeler konusunda da öneriler sunmaktayız. Yaptığımız önerilerden uygulamaya geçenler şunlardır: VII
1. Baz istasyonları için yapılması gereken elektromanyetik alan ölçümlerinin eğitimsiz kişilerce değil, eğitimli ve sertifikalı kişilerce yapılması gerektiği talep edilmiş ve bu talebimiz ilgili mercilerce değerlendirilerek eğitimler gerçekleştirilmiş, ölçüm yapan teknik elemanların sertifikalandırılması sağlanmıştır. 2. Ölçüm yetkisi verilen kuruluşların montaj, bakım ve işletme yapmayan bağımsız kuruluşlar olması gerektiği talep edilmiş ve bu bu hususta yeni yasal düzenlemeler yapılarak talebimize uygun hale getirilmiştir. 3. Ölçüm yapmaya yetkilendirilen kuruluşların kullanacağı ölçüm cihazlarının kaliteli ve kararlı ölçümler yapabilmesi ve bu bunların dışındaki basit cihazların ölçümlerde kullanılmasının yasaklanması talep edilmiş ve bu husus talep edilen şekilde uygulamaya konulmuştur. Bu projenin yapılmasında emeği olan başta İçişleri Bakanlığı Dernekler Daire Başkanı Mustafa YARDIMCI ya ve kıymetli mesai arkadaşlarına, projenin yapımı sırasında gösterdikleri yakın ilgi ve yardımlarını esirgemeyen Ankara Vali Yardımcısı Dr. Şentürk UZUN ve İl Dernekler Müdürlüğü çalışanlarına, seminer verilecek okulların belirlenmesinde ve projenin yapılmasında desteğini hep yanımızda hissettiğimiz Ankara İl Milli Eğitim Müdürü Kamil AYDOĞAN ve Kıymetli mesai arkadaşlarına, seminerlerin verildiği okullardaki yardım ve desteklerinden dolayı Okul Yönetici ve Öğretmenlerine, projenin uygulaması sırasında desteği hep yanımızda olan ve kitapçığın incelenmesi konusunda ki yardımları ile destek veren II. Başkanımız Prof.Dr. Etem KÖKLÜKAYA ya, Projenin uygulanmasında, tasarımında, yazılmasında, organizasyonunda sürekli birlikte olduğumuz, birlikte geliştirdiğimiz ve büyük katma değeri olan Genel Sekreterimiz Bahtiyar Yaşat ÇOLAK a, projenin yürütülmesinde emekleri geçen üyelerimiz Yrd. Doç. Dr. Mahmut AYDIN ve Serdar ÇAMDİBİ ne, seminerlerin gerçekleştirilmesinde emeği geçen Tuğba UZUNALİOĞLU ile Bilal ÖNAL a, seminerlerde yüz yüze (nitel) görüşmeleri yaparak projeye destek veren Nesibe KÖKLÜKAYA ya proje toplantılarına gelerek desteklerini esirgemeyen üyelerimiz Yaşar Baki ALTUNBAŞ ve Hasan TÜRKER e, anketlerin değerlendirmesi ve tabloların oluşturulmasında emeği geçen SAD Stratejik Araştırma Danışmanlık Medya Tanıtım firmasından Sadullah ÖZCAN a, bu kitabın grafik tasarımını ve dizaynını gerçekleştiren NART BİLİŞİM HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. firmasına ve bu projenin yapılmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim. Mehmet BAYRAMOĞLU TEMKODER Yönetim Kurulu Başkanı VIII
Tablo 2-1 Tablo 2-2 Tablo 2-3 Tablo 2-4 Tablo 2-5 Tablo 2-6 Tablo 2-7 Tablo 2-8 Tablo 2-9 Tablo 2-10 Tablo 2-11 Tablo 3-1 Tablo 3-2 Tablo 3-3 Tablo 3-4 Tablo 3-5 Tablo 3-6 Tablo 3-7 Tablo 3-8 Tablo 3-9 Tablo 3-10 Tablo 3-11 Tablo 3-12 TABLOLAR LİSTESİ Örneklem Sayılarının Merkez İlçelerdeki Öğrenci Nüfusuna Göre Dağılımı. Örneklemin Okul Türüne Göre Dağılımı. Örneklemin Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı. Katılımcı Kişilerin Cinsiyet Durumuna Dağılımı. Katılımcıların Ailelerinin Kendileriyle Birlikte Toplam Çocuk Sayıları. Katılımcı Kişilerin Anne Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı. Katılımcı Kişilerin Baba Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı. Katılımcı Kişilerin Ailelerinin Toplam Aylık Gelir Düzeyine Göre Dağılımı. Katılımcıların Yaşadıkları Evin Kira Ya Da Kendilerine Ait Olma Durumu. Boş Zamanlarınızı Nasıl Geçirirsiniz. Katılımcıların Durumuna Göre Tercih Nedenleri Durumu. Baz Istasyonlarının Güvenlik Sertifikaları Hakkında Bilgi Sahibi Olmak Gerekir. Birden Çok Cep Telefonu Kullanmak Sağlığa Daha Fazla Zarar Verir. Baz Istasyonu Sayısının Az Olması Sağlık Açısından Faydalıdır. Dizüstü Bilgisayarın Sürekli Açık Kalması Sağlığı Olumsuz Etkiler. Cep Telefonu Alırken Sar Değerini Kontrol Etmek Gerekir. Cep Telefonunun Gömlek Veya Ceketin Iç Cebinde Taşınması Sağlık Açısından Sakıncalıdır. Sağlık Için Kablosuz Modem Yerine Kablolu Modem Tercih Etmek Gerekir. Cep Telefonunu Muhabbet Aracı Olarak Uzun Süreli Kullanmak Sağlığa Zarar Verir. Dizüstü Bilgisayarın Dizüstünde Kullanılması Kişiye Zarar Verir. Dizüstü Bilgisayarın Yatakta Kullanılmasının Sağlık Açısısından Sakıncası Yoktur. Uyurken Cep Telefonu Yatağa Konulmamalıdır. Kablosuz Modemin Zararlarından Korunmak Için IX
