gef UNEP RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDA TÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ FİNAL RAPOR

gef UNEP RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDA TÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ FİNAL RAPOR Ankara, 2011

RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDA TÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ FİNAL RAPOR Ankara, 2011

Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi, Final Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı, Proje Yönetim Birimi tarafından hazırlanmıştır. Yürütücü Kuruluş Çevre ve Orman Bakanlığı Uygulayıcı Kuruluş Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Donör Kuruluş Küresel Çevre Fonu (GEF) Bilgi ve rapora erişmek için Çevre ve Orman Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı Söğütözü Cad. No:14/E Beştepe Ankara/TÜRKİYE Tel : +90 312 207 54 11-12 Faks : +90 312 207 54 54 Proje web sitesi: http://www.ncsa-turkey.cevreorman.gov.tr ISBN : 978-605-393-081-5 Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları No: 414 Bu raporun bütün hakları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı na aittir. Kaynak gösterilmek kaydıyla yayın ve referans olarak kullanılabilir. Kapak Fotoğrafları : Hakan BAYKAL Baskı: Kılıçaslan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kazım Karabekir Cad. Murat Çarşısı No: 39/10 İskitler / Ulus - ANKARA Tel: (0312) 384 34 84

ÖNSÖZ 20. yüzyılın ikinci yarısı, çevre sorunlarının sınır aşan niteliğinin tüm dünya da belirgin bir şekilde hissedilmesine paralel olarak, uluslararası düzeyde çözümlerin geliştirilmesine yönelik çalışmaların da yoğunlaştığı bir dönemi kapsamaktadır. 1946 tarihli Uluslararası Balina Sözleşmesi ve 1959 tarihli Antarktika Sözleşmesi, doğal varlıkların uluslararası işbirliği içerisinde korunması açısından ilk örnekler arasında yer almaktadır. Bu süreç, 1972 yılında Stockholm de düzenlenen Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Çevresi Konferansı, konunun politik ve teknik açıdan sistematik bir şekilde ele alınmasını sağlaması nedeniyle bir milat olarak kabul edilmektedir. Stockholm Konferansı, 5 Haziran ın tüm dünya da Çevre Günü olarak anılıp konunun toplumun tüm kesimlerince en geniş katılımda ele alınmasını sağlamanın ötesinde, Birleşmiş Milletler Çevre Programı nın (UNEP) kurulmasına öncülük ederek kurumsal anlamda bir işleyişin de önünü açmıştır. 1987 yılında Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Komisyonu nun hazırladığı Brundtland Raporu sürdürülebilir kalkınma yaklaşımını kavramsal olarak ortaya koymuş, 1992 yılında Rio da düzenlenen BM Çevre ve Kalkınma Konferansı 21. yüzyılın yol haritası olarak tanımlanan ve Zirve de kabul edilen 5 belgeden birisi olan Gündem 21 ilkelerini kabul etmiş, 2002 yılında düzenlenen Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi de somut hedefler ve takvime bağlı eylem planını belirlemiştir. Çevre, insanoğlunun hayatını idame ettirebilmesi ve sürdürülebilir kalkınma için en önemli yapı taşlarından biridir. Yeterli kapasite oluşturma da sürdürülebilir kalkınma için temel gereksinimdir. Sürdürülebilir kalkınma için belirlenen politikaların doğru ve tam uygulanabilmesindeki ülke başarısını, ekolojik ve coğrafik koşullar kadar, önemli oranda o ülke insanlarının ve kurumlarının kapasiteleri belirler. Sadece günlük ve acil sorunlar üzerine odaklanmak yerine, daha çok sorunun çözülmesi veya yeni sorunların ortaya çıkmasını önlemek amacıyla uzun dönemli planlar yapılmalıdır. Kapasite oluşturma veya var olan kapasitenin geliştirilmesi, sorunların çözümü ve çözümlerin kalıcı olmasını sağlamak açısından temel bir adımdır. Sürdürülebilir Kalkınma İçin Dünya Zirvesi, kapasite oluşturmayı Gündem 21 in amaçlarının gerçekleştirmesi için en önemli basamaklardan biri olarak kabul etmiştir. Başta gıda olmak üzere insanların temel ihtiyaçlarının karşılanmasında vazgeçilmez bir yere ve öneme sahip olan biyolojik çeşitliliğin küresel ölçekte 2020 yılına kadar %20 sinin kaybedileceği tahmin edilmektedir. Türkiye her ne kadar biyolojik çeşitlilik bakımından zengin ülkelerinden biri olsa da, küresel bazda duyulan kaygıların ülkemiz için de geçerli olduğu bir gerçektir. Toplumların gelişme süreçlerini doğrudan belirleyen temel etkenlerden birisi de arazi niteliğidir. Bu açıdan arazi bozunumu, arazinin toplumu ve gelişmeyi destekleyen ekosistem fonksiyonları ve hizmetlerini yerine getirmedeki kapasitesinin azalması anlamına gelmektedir. Çölleşme ile mücadelede önemli deneyimlere sahip olan ülkemizde, geçmiş yıllarda yaşanan kuraklık ve sonuçları göz önüne alınarak, çölleşme ile mücadele konusunda izlenen politikaların sürdürülebilirliği büyük bir önem taşımaktadır. i

Doğrudan toplumsal gelişme ya da nüfus artışına bağlı olarak ortaya çıkan fosil yakıt kullanımının, sanayileşmenin, enerji üretiminin, ormansızlaşmanın artması sonucunda atmosfere salınan gazların yarattığı sera etkisi dünya yüzeyinde sıcaklığın artmasına ve küresel ısınmaya yol açmaktadır. Küresel ısınmaya yol açan etmenlerin ortadan kaldırılması ya da azaltılması iklim değişikliğine ilişkin politikalarda belirleyici temel unsurdur. Bu nedenle iklim değişikliğine uyum (adaptasyon) faaliyet alanlarının belirlenmesi ve önceliklendirilmesi ile etkilenebilirlik kriterlerinin ortaya konması ülkemiz açısından da önem kazanmaktadır. 1992 yılında düzenlenen Dünya Zirvesi olarak da adlandırılan BM Çevre ve Kalkınma konferansı ile başlayan süreçte birbirini bütünleyen, destekleyen ve örtüşen bu üç konu üç küresel sözleşmeye konu olmuştur. 1- Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS), 2- Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS), 3- Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesidir (BMİDÇS). Küresel üç sözleşmeye konu olan biyolojik çeşitlilik, çölleşme/arazi bozunumu ve iklim değişikliğine ilişkin tutumları, ülkelerin çevre politikalarının da temel yaklaşımını belirlemektedir. Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi nin amacı da Türkiye nin BMBÇS, BMÇMS ve BMİDÇS kapsamındaki yükümlülükleri yerine getirmek için yapılan çalışmaları değerlendirmek, paydaşları analiz etmek, kapasite boşlukları ile kapasite ihtiyaçlarını tespit etmek ve üç Sözleşme arasındaki kesişen konuları ve sinerji alanlarını ve belirlenen sinerjileri gerçekleştirecek kapasite geliştirme eylemlerini katılımcı bir yaklaşımla ortaya koymaktır. Bakanlığımız Koordinatörlüğünde yürütülen Proje kapsamında, tüm ilgili kurum ve kuruluşların katkı ve çabalarıyla Ulusal Kapasite Eylem Planı hazırlanmıştır. Ülkemizin sistemsel kurumsal ve bireysel kapasitesinin artırılmasını hedefleyen UKEP in uygulayıcı tüm paydaşlar tarafından sahiplenilmesi ve bu kapsamda UKEP te yer alan kapasite geliştirme eylemlerinin hayata geçirilmesi Rio Sözleşmelerine ilişkin yükümlülüklerimizin yerine getirilmesi, dolayısıyla ulusal çevre yönetimi için önem taşımaktadır. Proje nin uygulanma sürecinde özverili çalışmalarıyla katkı ve destek sağlayan tüm paydaş temsilcileri ile birlikte emeği geçen Proje Yönlendirme Komitesi, Proje Yönetim Birimi ve Bakanlığımız personeline teşekkür ederiz. T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ii

