. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye FAZ ORANI, GETR FARKI VE EKONOMK BÜYÜME Prof. Dr. Rahm Yama Ar. Gör. Ban Tanr$över ÖZET Uzn ve sa vadel faz oranlar aras nda far leraürde ger far veya ger ersnn em olara an mlanmaad r. B çal mada amaç, ger far n n eonom büyüme oranlar n eleyp elemedn, elemse ne yönde eledn Türye örne çn es emer. B amaçla çal man n ampr sm nda, 990 006 dönemne a üçer ayl reel Gayr Saf Yrç Has la (GSYH) le 3 ayl ve ayl vadel mevda faz oranlar llan lm r. Olrlan regresyon denlemlerne, elde edlen sonçlar vvelendrmes amac yla onrol deen olara enflasyon oran da dahl edlmr. Bnn yan s ra çal mada, reel GSYH büyüme oranlar nda demeler sadece ger far le del sa ve zn vadel faz oran olara an mlanan 3 ayl ve ayl faz oranlar n n her br le de aç lanmaya çal lm r. Brada nha amaç, gelece dönem büyüme oranlar nda demler ahmn emede, ger far n n m yosa faz oranlar n n m öncü oldn esp emer. Yap lan analz soncnda se, Türye de gelece dönem büyüme oranlar n hem ger far hem de faz oranlar eled yönünde blglar elde edlmr. Anahar Kelmeler: Ger Far, Faz Oran, Büyüme Oran. JEL S$n$flamalar$: E43, E44, E5. INTEREST RATE, YIELD SPREAD and ECONOMIC GROWTH ABSTRACT In he lerare, he dfference beween shor-erm neres rae and long-erm neres rae s defned as yeld spread or as he slope of he yeld crve. The prpose of hs sdy s o es wheher yeld spread affecs he fre economc growh for Trey. For hs prpose, n he emprcal secon of he sdy, arerly real gross domesc prodc and he 3-monhs and - monhs neres raes are nclded no he analyss. Inflaon rae as he conrol varable s nclded no he regressons o ncrease he valdy of he fndngs. In addon, changes n he GDP are red o be explaned no only by yeld spread b also by he level of he neres raes. The man prpose of hs nclson s o deermne wheher yeld spread or neres rae level s effecve n forecasng he changes of growh raes. Acordng o he fndngs of he sdy, n Trey boh yeld spread and neres raes affec he fre economc growh. Keywords: Yeld Spread, Ineres Rae, Growh Rae. JEL Classfcaons: E43, E44, E5. Karadenz Ten Ünverses, AABF, Eonomer Bölümü, yama@.ed.r Karadenz Ten Ünverses, SBE, Asa Anablm Dal, bananrover@.ed.r
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme. GR7 K sa ve zn vadel faz oranlar aras nda far olara an mlanan ger far veya ger ersnn em, gelecee reel eonom ave ha nda anlaml blgler çereblmeedr. Leraürde, ger far le gelece dönemde reel eonom ave aras nda lnn genellle pozf yönde old onsnda br görü brl blnmaad r ve söz ons lnn özellle fnansal pyasalar n n gelece dönemde eonom büyüme ha nda belenlern yans düünülmeedr. Nem zn ve sa vadel faz oranlar aras nda pozf far der br fadeyle pozf ger far, reel eonom avenn gelece dönemde deerlernde br ar a are ederen, negaf ger far se reel eonom avenn deernde dümeye are emeedr. Eonomsler aras nda yayg n br görü olan ger far le gelecee eonom büyüme aras nda pozf yönlü lnn emelde üç neden vard r: Brnc neden, belenler hpoezne dayanmaad r. Bna göre, zn dönem faz oranlar gelecee olmas belenen sa dönem faz oranlar ha nda br göserge nel a maad r. Yan zn vadel faz oranlar nda ar (azal ) gelecee sa vadel faz oranlar n n da araca (azalaca ) belensn çermeedr. B nedenle ya r mc lar, vade yap lar farl olan re bonolar ndan farl marlarda ger elde emey belemezler. Çünü zn vadel faz oranlar n n, gelecee olmas belenen sa vadel faz oranlar n n a rl l oralamas ndan ol düünülmeedr. B blgler nda belenler hpoezne göre, ya r mc lar eonom büyüme veya ya r mlar n gersnde br ar belyorlarsa, zn vadel faz oranlar n n yüselecen ve bnnla ll olara gelecee sa vadel faz oranlar n n car dönemde sa vadel faz oranlar ndan daha yüse olaca n düünürler. B nedenle ger far nda meydana gelen b ar gelecee eonom büyümede br ar meydana gelecenn göserges olara düünüleblmeedr. Söz ons deen aras nda pozf yönlü lnn nc neden se, para polas n n eonom üzernde yaraaca mhemel eleryle lgldr. Örnen, ger far n n nomnal faz oran ndan elde edld göz önünde blndrldnda, merez banas para arz n ar rd nda sa vadel faz oranlar dümee, zn vadel faz oranlar se genellle sa vadel faz oranlar nda meydana gelen dümeden daha az olmaad r. Çünü sa vadel faz oranlar n n para polalar na göserd hassasye zn vadel faz oranlar na göre daha yüser. Nem sa vadel faz oranlar n n özellle hane hal harcama davran lar üzernde el old düünülüren, zn vadel faz oranlar n n dayan l üem mal harcamalar ve zn vadel car ya r mlar üzernde el old düünülmeedr. Ayr ca zn vadel faz oranlar n n enflasyon belens ve reel ave araf ndan belrlend göz önünde blndrldnda, enflasyon belensnn para arz le brle armas zn vadel faz oranlar nda meydana gelece olan dümey de frenlemeedr. B drm se ger far n n azalmas na, der br fadeyle ger ersnn emnde dümeye neden olara ger ersnn ya lamas na neden olmaad r. Ger far b elde azal ren, reel eonom ave se parasal daralman n meydana gerece oplam alepe azalma nedenyle dümeedr. Dolay s yla parasal daralma, ger far n ve reel eonom avey ayn yönde eleyere, deen aras nda pozf br lye neden olmaad r. Harvey (988) ve H (993) araf ndan fade edlen der br neden se, üeclern zaman erchlernn maxmzasyon le lgldr. Tüecler, eonom daralma boynca ço düü gelr veya genleme boynca ço yüse gelr elde eme yerne sab sevyede br gelr erch emeedrler. B nedenle, üecler gelrlernde gelecee br yüselme olaca n beledlernde, sa vadel ya r m araçlar n sa n al ren zn vadel olanlar se samaad rlar. B drm se, zn vadel faz oranlar yüselren, sa vadel faz oranlar n se düürmeedr. Dolay s yla ger far nda meydana gelen söz ons ar, gelecee üeclern gelrlernde ar a yan eonom br genlemeye are emeedr.
. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye Leraürde ger far le gelece dönemde eonom büyüme aras nda lnn hem eor olara hem de ampr olara genellle pozf yönde oldna ln blgler mevcr. Anca söz ons pozf lnn, gelm eonomlerde ya da para ve fnans pyasas gelm eonomlerde, gelmem ya da gelmee olan eonomlere göre daha geçerl old, yap lan ampr çal malarla daha da deselenmr. Dolay s yla Türye eonoms çn ger far n n gelecee eonom büyüme oran n ahmn emede ne derece dor br göserge old se ar ma ons olmaad r. B nedenle çal mada, ger far le gelece dönem eonom büyüme aras nda lnn varl, gelmee olan 987 006 dönem Türye eonoms çn s nanm r. Ger far le gelece dönem eonom büyüme aras nda lnn yan s ra sa ve zn vadel faz oranlar n n eonom büyüme le olan ls de ncelenmr. Olrlan