Tablo 3-13 Tablo 3-14 Tablo 3-15 Tablo 3-16 Tablo 3-17 Tablo 3-18 Tablo 3-19 Tablo 3-20 Tablo 3-21 Tablo 3-22 Tablo 3-23 Tablo 3-24 Kullanılmadığı Zamanlarda Kapatılması Gerekir. Cep Telefonu,Konuşmanın Yanı Sıra Mesaj Çekmek,Fotoğraf Çekmek Ve Internete Girmek Için Kullanılmasından Dolayı Sağlığa Daha Fazla Zarar Verir. Yaşanılan Binanın Üzerine Baz Istasyonu Kurulması Sakıncalıdır. Ülkemizde Baz Istasyonlarının Kurulmasını Denetleyen Bir Kurum Yoktur. Evlerin Bulunduğu Yerlerdeki Baz Istasyonlarının Kaldırılması Gerekir. Uyurken Cep Telefonu Yatılan Odanın Dışında Bırakılmalıdır. Sağlık Için Dizüstü Bilgisayarın Yatılan Odada Kullanılmaması Gerekir. Kablosuz Modem, Evin En Az Yaşanılan Yerine Kurulmalıdır. Baz Istayonlarının Güvenlik Sertifikaları Gereksizdir. Gece Uyurken Cep Telefonlarının Yatılan Odada Durmasında Sakınca Yoktur. Bir Baz Istasyonunun Güvenlik Sertifikası Varsa Kurulmasında Hiçbir Sakınca Yoktur. Bir Baz Istasyonuna Ne Kadar Yakın Olunursa O Kadar Çok Zarara Maruz Kalınır. Cep Telefonundaki Bedava Dakikaların Sonuna Kadar Kullanılması Gerektiğini Düşünüyorum. X
GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 2-1 Örneklem Sayılarının Merkez İlçelere Göre Dağılım Grafiği (%). Grafik 2-2 Örneklemin Okul Türüne Göre Dağılımı Grafiği (%). Grafik 2-3 Örneklemin Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı Grafiği (%). Grafik 2-4 Boş Zamanlarınızı Nasıl Geçirirsiniz Tercih Dağılım Grafiği (%). Grafik 2-5 Katılımcıların Cep Telefonunu Kullanma, Diz Üstü Bilgisayar, Kablosuz Modemleri Ve Kablolu Modemleri,Kullanma Durumuna Göre Tercih Nedenlerine Göre Dağılım Grafiği (%). Grafik 3-1 Baz Istasyonlarının Güvenlik Sertifikaları Hakkında Bilgi Sahibi Olmak Gerekir (%). Grafik 3-2 Birden Çok Cep Telefonu Kullanmak Sağlığa Daha Fazla Zarar Verir (%). Grafik 3-3 Baz Istasyonu Sayısının Az Olması Sağlık Açısından Faydalıdır (%). Grafik 3-4 Dizüstü Bilgisayarın Sürekli Açık Kalması Sağlığı Olumsuz Etkiler (%). Grafik 3-5 Cep Telefonu Alırken Sar Değerini Kontrol Etmek Gerekir (%). Grafik 3-6 Cep Telefonunun Gömlek Veya Ceketin Iç Cebinde Taşınması Sağlık Açısından Sakıncalıdır (%). Grafik 3-7 Sağlık Için Kablosuz Modem Yerine Kablolu Modem Tercih Etmek Gerekir. (%). Grafik 3-8 Cep Telefonunu Muhabbet Aracı Olarak Uzun Süreli Kullanmak Sağlığa Zarar Verir (%). Grafik 3-9 Dizüstü Bilgisayarın Dizüstünde Kullanılması Kişiye Zarar Verir (%). Grafik 3-10 Dizüstü Bilgisayarın Yatakta Kullanılmasının Sağlık Açısından Sakıncası Yoktur (%). Grafik 3-11 Uyurken Cep Telefonu Yatağa Konulmamalıdır (%). Grafik 3-12 Kablosuz Modemin Zararlarından Korunmak Için Kullanılmadığı Zamanlarda Kapatılması Gerekir (%). Grafik 3-13 Cep Telefonu,Konuşmanın Yanı Sıra Mesaj Çekmek,Fotoğraf Çekmek Ve Internete Girmek Için Kullanılmasından Dolayı Sağlığa Daha Fazla Zarar Verir (%). Grafik 3-14 Yaşanılan Binanın Üzerine Baz Istasyonu Kurulması Sakıncalıdır (%). Grafik 3-15 Ülkemizde Baz Istasyonlarının Kurulmasını Denetleyen Bir Kurum Yoktur (%). XI
Grafik 3-16 Evlerin Bulunduğu Yerlerdeki Baz Istasyonlarının Kaldırılması Gerekir (%).. Grafik 3-17 Uyurken Cep Telefonu Yatılan Odanın Dışında Bırakılmalıdır. Grafik 3-18 Sağlık Için Dizüstü Bilgisayarın Yatılan Odada Kullanılmaması Gerekir (%). Grafik 3-19 Kablosuz Modem Evin En Az Yaşanılan Yerine Kurulmalıdır (%). Grafik 3-20 Baz Istayonlarının Güvenlik Sertifikaları Gereksizdir (%). Grafik 3-21 Gece Uyurken Cep Telefonlarının Yatılan Odada Durmasında Sakınca Yoktur (%). Grafik 3-22 Bir Baz Istasyonunun Güvenlik Sertifikası Varsa Kurulmasında Hiçbir Sakınca Yoktur (%). Grafik 3-23 Bir Baz Istasyonuna Ne Kadar Yakın Olunursa O Kadar Çok Zarara Maruz Kalınır (%). Grafik 3-24 Cep Telefonundaki Bedava Dakikaların Sonuna Kadar Kullanılması Gerektiğini Düşünüyorum (%). BTK SAR SPSS STK TEMKODER V/M SAD KISALTMALAR LİSTESİ Bilgi Teknolojileri Ve İletişim Kurumu Özgül Soğurma Oranı (Specific Absorbation Rate) Sosyal Bilimler Için İstatistik Paketi (Statistical Packages For The Social Sciences) Sivil Toplum Kuruluşları Elektromanyetik Kirliliği Önleme, Ölçme, Araştırma Ve Eğitim Derneği Volt/Metre Stratejik Araştırma Danışmanlık Medya Tanıtım ve Ticaret XII
BÖLÜM I ÖZET 1.1 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırmanın temel amacı, yaşamımızın her yerinde yaygın olarak kullanılan ve elektromanyetik dalga yayan cihazların olumsuz etkileri konusunda öğrencileri dolayısı ile toplumu bilinçlendirmektir. Ayrıca, baz istasyonları ve teknolojik cihazların (Cep Telefonları, Diz Üstü Bilgisayarlar, Kablosuz Modemler vb.) özellikle çocuklar ve genç nesiller üzerindeki etkileri ve alınması gerekli önlemler konusunda bilgilendirmek, Teknolojik Cihazların kullanımını yasaklamadan sağlığa uygun doğru kullanım yöntemlerini ölçüm cihazlarıyla deney yaparak, somut verilere dayalı anlatmak suretiyle farkındalık oluşturup yaygınlaştırmak amaçlanmıştır. Bu amacın gerçekleşebilmesi için; okullarda sağlık ve eğitim içerikli, deneysel verilere dayalı seminerler düzenlemek suretiyle, elektromanyetik kirliliğin zararlı etkileri ve alınması gereken önlemler konusunda bilgilendirmek, teknolojik cihazların sağlığa uygun doğru kullanım yöntemlerini göstererek bilinçlendirmeyi sağlamaktır. Bu genel amaç doğrultusunda; yapılacak anket çalışması ile; cep telefonlarının, dizüstü bilgisayarların ve kablosuz modemlerin zararlı etkilerini azaltmaya yönelik doğru kullanım yöntemleri ve baz istasyonlarının zararlı etkileri konularında bilinçlendirme eğitiminin farkını ortaya koymaktır. 