KISALTMALAR AB AÇA AR-GE BİB BM BMBÇS BMÇMS BMİDÇS ÇED ÇOB DB DPT DSİ ETKB GEF GZFT İB İDKK KOSGEB KP KTB MB MEB MSB NCSA : Avrupa Birliği : Avrupa Çevre Ajansı : Araştırma ve Geliştirme : Bayındırlık ve İskan Bakanlığı : Birleşmiş Milletler : Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi : Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi : Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi : Çevresel Etki Değerlendirmesi : Çevre ve Orman Bakanlığı : Dışişleri Bakanlığı : Devlet Planlama Teşkilatı : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı : Küresel Çevre Fonu : Güçlü Yanlar, Zayıf Yanlar, Fırsatlar ve Tehditler : İçişleri Bakanlığı : İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Kyoto Protokolü : Kültür ve Turizm Bakanlığı : Maliye Bakanlığı : Milli Eğitim Bakanlığı : Milli Savunma Bakanlığı : Ulusal Kapasite Değerlendirmesi NCSA -Türkiye : Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesi nin Değerlendirilmesi Projesi OECD PYB PYK : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü : Proje Yönetim Birimi : Proje Yönlendirme Komitesi iii

RTÜK SÇD STB STK TBMM TÇG TK TKB TMMOB TOBB TÜBİTAK TÜİK TÜSİAD UB UBSEP UÇEP UÇMEP UKEP UNDP UNEP YÖK : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu : Stratejik Çevresel Değerlendirme : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı : Sivil Toplum Kuruluşu : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Tematik Çalışma Grubu : Taraflar Konferansı : Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu : Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği : Ulaştırma Bakanlığı : Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı : Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı : Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı : Ulusal Kapasite Eylem Planı : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı : Birleşmiş Milletler Çevre Programı : Yüksek Öğretim Kurumu iv

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... i KISALTMALAR... iii İÇİNDEKİLER...v 1.YÖNETİCİ ÖZETİ...1 3. TÜRKİYE DE ULUSAL KAPASİTE DEĞERLENDİRME SÜRECİ...12 3.1. Amaç... 12 3.2.Proje Faaliyetleri... 12 3.2.1.Proje Koordinasyon Mekanizması... 12 3.2.2.Başlama Toplantısı... 16 3.2.3. Raporların ve Ulusal Kapasite Eylem Planı nın Hazırlanması... 17 3.2.3.1.Yöntem... 17 3.2.3.1.1.Çalıştaylar... 20 3.2.3.1.2.Paydaş Analizi... 23 3.2.4.Katılımcılık Mekanizmaları... 23 4. DOKUZUNCU KALKINMA PLANI VE ULUSAL STRATEJİLER...26 5. ULUSAL TEMATİK DEĞERLENDİRME...28 5.1. Birleşmiş Milletler İklim Sözleşmesi (BMİDÇS) Ulusal Kapasite Değerlendirmesi... 28 5.1.1. BMİDÇS ve İlgili Belgelerden Kaynaklanan Yükümlülükler... 28 5.1.2. Ulusal Düzeyde Yapılan Çalışmalar ve Mevcut Kapasite... 30 5.1.3. Ulusal Kapasitenin Değerlendirilmesi ve İhtiyaçların Belirlenmesi... 31 5.1.4. Değerlendirme... 35 5.2. Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS) Ulusal Kapasite Değerlendirmesi... 37 5.2.1. BMBÇS ve İlgili Belgelerden Kaynaklanan Yükümlülükler... 37 5.2.2. Ulusal Düzeyde Yapılan Çalışmalar ve Mevcut Kapasite... 40 5.2.3. Ulusal Kapasitenin Değerlendirilmesi ve İhtiyaçların Belirlenmesi... 42 5.2.4. Değerlendirme... 46 v

5.3. Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS) Ulusal Kapasite Değerlendirmesi... 47 5.3.1. BMÇMS ve İlgili Belgelerden Kaynaklanan Yükümlülükler... 48 5.3.2. Ulusal Düzeyde Yapılan Çalışmalar ve Mevcut Kapasite... 49 5.3.3. Ulusal Kapasitenin Değerlendirilmesi ve İhtiyaçların Belirlenmesi... 50 5.3.4. Değerlendirme... 53 6. KESİŞEN KONULAR VE SİNERJİ ALANLARI...55 6.1. Kesişen Konular/Sinerji Alanları Analizi... 55 6.2. Kesişen Konuların Önceliklendirilmesi... 58 6.3. Değerlendirme... 59 7. RİO SÖZLEŞMELERİ ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI...60 7.1. Ulusal Kapasite Eylem Planının Amacı... 60 7.2. Ulusal Kapasite Eylem Planının Kapsamı... 60 7.3. Ulusal Kapasite Eylem Planının Hazırlanma Süreci... 61 8. GENEL DEĞERLENDİRME...63 FAYDALANILAN KAYNAKLAR...69 EK 1: PROJE YÖNETİM BİRİMİ LİSTESİ...70 EK 2: ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI TABLOSU...71 vi

1. YÖNETİCİ ÖZETİ Çevreye ilişkin konuların uluslararası niteliğinin kabul edildiği 1972 yılında gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Stockholm İnsan ve Çevresi Konferansı ile başlayan sürecin önemli gelişme aşaması olarak kabul edilen 1992 yılında düzenlenen ve Dünya Zirvesi olarak da adlandırılan BM Çevre ve Kalkınma konferansında sonuç bildirgesinin yanı sıra bir adeti zirve sırasında imzaya açılan Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi olmak üzere üç sözleşme küresel çevre yönetimine kazandırılmıştır. Bu sözleşmeler; 1- Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS), 2- Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS), 3- Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesidir (BMİDÇS). Çevre adına kazanımların sürekliliğinin sağlanması her üç sözleşmenin uygulanması ile doğrudan ilişkilidir. Bu açıdan sözleşmelerin uygulama düzeyleri taraf ülkelerin kapasite düzeyi ile doğru orantılıdır. Küresel Çevre Fonu (GEF), ülkelerin çevre sözleşmelerinden doğan yükümlülüklerini yerine getirmek üzere ulusal kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla, bir fon oluşturmuştur. Bu çerçevede, GEF taraf ülkelerin kapasitelerinin arttırılmasına yönelik olarak, Ulusal Kapasite Değerlendirme (National Capacity Self-Assessment; NCSA) projeleri uygulamaktadır. Ulusal öncelikli kapasite oluşturma süreci NCSA nın birbirini takip eden iki temel sürecinin çıktılarına dayandırılmaktadır. Birbirini takip eden bu iki temel süreç: Üç sözleşmeye yönelik tematik değerlendirme, tematik değerlendirmelerle bağlantılı kesişen konuları ve sinerji alanlarını belirlemek, Kesişen konular ve sinerji alanları ile ilgili ulusal kapasite eylem planı oluşturmaktır. Kapasite değerlendirme, sürdürülebilir kalkınma çabalarının bir parçası olan öncelikli çevresel konularla ilgili bireylerin, grupların, organizasyonların ve kurumların kapasitesi gibi bir ülkenin toplam kapasitesini de tanımlamaktadır. Sözleşmelerden doğan sorumluluklarını yerine getirmek için, her ülke aşağıdaki işlevleri gerçekleştirmek için kapasiteye ihtiyaç duyacaktır: İlgili haber ve bilgileri erişilebilir kılmak, Bütün paydaşlar arasında anlaşma ve ortaklık tesis etmek, Etkili politikalar, yasal düzenlemeler, stratejileri ve programları açık ve kesin bir biçimde belirlemek, İnsan, materyal ve parasal kaynakları harekete geçirmeyi ve yönetmeyi içine alan politikalar, yasal düzenlemeler, stratejiler, programlar ve projeler uygulamak, izlemek, değerlendirmek, raporlamak ve ders çıkarmaktır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) kanalıyla Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından finanse edilen ve Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi nin amacı: BMBÇS, BMÇMS ve BMİDÇS nin Türkiye de uygulanması için; mevcut ulusal kapasitenin ortaya konması, kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi ve önceliklendirilmesi, üç sözleşme arasındaki kesişen konuların ve sinerji alanlarının ortaya çıkarılmasıdır. 1