regresyon denlemlerne, elde edlen sonçlar vvelendrmes amac yla onrol deen olara enflasyon oran da dahl edlmr.. LTERATÜR 980 l y llardan baren ger far le eonom büyüme aras nda l çel ülelerde farl dönemler baryle s nanm ve elde edlen blglar genellle deen aras nda lnn pozf yönlü oldn oraya oymr. Leraürde ger far n n gelecee eonom büyümey ve/veya resesyon ahmn edp edemeyecen s nayan ampr çal malar yayg n olmala brle, Harvey (988) ve Esrella ve Hardovels (99) on le lgl öncü çal malard r. Harvey (988) çal mas nda, faz oranlar n n vade yap lar n n, gelecee üem harcamas na ln y br ahmnc olp olmad n ncelemr. Esrella ve Hardovels (99) se, 0 y ll devle ahvl le 90 günlü hazne bonosnn gers aras nda far llanara, gelecee be y l çn Amera da büyüme oranlar n ahmn emeye çal m lard r. Ger far nda meydana gelen % l ar n br y l sonra büyüme oran nda % l br ar a neden oldn esp emlerdr. Ayr ca b sonçlar vvelendrme amac yla enflasyon oran n n ve büyüme oran n n gecmesn çeren esra deenler de llanm lard r. Algl çal malardan sonra on le lgl ampr çal malar yayg nl azanm olp, Cozer ve Tacz (994), Plosser ve Rowenhors (994), Esrella ve Mshn (997), Deer (997), Esrella ve Mshn (998), Dosey (998), Hamlon ve Km (00) yap lan çal malardan baz lar d r. Cozer ve Tacz (994) çal mas nda, ger far n n Kanada da reel GSYH da demler ahmn emede öneml br güce sahp oldn deseleyen blglara lam lard r. Cozer ve Tacz a göre ger far nda % l br ar n, br y l sonra GSYH da büyüme oranlar nda %.3 lü br ar a neden oldn ve ayr ca br y ll zaman aral n n ger far çn en yüse aç lay c l gücüne sahp oldn esp emlerdr. Esrella ve Mshn (997) çal mas nda se, ger far n n hem eonom büyüme le hem de resesyon le lsn ncelemler ve leraür le arl blglar elde emlerdr. Ayr ca yar da çal malardan farl olara para polalar n n ger far üzernde elerne de çal malar nda yer vermler, genlec para polalar n n ger far n ve dolay s yla da gelecee eonom büyümey ar rd n, s para polalar n n se am ers br e yara n oraya oymlard r. Plosser ve Rowenhors (994), Deer (997), Esrella ve Mshn (998), Dosey (998), Hamlon ve Km (00) n çal malar da ger far le gelecee eonom büyüme aras nda lnn pozf ve anlaml oldn deseleyen der çal malard r. 3
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme 3. VER SET VE EKONOMETRK YÖNTEM Leraürde, ger far n n (GF) elde edlmesnde genellle 0 y ll devle ahvller ve 3 ayl hazne bonolar llan lmaad r. Anca Türye de söz ons br ver se mevc olmad ndan, çal mada sa ve zn vadel faz oranlar n s ras yla 3 ve ayl vadel mevda faz oranlar emsl emeedr. Çal mada eonom büyümey (BO) elde eme çn se reel Gayr Saf Yrç Has la (GSYH) deerler llan lm r. Ayr ca çal mada elde edlen sonçlar vvelendrmes amac yla, olrlan denlemlere onrol deen olara dahl edlen enflasyon oran (ENF) se, üec fya endeslernden (TÜFE) elde edlmr. Kllan lan GSYH ve TÜFE deenlernde emel y l 987 olara al nm r. Söz ons ver se üçer ayl dönemler baryle olp 987: 006:4 dönemn apsamaad r. Ver senn elde edlmesnde, Türye Cmhrye Merez Banas n n nerne sesnde eleron ver da m ssemnden (EVDS) yararlan lm r. Olrlan modellerde ba ms z deen olara llan lan ger far, der br fade le ger ersnn em elde olrlmr: GF = F F () Ele; GF