1.2 ARAŞTIRMANIN GENEL DURUMU Araştırmada veri toplama aracı olarak alan uzmanları tarafından alan yazın incelemesi yapılarak geliştirilmiş bir anket kullanılmıştır. Anketin ilk bölümünde öğrencilerin demografik özelliklerine yer verilmiştir. İkinci bölümde ise elektromanyetik kirliliğe ilişkin farkındalık düzeylerini belirmeye yönelik maddelere yer verilmiştir. Anket geliştirme aşamasında; öncelikle, literatür taranmış fakat bu konuya ilişkin geliştirilmiş bir ankete rastlanmamıştır. Anket kapsamına baz istasyonları, cep telefonları, kablosuz modemler ve diz üstü bilgisayarlar alınmıştır. Bu teknolojik cihazların oluşturduğu elektromanyetik kirlilikten korunarak bilinçli kullanımının farkındalığına ilişkin maddeler oluşturulmuştur. Anket maddeleri hazırlandıktan sonra pilot çalışma için dört 1
okul belirlenmiştir ve ön uygulama gerçekleştirilmiştir. Anketin geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 15 paket programı ile yapılmıştır. Analizler sonucunda anketin üç faktörlü bir yapı gösterdiği belirlenmiştir. Güvenirlik çalışması ile anketin güvenilir olduğu sonucu belirlenmiştir (Cronbach Alfa Katsayısı=0.93). Anketin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları ve pilot uygulamadan sonra belirlenen 48 okulda asıl uygulama yapılmıştır. Uygulama süreci şu şekilde ilerlemiştir. Okullarda belirlenen öğrencilere ön anket uygulanmıştır. Daha sonra öğrencilere baz istasyonları, cep telefonları, diz üstü bilgisayarlar ve modemlerin oluşturduğu elektromanyetik kirlilikten korunarak bilinçli kullanımının farkındalığına ilişkin seminer verilmiştir. Bu eğitim seminerinden sonra aynı anket, son anket olarak tekrar uygulanmıştır. Araştırmada toplanan verilerin analizi, SPSS 15 paket programı ile yapılmıştır. Verilerin frekans, yüzde, t-testi ve anova analizleri yapılmıştır. İlgili tablolar, bulgular bölümünde sunulmuştur. 1.3 ARAŞTIRMAYA İLİŞKİN ÖNEMLİ BULGULAR 1.3.1 Örneklem Grubu Özelliklerine İlişkin Bulgular: Örneklemin İlçelere Göre Dağılım Oranı; % 8.2 Altındağ, % 16.43 Çankaya, % 16.9 Etimesgut, % 5.9 Gölbaşı, % 2.2, Keçiören, % 19.8 Mamak, % 11.6 Pursaklar, % 5 Sincan, % 8.4 Yenimahalle şeklindedir. 1.3.2 Örneklem Grubunun Kişisel Niteliklerine İlişkin Bulgular: Örneklem grubunun okul türüne göre dağılımı; %29,6 Meslek Liseleri, % 10.6 Genel Liseler, % 24.7 Anadolu Liseleri ve %35.0 Ortaokullar şeklindedir. Örneklem grubunun cinsiyete göre dağılımı; %52.2 kız ve % 47.8 erkek şeklindedir. Örneklem grubunun sınıf düzeyine göre dağılımı; % 17.5 yedinci sınıf, % 17.9 sekizinci sınıf, %27.4 dokuzuncu sınıf, % 24 onuncu sınıf ve % 12.7 onbirinci sınıf şeklindedir. Örneklem grubunun anne eğitim düzeyine göre dağılımı; % 2.3 okuryazar değil, % 35.4 ilkokul mezunu, % 17.8 ortaokul mezunu, % 24.7 lise mezunu, % 16.8 yüksekokul/üniversite mezunu, % 2.1 yüksek lisans/doktora mezunu şeklindedir. 2
Örneklem grubunun baba eğitim durumuna göre dağılımı; % 0.5 okuryazar değil, % 20.2 ilkokul mezunu, % 18,3 ortaokul mezunu, % 27.5 lise mezunu, % 25.7 yüksek okul/üniversite mezunu ve % 4.5 yüksek lisans/doktora mezunu şeklindedir. Örneklem grubunun gelir durumuna göre dağılımı; % 19.1 1000 TL veya daha az, % 27.3 1001-2000 TL arasında, % 25.7 2001-3000 TL arasında, % 8.5 3001-4000 TL arasında, %7.3 4001-5000 TL arasında ve % 7,1 %5000 TL den fazla şeklindedir. Örneklem grubunun katılımcıların kardeş sayısına göre dağılımı; % 9.8 bir, % 46.2 iki, % 28.6 üç ve % 14.8 dört ve üzeri şeklindedir. Örneklem grubunun yaşadıkları ev durumuna göre dağılımı; % 66.6 kendi evi ve % 31.1 kira şeklindedir. Örneklem grubunun boş zamanlarında en çok yaptıkları aktivitelere göre dağılımı; % 38.3 internete bakarım, % 22.1 kitap okurum, % 19.8 ders çalışırım, % 11.2 bilgisayar oynarım ve % 7.3 telefonla muhabbet ederim şeklindedir. 1.3.3 Örneklem Grubunun Elektromanyetik Kirliliğe İlişkin Verilen Eğitimden Önceki ve Sonraki Farkındalık İle İlgili Bulgular: Katılımcıların ailenin toplam aylık gelir düzeyine göre Birden çok cep telefonu kullanmak sağlığa daha fazla zarar verir. değerlendirmesine seminer öncesi Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenlerde aile gelir düzeyi arttıkça katılanların oranının azaldığı tespit edilmiştir. Seminer sonrasında ise farklılığın ortadan kalktığı görülmüştür. Bilinçlenme düzeyi toplam ortalamada % 58.2 den % 67.2 ye çıkmıştır. Katılımcıların sınıf düzeyine göre Dizüstü bilgisayarların sürekli açık kalması sağlığı olumsuz etkiler. değerlendirmesine seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 47.5 yedinci sınıf, % 40.6 sekizinci sınıf, % 37.1 dokuzuncu sınıf, % 39 onuncu sınıf, % 35 onbirinci sınıf ve toplam ortalama oranı % 39.9 şeklinde gerçekleşmiştir. Seminer sonrasında ise; bu görüş, tüm sınıflarda toplam ortalama oranı % 66.5 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların cinsiyetlere göre Cep telefonu alırken SAR değerine dikkat etmek gerekir değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 15.7 kızlar, % 19.7 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 78.9 kızlar, % 71.3 erkekler şeklini almıştır. Toplam ortalamada ise; Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 17.5 3