Proje üç temel aşamadan oluşmaktadır. I. Rio Sözleşmeleri bağlamında Türkiye nin mevcut kapasitesini içeren tematik değerlendirme II. Kesişen Konular/Sinerji alanlarının belirlenmesi III. Üç sözleşme arasında sinerji oluşturacak kapasite geliştirme eylemlerinin ortaya konmasıdır. I. Rio Sözleşmeleri bağlamında Türkiye nin mevcut kapasitesini içeren tematik değerlendirme Proje kapsamında, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği ve çölleşmeyle mücadele konularında, Türkiye nin mevcut durumunun incelenmesi, kapasite boşluklarının belirlenmesi ve kapasite geliştirilmesi için ihtiyaçlarının ortaya konması amacıyla çalışmalar yapılmıştır. Çalışma, paydaşlar ile yapılan yüz yüze görüşmeler, anketler yoluyla geri bildirim ve düzenlenen üç çalıştay yoluyla katılımcı bir yaklaşımla gerçekleştirilmiştir. Kapasite ihtiyaçları sistemsel, kurumsal ve bireysel düzeyde belirlenmiş ve önceliklendirilmiştir. Üç tematik alan için belirlenen ihtiyaçlar genel olarak aşağıda verilmiştir. Rio sözleşmelerinin sektörel politikalara entegrasyonu Plan ve uygulamalarda bütüncül yaklaşımın uygulanması Mevzuatın gözden geçirilmesi Üç sözleşme için bir üst koordinasyon kurulu oluşturulması Üç sözleşme için bilinçlendirme ve kamuoyu oluşturma Personelin eğitimi Finansal kaynak sağlanması Araştırma, izleme ve raporlama Veri tabanı oluşturma, bilgiye erişim ve veri paylaşımı Rio Sözleşmelerine yönelik ekonomi politikalarının geliştirilmesi ve ek kaynak yaratmak için piyasa araçlarının geliştirilmesi ve uygulanması Bilgi ve teknoloji geliştirilmesi ve transferi Yenilenebilir ve alternatif enerji üretiminin teşvik edilmesi İklim değişikliğine uyum çalışmalarının yapılması II. Kesişen Konular/Sinerji alanlarının belirlenmesi Üç Rio Sözleşmesini kapsayan kapasite boşluklarını, önceliklendirilmiş kapasite ihtiyaçlarını, fırsatları ve uygulamadaki güçlü ve zayıf yanları değerlendirerek, üç sözleşme için kesişen konular ve sinerji alanları ortaya konmuştur. Kesişen Konular ve Sinerji alanları üç Rio Sözleşmesi için ulusal bazda gerçekleştirilebilecek olası bağlantıları da (ulusal program, strateji, plan ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri) içermektedir. 2

3 Tematik Raporda yükümlülükler bazında belirlenen kapasite boşlukları ve kapasite ihtiyaçları, Kesişen Konular/Sinerji alanlarının belirlenmesinde öncelikli olarak ele alınmıştır. Her sözleşme için belirlenen Kapasite boşlukları diğer Sözleşmeler ile ilişkilendirilmiş ve 2 veya 3 Sözleşmeyi ilgilendiren kapasite boşlukları (Kesişen Kapasite Boşlukları) belirlenerek gruplandırılmıştır. Kesişen kapasite boşluklarını ortadan kaldırmak için Tematik Raporlarda belirlenen kapasite ihtiyaçları ve fırsatlar da ele alınarak 6 adet kesişen konu ve her kesişen konu için sinerji alanları belirlenmiştir. III. Üç sözleşme arasında sinerji oluşturacak kapasite geliştirme eylemlerinin ortaya konması Kapasite değerlendirme çalışması sürecinin son aşamasında, Ulusal Kapasite Eylem Planı Çalıştayları düzenlenmiş ve belirlenen sinerji alanlarında, kapasite boşluklarını ortadan kaldıracak ve Türkiye nin Ulusal Kapasitesini geliştirecek eylemler somut olarak ortaya konmuştur. Ulusal Kapasite Eylem Planı ile Türkiye nin Rio Sözleşmeleri kapsamında yükümlülüklerini yerine getirebilmesi için gerçekleştirmesi gerekli görülen eylemler ve ilkeler ortaya konmuş, izleme ve değerlendirme kriterleri ve sistemi oluşturulması önerilmiştir. Sinerji alanları, ülkenin sürdürülebilir kalkınma hedefleri, ulusal program, strateji ve planları ile ilişkilendirilmiş ve her sinerji alanı için izleme ve değerlendirme göstergeleri ve finansal kaynaklar sunulmuştur. Eylemlerin uygulanmasında koordinatör kurum ve kuruluş ile rolü olan paydaşlar ve uygulama takvimi verilmiştir. Bu bağlamda, Ulusal Kapasite Eylem Planı nın esasını oluşturan kesişen konular, sinerji alanları ve faaliyetler başlıklar halinde aşağıda yer almaktadır. Kesişen Konu 1.Ulusal ve Sektörel Entegrasyon: Sinerji Alanı 1.1. Ulusal Eylem Planlarının tamamlanması, güncellenmesi ve etkinleştirilmesi. Eylemler: Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planının tamamlanması, Ulusal Çölleşme ile Mücadele Eylem Planının güncellenmesi, UBSEP in etkinleştirilmesi, Tamamlanan ve güncellenen, Rio Sözleşmeleri Eylem Planlarının bir çalıştay ile kamuoyuna duyurulması, Eylem planlarının uygulanmasını sağlamak için mekanizmaların oluşturulması, Üç sözleşmeye ilişkin eylem planlarına katkı sağlayan diğer eylem planlarının tamamlanması ve güncellenmesi uygulamaya aktarılması. 3

Sinerji Alanı 1.2. Üç tematik alana yönelik stratejilerin sektörel plan ve politikalara entegre edilmesi için gerekli düzenlemelerin (yasal, kurumsal, ekonomik vb.) yapılması. Eylemler: Çölleşme ile mücadele, biyolojik çeşitlilik ve iklim değişikliği ile mücadelede en çok etkisi olan yatırımcı sektörlerin plan ve politikalarındaki boşlukların ve uyumsuzlukların belirlenmesi (örneğin; madencilik, turizm, enerji vs.) ve bu sektörlerde entegrasyona yönelik projeler yapılması Pilot projelerin sonuçlarının mevzuata ve uygulamaya entegrasyonu, Ekonomik araçların geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, Taslak SÇD Yönetmeliğine üç tematik alana yönelik stratejilerin aktarılması. Sinerji Alanı 1.3. Ulusal düzeyde, Rio Sözleşmeleri arasında koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması. Eylemler: Üç Sözleşmenin etkin uygulanması için bir koordinasyon kurulunun oluşturulması, İlgili kurumlarda imkanlar ölçüsünde sözleşmeler ile ilgili bir birim oluşturulması, Yüksek Çevre Kuruluna işlerlik kazandırmak için bir yönetmelik hazırlanması. Sinerji Alanı 1.4. Koordinasyon ve işbirliği için kapasite geliştirme. Eylemler: İşbirliği ve koordinasyon sağlanması için ağ (network) kurulması, Koordinasyon ve işbirliği ağının sürekliliğini sağlamak için görev yapacak personelin eğitimi. Kesişen Konu 2.Sürdürülebilir Arazi Yönetimi: Sinerji Alanı 2.1. Sürdürülebilir arazi yönetimi stratejisinin belirlenmesi. Eylemler: Sürdürülebilir arazi yönetimi için bir ortak üst kurul oluşturulması Sürdürülebilir arazi yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi. Sinerji Alanı 2.2. Sürdürülebilir arazi yönetiminin sağlanması amacıyla mevzuatın gözden geçirilerek gerekli hukuki düzenlemelerin yapılması 4