dönemnde ger far n, F dönemnde ayl vadel mevda faz oran n, F se dönemnde 3 ayl vadel mevda faz oran n emsl emeedr. Eonom büyüme oran sers se, reel GSYH sersnn br önce y l n ayn dönemne göre dem al nara elde edlmr. Büyüme oran gb enflasyon oran da ayn yönemle elde edlmr 3. Brada amaç, büyüme ve enflasyon oran sersn mevsmsel elerden ar nd rma r. Ger far n n, zn ve sa vadel faz oranlar n n gelecee eonom büyümey eleyp elemedn es emeden önce regresyon modellernde llan laca zaman serlernn draan olp olmad n n s nanmas geremeedr. As arde, elde edlen ahmnler sapmal sonçlar verece ve düzmece regresyon sorn le ar la laca r. B nedenle çal mada llan lan zaman serlernn draanl analz Dcey ve Fller (979) araf ndan oraya a lan Genlelm Dcey-Fller (ADF) brm ö es llan lara yap lm r. ADF brm ö es se elde fade edlmeedr: Y = n 0 + Y + rend + Y + Y Ele; sevyesnde draan olp olmad analz edlen deenn brnc devresel far n, n masmm gecme znln, beyaz gürülülü haa ermlern emsl emeedr. Ayr ca söz ons regresyon denlemnde ard ba ml l sornn gdereblme çn ba ml deenn n say da gecmel deerler Aae Blg Krer (AIC), Schwarz Bayesan Krer (SBC) ve Hannan-Qnn Krer (HQC) gb rerler yard m le modele dahl edlmeedr. Model sabsz-rendsz, sabl ve sablrendl olara üç formda s nanmaad r. Uygn form seçlden sonra, negaf olmas belenen asay s n n -sasnn mla deer, MacKnnon r deernden büyü () 3 GSYH GSYH GSYH 4 BO =, 4 TÜFE TÜFE ENF = TÜFE 4 4 4
. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye se söz ons deenn draan oldna arar verlmeedr. As arde, ayn süreç zaman sersnn der farlar çn de draanl salanana adar s nanmaad r. Çal mada llan lan deenlern brm ö s namas ndan sonra, söz ons ller ara rma amac yla aa da regresyon denlemler olrlmr. B regresyon denlemlernden l, geçm dönem veya dönemlerde ger far n n car dönem büyüme oran n eleyp elemedn s nayan (3) nol elr. BO H H = p r 0 +, BO +, GF + 3, ENF +, (3) 0 :, = 0 :, 0 Ele; p, ve r s ras yla eonom büyümenn, ger far n n ve enflasyon oran n n opmal gecme znllar n, BO an nda büyüme oran n ve ENF an nda enflasyon oran n gösermeedr. Büyüme oran n n car deer, endsnn ve ger far n n gecmel deer veya deerler araf ndan belrlend öngörüsüne dayanan (3) nol el elde olrlmaad r: Modelde p, ve r olara fade edlen opmal gecme znllar yne AIC, SBC, HQC gb rerler yard m le belrlenmee ve esn sal l sonç vermes çn haa ermnde ard ba ml l sornnn olmamas geremeedr. En üçü AIC, SBC, HQC deern veren gecme znlnda ard ba ml l olmas drmnda se nc en üçü gecme znln veren gecme znl al nmaa, eer ard ba ml l problem hala devam emee se b sorn gderlene adar b leme devam edlmeedr. Anca opmal gecme znl her br deen çn farl l arz emeedr. B nedenle büyüme oran l önce end gecmel deerler üzerne olara AIC, SBC veya HQC yard m le opmal gecme znl ( p) belrlenmeedr. Olrlan b l model s n rl model olara adland r lmaad r. S n rl model çersnde yne ayn rerler yard m le ger far deennn opmal gecme znl () esp edlmeedr. Anca çal mada olrlan modellere, sonçlar vvelendrmes amac yla enflasyon oran da dahl edldnden, der deenlern opmal gecme znllar n n elde edlnde old gb, büyüme oran n n ve ger far n n gecmel deerlernn yer ald s n rl model çersnde AIC, SBC veya HQC le