iken seminer sonrasında % 75.2 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların ailenin toplam aylık gelir düzeyine göre Cep telefonunu muhabbet aracı olarak uzun süreli kullanmak sağlığa zarar verir. değerlendirmesine seminer öncesi Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenlerde aile gelir düzeyi arttıkça katılanların oranının azaldığı tespit edilmiştir. Seminer sonrasında ise bilinçlenme düzeyi toplam ortalamada % 42.7 den % 69.9 a çıkmıştır. Katılımcıların cinsiyetlere göre Cep telefonunu muhabbet aracı olarak uzun süreli kullanmak sağlığa zarar verir. değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 43.5 kızlar, % 41.8 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 73.3 kızlar, % 66.2 erkekler şeklinde değişim olmuştur. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 42.7 iken seminer sonrasında % 69.9 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların cinsiyetlere göre Uyurken cep telefonu yatağa konulmamalıdır değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 50.9 kızlar, % 45.7 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 72.9 kızlar, % 63.9 erkekler şeklinde değişim olmuştur. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 48.4 iken seminer sonrasında % 68.6 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların sınıf düzeyine göre Uyurken Cep Telefonu yatağa konulmamalıdır. değerlendirmesine seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 55.4 yedinci sınıf, % 50.1 sekizinci sınıf, % 46.3 dokuzuncu sınıf, % 47.8 onuncu sınıf, % 41.7 onbirinci sınıf ve toplam ortalama oranı % 48.4 şeklinde gerçekleşmiştir. Seminer sonrasında ise yedinci sınıflarda % 68.2 ye, sekizinci sınıflarda % 70.3 e, dokuzuncu sınıflarda % 67.4 e, onuncu sınıflarda % 69 a, onbirinci sınıflarda % 68.3 e ve tüm sınıflarda bilinçlenme toplam ortalama oranı % 68.6 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların sınıf düzeyine göre Kablosuz modemlerin zararlarından korunmak için kullanılmadığı zamanlarda kapatılması gerekir. değerlendirmesine seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 41.9 yedinci sınıf, % 39.6 sekizinci sınıf, % 36.6 dokuzuncu sınıf ve tüm sınıflarda ortalama ise % 38.5 şeklindedir. Seminer sonrasında ise yedinci sınıflarda % 66.5 e, sekizinci sınıflarda % 66.5 e, dokuzuncu sınıflarda % 68.8 e, onuncu sınıflarda % 66.1 e, onbirinci sınıflarda % 66.4 e ve tüm sınıflarda bilinçlenme toplam ortalama oranı % 67 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların sınıf düzeyine göre Kablosuz modem evin en az yaşanılan yerine kurulmalıdır. değerlendirmesine seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 28.8 yedinci sınıf, % 27 sekizinci 4
sınıf, % 26.7 dokuzuncu sınıf, % 25.2 onuncu sınıf, % 22.9 onbirinci sınıf, toplam ortalama oranı % 26.4 şeklinde gerçekleşmiştir. Seminer sonrasında ise % 59.2 yedinci sınıf, % 60 sekizinci sınıf, % 56.6 dokuzuncu sınıf, % 59 onuncu sınıf, % 57.5 onbirinci sınıf,tüm sınıflarda bilinçlenme toplam ortalama oranı ise % 58.4 seviyesine yükselmiştir Katılımcıların cinsiyetlere göre Cep telefonunda bedava dakikaları sonuna kadar kullanılması gerektiğini düşünüyorum değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 46.4 kızlar, % 43.3 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 21.8 kızlar, % 29.9 erkekler şeklini almıştır. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 44.9 iken seminer sonrasında % 25.6 seviyesine inmiştir. Katılımcıların ailenin toplam aylık gelir düzeyine göre Cep telefonunda bedava dakikaları sonuna kadar kullanılması gerektiğini düşünüyorum değerlendirmesine seminer öncesi Kesinlikle katılıyorum % 44.9 iken, seminer sonrasında ise %25.6 seviyesine inmiştir. Aile gelir düzeyi az olanlar da, yüksek olanlar da seminer öncesi ve sonrası yaklaşık aynı oranlarda görüş belirtmişlerdir. Katılımcıların cinsiyetlere göre Ülkemizde baz istasyonlarını denetleyen kurum yoktur değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılmıyorum seçeneğini değerlendirenler % 4.3 kızlar, % 7.8 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 41.6 kızlar, % 35 erkekler şeklinde değişim olmuştur. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılmıyorum görüşü seminer öncesinde % 6 iken seminer sonrasında % 38.4 seviyesine çıkmıştır. Bu sonuca göre ülkemizde baz istasyonlarını denetleyici kurum olan BTK nın (Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu) bilinirliği, seminerler sayesinde artırmıştır. Katılımcıların cinsiyetlere göre Bir baz istasyonunun güvenlik sertifikası varsa kurulmasında hiçbir sakınca yoktur değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 11.8 kızlar, % 21.3 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 41.9 kızlar, % 44.9 erkekler şeklini almıştır. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 16.3 iken seminer sonrasında % 43.3 seviyesine yükselmiştir. Seminerler aracılığı ile Baz İstasyonları Güvenlik Sertifikası nın bilinirliği artırılmıştır. Katılımcıların cinsiyetlere göre Baz istasyonunun güvenlik sertifikaları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 36.9 kızlar, % 45 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 83.3 kızlar, % 80.5 erkekler şeklinde değişim olmuştur. Toplam ortalamada ise kesinlikle katılıyorum 5