Eylemler: Mevcut arazi yönetim sistemlerinin ve mevzuatın gözden geçirilmesi için ilgili kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşan bir bilimsel teknik çalışma grubunun oluşturulması, Mevcut idari yapı ve mevzuattaki eksiklik ve boşlukların belirlenmesi ve ihtiyaçların ortaya konması, Yasalardaki istisnai hükümlerin yükümlülükler açısından gözden geçirilmesi, Gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması. Sinerji Alanı 2.3. Bütüncül ve Sürdürülebilir Havza yönetim stratejisinin belirlenmesi. Eylemler: Bütüncül ve Sürdürülebilir havza yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi, Bütüncül ve sürdürülebilir havza yönetimine uygun gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması, Katılımcı Havza Yönetim mekanizmalarının (birlikler vb) oluşturulması, tüm havzalarda yaygınlaştırılması. Sinerji Alanı 2.4. Her ölçekte ve kapsamda yapılan planlarda Rio sözleşmelerinin yükümlülükleri dikkate alınarak gerekli düzenlemelerin yapılması. Eylemler: Mevcut planlama sisteminin gözden geçirilmesi ve bütüncül planlama için eksiklik ve ihtiyaçların belirlenmesi, Mevzuat düzenlemelerinin ekosistem yaklaşımı esas alınarak yapılması, Planlama ile ilgili sorumluluk ve yükümlülük sahibi kurumlarda bilinç oluşturularak, farkındalık yaratılmasına yönelik hizmet içi eğitimler düzenlenmesi. Sinerji Alanı 2.5. Sürdürülebilir arazi yönetim projelerinin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir arazi yönetimi için sürdürülebilir finans mekanizmalarının oluşturulması Eylemler: Sürdürülebilir arazi yönetim modelinin geliştirilmesi için projelerin yapılması, Sürdürülebilir finans için ulusal ve uluslar arası finans kaynaklarını da içeren entegre bir strateji geliştirilmesi. 5

Kesişen Konu 3. İklim değişikliğinden Etkilenebilirlik Düzeyi ve Uyum: Sinerji Alanı 3.1. Uyum Eylem Planının hazırlanması. Eylemler: İklim değişikliğinden etkilenebilirlik alanlarının bilimsel ve katılımcı yöntemler yardımıyla Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen Su kaynakları (yönetimi), Gıda güvenliği (ve tarım), Doğal Afetler (ve risk yönetimi), Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri, Halk Sağlığı konu başlıkları doğrultusunda ulusal ölçekte tespiti, Uyum Eylem Planının hazırlanması için tüm sektörlerle ilişkili öncelikli konuların coğrafik bölgelerde dikkate alınarak tespit edilmesi, Rio Sözleşmelerini kapsayan ve Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ne uygun Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Eylem Planları taslağının hazırlanması, Uyum Eylem Planının uygulamaya konulması için gerekli kurumsal ve yasal düzenlemelerin yapılması, Etkilenebilirlik ve Uyumla ilgili izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması. Sinerji Alanı 3.2. Rio sözleşmeleri kapsamında etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi için finansman mekanizmalarının oluşturulması. Eylemler: İklim değişikliğine uyumun ve etkilenebilirliğin ulusal, bölgesel ve yerel politikalara, sürdürülebilirlik yolunda ve Türkiye nin kalkınma hedefleri çerçevesinde entegre edilmesi için sektörel ve ulusal çalışmalar yapılması 6 Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen konu başlıkları kapsamında etkilenebilirlik ve uyum ile ilgili projelerin belirlenmesi ve hazırlanması, uygulanıp izlenmesi Etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi ve uygulanması için sürdürülebilir finansal mekanizmalarının oluşturulması ve ilgili yasal (teşvik ve destek kriterleri dâhil) düzenlemenin yapılması. Kesişen Konu 4. Veri Toplama, İzleme, Değerlendirme ve Raporlama: Sinerji Alanı 4.1. Rio sözleşmeleri kapsamında veri tabanı sisteminin oluşturulması. Eylemler: Üç sözleşmeyi de kapsayan ulusal veri tabanı (veri depolama ve yönetimi) merkezinin kurulması, Rio Sözleşmelerinin esaslarını dikkate alarak, her tematik alan için ve üç tematik alanın ortak çalışmalarına yönelik veri toplama standartlarının belirlenmesi,

İlgili kurumların elemanlarının eğitilmesi, Veri tabanı merkezinin ve tematik alanlarda veri toplayan kurumların eleman, ekipman ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması, Veri doğrulama mekanizmalarının geliştirilmesi. Sinerji Alanı 4.2. Çölleşme, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitliliğe yönelik ulusal izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması. Eylemler: İzleme ve değerlendirme sitemine yönelik göstergelerin geliştirilmesi, Veri sistemine erişimin düzenlenmesi, İzleme ve değerlendirme için prosedürlerin standart hale getirilmesi, Eylem planlarının uygulanmasını izlemek için bir mekanizma oluşturulması. Sinerji Alanı 4.3. Rio Sözleşmeleri kapsamında yükümlülüklere ilişkin raporlama sisteminin oluşturulması. Eylemler: Raporlama için standart prosedürlerin belirlenmesi, Seçilen elemanların raporlama konusunda eğitilmeleri, Raporlama için bilgi ağı oluşturulması. Kesişen Konu 5. Araştırma, Geliştirme, Eğitim/Öğretim ve Teknik İşbirliği: Sinerji Alanı 5.1. Sözleşmelerin sinerji içinde etkin uygulanmasına yönelik araştırma-geliştirme çalışmalarına destek sağlanması. Eylemler: Destek sağlanacak araştırma -geliştirme konularında öncelikli konuların belirlenmesi, AR-GE desteği veren kurum ve kuruluşların ilke ve esaslarının öncelikli konular açısından güncellenmesi Destek için finansal mekanizmaların oluşturulması. Sinerji Alanı 5.2. Her üç Sözleşme konuları açısından hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve eğitim/öğretim sisteminin bu açıdan geliştirilmesi. Eylemler: İlgili personele müzakere eğitiminin verilmesi, Hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi, Sözleşme konuları ile ilgili eksikliklerin belirlenmesi için bilimsel bir çalışma grubu oluşturulması, 7