enflasyon oran n n da opmal gecme znl da (r) belrlenmeedr. Son olara, ger far deennn gecmel deerlernn opl olara anlaml l Wald es yard m le s nanmaad r. Eer Wald es sassel olara anlaml ç arsa yan H 0 hpoez reddedlrse, ger far n n geçm dönem deerlernn car dönem büyüme oran n aç lad as drmda, söz ons deenn car dönem büyüme oran n aç lamada öncü olmad soncna var lmaad r. Çal man n amac sadece ger far n n gelecee büyüme oran n eleyp elemedn es eme del, yar da model ayn zamanda sa ve zn vadel faz oranlar n n her br çn de ayr ayr s nama ve böylece sa ve zn vadel faz oranlar n n gelecee büyüme oran üzernde elern oraya oyma r. B amaçla (3) nol regresyon denlemnde ger far deen yerne sa ve zn vadel faz oranlar dahl edlmr. 5
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme BO H H p r = 0 +, BO +, F + 3, ENF +, 0 :, = 0 0 :, 0 BO H H p r = 0 +, BO +, F + 3, ENF +, 0 :, = 0 0 :, 0 (5) Ellerde; p, ve r lgl deenlere a opmal gecme znllar n gösermeedr. Opmal gecme znllar n n belrlenmesnde se, (3) nol ele opmal gecme znllar n n belrlenmesnde yönem llan lmaad r. nol model çn, (5) nol model çn de asay lar n n opl olara anlaml ç mas drmnda, s ras yla geçm dönem zn ve sa vadel faz oran n n car dönem büyüme oran n aç lamada öncü br ahmnc old abl edlmeedr. 4. TANITICI STATSTKLER B bölümde büyüme oran n n, ger far n n, sa ve zn vadel faz oran n n 987 006 dönemne a masmm, mnmm, oralama ve sandar sapma gb an c baz sasler Tablo de özelenmr. Tabloda da görüldüü gb büyüme oran en yüse deerne 990 y l n n son çeyrende, ger far se 994 y l n n 3. çeyrende lam r. En üçü deerler se büyüme oran çn 994 y l n n nc çeyrende, ger far çn de 000 y l n n son çeyrende gerçelemr. B blgler bze ger far n n gelecee büyüme oranlar çn ahmn br güç olrd onsnda herhang br blg salamamaad r. Tan c saslerden elde edlen b blg sa ve zn vadel faz oranlar n n büyüme oranlar le lsnde de söz onsdr. Yan faz oranlar le büyüme oranlar aras nda masmm ve mnmm deerler aç s ndan herhang br paralell söz ons deldr. Tablo :987 006 Dönem çn Tan$$c$ Baz$ sasler DeC enler Masmm Mnmm Oralama Büyüme Oran Ger Far K sa Vadel Faz Oran Uzn Vadel Faz Oran 0,074 (990:04) 0,3078 (994:03),68 (994:0),59 (994:0) -0,09 (994:0) -0,599 (000:04) 0,930 (006:0) 0,907 (006:0) Sandar Sapma 0,003 0,030 0,06 0,35 0,5886 0,37 0,6507 0,539 6
. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye 5. BULGULAR VE DEGERLENDRME Ger far n n, zn ve sa vadel faz oran n n büyüme oran n eleyp elemed ara r lmadan önce çal mada llan lan deenlern draanl ADF brm ö es le ncelenmr. B es çn () nol denlem sabsz-rendsz, sabl ve sabl-rendl olma üzere üç formda s nanm r. Ayr ca deenlern masmm gecme znl 0 olma üzere opmal gecme znl en üçü AIC deerne göre belrlenmr. Elde edlen ADF brm ö sonçlar Tablo özelenmr. Tablo :ADF Brm Kö Tes Sonçlar$ DeC enler Sabsz- Trendsz Sabl Sabl Trendl Y -,73 * -3,64 ** -3,4936 * GF -3,376 *** -3,493 *** -3,9339 ** F -0,7783 -,488 -,030 F -0,550 -,40 -,757 ENF -0,7968-0,4 -,4933 F -8,90 *** -8,8579 *** -5,805 *** F -6,598 *** -6,306 *** -6,656 *** -3,8574 *** -3,9553 *** -4,588 *** ENF No: ** %5; *** %; anlaml l sevyesn gösermeedr. Elde edlen ADF es saslerne göre, lgl deenlerden