görüşü seminer öncesinde % 40.8 iken seminer sonrasında % 81.9 seviyesine yükselmiştir. Seminerler aracılığı ile Baz İstasyonları Güvenlik Sertifikası nın bilinirliği artırılmıştır Katılımcıların cinsiyetlere göre Dizüstü bilgisayarın diz üstünde kullanılması kişiye zarar verir değerlendirmesini ele aldığımızda, seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 28.5 kızlar, % 27.4 erkekler şeklinde iken, seminer sonrasında % 74.9 kızlar, % 66.2 erkekler şeklinde değişim olmuştur. Toplam ortalamada ise Kesinlikle katılıyorum görüşü seminer öncesinde % 28 iken seminer sonrasında % 70.7 seviyesine yükselmiştir. Katılımcıların sınıf düzeyine göre Dizüstü bilgisayarın diz üstünde kullanılması kişiye zarar verir değerlendirmesine seminer öncesinde; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 29.9 yedinci sınıf, % 26.3 sekizinci sınıf, % 27.7 dokuzuncu sınıf, % 27.9 onuncu sınıf, % 28.1 onbirinci sınıf şeklindedir. Seminer sonrasında ise; Kesinlikle katılıyorum seçeneğini değerlendirenler % 72.5 yedinci sınıf, % 72.4 sekizinci sınıf, % 69.3 dokuzuncu sınıf, % 70 onuncu sınıf, % 70.3 onbirinci sınıf şeklindedir. Seminer öncesi toplam ortalamada kesinlikle katılıyorum görüşü oranı % 28 iken, seminer sonrası toplam ortalamada kesinlikle katılıyorum görüşü oranı % 70.7 seviyesine yükselmiştir. 6
BÖLÜM II RAPOR 2.1 ARAŞTIRMANIN KAPSAMI Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı toplam 935.121 öğrenci nüfusunun % 35.37 sini oluşturan merkez ilçelerden Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Pursaklar, Sincan, Mamak ve Yenimahalle de bulunan toplam 52 okulda yaklaşık 7500 öğrenciye seminer verilmiş, yaklaşık 5000 öğrenciye ön anket ve son anket olarak toplamda yaklaşık 10.000 adet anket uygulanmıştır. Örneklem yolu ile seçilen, kız ve erkek öğrencilerden oluşan yaklaşık 5000 öğrenciyle anket yöntemiyle, 25 öğrenci ile de yüz yüze görüşülerek aşağıdaki konularda saha araştırması yapılmıştır. (Anketi geçerli olan 4647 öğrenci bulunmaktadır.) Bu araştırma sonucunda aşağıdaki bilgilerin elde edilmesi amaçlanmıştır: 1. Araştırma kapsamına alınan Ankara İli Millî Eğitim Müdürlüğü ne bağlı merkez ilçelerinde bulunan 7. sınıf, 8. sınıf, 9. sınıf, 10. sınıf ve11. sınıf öğrencilerinin örneklem gruplarını teşkil edeceği, 2. Veri toplama aracı olarak kullanılan anketlerin kapsamının, Elektromanyetik Kirliliği Önleme, Ölçme, Araştırma ve Eğitim Derneği nin (TEMKODER) uzman kadrosu tarafından geliştirilmesi, anketlerin geçerli olabilmesi için pilot uygulama yapılarak sonuçlarının değerlendirilmesi ve ankete son şeklinin verilmesi, 3. Araştırmanın örneklem grubunu oluşturan katılımcıların (deneklerin) evren grubunu temsil etmesi ve anketin güvenirliğinin yüksek olması, 4. Örneklem grubuna uygulanacak ön test-son test arasındaki farkın hesaplanarak, bilinçlendirme eğitiminin faydasının ortaya konması, 5. Anketi cevaplandıran katılımcıların tamamının, anketleri cevaplandırmada samimî ve gönüllü olduğu varsayılarak değerlendirilmesi. Bu araştırma; 1. Ankara Millî Eğitim Müdürlüğü ne bağlı Ankara nın merkez ilçelerinde bulunan okullarla ve 2. Söz konusu okulların 7. sınıf, 8. sınıf, 9. sınıf, 10. sınıf ve 11. sınıf öğrencileri ile sınırlıdır. 7
2.2 ARAŞTIRMA ÖRNEKLEMİNE İLİŞKİN BİLGİLER Araştırmanın evrenini Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları dahilindeki ortaokul ve lise öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise ilçe nüfusuna göre oranlanarak seçilen 9 merkez ilçeden toplam 52 okulda 5000 kişi üzerinden hazırlanmıştır. Ancak bu Anketlerin 4647 adeti geçerli olmuş ve ankete esas değerlendirmeler geçerli olan bu anketler üzerinden yapılmıştır. Tablo 2-1 Örneklem Sayılarının Merkez İlçelerdeki Öğrenci Nüfusuna Göre Dağılımı İLÇELER NÜFUS % ANKET UYGULANAN % KİŞİ SAYISI Altındağ 33780 10,2 383 8,2 Çankaya 54380 16,4 785 16,9 Etimesgut 28476 8,6 276 5,9 Gölbaşı 9309 2,8 104 2,2 Keçiören 57711 17,5 921 19,8 Mamak 41269 12,5 538 11,6 Pursaklar 10230 3,1 231 5,0 Sincan 40055 12,1 391 8,4 Yeni Mahallle 55590 16,8 1018 21,9 TOPLAM 330800 100,0 4647 100.0 Grafik 2-1 Örneklem Sayılarının Merkez İlçelere Göre Dağılım Grafiği (%) Kişi 19,8 16,9 21,9 11,6 8,2 5,9 5,0 8,4 2,2 8 Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Pursaklar Sincan Yeni Mahallle
Tablo 2-2 Örneklemin Okul Türüne Göre Dağılımı OKUL TÜRÜ % Meslek Lisesi 29,6 Genel Lise 10,6 Anadolu Lisesi 24,7 Ortaokul 35,0 TOPLAM 100 Grafik 2-2 Örneklemin Okul Türüne Göre Dağılımı Grafiği (%) % 29,6 35,0 24,7 10,6 Meslek Lisesi Genel Lise Anadolu Lisesi Ortaokul 9