Bulguların geniş katılımlı bir çalıştay ve bu konuda yapılacak yayınlar ile tüm paydaşlara sunulması, Eğitim/öğretim programlarının güncellenmesi ve geliştirilmesi, Üniversitelerde ilgili alanlarda merkez kurulması, Karar vericilerin bilinçlendirilmesi, Çalışanların Rio sözleşmeleri açısından bütüncül yaklaşım konusunda eğitimi, Her bir Sözleşmede çalışanların diğer iki Rio Sözleşmesi açısından bilgilendirilmesi. Yapılacak tüm çalışmalarla ilgili olarak görev alacak personelin gerekli eğitimler verilerek, aldıkları eğitim kapsamında çalışmalarının sürekliliğinin sağlanması. Sinerji Alanı 5.3. Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların Rio Sözleşmeleriyle ilgili araştırma ve geliştirme projelerini desteklemelerinin sağlanması. Eylemler: Teknik işbirliği imkânlarının oluşturulması, Ortak projelerin geliştirilmesi, Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların, projeleri desteklemeleri için işbirliği esaslarını da içeren bir strateji geliştirilmesi. Sinerji Alanı 5.4. Etkilenebilirlik ve uyum konusunda eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılması. Eylemler: İDKK tarafından DSİ koordinatörlüğünde kurulan Uyum Çalışma Grubu üyelerine düzenli aralıklarla eğitim sağlanması, Etkilenebilirlik ve uyum konularında kilit paydaşlar için eğitim ve bilgilendirme çalıştaylarının düzenlenmesi. Kesişen Konu 6. Paydaşların Aktif Katılımı, Bilinçlendirilmesi ve Eğitimi: Sinerji Alanı 6.1. Halkın iklim değişikliği, çölleşme ve biyolojik çeşitlilik konularında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi. Eylemler: Bilgilendirme ve bilinçlendirme için bir strateji belirlenmesi, Yayın, doküman ve benzeri materyal hazırlanması, 8

Basın ve yayın kuruluşlarıyla işbirliği ve ortak projeler geliştirilmesi, Bilgilendirme ve Bilinçlendirmeye yönelik sertifika programlarının yaygınlaştırılması. Sinerji Alanı 6.2. Yerel paydaşların güçlendirilmesi. Eylemler: Ortak projeler geliştirilmesi, Teknik destek ve uzman eleman desteği sağlanması, Proje hazırlama eğitimleri verilmesi, Sözleşmelerin ulusal uygulama süreçlerine halkın aktif katılımı için alternatif gelir kaynakları sağlayan projelerin geliştirilmesi. Sinerji Alanı 6.3. Sözleşmelerin uygulanmasında özel sektörün sorumluluk almasının/ paylaşmasının sağlanması. Eylemler: Özel sektörün sorumluluk alması için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, Eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının yapılması ve işbirliğinin geliştirilmesi, Sosyal sorumluluk projelerinin geliştirilmesi, Özel sektörü yönlendirmek için sosyal ve ekonomik araçların belirlenmesi, Özel sektörün faaliyet alanına Rio Sözleşmelerinin yükümlülüklerinden doğan gereklilikleri entegre etmesi. Sinerji Alanı 6.4. Rio Sözleşmeleri kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapılması. Eylemler: Ortak projeler yürütülmesi, Materyal ve uzman desteği sağlanması. Sinerji Alanı 6. 5. STK ların bilinçlendirme ve eğitim sürecine dâhil edilmesi. Eylemler: Rio Sözleşmeleri bağlamında STK ların bilinçlendirilmesi ve eğitimi, STK ların halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesi konusunda rol almalarının sağlanması. 9

2. GİRİŞ Çevre sorunlarının uluslararası nitelikte olduğunun kabul edildiği Stockholm Konferansı (1972) ile başlayan süreç, konferanstan 20 yıl sonra 1992 yılında Rio Zirvesinde, çevre sorunlarının küresel niteliğini yansıtan üç temel konuda atılan somut adım ile en önemli aşamasını kaydetmiştir. Biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği ve çölleşmeyle mücadele konularında gösterilen uluslararası çabalar Rio Zirvesinde sözleşmeye dönüştürülmüştür. Bu sözleşmeler; 1- Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS), 2- Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS), 3- Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesidir (BMİDÇS). 1992 yılında çevre adına atılan önemli adımın daha da geliştirilmesi ve başarısı her üç sözleşmenin uygulanması ile doğrudan ilişkilidir. Burada iki husus önem kazanmaktadır. Sözleşmelere taraf olan ülke sayısı ile taraf ülkelerin sözleşmeleri uygulama kapasitesidir. Farklı gelişmişlik düzeyine sahip olan taraf ülkelerin uygulama olanakları da farklılaşmaktadır. Ülkelerin organizasyon yapısı, yetişmiş uzman durumu, sahip oldukları ekipmanların niteliği, yasal düzenlemelerin uygunluğu, kamuoyu bilinç düzeyi, yeterli finansmana sahip olma gibi konularda ülkelerin kapasiteleri sözleşmelerin uygulanma durumunu doğrudan etkilemektedir. Bu çerçevede GEF taraf ülkelerin kapasitelerinin arttırılmasına yönelik olarak, küresel çevre yönetimine yönelik Ulusal Kapasite Değerlendirme (National Capacity Self-Assessment; NCSA) projeleri uygulamaktadır. NCSA projelerinin amacı, çok taraflı çevresel anlaşmalara ilişkin küresel çevre yönetimi konularını ele almak üzere, ulusal öncelikli kapasite oluşturma ihtiyaçlarını belirlemektir. Ulusal öncelikli kapasite oluşturma süreci NCSA nın birbirini takip eden iki temel sürecinin çıktılarına dayandırılmaktadır. Birbirini takip eden bu iki temel süreç: Üç sözleşmeye yönelik tematik değerlendirme, tematik değerlendirmelerle bağlantılı kesişen konuları ve sinerji alanlarını belirlemek, Kesişen konular ve sinerji alanları ile ilgili ulusal kapasite eylem planı oluşturmaktır. Bu bağlamda, BMBÇS, BMÇMS ve BMİDÇS nin Türkiye de etkin olarak uygulanması için; mevcut ulusal kapasitenin ortaya konması, kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi ve önceliklendirilmesi, üç sözleşme arasındaki kesişen konuların ve sinerji alanlarının ortaya çıkarılması amacıyla Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi (NCSA Türkiye) hayata geçirilmiştir. Türkiye, yüzyılı aşkın bir sürede ormancılık faaliyetlerinden edindiği tecrübeler ve erozyon kontrolü çalışmaları ile özellikle arazi bozunumu/ çölleşmeyle mücadele konularında önemli deneyime sahiptir. Bunun yanı sıra doğa koruma konusundaki deneyimi Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin uygulanması için önemli bir fırsat alanı yaratmaktadır. İklim değişikliği 10

konusunda yapılan çalışmalar, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne 2004 yılında, Kyoto protokolüne ise 2009 yılında taraf olunmasıyla hız kazanmıştır. NCSA Türkiye, bu çalışmaların eşzamanlı yürütülmesi, edinilen tecrübelerin uygulamaya aktarılması ve sözleşmelerden doğan yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için yapılacak uygulamalarda ihtiyaç duyulan kapasite boşluklarının giderilmesi; biyolojik çeşitliliğin korunmasının, çölleşmeyi ve biyolojik çeşitliliği doğrudan etkileyen iklim değişikliğine ilişkin çalışmaların ve çölleşme ile mücadelenin bütünsel olarak değerlendirilmesine olanak sağlaması açısından önemlidir. Proje çalışma süreci 3 aşamadan oluşmuş her bir aşama sonunda sırasıyla ulusal Tematik Raporlar, Kesişen Konular/Sinerji Raporu ve Ulusal Kapasite Eylem Planı hazırlanmıştır. Final Raporda üçüncü bölümde Türkiye de Ulusal Kapasite Değerlendirme Süreci başlığı altında projeye ilişkin süreç ayrıntılı olarak aktarılmıştır. Dördüncü bölümde 9. Kalkınma Planı ve Ulusal Stratejiler başlığı altında Rio sözleşmelerinin uygulanmasında temel referans belgelere yer verilmiştir. Beşinci bölüm olan Ulusal Tematik Değerlendirme başlığı altında Birleşmiş Milletler İklim Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi alt başlıklarında kapasite değerlendirmesi yapılmıştır. Her bir alt başlık altında ulusal belgeler ve uluslararası yükümlülükler açıklanmış, ulusal düzeyde yapılan çalışmalar aktarılarak ulusal kapasite değerlendirmesi ile birlikte belirlenen ihtiyaçlara yer verilmiştir. Raporun altıncı bölümünde Kesişen Konular ve Sinerji Alanları, yedinci bölümde Rio Sözleşmeleri Ulusal Kapasite Eylem Planı başlığı Ulusal Kapasite Eylem Planı nın amacı, Ulusal Kapasite Eylem Planı nın kapsamı ve Ulusal Kapasite Eylem Planı nın hazırlanma süreci alt başlıklarıyla aktarılmıştır. Sekizinci bölümde Proje sürecinin genel değerlendirilmesi yapılmıştır. 11