büyüme oran ve ger far deen sevyesnde draan olp, zn vadel faz oran, sa vadel faz oran ve enflasyon oran deen se brnc far nda draan blnmr. Söz ons deenlern model çersnde opmal gecme znllar n n belrlenmesnde Aae blg rernden faydalan lm ve masmm gecme znl 6 olara abl edlmr. Sonçlar Tablo 3, Tablo 4, Tablo 5 de s ras yla (3), ve (5) nol ellerde yer alan deenlern her br gecme znl çn AIC deerler ve Bresch Godfrey es sasler verlmr. Tablo 3: (3) Nol Modelde DeC enlern Opmal Gecme Uznllar$n$n Belrlenmes L BO GF KENF AIC () AIC () AIC () -3,4 -,04 9,043 *** -3,557 0,06 0,575-3,53 0,0 0,68-3,8 3,49 * 8,740 *** -3,53 0,005 0,634-3,539 0,044 0,640 3-3,36 6,84 * 6,977 *** -3,505 0,069 0,630-3,56 0,3 0,496 4-3,46 0,406 * 3,060 ** -3,50 0,95 0,937-3,54 0,503 0,55 5-3,537 0,067 0,79-3,504 0,36 0,970-3,498 0,509 0,537 6-3,500 0,078 0,608-3,500 0,007 0,767-3,478 0,035 0,89 No: L gecme znln, () brnc dereceden, dördüncü dereceden ard ba ml l n ara r ld Bresch Godfrey es sasn, *** %, ** %5, * %0 anlaml l düzeyn gösermee ve haa ermler sersnde ard ba ml l sornnn oldn fade emeedr. 7
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme Tablo 4: Nol Modelde DeC enlern Opmal Gecme Uznllar$n$n Belrlenmes L KF KENF AIC () AIC () -3,6768 0,6994 0,9694-3,773,3633,54-3,665 0,65 0,955-3,7440 0,508 0,587 3-3,6885 0,00,3034-3,767 0,3945 0,5473 4-3,6663 0,643,4583-3,7035 0,6449 0,8584 5-3,776 0,435,7-3,663 0,3769 0,4743 6-3,77 0,553 0,7897-3,6308 0,064 0,36 No: L gecme znln, () brnc dereceden, dördüncü dereceden ard ba ml l n ara r ld Bresch Godfrey es sasn fade emeedr. Tablo 5: (5) Nol Modelde DeC enlern Opmal Gecme Uznllar$n$n Belrlenmes L KF KENF AIC () AIC () -3,5957 0,5776,443 * -3,764,485,657-3,593,5903 3,3 ** -3,74 0,734,338 3-3,788 0,8767,4488-3,6860 0,95,3850 4-3,7366 0,077,00-3,684 0,759,379 5-3,78 0,007,0664-3,64 0,909,43 6-3,6904 0,004,98-3,6339 0, 0,887 No: L gecme znln, () brnc dereceden, dördüncü dereceden ard ba ml l n ara r ld Bresch Godfrey es sasn, ** %5, * %0 anlaml l düzeyn gösermee ve haa ermler sersnde ard ba ml l sornnn oldn fade emeedr. Tablo 3 de de görüldüü gb, ger far n n büyüme oran n aç lay p aç lamad n n ara r ld model (3) de opmal gecme znl büyüme oran çn 5, ger far deen çn, enflasyon oran çn de 4 blnmr. Uzn vadel faz oranlar çn ara r lan lnn es edld nol regresyon denlem çn b sonçlar, zn vadel faz oranlar çn 5, enflasyon oran çn de, opmal gecme znl olara abl edlmr. Son olara (5) nol denlemde se sa vadel faz oran n n opmal gecme znl 3, enflasyon oran n n opmal gecme znl se olara blnmr. Elde edlen opmal gecme znllar nda ard ba ml l sorn da blnmamaad r. Elde edlen opmal gecme znllar ndan da anla laca gb, mevc lnn varl n s nayan deenlerden sadece ger far deennn opmal gecme znl blnmr. B nedenle ger far n n üç ay önce deernn car dönemde büyüme oran n eleyp elemed Wald es yerne es le s nanm r. Bnnla brle zn vadel faz oran le sa vadel faz oran n n geçm dönem deerlernn car dönemde büyüme oran n eleyp elemedn s nama çn de Wald es llan lm r. Tablo 6: (3) Nol Regresyon Denlemne l n Tahmn Sonçlar$ DeC enler Kasay$ DeCer sasc Sab 0,083,478 *** BO 0,695 5,787 *** 8
. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye BO 0,684,3446 BO 3-0,0055-0,0430 BO 4-0,7339-5,799 *** BO 5 0,397 3,3038 *** GF 0,066,6696 * ENF 0,039 0,7356 ENF 0,0955,7799 * ENF 3-0,0367-0,6705 ENF 4-0,0844 -,6447 * R = 0.635 h = No: *** %, ** %5, * %0 anlaml l emn F sasn fade emeedr. düzeyn, F 0.4395 *** R denlemn aç lay c l gücünü, Fh se denl Tablo 6 de 3 nol denleme ln ahmn sonçlar verlmr. Tablodan da anla laca gb ger far deennn geçm dönem deernn s f ra e old yönünde H 0 hpoez reddedlmr. Yan üç ay önce ger far nda brml br ar n car dönemde büyüme oran n 0.06 brm eled ve söz ons b enn se asay dan da anla laca gb pozf old yönünde blglar elde edlmr. Elde edlen sonçlar leraürde mevc olan çal malar deseler neledr. Yan Türye de 987 006 dönem ger far le büyüme oran aras nda pozf yönde ve sassel olara anlaml br l old söyleneblr. Tablo 7: Nol Regresyon Denlemne l n Tahmn Sonçlar$ DeC enler Kasay$ DeCer sasc Sab 0.035.9896 ** BO 0.5488 4.633 *** BO 0.3.4809 ** BO 3 0.059 0.4386 BO 4-0.4835-4.0007 *** BO 5 0.567.388 ** F -0.6-4.495 *** F -0.008 -.849 * F 3-0.0784 -.4799 F 4 0.03 0.384 F 5 0.097.8059 * ENF 0.0794.547 ENF 0.084.635 * 9
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme R =0.779 No: *** %, ** %5, * %0 anlaml l 5 G =-0.768 = düzeyn, F 4.773 R denlemn aç lay c l gücünü, F deennn gecmel deerlernn opl olara s f ra e olp olmad n es eden F sasn fade emeedr. Tablo 8: (5) Nol Regresyon Denlemne l n Tahmn Sonçlar$ DeC enler Kasay$ DeCer sasc se F Sab 0,057,855 ** BO 0,659 5,4068 *** BO 0,379,40 BO 3 0,0954 0,898 BO 4-0,573-4,69 *** BO 5 0,309,974 *** F -0,9-3,6367 *** F -0,063 -,7979 * F 3-0,8-3,3996 *** ENF R =0,7033 3 0,037 0,639 G = -0,34 F =6,7504 No: *** %, ** %5, * %0 anlaml l düzeyn, R denlemn aç lay c l gücünü, F se F deennn gecmel deerlernn opl olara s f ra e olp olmad n es eden F sasn fade emeedr. Tablo 7 ve Tablo 8 de se, zn ve sa vadel faz oran n n büyüme üzernde elernn ara r ld s ras yla 4 ve 5 nol denleme ln regresyon sonçlar yer almaad r. Bna göre geçm dönemde gere zn vadel gerese sa vadel faz oranlar n n car dönem eonom büyüme üzernde herhang br eye sahp olp olmad Wald es le s nanm ve söz ons deenn eonom büyüme üzernde anlaml br eye sahp old esp edlmr. Hem sa vadel hem de zn vadel faz oran çn söz ons enn yönü se negafdr. Ayr ca b enn lgl deenlern gecmel deerlernn oplanmas le sa vadel faz oranlar çn -0.3, zn vadel faz oranlar çn de -0.7 old yönünde blglar elde edlmr. Anca söz ons asay lar n yorm ger far deen çn yap lan yormdan farl d r. Çünü zn ve sa vadel faz oran deenlernn brnc far nda draan blnmas, lgl serlern regresyon denlemne brnc devresel far al nara dahl edlmesne neden olmr. B nedenle elde edlen blglara a yormlar eldedr: K sa dönem faz oranlar n n geçm dönem ar h z nda brml demn car dönem büyüme oran n 0.3 brm eled, zn dönem faz oranlar n n geçm dönem ar h z nda brml demenn se söz ons deen 0.7 brm eled görülmeedr. Nem ger far n n br dönem önce deer le car dönemde büyüme oran aras nda pozf l Tel de de deselenmeedr. 0