Tablo 2-3 Örneklemin Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı (%) SINIF SAYI % Cevapsız 25 0,5 7.sınıf 812 17,5 8.sınıf 833 17,9 9.sınıf 1271 27,4 10.sınıf 1116 24 11.sınıf 590 12,7 Toplam 4647 100 Grafik 2-3 Örneklemin Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı Grafiği (%) Kişi 27,4 24 17,5 17,9 12,7 0,5 Cevapsız 7. Sınıf 8. Sınıf 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 10
2.3 KİŞİSEL BİLGİLER 2.3.1 Katılımcı Kişilerin Kişisel Bilgileri: Bu kısımda araştırmaya katılanların cinsiyet, kardeş sayısı, yaşadıkları ev, ailelerin sosyal düzeyleri ile ilgili bulgulara yer verilmiştir. Tablo 2-4 Katılımcı Kişilerin Cinsiyet Durumuna Dağılımı CİNSİYET SAYI % Bayan 2425 52,2 Erkek 2220 47,8 TOPLAM 4647 100 Tablo 2-5 Katılımcıların Ailelerinin Kendileriyle Birlikte Toplam Çocuk Sayıları ÇOCUK SAYISI SAYI YÜZDE Cevapsız 28 0,6 1 457 9,8 2 2145 46,2 3 1329 28,6 4 688 14,8 Toplam 4647 100 11
2.3.2 Katılımcıların Ailelerinin Sosyal Düzeyleri Tablo 2-6 Katılımcı Kişilerin Anne Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı EĞİTİM DÜZEYİ SAYI YÜZDE Cevapsız 38 0,8 Okur-yazar değil 108 2,3 İlkokul mezunu 1646 35,4 Ortaokul mezunu 828 17,8 Lise mezunu 1147 24,7 Yüksek okul/üniversite 783 16,8 mezunu Yüksek lisans/doktora 97 2,1 mezunu TOPLAM 4647 100 Tablo 2-7 Katılımcı Kişilerin Baba Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı EĞİTİM DÜZEYİ SAYI YÜZDE Cevapsız 158 3,4 Okur-yazar değil 21 0,5 İlkokul mezunu 937 20,2 Ortaokul mezunu 849 18,3 Lise mezunu 1278 27,5 Yüksek okul/üniversite 1196 25,7 mezunu Yüksek lisans/doktora 208 4,5 mezunu TOPLAM 4647 100 12
Tablo 2-8 Katılımcı Kişilerin Ailelerinin Toplam Aylık Gelir Düzeyine Göre Dağılımı TOPLAM AYLIK GELİR SAYI YÜZDE Cevapsız 231 5 1000 TL ve daha az 886 19,1 1001 TL-2000 TL 1268 27,3 2001 TL-3000 TL 1196 25,7 3001 TL-4000 TL 397 8,5 4001 TL -5000 TL 340 7,3 5000 TL den fazla 329 7,1 TOPLAM 4647 100 Tablo 2-9 Katılımcıların Yaşadıkları Evin Kira Yada Kendilerine Ait Olma Durumu EV SAYI YÜZDE Cevapsız 110 2,4 Kendi eviniz 3093 66,6 Kira 1444 31,1 TOPLAM 4647 100 13
2.3.3 Katılımcıların Boş Zamanlarını Nasıl Değerlendirdikleri Durumuna Göre Dağılımı Tablo 2-10 Boş zamanlarınızı nasıl geçirirsiniz BOŞ ZAMANI DEĞERLENDİRME SAYI YÜZDE Cevapsız 58 1,2 İnternete bakarım 1781 38,3 Kitap okurum 1029 22,1 Ders çalışırım 918 19,8 Bilgisayar oynarım 522 11,2 Telefonla muhabbet ederim 339 7,3 TOPLAM 4647 100 Grafik 2-4 Boş Zamanlarınızı Nasıl Geçirirsiniz Tercih Dağılım Grafiği(%) Kişi 38,3 22,1 19,8 11,2 7,3 1,2 Cevapsız İnternete Bakarım Kitap Okurum Ders Çalışırım Bilgisayar Oynarım Telefonla Muhabbet Ederim 14
2.3.4 Katılımcıların Teknolojik Cihazları Kullanma Durumuna göre tercih dağılımı Tablo 2-11 Katılımcıların Cep Telefonunu Kullanma, Diz Üstü Bilgisayar, Kablosuz Modemleri ve Kablolu Modemleri kullanma durumuna göre tercih nedenleri durumu (%) CİHAZ Cep Telefonunu Diz Üstü Bilgisayar Kablosuz Modem Kablolu Modem KULLANIMI SAYI YÜZDE SAYI YÜZDE SAYI YÜZDE SAYI YÜZDE Cevapsız 469 10,1 2003 43,1 2528 54,4 3009 64,8 Evet 4178 89,9 2644 56,9 2119 45,6 1638 35,2 TOPLAM 4647 100 4647 100 4647 100 4647 100 Grafik 2-5 Katılımcıların Cep Telefonunu Kullanma, Diz Üstü Bilgisayar, Kablosuz Modemleri ve Kablolu Modemleri kullanma durumuna göre tercih nedenlerine göre dağılım grafiği (%) Kişi 64,8 54,4 89,9 56,9 45,6 35,2 43,1 Kablolu Modem Kablosuz Modem 10,1 Diz Üstü Bilgisayar Cep Telefonunu Cevapsız Evet 15
BÖLÜM III ÖRNEKLEM GRUBUNUN ELEKTROMANYETİK KİRLİLİĞE İLİŞKİN VERİLEN EĞİTİMDEN ÖNCE VE SONRA FARKINDALIK İLE İLGİLİ ANKETE DAYALI BULGULAR. Tablo 3-1 Baz istasyonlarının güvenlik sertifikaları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. M1 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 108 2,3 218 4,7 Kesinlikle Katılıyorum 1894 40,8 3808 81,9 Katılıyorum 1532 33,0 475 10,2 Kararsızım 902 19,4 77 1,7 Katılmıyorum 131 2,8 13 0,3 Kesinlikle Katılmıyorum 80 1,7 56 1,2 Toplam 4647 100 4647 100 Grafik 3-1 Baz istasyonlarının güvenlik sertifikaları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir (%) Kişi SEMİNER ÖNCESİ 81,9 SEMİNER SONRASI 40,8 33,0 19,4 2,3 4,7 10,2 1,7 2,8 0,3 1,7 1,2 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 16
ÖN ANKET %19,4 %4,5%2,3 %73,8 Şekil M1-2 %1,5 %1,7 %4,7 SONANKET %92,1 Şekil M1-1 Bu çalışmada M1 Sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi, ön ankette (eğitim öncesinde) %19.4 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme ( Farkındalık ) seviyesine ulaşmıştır. Eğitim sonrasında, öğrencilere yapılan son ankette karasızların oranının %1,7 ye indiği görülmüştür. Bu durum yapılan ön ve son ankete verilen cevap yüzdelerini gösteren M1 şekline ait olan, Şekil M1-1 ve Şekil M1-2 de açıkça görülmektedir 17