3. TÜRKİYE DE ULUSAL KAPASİTE DEĞERLENDİRME SÜRECİ 3.1. Amaç Türkiye de ulusal kapasite değerlendirme süreci Rio Sözleşmeleri nin Türkiye de uygulanması için gerekli olan kapasitenin belirlenmesi, üç Rio sözleşmesi için kesişen konuların ve sinerji alanlarının ortaya konması ve ulusal bir kapasite eylem planının hazırlanması amacıyla Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesi nin Değerlendirilmesi Projesi, (NCSA Türkiye) ile başlatılmıştır. NCSA Türkiye Projesinin temel amacı olan ulusal kapasite değerlendirmeyi gerçekleştirmek için belirlenen amaçlar ise: Arazi bozunumu/çölleşme, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik alanındaki eylemler için öncelikli kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi, Üç Rio sözleşmesini kapsayan kesişen konular ve sinerji alanları için kapasite ihtiyaçlarının tanımlanması, Geleceğe yönelik eylem ve hedefleri içeren, bir kapasite eylem planının ortaya konması, Tanımlanan eylem ve hedeflerin ülkenin sürdürülebilir kalkınma hedefleri, ulusal program, strateji ve planları ile ilişkilendirilmesidir. 3.2. Proje Faaliyetleri 3.2.1. Proje Koordinasyon Mekanizması Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi, Küresel ve Ulusal Çevre Yönetiminin desteklenmesi ve bu amaçla uygulanan faaliyetlerde tekrarların önlenmesi amacıyla uygulanmıştır. Proje özellikle Rio Sözleşmelerinin başarıyla uygulanması bakımından önem taşımaktadır. Rio Sözleşmelerinin odak noktası olmasından dolayı Projeyi Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) yürütmüştür. Proje sürecinin denetiminden sorumlu olan birim, başkanlığını Türkiye nin aynı zamanda Küresel Çevre Fonu (GEF) İdari Odak Noktası da olan ÇOB Müsteşarı Prof. Dr. Hasan Z. SARIKAYA nın yaptığı Proje Yönlendirme Komitesidir (PYK). PYK sürecin denetiminden sorumlu olmasının yanı sıra, Proje Yönetim Biriminin tüm paydaşlardan destek alması ve paydaşlar arasındaki işbirliğinin sağlanması için çalışmalar yapmıştır. Bakanlık, aynı zamanda proje düzeyinde bir Proje Koordinatörü atamıştır. Proje Koordinatörü Dr. Fatma GÜNGÖR, Proje Yönetim Birimi ile birlikte projedeki ilerlemelerin raporlanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve finansal raporlamaların yerine getirilmesi de dahil olmak üzere proje sürecinin denetlenmesini yürütmüştür. Proje süreci, Proje Koordinatörünün başkanlığında projenin günlük faaliyetlerinden sorumlu Proje Yönetim Birimi (PYB) tarafından yönetilmiştir. (EK 1 : Proje Yönetim Birimi Listesi) 12

NCSA Türkiye projesi aynı zamanda Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele, Biyoçeşitlilik ve İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmeleri üzerinde çalışacak olan Üç Tematik Çalışma Grubunu da (TÇG) kapsamaktadır. Her bir gruba, ilgili Sözleşmenin odak nokta temsilcileri başkanlık etmiştir ve bu gruplar kamu, sivil toplum, üniversiteler ve özel sektör (her birinde yaklaşık 25 temsilci bulunmaktadır) temsilcilerini içermektedir Proje Koordinasyon Şeması Proje Yönlendirme Komitesi Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kurulan PYK nin başkanı Ulusal GEF İdari Odak Noktasıdır ve komite aşağıda sıralanan görevlerini göz önünde bulundurarak projede kaydedilen ilerlemeye göre toplanmıştır. Proje Yönetim Biriminin oluşturduğu detaylı faaliyet planı ile bütçeyi onaylama, Proje nin etkin olarak uygulanmasını sağlayacak şekilde gerekli uzmanlıkları harekete geçirme, Proje nin uygulanmasına ilişkin olarak genel politika tavsiyesinde bulunma, Proje süreci boyunca sektörler arası koordinasyon sağlama, Proje nin temel çıktılarını gözden geçirme ve bunlara ilişkin tavsiyelerde bulunma, Proje Final Raporu ve Eylem Planında yer alan tavsiyelerin yanı sıra Proje çıktılarının takip edilmesi amacıyla yerel ve ulusal yetkililerin dikkatine sunma, Hükümetin çevre politikasının, proje dokümanlarında yansıtılmasını sağlama, Proje Final Raporunu ve Ulusal Kapasite Eylem Planını gözden geçirme ve onaylama. 13

Proje Yönetim Birimi ÇOB tarafından kurulan PYB nin başkanı Proje Koordinatörü dür. Birim, her sözleşme odak noktasından ikişer temsilci, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğünden bir temsilci, Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı ndan bir şube müdürü, iki teknik eleman, bir finans ve satın alma sorumlusu ve 12 aylık süre için sözleşme yapılan bir proje asistanından oluşturulmuştur. PYB Proje süresince tüm koordinasyonu gerçekleştirmiş ve aşağıdaki görevleri yerine getirmiştir. TÇG lerin kurulması, Projenin yönetimi, Proje Yönlendirme Komitesi toplantıları ile Ulusal Çalıştayların düzenlenmesi, Tematik Çalışma Gruplarının denetlenmesi, bu gruplara gerekli bilimsel, teknik ve yönetimsel desteğin sağlanması, ilgili devlet kurumları, bilimsel topluluklar, kamu sektörü ve özel sektör ile yakın işbirliği içinde çalışma, Düzenli olarak raporların Proje Yönlendirme Komitesine teslim edilmesi, Tüm raporlar ile diğer ilgili dokümanların düzeltilmesi ve hazırlanması, Projenin sona ermesini takiben en geç 2 ay içerisinde Proje Final Raporunun İngilizce olarak Birleşmiş Milletler Çevre Programı na (UNEP) teslim edilmesi, Proje kapsamında satın almaların yapılması; teknik ve idari şartnamelerin, iş tanımlarının hazırlanması. Tematik Çalışma Grupları Proje başlangıç aşamasında, ÇOB un daha önce yapmış olduğu çalışmalardaki deneyimlerinden yararlanılarak, üç tematik çalışma grubu için birer taslak liste oluşturulmuştur. Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Ulusal Kapasite Eylem Planı ve Stratejisi nin hazırlanması ve revize edilmesi sürecinde yer alan paydaşlar, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 1. Ulusal Bildirim in hazırlanmasında yer alan paydaşlar ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Türkiye Ulusal Eylem Programı sürecinde yer alan paydaşlar PYB tarafından analiz edilerek ve proje amaçları doğrultusunda yer alması gerekli paydaşlar da eklenerek taslak listeler oluşturulmuştur. Taslak listeler öncelikle Proje Yönlendirme Komitesi nin görüşüne daha sonra ise, Başlama toplantısında tüm paydaşların görüşüne sunulmuş ve toplantı sırasında önerilen paydaşlarda listeye dahil edilerek, listeler kesinleştirilmiştir. Sonuç olarak; Biyolojik Çeşitlilik, İklim Değişikliği ve Arazi Bozulması/Çölleşme Tematik Çalışma Grupları kurulmuş ve PYK Başkanı tarafından listeler onaylanarak gruplar çalışmalara başlamıştır. Her grupta Kamu kurum ve kuruluşlarından, sivil toplum örgütlerinden, meslek kuruluşlarından, üniversitelerden ve özel sektörden olmak üzere 25 temsilci yer almaktadır. Tematik Çalışma Grupları proje sürecinde aşağıdaki görevleri gerçekleştirmiştir. 14