. Ulsal sa Kongres / 0- ba 008 / DEÜ BF sa Bölümü / zmr-türye 7el : Türye de 987 006 Dönem Büyüme Oranlar$ ve Ger Farlar$ 0,4 0, 0-0, 988 989 990 99 99 993 994 995 996 997 998 999 000 00 00 003 004 005 006-0,4-0,6-0,8 BO GF(-) 6. SONUÇ B çal mada Türye nn 987-006 dönemne ln ger far n n eonom büyüme üzernde el olp olmad n n belrlenmes amaçlanm r. Bnn yan s ra çal mada, reel eonom avede demeler sadece ger far deen le del sa ve zn vadel faz oran olara an mlanan 3 ayl ve ayl faz oranlar n n her br le de aç lanmaya çal lm r. Brada nha amaç, gelece dönem büyüme oranlar nda demler ahmn emede, ger far n n m yosa faz oranlar n n m öncü oldn esp emer. B amaç apsam nda, önce onyla lgl zaman serlernn draanl esler yap lm ve daha sonra ger far, sa ve zn vadel faz oran n n aç lay c deen olara yer ald büyüme denlemler olrlmr. En Küçü Kareler Yönem al nda ahmn edlen söz ons denlemlerden elde edlen sonçlar elde özeleneblr: Ger far n n ba ms z deen olara yer ald regresyon denlemlernde geçm dönem ger far n n car dönem eonom büyümey pozf yönde eled ve b enn sassel olara anlaml old esp edlmr. Ger far n n yan s ra, hem sa hem de zn vadel faz oranlar n n da eonom büyüme üzernde negaf yönde el oldlar belrlenmr. 987-006 dönem Türye eonomsnde, car dönem büyüme oranlar nda demler ahmn emede hem ger far n n hem de faz oranlar n n öncü old yönünde blglar elde edlmr.
Faz Oran$, Ger Far$ ve Eonom Büyüme KAYNAKLAR Bernane, B. S., (990), On he Predcve Power of Ineres Raes and Ineres Rae Spreads, Federal Reserve Ban of Boson New England Economc Revew, 5-68. Cozer, B. ve Tacz, G., (994), The Term Srcre and Real Acvy. Worng Paper 94-03, Ban of Canada. Dosey, M., (998), The Predcve Conen of he Ineres Rae Term Spread for Fre Economc Growh, Federal Reserve Ban of Rchmond Economc Qarerly, 84(3), 3-5. Deer, M. J., (997), Srenghenng he Case for he Yeld Crve as Predcor of U.S. Rrecessons, Federal Reserve Ban S. Los Revew, 79, 4-5. Esrella, A., ve Hardovels, G. A., (99), The Term Srcre as a Predcor of Real Economc Acvy, Jornal of Fnance, 46, 555 576. Esrella, A., ve Mshn, F. S., (996), The Yeld Crve as a Predcor of US Recessons, Federal Reserve Ban of New Yor, Crren Isses n Economc and Fnance, (7). Esrella, A., ve Mshn, F. S., (997), The Predcve Power of he Term Srcre of Ineres Raes n Erope and he Uned Saes: Implcaons for he Eropean Cenral Ban, Eropean Economc Revew, 4, 375 40. Esrella, A., ve Mshn F. S., (998), Predcng U.S. Recessons: Fnancal Varables as Leadng Indcaors, Revew of Economc and Sascs, 80(), 45-6. Hamlon, J.D, ve Km, D. H., (00), A Re-Examnaon of he Predcably of Economc Acvy Usng he Yeld Spread, Jornal of Money, Cred, and Banng, 34(). Harvey, C. R., (988), The Real Term Srcre and Consmpon Growh, Jornal of Fnancal Economcs,, 305-333. H, Z., (993), The Yeld Crve and Real Acvy, IMF Saff Paper, 40, 78-806, December. Kozc, S., (997), Predcng Real Growh and Inflaon wh he Yeld Spread, Federal Reserve Ban of Kansas Cy Economc Revew, 8, 39 57. Monea, F., (003), Does he Yeld Spread Predc Recessons n he Ero Area?, Eropan Cenral Ban Worng Paper Seres, 94. Plosser, C. I. ve Rowenhors, K. G., (994), Inernaonal Term Srcres and Real Economc Acvy, Jornal of Moneary Economcs, 33, 33 55. Smes, F., ve Tsasarons, K., (997), Why Does he Yeld Crve Predc Economc Acvy? Dssecng he evdence for Germany and he Uned Saes, BIS Worng Paper, 49.