Tablo 3-2 Birden çok cep telefonu kullanmak sağlığa daha fazla zarar verir. M2 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 30 0,6 238 5,1 Kesinlikle Katılıyorum 2705 58,2 3133 67,4 Katılıyorum 1276 27,5 864 18,6 Kararsızım 306 6,6 139 3,0 Katılmıyorum 185 4,0 122 2,6 Kesinlikle Katılmıyorum 144 3,1 151 3,2 Toplam 4646 100 4647 100 Grafik 3-2 Birden çok cep telefonu kullanmak sağlığa daha fazla zarar verir (%) Kişi SEMİNER ÖNCESİ 58,2 67,4 SEMİNER SONRASI 27,5 18,6 0,6 5,1 6,6 3,0 4,0 2,6 3,1 3,2 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 18
%6,6 %7,1 %0,6 ÖN ANKET %85,7 Şekil M2-1 %3,0 %5,8 %5,1 SON ANKET %86,0 Şekil M2-2 Bu çalışmada M2 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) %6,6 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme (farkındalık) seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında öğrencilere yapılan son anket ile karasızların oranı %3,0 e indiği görülmüştür. Bu durum yapılan ön ve son ankete verilen cevap yüzdelerini gösteren M2 şekline ait olan Şekil M2-1 ve Şekil M2-2 de açıkça görülmektedir 19
Tablo 3-3 Baz istasyonu sayısının az olması sağlık açısından faydalıdır M3 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 119 2,6 264 5,7 Kesinlikle Katılıyorum 1998 43,0 1100 23,7 Katılıyorum 1297 27,9 475 10,2 Kararsızım 965 20,8 323 7,0 Katılmıyorum 154 3,3 768 16,5 Kesinlikle Katılmıyorum 114 2,5 1717 36,9 Toplam 4647 100 4647 100 Grafik 3-3 Baz istasyonu sayısının az olması sağlık açısından faydalıdır (%) Kişi SEMİNER ÖNCESİ 43,0 SEMİNER SONRASI 36,9 27,9 23,7 20,8 16,5 10,2 2,6 5,7 7,0 3,3 2,5 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 20
ÖN ANKET %20,8 %5,8 %2,6 %70,9 Şekil M3-1 %53,4 %5,7 SON ANKET %33,9 Şekil M3-2 %7,0 Bu çalışmada M3 sorusuna katılan öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) %70.9 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme (Farkındalık) seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında öğrencilere yapılan Son anket ile katılanların oranı olumlu olarak %33.9 a indiği görülmüştür. Bu durum yapılan ön ve son ankete verilen cevap yüzdelerini gösteren M3 şekline ait olan Şekil M3-1 ve Şekil M3-2 de açıkça görülmektedir 21
Tablo 3-4 Dizüstü bilgisayarın sürekli açık kalması sağlığı olumsuz etkiler M4 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 69 1,5 300 6,5 Kesinlikle Katılıyorum 1852 39,9 3090 66,5 Katılıyorum 1520 32,7 818 17,6 Kararsızım 671 14,4 194 4,2 Katılmıyorum 322 6,9 103 2,2 Kesinlikle Katılmıyorum 213 4,6 142 3,1 Toplam 4647 100 4647 100 Grafik 3-4 Dizüstü bilgisayarın sürekli açık kalması sağlığı olumsuz etkiler (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 66,5 39,9 32,7 17,6 14,4 1,5 6,5 4,2 6,9 2,2 4,6 3,1 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 22
ÖN ANKET %14,4 %11,5 %1,5 %72,6 Şekil M4-1 %4,2 %5,3 %6,5 SON ANKET %84,1 Şekil M4-2 Bu çalışmada M4 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) %14.4 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme (Farkındalık ) seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında öğrencilere yapılan Son anket ile karasızların oranı %4.2 ye indiği görülmüştür. Bu durum yapılan ön ve son ankete verilen cevap yüzdelerini gösteren Şekil M4-1 ve Şekil M4-2 de açıkça görülmektedir. 23
Tablo 3-5 Cep telefonu alırken SAR değerini kontrol etmek gerekir M5 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 228 4,9 257 5,5 Kesinlikle Katılıyorum 811 17,5 3496 75,2 Katılıyorum 820 17,6 568 12,2 Kararsızım 2426 52,2 186 4,0 Katılmıyorum 202 4,3 57 1,2 Kesinlikle Katılmıyorum 160 3,4 82 1,8 Toplam 4647 100 4646 100 Grafik 3-5 Cep telefonu alırken SAR değerini kontrol etmek gerekir (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 75,2 52,2 17,5 17,6 12,2 4,9 5,5 4,0 4,3 1,2 3,4 1,8 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 24
ÖN ANKET %52,2 %7,7 %4,9 %35,1 Şekil M5-1 SON ANKET %4,0 %3,0 %5,5 Şekil M5-2 %87,4 Bu çalışmada M5 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) % 52.2 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme ( Farkındalık ) seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında öğrencilere yapılan Son anket ile karasızların oranı %4.07 a indiği ve soruya olumlu cevap verenlerin (katılanların) yüzdesi %87.4 e arttığı Şekil M5-1 ve Şekil M5-2 de görülmektedir. 25
Tablo 3-6 Cep telefonunun gömlek veya ceketin iç cebinde taşınması sağlık açısından sakıncalıdır M6 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 66 1,4 235 5,1 Kesinlikle Katılıyorum 2067 44,5 3173 68,3 Katılıyorum 1412 30,4 717 15,4 Kararsızım 553 11,9 227 4,9 Katılmıyorum 350 7,5 117 2,5 Kesinlikle Katılmıyorum 199 4,3 178 3,8 Toplam 4647 100 4646 100 Grafik 3-6 Cep telefonunun gömlek veya ceketin iç cebinde taşınması sağlık açısından sakıncalıdır (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 68,3 44,5 30,4 1,4 5,1 15,4 11,9 4,9 7,5 2,5 4,3 3,8 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 26