Kapasite değerlendirmesi için tüm kurumlar bazında PYB ye gerekli bilgi ve desteğin sağlanması, Proje kapsamında yapılacak çalışma grupları toplantıları ile başlangıç toplantısına katılım sağlanması, Projeyle ilgili bilgi paylaşımının kolaylaştırılması, Gerek görüldüğü durumlarda PYB tarafından hazırlanan teknik raporlara ilişkin değerlendirmelere destek sağlamak ve Danışmanlar tarafından hazırlanacak raporlara katkı sağlanması ve bu raporların değerlendirilmesi, Proje kapsamında üç sözleşme için yapılan tüm teknik çalışmalara destek sağlanması, İlgili dokümantasyonun gözden geçirilmesi, Üç Sözleşmeye ilişkin tematik profillerin hazırlanması, Üç Tematik alanda taslak raporların hazırlanması. Teknik Destek PYB ile yapılan toplantılar sonucunda, proje dokümanında belirlenen üç ulusal tematik alan danışmanı alınması yerine; proje kapsamında tanımlanan hizmetlerin, kapsamlı paydaş analizi ve bilinçlendirme materyalinin hazırlanması başlıkları da dahil edilerek teknik danışmanlık hizmet alımı yöntemi ile elde edilmesi kararlaştırılmıştır. STK lar PYB nin aldığı bir karar ile Rio Sözleşmelerinin uygulanması kapsamında paydaş olduklarından dolayı teknik danışmanlık hizmet alımı süreci dışında tutulmuştur. Teknik Danışmanlık Hizmet Alımı sürecinde iki aşamalı satın alma prosedürü izlenmiştir. İlk aşamada PYB tarafından piyasa araştırmasına dayanarak seçilen firmalara İlgi Bildirimine Davet mektubu gönderilmiştir. Bu mektupla teknik danışmanlık hizmeti içinde yer alan; Paydaş analizi, Üç sözleşme kapsamında Türkiye nin yükümlülükleri ve bugüne dek yapılan çalışmalar, Mevcut kapasite, boşluklar, kısıtlar, kapasite ihtiyaçları ve kesişen konular, Üç sözleşmenin kesişen konuları ve sinerji alanları, kapasite ihtiyaçları, fırsatlar, kısıtları da içeren bir eylem planı, Yapılacak toplantıların organizasyonu ve bilinçlendirme materyallerinin hazırlanması gibi başlıklarda projeye ilgi duyup duymadıkları tespit edilmiştir. Aynı zamanda, söz konusu firmalardan mali ve teknik yeterliliklerini ortaya koyan çeşitli kriterlere ilişkin bilgi ve belge talep edilmiştir. İlk aşamanın ardından, belirlenen firmalara hizmetin teknik detaylarını içeren Hizmet Sağlayıcılar için Bildirim ve ekinde Hizmet Alımı Teknik Şartnamesi gönderilmiştir. Şartnamenin içeriğinde; 15

Her bir Tematik Alan için ulusal danışmanın sağlanması, Kesişen Konular/Sinerji Raporu ve Eylem Planı hazırlığı için bir ulusal danışmanın sağlanması, Tematik Çalıştaylar, Sinerji Çalıştayı ve Eylem Planı Ulusal Teknik Çalıştayının düzenlenmesi, Üç sözleşmeyle ilgili bilinçlendirme materyali tasarlanması ve hazırlanması, Paydaş analizi yapma ve TÇG lerin çalışmalarının kolaylaştırılması, Ulusal Tematik Raporlar, Kesişen Konular/Sinerji Raporu ve Taslak Eylem Planının hazırlanması yer almıştır. İlk aşamayı geçen firmalardan teklifleri mali ve teknik olarak istenmiştir. Teknik teklifte firmalardan, proje kapsamındaki faaliyetlerin sırası ve önceliklendirilmesi, faaliyetlerin uygulanmasına yönelik strateji ve yöntem, ulusal danışmanların nitelikleri; mali teklifte ise faaliyetlerin toplam bütçesi istenmiştir. Alınan teklifler mali ve teknik olmak üzere iki başlık altında değerlendirilmiştir. 3.2.2.Başlama Toplantısı Başlama Toplantısı ulusal düzeyde 23 Şubat 2009 tarihinde Ankara da düzenlenmiştir. Toplantının düzenlenmesi ve hazırlık çalışmaları PYB tarafından gerçekleştirilmiştir. Çevre ve Orman Bakanlığının çeşitli birimlerinden katılımcılar ve 44 paydaş da dahil olmak üzere toplam 138 katılımcı toplantıya davet edilmiştir. Çeşitli paydaş temsilcilerini içeren ve toplantı öncesinde Proje Yönlendirme Komitesinin, toplantı sırasında da paydaşların görüşüne sunularak oluşturulan tematik çalışma gruplarının temsilcileri de katılımcılara dahil edilmiştir. Sabah açılış konuşmaları ve sunumlar yapılmıştır. Proje Koordinatörü nün sunumuyla proje katılımcılara tanıtılmıştır. Öğleden sonra, üç tematik grup çalışması yürütülmüştür. Tematik Çalışma Gruplarına dahil edilmemiş olan katılımcılardan kendi seçtikleri çalışma gruplarına katılmaları istenmiş ve bu şekilde her biri yaklaşık 40 kişiden (sadece iklim değişikliği çalışma grubuna 20 kişi katılmıştır) oluşan üç çalışma grubu kurulmuştur. Çalışma gruplarının yönetilmesi PYB üyeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. 16