ÖN ANKET %11,9 %11,8 %1,4 %74,9 Şekil M6-1 %4,9 %6,3 %5,1 SON ANKET Şekil M6-2 %83,7 Bu çalışmada M6 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) %11,9 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme (Farkındalık) seviyesine ulaşmıştır. Öğrencilere yapılan son anket ile karasızların oranı yaklaşık olarak %55 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda soruya olumlu cevap verenlerin (katılanların) yüzdesi %83.7 ye çıkmıştır (Şekil M5-1 ve Şekil M5-2 de görülmektedir). 27
Tablo 3-7 Sağlık için kablosuz modem yerine kablolu modem tercih etmek gerekir. M7 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 122 2,6 276 5,9 Kesinlikle Katılıyorum 889 19,1 2690 57,9 Katılıyorum 972 20,9 867 18,7 Kararsızım 1679 36,1 491 10,6 Katılmıyorum 602 13 151 3,2 Kesinlikle Katılmıyorum 383 8,2 172 3,7 Toplam 4647 100 4647 100 Grafik 3-7 Sağlık için kablosuz modem yerine kablolu modem tercih etmek gerekir. SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 57,9 36,1 2,6 5,9 19,1 20,9 18,7 10,6 13 3,2 8,2 3,7 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 28
%21,2 %2,6 ÖN ANKET %36,1 %40,0 Şekil M7-1 %10,6 %6,9 %5,9 SON ANKET Şekil M7-2 %76,6 Bu çalışmada M7 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi ön ankette (eğitim öncesinde) %36.1 iken eğitim semineri sonunda bu öğrenciler belli bir bilgilenme ( Farkındalık ) seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında öğrencilere yapılan Son anket ile karasızların oranı yüksek oranda azalmıştır. Bunun sonucunda soruya olumlu cevap verenlerin (katılanların) yüzdesi %76.6 ya çıkmıştır (Şekil M7-1 ve Şekil M7-2). 29
Tablo 3-8 Cep telefonunu muhabbet aracı olarak uzun süreli kullanmak sağlığa zarar verir. M8 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 68 1,5 239 5,1 Kesinlikle Katılıyorum 1983 42,7 3249 69,9 Katılıyorum 1645 35,4 742 16,0 Kararsızım 437 9,4 194 4,2 Katılmıyorum 342 7,4 105 2,3 Kesinlikle Katılmıyorum 172 3,7 118 2,5 Toplam 4647 100 4647 100 Grafik 3-8 Cep telefonunu muhabbet aracı olarak uzun süreli kullanmak sağlığa zarar verir (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 69,9 42,7 35,4 1,5 5,1 16,0 9,4 4,2 7,4 2,3 3,7 2,5 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 30
ÖN ANKET %9,4 %11,1 %1,5 %78,1 Şekil M8-1 SON ANKET %4,2 %4,8 %5,1 Şekil M8-2 %85,9 Bu çalışmada M8 sorusuna Kararsızım diyen öğrenci yüzdesi Son ankette yüksek oranda değişmiştir. Bunun sonucunda soruya olumlu cevap verenlerin (katılanların ) yüzdesi %85.9 a çıkmıştır (Şekil M8-1 ve Şekil M8-2). 31
Tablo 3-9 Dizüstü bilgisayarın dizüstünde kullanılması kişiye zarar verir M9 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 99 2,1 262 5,6 Kesinlikle Katılıyorum 1299 28,0 3286 70,7 Katılıyorum 1262 27,2 688 14,8 Kararsızım 1005 21,6 196 4,2 Katılmıyorum 635 13,7 97 2,1 Kesinlikle Katılmıyorum 346 7,4 118 2,5 Toplam 4646 100 4647 100 Grafik 3-9 Dizüstü bilgisayarın dizüstünde kullanılması kişiye zarar verir (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 70,7 28,0 27,2 21,6 2,1 5,6 14,8 4,2 13,7 2,1 7,4 2,5 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 32
%21,1 %2,1 ÖN ANKET %21,6 %55,2 Şekil M9-1 SON ANKET %4,2 %4,6 %5,6 Şekil M9-2 %85,5 Bu çalışmada M9 sorusuna Kararsızım ve katılmıyorum diyen öğrenci yüzdesi Son ankette büyük oranda değişmiştir. Bunun sonucunda soruya olumlu cevap verenlerin (katılanların ) yüzdesi %85,5 e çıkmıştır (Şekil M9-1 ve Şekil M9-2). 33
Tablo 3-10 Dizüstü bilgisayarın yatakta kullanılmasının sağlık açısından sakıncası yoktur. M10 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 58 1,2 251 5,4 Kesinlikle Katılıyorum 797 17,2 853 18,4 Katılıyorum 935 20,1 500 10,8 Kararsızım 1205 25,9 313 6,7 Katılmıyorum 952 20,5 625 13,4 Kesinlikle Katılmıyorum 699 15,0 2105 45,3 Toplam 4646 100 4647 100 Grafik 3-10 Dizüstü bilgisayarın yatakta kullanılmasının sağlık açısından sakıncası yoktur (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 45,3 1,2 5,4 17,2 18,4 20,1 10,8 25,9 6,7 20,5 13,4 15,0 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 34
%35,5 %1,2 ÖN ANKET %25,9 %37,3 Şekil M10-1 %58,7 %5,4 SON ANKET %29,2 Şekil M10-2 %6,7 Bu çalışmada M10 sorusuna Kararsızım ve katılıyorum diyen öğrenci yüzdesi %63.2 iken Son ankette büyük oranda değişmiş ve %35.9 a gerilemiştir. Bunun sonucunda soruya olumsuz cevap verenlerin (katılmayanlar ) yüzdesi %35.5 den % 58.7 ye çıkmıştır (Şekil M10-1 ve Şekil M10-2). 35
Tablo 3-11 Uyurken cep telefonu yatağa konulmamalıdır M11 SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Sayı Yüzde Sayı Yüzde Cevapsız 102 2,2 293 6,3 Kesinlikle Katılıyorum 2248 48,4 3186 68,6 Katılıyorum 1202 25,9 662 14,2 Kararsızım 464 10,0 177 3,8 Katılmıyorum 345 7,4 126 2,7 Kesinlikle Katılmıyorum 286 6,2 202 4,3 Toplam 4647 100 4646 100 Grafik 3-11 Uyurken cep telefonu yatağa konulmamalıdır (%) SEMİNER ÖNCESİ SEMİNER SONRASI Kişi 68,6 48,4 25,9 2,2 6,3 14,2 10,0 3,8 7,4 2,7 6,2 4,3 Cevapsız Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum 36