3.2.3. Raporların ve Ulusal Kapasite Eylem Planı nın Hazırlanması 3.2.3.1.Yöntem Rio Sözleşmeleri kapsamında Türkiye nin ulusal kapasitesinin değerlendirmesi amacıyla yapılan bu çalışmada; Sözleşmelerle ilgili mevcut çalışmalara ilişkin yayınların, bilgilerin envanteri çıkarılmış, Paydaşların sözleşmelerden doğan yükümlülükler açısından kategorizasyonu yapılmış (kilit, doğrudan ilgili ve dolaylı ilgili paydaşlar), Yükümlülükler açısından ulusal kapasite boşlukları ve kapasite ihtiyaçları belirlenerek önceliklendirilmiş, Üç Sözleşme için kesişen konular tespit edilmiş, sinerji yaratılabilecek temel konular ortaya konmuş, Tanımlanan Sinerjileri gerçekleştirecek eylemler ortaya konmuştur. Türkiye nin ulusal kapasitesinin değerlendirilmesi üç sözleşme için ayrı ayrı yapılmıştır. Kapasite değerlendirmesi; Proje Yönetim Birimi tarafından yapılan başlangıç toplantısı, ulusal danışmanlar tarafından bilgi derleme ve envanter çıkarma, çalıştaylar, üç Tematik Çalışma Grubu üyeleri ile birlikte çalıştaylarda yapılan değerlendirmeler, Rio Sözleşmelerinin yükümlülükler bazında kesişen konularının ilk analizi ve Ulusal Tematik Raporların hazırlanması, Tematik grupların katımı ile üç sözleşme arasındaki kesişen konuların ve sinerji alanlarının belirlenmesi ve Kesişen Konular/Sinerji Raporu nun hazırlanması Yine geniş katılımlı çalıştaylar ile sinerji yaratacak eylemlerin belirlendiği Ulusal Kapasite Eylem Planı nın hazırlanması, aşamalarından meydana gelmiştir. Ulusal Tematik Raporların Hazırlanması Tematik alan ulusal danışmanları PYB ile işbirliği içerisinde aşağıdaki çalışmaları gerçekleştirmiştir; Sözleşmeler ve ilgili dokümanlar gözden geçirilmiş, Temel oluşturacak bilgilerin envanteri çıkarılmış, konuya ilişkin raporlar, bilgiler, faaliyetler, uygulamalar, araştırmalar ve projeler gözden geçirilmiş, Projeye paydaş olan kamu, bilimsel ve akademik kurumlar, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları, özel sektör kuruluşlarının kategorizasyonu yapılmış ve ilgi durumları belirlenmiş, 17

Haklarında yeterli bilgi toplanamayan paydaşlar ziyaret edilerek ve anket formu gönderilerek proje hakkında bilgilendirilmişler, sözleşmelerle ilişkileri ve kapasiteleri hakkında bilgi derlenmiş, Rio Sözleşmeleri kapsamında ulusal yükümlülükler gözden geçirilmiş, Paydaşların katılımı ile üç çalıştay gerçekleştirilmiş, Sözleşmelerin uygulanmasında sorumluluğu/yükümlülüğü olan kurumların GZFT analizleri yapılarak ulusal seviyede mevcut durumları çıkarılmış ve bireysel, kurumsal ve sistematik açılardan kapasite boşlukları belirlenmiş, Sözleşme yükümlülüklerinin sürdürülebilir uygulaması için gereken kapasite ihtiyaçları belirlenmiş, Çalıştaylarda her tematik alan için kapasitenin geliştirilmesi amacıyla belirlenen kapasite ihtiyaçları önceliklendirilmiş, Rio Sözleşmeleri arasındaki kesişen konular ve olası sinerji alanlarını belirlemek için tematik alan danışmanları ile kesişen konular/sinerji danışmanı arasında fikir alış verişi ve işbirliği yapılmıştır. Kesişen Konular/Sinerji Raporunun Hazırlanması Tematik raporların hazırlanmasından sonra, üç sözleşmeyle ilgili Tematik raporlarda belirlenen yükümlülükler bazında kapasite boşlukları, öncelikli kapasite ihtiyaçları ve fırsatlar ele alınarak Kesişen Konular/Sinerji Çalıştayı çalışma dokumanı olarak kullanılan Kesişen Konular/ Sinerji Çalıştayı Ön Raporu hazırlanmıştır. Kesişen Konular/Sinerji Raporu nun hazırlanması amacıyla, Çevre ve Orman Bakanlığı Proje Yönetimi Birimi, BMBÇS, BMÇMS, BMİDÇS Ulusal Odak Noktaları ve tematik alan danışmanlarıyla işbirliği yapılarak Kesişen Konular/Sinerji Çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Çalıştay da oluşturulan üç grupta, her tematik raporda belirlenen yükümlülükler bazında kapasite boşlukları, öncelikli kapasite ihtiyaçları ve fırsatlar ele alınarak yapılan çalışmalar sonucunda üretilen bilgilerden yararlanılmış, çalıştay sonrası süreçte Proje Yönetim Birimi ile yapılan çalışmalar sonucunda Kesişen Konular/Sinerji Raporu hazırlanmıştır. Raporun hazırlanmasında; 18 BMBÇS, BMÇMS ve BMİDÇS Ulusal Tematik Raporlarda yükümlülükler bazında belirlenen kapasite boşlukları ve kapasite ihtiyaçları ve Sinerji Çalıştayı sonuçları incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Her Sözleşmenin yükümlülükler bazında belirlenen kapasite boşlukları, diğer iki Sözleşmeyle ilişkilendirilmiş, iki veya üç Sözleşmeyi ilgilendiren kapasite boşlukları, kesişen kapasite boşlukları olarak tespit edilmiştir. Sadece bir sözleşmeyi ilgilendiren kapasite boşlukları dikkate alınmamıştır

Belirlenmiş olan kesişen kapasite boşlukları birbirleriyle ilişkilendirilmiş ve tematik olarak gruplandırılarak kapasite boşluklarına ait, 9 adet kesişen ana konu tespit edilmiştir. Kesişen kapasite boşluklarını ortadan kaldırmak için kapasite ihtiyaçları ve fırsatlar da dikkate alınarak her kesişen konu grubu için sinerji alanları ve faaliyetler belirlenmiştir. Dokuz grup olarak belirlenen kesişen kapasite boşluklarını içine alan kesişen konular, 9. Kalkınma Planı, ulusal strateji ve eylem planları, Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu (OÖİKR) ve Proje kapsamında hazırlanan Ulusal Tematik Raporlarda (UTR) yer alan öncelikler, Proje Yönetim Biriminin ve Çalışma Gruplarının görüşleri dikkate alınarak önceliklendirilmiştir. Üç ana kesişen konu (Teknoloji Transferi ve Geliştirilmesi, Teknolojiye Erişim, Yasal Yapı ve Politikaların Geliştirilmesi ve Güçlendirilmesi ve Ekonomik Araçlar ve Sürdürülebilir Finansman Mekanizmaları) altı öncelikli konu arasında yer almamış ancak, Ulusal Kapasite Eylem Planında, eylemler olarak tanımlanmıştır. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın Hazırlanması Kesişen Konular/Sinerji Raporu nda belirlenen 6 adet öncelikli kesişen konu ve bu konular kapsamında belirlenen sinerji alanları ele alınmıştır. Sinerji alanları, Dokuzuncu Kalkınma Planı, ilgili Özel İhtisas Komisyonu Raporları, UÇEP, UBSEP ve UÇMEP kapsamında uygunluk ve öncelikler yönünden incelenmiş ve bu programlarla ilişkilendirilmiştir. Kesişen konular, sinerji alanları ve taslak eylemler listesi hazırlanmıştır. Her taslak eylemin süresi (kısa, orta ve uzun vade), koordinatör kurum/kuruluş, paydaşlar ve her sinerji alanı için finans kaynakları ve izleme-değerlendirme göstergelerini içeren çizelgeler hazırlanmıştır. Rio Sözleşmeleri Ulusal Kapasite Eylem Planı Çalıştayı öncesi hazırlanan çizelgeler katılımcılara gönderilmiştir. 9 10 Mart 2010 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen Çalıştay da taslak sinerji alanları ve eylemler listesi içeren çizelge karma gruplarda tartışılmıştır. Çalıştay da tamamlanamayan bilgiler için çalıştayda doldurulan taslak çizelgeler, Çalıştay sonrası tüm katılımcılara görüşleri alınmak üzere gönderilmiştir. İlgili Bakanlık, kurum ve kuruluş yetkilileri ziyaret edilerek, yukarıda belirtilen konularda görüşmelerde bulunulmuş, ilave görüş ve öneriler alınmıştır. Daha sonra, 24 Mart 2010 tarihinde Ankara da düzenlenen bir günlük Tamamlama 19